La frakseno Igdrasilo
Antikva dia historio

Mitologio estas tre miskonduta besto. Ĝi kaŝas sin en popolaj diroj, en mencietoj hazarde troveblaj en diversaj libroj, en popolaj rakontoj, ofte sinkontraŭdiraj, en proverboj; fakte, ĉie, escepte de publika sinmontro bonorda. Kelkafoje dum la historio verkistoj, ofte poetoj, sed ankaŭ rakontistoj, entreprenis prezenti temon el la mitologio en literatura formo. Tiel estiĝis Kalevala, diversaj historioj de doktoro Faŭsto, Sagao de Njal kaj pluraj aliaj mondkonataj literaturaj verkoj. Ankaŭ en antikva Grekio, iom post iom, per popola rakontado kompiliĝis poeziaj verkoj, titolitaj Odiseado kaj Iliado, kiujn la tradicio atribuis al iama poeto Homero, kaj kiuj post jarcentoj skribiĝis kaj atingis eĉ la rangon de sanktaj skriboj por multaj grekoj.

Tamen, plejparte mitologio estas nur partete rigardebla. Tial en la moderna epoko sennombra kvanto da sinnomantaj „mitologiistoj” kompilas vortarojn, eĉ enciklopedi(et)ojn de mitologio de la romia popolo, aŭ de la greka popolo, aŭ de la azteka popolo ktp. Preskaŭ senescepte tiuj kompilaĵoj rapide disvendiĝas, sed apenaŭ legiĝas pro siaj teda stilo, tro laŭvorta interpreto de idiotismoj aŭ parolfiguroj kaj kontraŭstarigo de abundaj variantoj de la pritraktataj „mitoj”.

Treege malofte en la moderna epoko literature lerta fakulo sukcesas reverki mitologian rakonton en formo legebla, agrablastila, tiel ke oni ne nur plezuroplene legas ĝin, sed ankaŭ legas ĝin al siaj infanoj. Ĉi tiu verko, komence eldonita svedlingve, estas unu el tiuj tre raraj verkoj.

Igdrasilo estis (kaj plu estas) la mondarbo. Pli precize, la kosmarbo; ĉar ni estas nur uletetetoj sur branĉo de tiu arbo, ni ne konscias, ke la mondo estas nur malgrandega parto de multe pli kompleksa kosmo, konsistanta el fraksenarbo, en kiu diversloke loĝas gigantoj, la supozataj dioj, monstroj kaj esenca sciuro, kiu per sia kurado de unu parto de la arbo al alia helpas la interkomunikadon de tiuj uloj.

La frakseno Igdrasilo montras sin al ni kiel grandpaĝa libro, kies ĉiun paĝon plenigas desegnaĵoj, kutime apud iom da teksto, iom antikvastile faritaj, tiel ke la desegnaĵoj vidigas al ni la scenon, kiun priparolas la teksto. Pro tio la libron neeviteble tre ĝuos rigardadi infanoj, dum laŭtleganto sonigos la tekston. Sed ne nur la infanoj. Ankaŭ ni, la ne-plu-infanoj, profitas el la ilustrado de alie iom sekaj vortoj. Kompreneble, ilustranto estas ankaŭ interpretanto, ĉar ĉiu leganto povas imagi por si proprajn bildojn de la uloj kaj eventoj. Edward Lindahl, tre talenta artisto sveda, enbildigis la rakonton de Alf Henrikson, tre talenta verkisto sveda. La rezulto estas literatura verko, kies enhavo, kompreneble, estas konigata al ni per la imago kaj mensbildoj de nuntempuloj. Nu, preskaŭ nuntempaj: Alf Henrikson vivis en 1905-1955, kaj Edward Lindahl estas aŭ estis proksimume samtempa. (Serĉo per Google indikis nur svedlingvajn retejojn kaj la titolojn svedajn de diversaj libroj, ilustritaj de Edward Lindahl. Sed pri la ilustristo, nenion; kaj pri la verkinto, nur liajn jarojn.)

Ĉu ĝi prave prezentas al ni la miton? Absurda demando! Neniu mito havas definitivan enhavon, unusolan „ĝustan” formon. Mitoj estas esprimoj de nia kompreno pri la naturo de la mondo, de la vivo, de ni mem. Pro tio ekzistas tiom da variantoj de mito, kiom estas da homoj, por kiuj ĝi havas signifon.

Henrikson kaj Lindahl sukcesis prezenti al ni la igdrasilan miton kiel pli-malpli koheran rakonton, laŭ sia propra koncepto. Sed multe pli, ili faris por ni artlibron, kiun (kvankam la bildoj estas nur nigra-blankaj) ni emas trarigardi por revidi la historion de la kosma frakseno. Miaopinie, ĝi estas trezoro de nia literaturo moderna.

Donald Broadribb

Ĉu vi scias, ke, antaŭ ol la tero fariĝis ronda, troviĝis en la universo nur unu grandega arbo, kies folioj montris ke ĝi estis frakseno?
Niaj nordiaj prapatroj sciis, kaj en islandaj manuskriptoj ili notis siajn sciojn pri tiu arbo, kiu havis individuan nomon: Igdrasilo. Alf Henrikson, brila sveda ĵurnalisto kaj popularscienca verkisto, kolektis la rakontojn pri tiu pramondo en tiu ĉi libro, kaj Bertil Nilsson, same brila esperantista tradukisto, esperantigis ĝin por ke la verda popolo, diasporita ĉirkaŭ la hodiaŭa mondo, povu informiĝi pri ĝi.. Ni dankas al ambaŭ, sed nia danko direktiĝu ankaŭ al la ilustrinto Edward Lindahl, desegnisto kaj skulptisto. Ĉar en tiu ĉi libro la desegnaĵoj (ofte kun humuraj trajtoj) intermiksiĝas kaj interagas kun la teksto (la formato estas malavara: 23 x 20 cm); jen la teksto dominas la paĝon, jen la desegnoj flankenbalaas ĝin tiel ke nur malmultaj linioj trovas lokon. Kiam monstroj aperas aŭ ŝtormoj furiozas, la teksto eĉ tute mutas.
Kiel skrupula ĵurnalisto Alf Henrikson akurate informas pri la strukturo de la arbo. Montriĝas ke ĝiaj branĉoj estis loĝataj sur tri niveloj, kiuj tre malofte havis komunikon unu kun alia. Plej supre troviĝis Valhalo, la ”ĉielo” de la tiamaj dioj, la azoj (svede: asar).
Meze situis la mondo de la homoj, Midgordo (svede: Midgård). Sube oni trovis Hel, la subtero, kie laŭdire la mortintoj kolektiĝis. Ni ne forgesu, ke gigantoj vivis sur ekstremoj de la branĉoj. Se vi volas scii kie troviĝis nanoj kaj elfoj, legu la libron!
Kompreneble neniu el tiuj kategorioj sciis, ke ili loĝas en arbo. Tiu ja estis ”granda granda”: la distancoj inter la branĉoj estis milionmejlaj.
Tamen la priskribo de la frakseno ne okupas grandan parton de la teksto. Henrikson rakontas pri elstaraj okazaĵoj sur la diversaj niveloj: la kreo de Askur kaj Embla, la unuaj homoj; la edziĝo de la plej potenca azo, Odin, kun Frigg; la invento de la runoj kaj de la tagoj kaj monatoj (ankoraŭ hodiaŭ la tagoj mardo, merkredo , ĵaŭdo kaj vendredo estas en la sveda nomataj laŭ azoj: tisdag laŭ Tir, onsdag laŭ Odin, torsdag laŭ Tor, fredag laŭ Frigg). Dekkelk paĝoj estas dediĉitaj al la ĉasado al la Fenris-lupo, fibesto danĝera pro sia eksternorma kreskopovo. Grandiozan finon faras la falo de la frakseno = la pereo de la mondo = Ragnaroko. Nia nuna mondo estas nur fraksena splito kiu kreis sian orbiton en la malplena spaco.
Tamen brilas espero en la lastaj linioj de la libro: ni informiĝas ke la nornoj (diinoj de la sorto) plantis novan fraksenon, kiu certe ankoraŭ nur estas mejlon alta sed kreskas konstante.
Do, post mil jaroj ni povos translokiĝi tien?
La stilo de Bertil NilssonN estas altgrade leginda. Laŭ mi, li tre bone trafis la gemutan tonon de Henrikson, kreante agrablan legaĵon (kiun oni tre bone povas uzi popece, ĉar la rakontoj estas mallongaj). Certe ne estis necese kvazaŭ pardonpeti ĉar li ”uzis kelkajn vortojn kiujn vi eble ne aŭdis aŭ vidis antaŭe”. La listo de neologismoj estas tre mallonga; mi volas atentigi pri domestigi = malsovaĝigi, kongeli = frostigi (manĝaĵon), ubero = mamo de mamulo. – La konstruo ”estis okupata transdoni…” (p.15) ŝajnas al mi mankhava. Sur p. 34 ”trans la sojlo” mi preferus ”sojlon”. - Troviĝas nomlisto esperanta-islanda, sed ankaŭ paĝidikoj estus dezirindaj.
Ĉiuj nordlandanoj ricevas en la lernejo almenaŭ kelkajn informojn pri la pranorda mitologio.Multaj el ties nomoj estas ĝenerale konataj. Tamen mi estas certa ke apenaŭ iu ricevis tiel ampleksan kaj amuzan panoramon de la aza mondo kiel kreis Henrikson-Lindahl. Por ne-nordlandanoj, kiuj eble nur scias pri la vikingoj, la libro povas, en certa senco,
malfermi pordon al nova (sed antikva!) mondo.

Ebbe Vilborg

La aŭtoro Alf Henrikson estas al svedaj legantoj bone konata verkisto kaj historiisto. Ankaŭ La frakseno Igdrasilo estas sufiĉe bone konata al svedoj. Igdrasilo estas la mondarbo de la antikvaj mitoj de la nordiaj popoloj. Do por ni svedoj estas nepre ĝojiga afero ke la libro nun aperis en Esperanto. La eldono estas belega kun bildoj de la desegnisto Edward Lindahl sur ĉiu paĝo.

La tradukon faris Bertil Nilsson. Terminoj pri praskandinavaj aferoj jam estas delonge uzataj en Esperanto. Eĉ en PIV aperas vortoj kiel Valhalo, Toro, Odino, Freja, azoj k.t.p. La tradukinto inventis nur naŭ proprajn vortojn, pri kies neceso aŭ neneceso oni kompreneble povas diskuti. Ni tamen ne diskutos tion en tie ĉi. Koncize dirite: la traduko estas bona kaj en normala Esperanto.

Ni tamen diskutu alian aferon, kiu estas grava por ni kristanoj. Kia libro estas La frakseno Igdrasilo? Kompreneble ĝi ne estas ”La biblio” de la praskandinava religio. Tiu religio ja ne estis skriba religio kaj nur malmultaj el ĝiaj anoj vere scipovis skribi kaj legi runojn. Mitojn kaj rakontojn unu generacio transdonis al la sekvanta. Parto de la mitaro havas similecojn kun aliaj hindeŭropaj mitoj. La nomo ”Tiro” ekzemple etimologie estas la sama nomo kiel la helena Zeŭso kaj la latina Jovo/Jupitero. Jam dum la pagana epoko cetere enmiksiĝis kaj sameaj kaj kristanaj eroj en la praskandinavan mitaron. La praskandinavaj mitoj surpaperiĝis en Islando nur kiam la religio mem mortis. La islandano – mem kristano – Snorri Sturluson kolektis la mitojn kaj metis ilin en kadran rakonton, nur kiam la praskandinava religio jam mortis kaj ĝiaj mitoj ne plu povus minaci la kristanismon en Islando. La celo estis kultura. Li volis helpi al islandanoj kompreni antikvajn poezion kaj rakontojn.

En La frakseno Igdrasilo Alf Henriksson denove rerakontas kelkajn mitojn en nova kadra rakonto. Tiu kadro grandparte estas la invento de la verkisto mem, precipe kiam temas pri la fino de la libro. Ĉe Henriksson Ragnaroko jam okazis. Niaj ferepokaj pragepatroj atendis ke ĝi okazos estonte.

Do, se oni nur memoras ke La frakseno Igdrasilo ne estis ”La biblio de la vikingoj” ĝi estas bone legebla kaj ĝuebla fabelaro por plenkreskuloj kaj por infanoj.

Leif Nordenstorm