Esperanto kaj socialismo?
Pri la movado sur la "alia flanko"

La aŭtoro preferas la terminon „soclando” anstataŭ „socialisma lando”, ĉar li ne plu kredas (kontraŭe al sia opinio dum la malvarma milito), ke efektive temis pri socialismo en tiuj orient-eŭropaj landoj (kaj kelkaj ekstereŭropaj). Nun, spertinte ĝisdetale la vivadon kaj en la soclandoj tiutempaj, kaj en la kapitalismaj landoj nuntempaj, kvankam li vidas grandajn diferencojn inter ili, li opinias, ke la epitetoj, kiujn ili donis kaj plu donas al si, estas tre eraraj.

Lia malgranda libro celas ne kulpigi, nek juĝi la Esperanto-rilatajn aferojn dum la malvarma milito, sed laŭeble objektive prezenti la faktojn pri la situacio de Esperanto en la tiamaj soclandoj. Travivante tiujn jarojn en Usono, mi ofte demandis al mi pri la vera stato de Esperanto en tiuj „danĝerege atakopretaj” landoj; sed mi povis ekscii preskaŭ nenion pri tio, ĉar komunikado inter tiuj soclandoj kaj la okcidento, precipe Usono, estis preskaŭ nula. Fojfoje mi ricevis cenzuritan leteron de esperantisto en Ĉeĥoslovakio, kiu kontraŭvole metis en sian koverton esperantlingvan propagandan ĵurnalon, presitan sur maldikega papero, kiu konforme al la leĝo devis akompani la leteron. Mi trovis per tiuj leteroj, ke la tieaj loĝantoj sciis tiom pri la vivo en Usono, kiom mi pri la vivo en Pollando aŭ Ĉeĥoslovakio aŭ Sovetio: tio estas neniom.

Post la fino de la malvarma milito faktoj komencis iĝi pli vaste konataj en la esperanta mondo. Ekzistis plusoj kaj minusoj ambaŭflanke de la fera kurteno. Mi eĉ ektrovis la veron de la deklaro de kanada profesoro, kiu estis longe vizitinta kaj Sovetion kaj Usonon kaj kiu deklaris ilin preskaŭ identaj. Jes ja, negrave, kiaj estas la proklamataj ideologioj; la homoj samas tra la tuta mondo, spertas same, reagas same, fundamente vivas same. Neniu kulpas; neniu senkulpas; ĉiuj egale kulpas/senkulpas.

Detlev Blanke, la aŭtoro, ne pretendas bone koni la situacion en ĉiuj tiamaj soclandoj, sed li ja tre bone konis, per propraj spertoj, la situacion en kelkaj el ili. Lia libro tre bone helpas plenigi la truojn en la plejparte okcidentlandaj historioj de la esperanta movado. Kiu pli bone povas fari tion, ol persono, kiu klarvide spertis la movadon soclandan kaj honeste parolas pri ĝi?

Iam, espereble, iu simila honestulo kaj klarvidulo verkos senpartian kaj senpropagandan historian libron pri Esperanto dum la tuta 20a jarcento, tra la tuta mondo. Eble tiam ni povos perdi niajn antaŭjuĝojn kaj imagajn bildojn kaj povos taksi la Esperanto-fenomenon ĝuste: kun la plusoj kaj la minusoj.

Intertempe nin devos kontentigi individuaj malgrandaj libroj, kiujn kompilis kompetentaj personoj, kiuj pledas nur, ke ni konsciu pri la faktoj. Tia estas ĉi tiu libreto, kiun mi plenkore rekomendas al historiemuloj.

Donald Broadribb

Traleginte la libron, mi ne scias ĉu temas pri ia eseo historia, ĉu pri personaj impresoj de Detlev Blanke pri socialismo kaj lia sperto en socialismo lige kun Esperanto. Oni do povas suspekti la aŭtoron ke li volis skribi pri la movado en socialismaj landoj kaj pri la rolo kiun li ludis en ĝi. La Movado aperas en lia libreto kiel nedifinita branĉo de UEA. Kio estas ekster UEA — do kio estas ekster “la eklezio” — ne estas priparolinda. Por Blanke Esperanto sen UEA ne ekzistas.

Blanke rigardas la movadon ne de la vidpunkto de historiisto, sed de la vidpunkto de altranga funkciulo de Germana Demokratia Respubliko respondeca en tiu eksa ŝtato pri Esperanto. Mi ne volas diri per tio, ke Blanke ludis iun malhonestan rolon en la movado, male miaj raraj personaj spertoj kun Blanke konfirmas ke de la morala vidpunkto li estis homo honesta, kvankam politike naiva, pri kio li mem mencias strebante doni al sia naiveco la ĝustajn proporciojn, aldone opiniante ke hodiaŭ li pensas, ke en la realo vere ne temis pri socialismaj landoj.

Historio de ĉiuj socialismaj landoj (escepte, se nomi ilin socialismaj, de Vjetnamio, Kubo kaj Norda Koreio) estas finfine historio de popoloj, kiuj post la dua mondmilito troviĝis malgraŭ ilia volo sub la pli malpli — se ne rekta (la baltaj respublikoj) — tiam certe sub la kontrolata politike, police, arme kaj ekonomie sistemo gvidata de Moskvo.

Mi povas kompreni multajn honestajn germanojn, kiuj post la milito (iuj ankoraŭ antaŭ ĝi) komprenis, kio okazis dum la nazia periodo, kaj kiuj ne facile povis trovi spiritan pacon rigardante la mondon tuj post la detruo de duono de la mondo per la milito komencita de nazioj kaj post la holokaŭsto. Sed mi rajtas demandi tiujn “honestajn” homojn: ĉu ili komprenis, kio okazis lige kun la rezulto de la dua mondmilito en Pollando, Ĉeĥoslovakio, Hungario, Rumanio, ne parolante pri la baltaj respublikoj? Ni, la civitanoj de tiel nomataj social- ismaj landoj, ni pagis la prezon de la civiliza malfruiĝo! Unu sola lando, kiu ne pagis tiun prezon, estis Germana Demokratia Respubliko, la propaganda ŝtato de la sovetia laboratorio.

Strange, sed ĉe Blanke aperas neniu penso, ke eble por kelkmiloj da esperantistoj en la reala socialismo Esperanto estis iu fenestro por rigardi la “alian flankon” de la mondo, ĝuste tiun liberan… En 1982 jaro okazis en Jerevan (Armena Soveta Socialisma Respubliko) la 15a Konsultiĝo de Esperanto-organizaĵoj de socialismaj landoj. Mi persone ne povis ĝin partopreni (malgraŭ ke mi estis elektita partopreni la konsultiĝon) pro la fakto, ke mi ne donas “garantion de la politika konduto”. Kiu rajtis opinii ĉu mi havas ĝustan politikan konduton? Kiu persekutis politike multajn miajn Esperanto-amikojn? Kiel eblas ke pri tio ne sciis Blanke aŭ UEA? Nomi tion internaj aferoj de landaj asocioj estas simpla hipokrizo. Ni, esperantistoj, ne estas dividitaj laŭ la politiko de niaj ŝtatoj, estas ni, kiuj estas la unuo kultura. Niaj esperantistaj konvinkoj venas de la fakto ke ni estas esperantistoj, kaj ne ekzistas por ni alia kriterio de nia esperanta solidareco ol la fakto ke ni estas esperantistoj, sendepende de la reĝimoj en kiuj ni vivas. Jen la ĉapitro de nia historio neglektata de finvenkistoj al kiuj apartenas tuta generacio de tiuj, kiuj en Roterdamo… Ja se en Hamburgo ne okazis puĉo, certe ĝi okazis en la Pola Esperanto-Asocio (aliĝinta al UEA) en 1985 antaŭ la Universala Kongreso. Nenio pri tio en la libreto.

La plej grava fenomeno de la movado en socialismaj landoj estis ne ties “oficiala aspekto”, sed ĝuste la movado en la larĝa senco de la vorto, do en tiu senco mankas prianalizo de du eksterordinaraj fenomenoj de la movado en la reala socialismo, nome tiu de Sovetia Esperantista Junulara Movado kaj Pola Studenta Esperanto-Komitato. Neniu spuro pri tio. Neniu spuro pri tio ke la falo de la reala socialismo estis kaŭzita de erara interna politiko de kompartioj de tiuj ŝtatoj, kiuj antaŭ siaj civitanoj utiligis ĉiam la argumentojn de la forto de la ruĝa armeo. Ke la falo de socialismo montris la veran bildon de la movado en la landoj de la reala socialismo, kiu foje kunfinancis Esperanton, certe pro politikaj celoj, sed multfoje financis esperantajn kanajlojn!

Pro la manko de similaj konsideroj mi opinias la libreton de Blanke kiel lian personan specifan GDReskan priskribon de liaj aventuroj kun Esperanto. Kontraŭe al homoj kiel Blanke (kaj ĉefe liaj okcidentaj kolegoj), kiuj neniam kritike vidis malhonestecon de la reala socialismo inter alie en Esperantio, mi vidas en la falo de socialismo ilian psikan kaj politikan hezitojn kaj perturbojn. Pri la politika naiveco (se naiveco!) ne ekzistas bedaŭrinde medikamentoj.

Walter Żelazny k.a.