La Retbutiko
FEL, ĉiam io nova! Por skribi al ni
Indekso
Aktualaj kaj novaj temojĈefa FEL-indekso
Retbutiko
Eldonoj
Ekspedmanieroj
Via konto
Kiel pagi?
La IBAN-sistemo
Kreditkartoj
Adresŝanĝoj
Privilegiaj klientoj

Kanako el Kananam

Retmesaĝo de novaj
FEL ĉe Facebook
FEL ĉe Twitter

Romano pri amikigo kun kanakoj


N-ro 22, feb 2015
Kio estas romano? Ĉu, laŭdifine, romano estu fikcia? Ne nepre. Ekzistas ankaŭ membiografiaj romanoj. Maleblas pridubi la romanecon de la membiografia La litomiŝla tombejo, de Karolo Piĉ. Por ke romano estu romano, gravas ankaŭ la aranĝo, la maniero prezenti la faktojn, homojn kaj agojn; ne malpli kungravas la denseco kaj intenseco (alivorte, la poezieco) de la stilo kaj lingvaĵo. Tamen, koncerne la same membiografian pri nia pvz-umado (1959-2004 - ludovikito kaj liaj kamaradoj) , de itô kanzi, en ĝi iom tro pezas la nuda kronikado de datoj kaj faktoj pri la impona kaj fascina entrepreno eldoni plurdekvoluman plenan verkaron de L. L. Zamenhof, malgraŭ la enteksitaj rakontoj pri la vivo de la aŭtoro mem kaj pri la persona aŭ perletera konatiĝo kaj kunlaborado kun homoj kiel i.a. Tacuo Huĝimoto, Gaston Waringhien, Reinhard Haupenthal kaj Ulrich Lins; kaj malgraŭ la riĉa kaj sprita stilo de itô, reala japano lumjarojn for de la fantomaj orient-azianoj imagataj de Renato Corsetti kaj K-io por propagandi sian liliputigitan, bonsajan version de Esperanto.

En Kanako el Kananam, la aŭtraliano Kenneth G. Linton rakontas sian unujaran restadon kiel armeano en kanaka regiono de Nov-Gvineo fine de la dua militego, en 1944-1945, kaj sian amikiĝon kun kelkaj tieaj indiĝenoj, speciale kun unu el ili, Mageu, kanako el la vilaĝo Kananam. Linton rakontas flue, klare kaj entuziasme pri tiu renkontiĝo inter popoloj, lingvoj (ekzemple la melanezia piĝino), mondoj kaj kulturoj.

En la antaŭparolo li skribis: “Kvankam ĉi tiun kronikon mi, kompreneble, ne prezentas kiel ian sciencan esploron, nur simple rakontante miajn aventurojn kaj impresojn, mi tamen penis kiel eble plej fidele prezenti personojn, lokojn, kaj okazintaĵojn, kun la forta deziro konservi la veran lokan atmosferon”. Kaj li vere sukcesas fari tion per teksto kiu, krom unuapersona atesto, legiĝas ankaŭ kiel streĉa, atentokapta originala romano.

Krom la aŭstraliaj armeaj kamaradoj kaj la novaj kanakaj geamikoj, grave rolas en ĝi ankaŭ la novgvinea naturo kaj la diverseco de kutimoj kaj kulturoj de la tieaj indiĝenaj popoloj. Mi nur mencietu ke, intertempe, iuj vortoj uzitaj de Linton kiel “betlo”, “pisino” kaj “tino” jam ricevis en Esperanto-vortaroj alian formon (resp. “betelo”, “piĝino” kaj “tinuso”).

Legate en 2014, la romano tamen sentigas ĉiupaŝe la kvazaŭ naivan vidpunkton de bonkora aŭstraliano, de stranga, mastra blankulo kiu renkontas kaj amikiĝas kun foje sovaĝ-aspektaj, ĝenerale honestaj nigruloj (ankaŭ en romanoj de Trevor Steele aŭstraliaj aborigenoj estas “nigruloj”). Linton ŝajnas ne aparte konscia pri la koloniisma situacio en kiu vivas la kanakoj, aŭ eble li preferis ne emfazi tiun flankon de la realo, kvankam en unu aŭ du lokoj legeblas kiel la aŭstraliaj armeanoj kaŝas maŝinpafilojn ekster videblon fare de la kanakoj (p. 129, 138). Fakte mankas al nuntempa leganto la vidpunkto de la kanakoj rakontata de ili mem. Espereble iam oni verkos postkolonian studon pri verkoj kiel tiu ĉi, aŭ kiel Vagado sub palmoj kaj Vivo kaj opinioj de majstro M’Saud, de Jean Ribillard.

Jorge Camacho

Naiva atesto

La aŭtoro “Ken” Linton ĉe la fino de la dua mondmilito servas en la “Konta Sekcio” de la aŭstralia militbazo Madang ĉe la marbordo de nordorienta Nov-Gvineo. Pri lia kontista laboro ni ekscias nenion. Ĉi-verke temas pri lia renkontiĝo kaj ekkono de ekzota lando kaj precipe de ties ekzotaj loĝantoj.

Nuna leganto povas trovi la lokojn menciatajn de Linton per Google Mapoj. Ekhavi veran impreson pri la medio nuna aŭ iama pli malfacilas. Linton tamen bone kaj per amaso da konkretaj detaloj sukcese montras, kiel li spertis ĝin en 1945.

La socia kunteksto estas patriarka koloniismo. La aŭstralia “blankula” regado de ĉi tiu lando ŝajnas bona, respektoplena, nekontestebla. La “indiĝenoj” estas simpatiaj nobluloj, kiuj plene akceptas la koloniisman regadon. La regantoj reciproke respektas la “nigrulojn”. Mankas rasismo, mankas ribelemo en ĉi tiu plej bona el mondoj. Nu, evidente tiel Linton spertis la situacion.

La milito kontraŭ japanoj plu daŭras aliloke, sed en Madang ĉio estas trankvila kaj sekura, krom se krokodilo aŭ ŝarko minacas. Oni faras boatekskursojn por bani sin, fiŝkapti kaj interŝanĝi varojn kun la kanakoj. Linton rapide lernas “pisinon”, la Esperanton de Nov-Gvineo, kaj ekhavas amikojn. Vere, ĉio estas iom tro idilia, sed denove, tiel li evidente spertis la restadon, aŭ almenaŭ tiel ĝi konserviĝis en lia memoro.

La ĉefa forta flanko de ĉi tiu verko estas ĝia koncentriĝo ĉe konkretaĵoj. Ni ekscias, kion “Ken” vidas, aŭdas, flaras, spertas. Bonŝance preskaŭ mankas analizoj. Pro tio ĝi estas sukcesa dokumento pri specifa regiono en specifa epoko vidata per la okuloj – iom naivaj kaj eble antaŭjuĝaj, sed ja sinceraj kaj bonvolaj – de specifa persono.

Verkoj similaj al ĉi tiu ofte suferas pro romantika aŭ malestima sinteno al la “sovaĝuloj”. Tio preskaŭ mankas ĉe Linton. Li ja ne vidas problemojn, sed li ne fantazias. Li simple priskribas tion, kion li vidis kaj komprenis, fidele kiel kontisto.

La lingvaĵo de la verko estas bona. Iufoje Linton emas aldoni literaturecan pezon al sia stilo, kio ne tre plaĉas al mi: Sur la kontraŭa bordo la avida silenta ĝangalo jam arogante transpaŝis la limon, sintrudante en la riveretan regnon. Klinante siajn multnombrajn brakojn por kruele sufoki la feliĉan rivereton dancirantan malsupre, ĝi trempis siajn ungegojn en la fluon.

Kelkfoje la lingvaĵo ŝajnas iom malelegante interpreti tion, kion oni vere elbuŝigis angle aŭ “pisine”: “Iru kaj saltu en la lagon”, mi ridis. “Sufiĉas, ke vi devas ellitiĝi meze de la nokto; ne necesas, ke vi faru tiom da bruo. Ĉu vi deziras eltiri la tutan tendaranaron?”

Tamen ĉi verko flue kaj plaĉe legiĝas kaj atestas pri unu el la flankoj de koloniismo, flanko iom naive bonvola.

Sten Johansson

Mia pritakso

Steloj:
FEL-kodo Pasvorto (pasvorto forgesita)

Ne pli ol 250 signoj. Eblas uzi iksojn por E-literoj. Se vi faris eraron, pritaksu denove. La malnova versio estos viŝita.