|
Diino Hertha
|
|
Noveloj de bildokreanto |  |
Kalocsay - novelisto!? Ĉu ŝerco? Tamen ne. En maldika kajero Ada Csiszár kolektis kvin novelojn, el kiuj nur la unua antaŭe aperis sub la vera nomo de Kálmán Kalocsay.
Tiu estas "Mia penso", aperinta en Norda Prismo en 1957. Kiel eblas diveni laŭ la titolo, ĝi temas pri la estiĝo de la samnoma Zamenhofa poemo. Komence la aŭtoro pentras tre trafan kaj impresivan bildon pri proksimume dudekjara Zamenhof en kompanio de samaĝuloj, tamen sola. Bedaŭrinde, en la dua parto de la noveleto, kiam li eniras la menson de la junulo kaj prezentas liajn pensojn kaj sentojn, la novelo tute ŝanĝas stilon kaj iĝas patose ekzalta, kvazaŭ li volus eĉ superi la pasosan stilon de la poemo. Sed tiu sentimentaleco, kiun eblas elteni en la poemo, iĝas vere troa en proza teksto. Domaĝe, ke Kalocsay ne konservis la freŝan distancon al sia protagonisto de la unuaj du paĝoj.
La duan novelon la aŭtoro ŝajne verkis en unu el la lastaj jaroj de sia vivo, do inter 1974 kaj 1976, kaj ĝi aperis en Literatura Foiro en 1983 sub la pseŭdonimo Ista Makler. En ĝi okazas pli-malpli la malo ol en la unua. Ĝi komenciĝas kiel iom sprita sed bagatela plivastigita anekdoto pri aĝa malsanulo kaj lia pli juna amatino, sed la novelo fine pli serioziĝas kaj prezentas la vidpunkton de la virino en sufiĉe interesa kaj ekvilibra maniero.
La tri restantaj noveloj estas verkitaj sub la Kaloĉaja pseŭdonimo Peter Peneter, nekonate kiam, sed antaŭe ne estas publikigitaj. En ili oni klare sentas la grandan talenton de Kalocsay verki laŭ diversaj stiloj, tamen eblas konstati ankaŭ, ke li ne same regis la arton rakonti proze. Kiel aludas la pseŭdonimo, la temoj estas pli-malpli erotikaj kaj pri-amaj.
La unua el la Peneter'aj noveloj estas mezepoke kavalireska stilpastiĉo. Ĝi povus esti rakonto el Dekamerono, se ĝi nur enhavus iom pli frapan kaj tiklan punkton. En la dua, la belulino Hertha, ŝajne komence de la 20a jarcento, se juĝi laŭ la stilo, rakontas la historion de sia edzineco kaj postaj amspertoj. La rakonto estas bone kaj intereskapte verkita, sed enhave iom kliŝa. Inhibicioj ambaŭflankaj, ĝis iu pli kruda, seneduka homo vekas kaj kontentigas dezirojn. En la lasta novelo ni renkontas virinon kun spertoj de du viroj, kies maniero amori tre malsamas. La tono en tiu teksto eble plej proksimas al kredindo kaj vero, kaj la virino aperas kiel individuo, ne ŝablono, sed strukture la novelo ŝajnas nefinita.
Resume la eta novelaro certe legindas, tamen plej multe por konstati, ke Kalocsay sendube prudentis dediĉi sin pliparte al poezio kaj gramatiko. Cetere, el tiu kampo mi trovis en la lasta novelo memorindan bildon: "Specialan ĉarmon al la hungarino donis ŝia germana parolo: ĝi ŝajnis pelĉaso tra arbaro de la germana gramatiko kaj sintakso, kie ŝi spite al ĉiuj malhelpoj galopis antaŭen, sed post ŝi kuŝis sur la tero la frakasitaj reguloj, la "der-die-das", la vortordo, la akcentado." (p. 63) Jen ekbrilas foje la granda kreanto de bildoj, pentritaj el literoj sur papero.
Sten Johansson
Diino Hertha |  n-ro 141, septembro 1992 |
Nova verko de unu el niaj plej famaj literaturistoj: tio nepre ja logas publikon. Kaj prave. La stilo - la lingvaĵo - la vortfiguroj: ĉio ĉi grandiozaj.
Sed: la subtitolo 'erotika novelaro' ne mistifiku vin! Tute ne temas pri kvazaŭa ĝemelo de "La Dekdu Noktoj de Satano" !
Tie temis pri spicita lingvaĵo kaj scenoj rande de porno, por pluraj ne vere bone digesteblaj - sed tie ĉi temas pri kvin noveloj el kiuj certe la unuaj du neniumaniere meritas la titolon "erotika" kaj la ceteraj tri nur metafore.
La unua novelo "Mia penso" estas romantika scenigo de certa momento cl ia vivo de l’ juna Zamenhof, antaŭ la apero de Esperanto. Tute ne surpriza, relative antaŭdivenebla, sed belstila - ĝi tre taŭgas, kaj por io tia ĝi ja estis verkita, por Zamenhof-vespero en via klubo. Laŭtlegu ĝin tiutage kaj nepre sukceson vi rikoltos.
La dua estas ironia, iom parodia novelo, en kiu famulo, malantaŭ kiu eblas supozi faman esperantiston, deziras edziĝi je sia mortolito por ke lia lasta amatino fariĝu lia kara vidvino. Sed bedaŭrinde li resaniĝas kaj... la ceteron vi mem legu. Kalocsay ne estus Kalocsay, se li ne sukcesus elsorĉi artfajraĵon!
La ceteraj tri noveloj al mi persone plaĉis iom malpli. Ili estas rilataj al amaj temoj, sed por mi iom tro sukerece. Tamen, la titola rakonto "Diino Hertha" estas iom escepta: ĉe refoja lego ĝi tamen sciis sorĉi mian imagon.
Entute: estas tre bonvene kaj bone, ke Fonto aperigis tiujn ĉi rakontojn de Kalocsay. Mi supozas ke devas ankoraŭ ekzisti sufiĉe multaj da tiaĵoj; kial ne aperigi la tuton? Kiam temas pri la pintoj de nia stilo, eĉ la malpli ĉefaj verkaĵoj ja nepre restas legindaj.
Minimume oni povas lerni el ili, kio vere estas adolta stilo en la internacia lingvo.
Gerrit Berveling
Kvin noveloj de Kálmán Kalocsay |  1968/4, p. 19. |
A. Csiszar, editoro de la libro sukcesis kunskrapi la kvin novelojn, el kiuj kvar estas postlasaĵo kaj tri erotikaj. La unuan novelon pri la juna Zamenhof (aperinta en Esperanto 1933/12 <400>, p. 193-194) voĉlegis Kalocsay en la Zamenhofa Vespero en 1937, kaj en la Grupo Konkordo (Budapest) en 1959. Ĝia titolo estis pruntita de la poemo de Zamenhof: "Mia penso".
Alia rakonto "Esti vidvino" estas verkita sub plumnomo Ista Makler (modifo de la Esperanta vorto "makleristo"). En la antaŭparolo oni legas, ke tiun plumnomon kreis Kalocsay ekskluzive por tiu novelo. Temas pri tio, ke en 1974, sub titolo "Ĉu vi volas esti mia vidvino?" A. Csiszar verkis satiraĵon pri stranga edziĝo de konata poeto, tiatempe ankoraŭ vivanta persono. La rakonto tiel plaĉis al Kalocsay, ke li ampleksigis, poluris la novelon, lerte plektitan el sprito, moko kaj kuriozaĵo. Malgraŭ la tralaboro Kalocsay ne volis alproprigi la aŭtorecon. La rakonto antaŭe aperis en Literatura Foiro (1983:78, p. 2-10).
Peter Peneter, aŭtoro de la SEKRETAJ SONETOJ (1932), verkis la sekvajn tri novelojn: "Kiel naskiĝis Abato Guibert", "Renkontiĝo kun la diino Hertha", "Mia Geza".
La manuskriptoj de la nuna, unuafoje aperigitaj peneteraĵoj ne estas datumitaj. La flavaj folioj ne konfesas kiam verkis ilin Peneter. Verŝajne longe dormis tiuj raraĵoj en la tirkesta fundo de Kalocsay. Cetere tiuj noveloj estas erotikaj, sed neniel obscenaj.
Vere estas domaĝo, ke Kalocsay ne plenumis verkadon de kelkaj planitaj noveloj, kvankam li elcerbumis eĉ krim-romanon, kies nura skizo vekas scivolemon kaj legeblas en la antaŭparolo. Temas pri riĉa kaj fama esperantisto Grammat, kiu estas murdita per papertranĉilo. La detektivoj esploras pri nekonata murdisto. La fadenoj kondukas en multajn direktojn: venĝo de forlasita fianĉino, aviduloj por heredaĵo, neleĝa filo vivanta mizere, delonga malamikeco kun envia najbaro ktp.
La detektiv-laboro fiaskas. Fine juna esperantisto malkovras, ke la murdinto estas samideano, la plej bona amiko de Grammat. Kiel? Ili ambaŭ estis "ĝisostaj atistoj" (simetriuloj), sed Grammat konvertiĝis al "itismo" (aspektismo) kaj tion li konfesis al sia amiko kune kun la decido deklari la aferon ankaŭ publike. Tiam la amiko pro senbrida furiozo trapikis la koron de Grammat.
Vana bedaŭro pri la abortita rakonto kaj pro tio, ke Kalocsay ne ambiciis eternigi sian nomon kiel roman-verkisto, novelisto. Ĝuste tial la nun aperintaj noveloj estas unikaĵoj en lia verkaro.
En la libro apenaŭ troviĝas preseraro. La plastumitan kovrilon dekoracias "HELENA" (el "Juĝado de Pariso") de Rubens.