Konversacia vortaro

La Cseh-metodo estis la patro de ĉiuj rektaj instrumetodoj, kaj la instruistoj, kiuj ĝin uzis, travojaĝis la tutan mondon, de Ferenc Szilágyi al Tiberiu Morariu, de E. L. M. Wensing al Margarete Saxl, de Julio Baghy al August Weide. Ĝuste la bildo de ĉi-lasta ornamas la kovrilpaĝon, montrantan karakterizan gestadon dum leciono. August Weide, germano edziĝinta al danino, kreis esperantistan familion kun du denaskuloj, kiuj siavice kreis familiojn kun denaskuloj, do prave la kovrilo omaĝas ĉi tiun valoran instruiston, kiu, tiam 76-jara, ankoraŭ gvidis kurson laŭ la Cseh-metodo dum la UK en Stokholmo en 1980.

Andreo Cseh (ofte esperantigita per „Ĉe”, laŭ la elparolo; 1895[1910]-1979) estis hungardevena rumano, pastro, kiu post diverslanda vagado por instrui Esperanton, establiĝis en Nederlando. En 1930 li tie fondis kun gesinjoroj Isbrücker la Cseh-Instituton de Esperanto (poste: Internacia Esperanto-Instituto), kaj du jarojn poste fondis kaj longtempe redaktis la revuon La Praktiko (aperinta ĝis 1970); en 1942 sub la germana okupado li kunfondis la mondfederisman organizaĵon Universala Ligo (aktiva ĝis 1993). Lia instrumetodo estis karakteriza, kun uzo nek de lernolibro nek de nacia lingvo.

479 vortoj

Siajn lecionojn Andreo Cseh nomis konversacioj kaj li publikigis en 1930 47-paĝan broŝureton kun 479 vortoj sub la nomo Konversacia vortaro. Temis pri difinoj spritaj, ĉefe sugestitaj de la lernantoj mem. En la antaŭparolo de la tiama eldono li skribis: „En la esperantaj konversacioj la gelernantoj ofte aŭdis la demandon: Kion signifas tiu vorto? Ĉar mi ne komprenas la naciajn lingvojn, ili devis doni la respondojn en Esperanto. En tiuj gravaj momentoj naskiĝis la difinoj kaj klarigoj, kiujn entenas ĉi tiu libreto.”

La dua eldono sekvis ĉirkaŭ du jarojn poste, sen ŝanĝoj; post la milito la situacio de Cseh iĝis malfacila, kaj aperis nur multobligitaj novaj eldonoj kun etaj modifoj. Cseh mortis en 1979 kaj nur en 1997 lia posteulino Mila van der Horst elpaŝis kun efektive nova eldono, la 5a, kunlabore kun Atilio Orellana Rojas.

Redakto de Borsboom

La freŝe aperinta 6a eldono estas komplete reviziita tra la redakto de Ed Borsboom, siavice aŭtoro de du belaj libroj, Vortoj de Andreo Cseh kaj Vivo de Andreo Cseh (ambaŭ aperintaj en 2003 ĉe Internacia Esperanto-Instituto); sed restis plene gardita la spirito de la Cseh-instruado. Aperas bildoj (desegnitaj de Jesse van Deijl) sur la maldekstra paĝo, responde al difinoj sur la dekstra. El la bildoj okulumas la esperanta kulturo, kun la Rankvarteto de Baghy kaj El la Verda Biblio de Lejzerowicz. Estis aldonitaj ĉirkaŭ 150 novaj vortoj, kiuj fariĝis bazaj en la nuntempa lingvo. La mastrumado de la artikolo, kiun Cseh ofte malzorgis, lasante al la lernantoj la uzadon laŭ ĉies propra lingvo, estas iom homogenigita. Iuj difinoj estas modifitaj aŭ aktualigitaj (ekzemple, „Azio” ne estas plu „la plej granda flava mondparto” sed ja „la plej granda mondparto”).

Jen specimenaro de difinoj: „diskuto” – homoj parolas pri objekto, kiun ili ne konas; „kantas” – faras muzikon per la buŝo; „mateno” – la tempo, kiam infanoj iras en lernejon kaj redaktoroj iras hejmen; „nubo” – la griza vesto de la ĉielo; „okcidento” – tie malaperas la suno; „sonĝas” – en dormo vidas bildojn; „suno” – la taga varma lampo de la naturo; „ŝranko” – ĉambro en ĉambro; „televidilo” – aparato, kiu montras skandalojn; „tuŝas” – inter la mano kaj la objekto ne estas loko; „vidas” – bildoj venas en la kapon.

Evidentas do, ke la „konversacioj” de Cseh estis gajaj, spritaj, kaj ke la lernantoj estis forte envolvitaj ne nur en la lernado, sed ja en la reciproka instruado de la lingvo. Nuntempe aliaj metodoj de instruado, ekzemple la interretaj, preskaŭ nuligis ĉi tiun vivantan partoprenon, sed ĝi ankoraŭ nun perdis neniom el sia freŝeco.

Carlo Minnaja

La nomo Konversacia vortaro lasas supozi, ke ĉi tiu libro proponas parolturnojn uzeblajn kaj necesajn por sukcese konversacii, kutimajn dialogerojn – kiel komenci interparolon, kiel enkonduki temon, kiel ŝanĝi al alia temo, kiel esprimi opinion, dankon, proponon ktp… Tamen en la libro surprize troviĝis nek tio, nek la alia. La libro entenas alfabetordan liston de vortoj kaj ties difinojn – kaj ĉi tie finiĝas simileco kun vortaro, aŭ kun tio, kion oni kutime komprenas kiel vortaron.

Malgranda enkonduko prezentas historian informon pri la libro mem: la kvanton kaj cirkonstancojn de reeldonoj, krome la redaktoro Ed Borsboom donas klarigojn pri la aspekto (desegnaĵoj, kovrilo) kaj la enhavo (vorttrezoro, modifo de kelkaj lingvaj momentoj). Verŝajne, ĉiu esperantisto, kiu iam partoprenis Ĉe-kursojn, scias, pri kio temas en kazo de Konversacia vortaro – temas ne pri vera vortaro, sed pri kolekto de (ofte ŝercaj) difinoj de vortoj, kiujn dum lecionoj laŭ Ĉe-metodo naskis la lerngrupo. La redaktoro citas vortojn de Andreo Cseh el la unua eldono: “La libreto volas esti nur modesta memoraĵo pri la horoj de la konversacioj”.

En la 6a eldono troveblas ŝanĝoj – la kvanto da vortoj kreskis de 479 en la unua eldono ĝis 613 en la nuna. Hazarda listo, aperinta pro la ŝato de Andreo Cseh skribfiksi apartajn difinojn (do, ne temas pri sistema aliro), estas nun plenigita per kelkaj novaj radikoj, uzataj de modernaj Ĉe-instruistoj, kaj per necesaj Esperantaj vortoj el modernaj presaĵoj. La ilustraĵoj de Jesse van Dijl – novaĵo de la nuna eldono – realigas gajan spiriton de Ĉe-lecionoj kaj inter aliaj bildoj redonas tipe Ĉe-metodajn terminojn (ekzemple:cinciminciĉurmur).

Kiam klariĝas, ke la libro proponas materialon ne scienckarakteran, sed ludan, vi povas trankvile ŝanĝi perplekson al ĝuo kaj bonhumore legi strangajn difinojn, kelkaj el kiuj jam vivas en la komunumo en formo de anekdotoj (ekzemple: elegante levi piedojn = danci). Aliaj difinoj montros al vi multajn nociojn en nova lumo, same kiel infana racio nove kaj neatendite interpretas malnovajn kaj jam delonge konatajn aĵojn.

Oksana Burkina

Internacia Esperanto-Instituto aperigis la faman konversacian vortareton de Andreo Cseh en reredaktita eldono. La originala materialo apartenas al la baza pakaĵo, uzita en la Cseh-kursoj, furorantaj ĉefe en la 1930-aj jaroj. La rektmetoda kursgvidado necesigis cellingvan klarigon pri la novaj vortoj, kion faris ne nur la gvidanto, sed ankaŭ la kursanoj kiuj kontribuis al la difino de la novaj konceptoj. Iliajn, plej ofte tre simplajn, kulturdependajn, por la nuntempa leganto ofte ridindajn klarigojn notis kaj publikigis Andreo Cseh, unue en la tridekaj jaroj. La vortareto havis 3 eldonojn en la "pra"-tempo kaj en la 1970-aj jaroj la instituto reproduktadis la lastan eldonon en simpla formo. La nuna eldono, aperinta en 2010, ne estas simpla reproduktaĵo. La belaspekta libro liveras reredaktitan vortoliston, en la prizorgado de Ed Borsboom.
La redaktoro ne nur revortumis kelkajn difinojn (markitajn per asterisko en la vortaro) pro ilia eksmodeco, neklareco aŭ politike mallarĝpensaj difinoj, kelkfoje eĉ rekte ofendaj vortumoj (Eŭropo: malnova, malriĉa, malfeliĉa mondparto), sed li zorgis ankaŭ pri la lingva unuecigo, nome pri la sistema uzo de la artikolo la en la difinoj. Se konsideri ankaŭ la nuntempan uzon de la metodo estis neeviteble kompletigi la vortaron per modernaj, bazaj vortoj kaj aldoni kelkajn mankantajn elementojn.
Freŝan kaj amuzan aspekton donas al la simpla vortolisto la plurdeko da desegnaĵoj de Jesse van Dijl, kiuj sur la maldekstraj paĝoj ĉiam rilatas al unu el la vortodifinoj dekstrapaĝaj; kelkfoje klare kaj tuj retroveblaj, kelfoje iom enigmaj. La puraj, humurplenaj ilustraĵoj ofte karikaturece emfazas ankaŭ kelkajn gravajn trajtojn de la Cseh-metodo aŭ rekte de la majstro mem (cinciminciĉurmur: nomo de la kato de Andreo Cseh).
Sur la frontkovrilo videblas unu el la famaj Cseh-instruistoj, Aŭgust Weide, dumlecione ĉirkaŭate de siaj Cseh-ekipaĵoj, plastaj bloveblaj bestoj. Borsboom en la enkonduko mallonge prezentas la iaman Cseh-instruiston, sed fakte restas tamen mistero kial ĝuste li aperas sur la kovrilpaĝo el inter la same forgesitaj centoj da aliaj samfakanoj. Dorskovrile legeblas mallonga resumo pri la libro (bedaŭrinde kun tajperaroj) kun eta, ne tre konata portreto de la majstro, Andreo Cseh.
Por kursanoj de nivelo inter A1 kaj B1 ni plej ofte konsilas la uzon de la malaltkosta, relative ampleksa kaj serioza Ilustrita oficiala radikaro Esperanta por lernanto de Luiz Portella aŭ de la dufoje eldonita Baza Esperanta Radikaro de Wouter F. Pilger.
La movadhistorie valora kaj enhave amuza Konversacia vortaro de Andreo Cseh nuntempe apenaŭ uzeblas laŭ sia originala destino. Ĝiaj legantoj trovas en ĝi ne rektan plifaciligon, sed kaprompilojn kaj amuzaĵojn, historiajn indikojn pri la pensmaniero de la personoj vivintaj antaŭ 80 jaroj. Pro tiuj historiaj valoroj de la alloga libreto ĝi povas utili al interesiĝantoj, studantoj kaj aplikantoj de la Cseh-metodo. Verŝajne – ankaŭ pro sia prezo – la libro eble ne vere popularos inter aŭtodidaktoj aŭ "vivuloj", kiuj "malforte volas meti en sian kapon" la "ŝlosilon de la tuta mondo kaj de koroj" kun la helpo de "granda homo en lernejo kun pedagogia meblo en sia mano" por "lasi iri lampon en sian kapon" kaj doni lumon al ties "sona esprimo de pensoj" kaj "moderna labirinto, el kiu homoj ne povas eliri (kaj kiun Esperanto ne havas)".
Se vi "ne havas en via kapo" tion, kio ĉi-supra frazo "estas en alia lingvo", "prenu frazojn el aliaj homoj". Povas helpi ankaŭ tiu "ŝi-homo" kiu "metis tiujn ĉi frazojn sur paperon".

Katalin Kováts