|
Pajleroj kaj stoploj
|
|
Bona furaĝo |  |
Kiel klarigas William Auld en sia Antaŭparolo, la celo de ĉi tiu eldono estas „savi” libroforme iujn tekstojn, kiuj aperis nur en revuoj, do ne estus facile retroveblaj. La enhavo estas teme tre diversa, dividita en kvar sekciojn: Eseoj, Rakontoj, Tradukoj, kaj Libro-kulturo.
La 17 eroj en la sekcio Eseoj kovras diversajn temojn, sed precipe literaturon kaj tradukadon. La unua ero — „Paco inter homoj — ĉu eblas?” — prezentas ankaŭ filozofian tezon, sed ĝi ŝajnas al mi iom banala, malgraŭ la belaj literaturaj citaĵoj, kaj mi trovis pli interesaj la sekvajn erojn pri fantascienco, pri prozaj tradukoj en Esperanto, pri retrovitaj poemoj de Braun, pri Hilda Dresen, ...
En pluraj lokoj la aŭtoro argumentas kontraŭ tiuj, kiuj tro malalte taksas la valoron de Esperanta literaturo, kaj li estas leginda pri tiu temo, ĉar li havas, krom multe da sperto kaj scio pri Esperanta literaturo, ankaŭ talenton kaj komprenon pri literaturo kaj la kapablon prezenti siajn ideojn en alloga maniero. La Eseoj kovras periodon de 1950 ĝis 1990, sed ili ne estas ordigitaj en evidenta maniero.
La Rakontoj konsistas el sep originalaj rakontoj, sur malpli ol dudek paĝoj; se mi ĝuste komprenis la Antaŭparolon, tio estas la tuta proza fikcio de William Auld. Kelkaj el la rakontoj ŝajnas kvazaŭ resumoj de pli longaj verkoj; eble la aŭtoro, ekhavinte interesan ideon, ne emis enŝovi la malesencajn detalojn, kiuj necesas por disvolvi plenan novelon el ĝia skizo. Tamen evidente tio estas multe pli bona ol la inversa kaj pli ofta situacio, en kiu diligenta aŭtoro ŝtopas centojn da paĝoj ne havante interesan ideon!
En la Tradukoj troviĝas 17 tradukoj el la angla kaj la skota. Neniun el la tekstoj mi jam konis per alia lingvo, kaj verŝajne neniu leganto jam konos multajn el la tekstoj, ĉar temas ŝajne pri sensistema kolekto da tekstoj, kiuj diverstempe kaj diversmaniere plaĉis al la tradukinto. Ĉiuj tradukoj estas prozaj, sed ne ĉiuj estas fikciaj: enestas ankaŭ kelkaj eseoj, interalie pri historio kaj metriko.
La lasta sekcio, Libro-kulturo, konsistas el 25 eroj, kiuj plejparte estas recenzoj aŭ eseoj pri apartaj verkoj. Evidente ne temas pri rutinaj, informaj recenzoj kiel ĉi tiu, sed pri artikoloj kun literaturesplora valoro. Ekzemple, unu el la plej longaj pritraktas du Esperantajn tradukojn de la ŝekspira Hamleto.
UEA (kiu eldonas ĝin) reklamis ĉi tiun libron kiel la „rikolton de 50 jaroj”. Tamen ĝia titolo pli ĝuste indikas, ke temas pri tio, kio restis post la rikolto! Do oni ne kredu, ke ĉi tiu eldono iel anstataŭas aŭ resumas la kvindekon da libroj, kiujn produktis William Auld en tiom da jaroj. Rikoltitaj el la sama kampo kiel la Eseoj kaj Libro-kulturo estas ekzemple Enkonduko en la originalan literaturon de Esperanto (1979), Vereco, distro, stilo (1981) kaj Pri lingvo kaj aliaj artoj (1978); sed ankaŭ ĉi tiuj pajleroj kaj stoploj estas bona furaĝo.
Edmund Grimley Evans
Pajleroj kaj stoploj |
Verŝajne ĉiu esperantisto-literaturamanto scias la nomon de William Auld, ĉefpoeto de nuna Esperantujo, kiu antaŭ du jaroj estis kandidatigita por la Literatura Nobelpremio. Kaj multaj konas lin ankaŭ kiel polemikiston, literaturhistoriiston, kaj tradukiston (ekz. la tri volumojn de La mastro de la ringoj de Tolkien). Antaŭ iom pli ol dek jaroj, oni kolektis ĉiujn liajn ĝistiamajn poemojn en unu dika volumo, En barko senpilota. Nun oni faris same por liaj aliloke nekolektitaj prozaĵoj. La rezulto estas Pajleroj kaj stoploj. |
Probably every Esperanto-speaking lover of literature knows the name of William Auld, modern-day Esperantoland's poet laureate, who was nominated for the Nobel Prize in Literature two years ago. And many also know him as a polemicist, literary historian, and translator (e.g. the three volumes of Tolkien's Lord of the Rings). A bit more than ten years ago, all his poems up to that time were collected in one thick volume, In a Pilotless Bark. Now the same has been done for his previously uncollected prose works. The result is Straw and Stubble. |
La libron oni kvarpartigas: oni povas elekti inter eseoj, rakontoj, tradukoj kaj librokulturo. |
The book is divided into four parts: you can choose between essays, tales, translations and book culture. |
La eseoj ŝajne situas en du kategorioj: malnovaj, kiuj ne antaŭe meritis kolekton; kaj tiuj tro novaj por jam esti kolektitaj. Bonŝance, estas kelkaj en tiu lasta kategorio, kiuj ja meritas atenton, precipe kiam Auld montras sian talenton kiel literaturhistoriisto, kaj ne nur pri Esperanto (do, mi konfesas pri iom da antaŭjuĝo pri "Kvindekjara pilgrimo tra fantascienca universo" -- ankaŭ mi faras tian pilgrimon). Cetere leginda estas la longa "Prozaj tradukoj en Esperanto". Al mi plaĉis la antaŭlonga propono de Auld "Gaŭfo apud golfo" (kio cetere memorigas pri la Tolkiena uzo de skaŭto anstataŭ skolto antaŭ preskaŭ jarcento). "El mia kabineto: 1953-1955", kiu enhavas multajn mallongajn erojn, eble havas ion por plaĉi al ĉiu. |
The essays seem to fall into two categories: old ones, which have not previously deserved collection; and those too recent to have been collected yet. Luckily, there are several in this last category which do deserve attention, especially when Auld shows his talent as a literary historian, and not only about Esperanto (so, I admit to some prejudice about "A Fifty-Year Pilgrimage Through a Science-Fantasy Universe" -- I too am on such a pilgrimage). Also worth reading is the long "Prose Translations in Esperanto." I liked Auld's old suggestion "Gaŭfo alongside Golfo" (which is reminiscent of Tolkien's use of skaŭto instead of skolto for "boy scout" almost a century ago). "From My Cabinet: 1953-1955", which contains many short pieces, may have something for everyone. |
La rakontoj ĝenerale montras, ke Auld vere ne estas rakontisto. La sciencfikciaĵoj ("Familia rondo", "Tempo fuĝas") estas mallongaj kaj primitivaj; la hororetosaĵo "Terura nokto" estas sufiĉe sencela. Aliflanke, atenton meritas la alegoria "Ĉu li venis utopien?" kaj mi ŝatis la "Memoroj de hommanĝinto", kiu rakontas pri la maljunaĝaj rememoroj de konata literatura figuro el la 18a jarcento. |
The stories generally show that Auld is not really a story-teller. The science-fiction works ("Family Circle", "Time Flies") are short and primitive; the horror story "Terrible Night" is quite aimless. On the other hand, the allegorical "Did He Come to Utopia?" deserves your attention, and I liked the "Memories of a Cannibal," which recounts the remembrances of an aged well-known literary figure from the 18th century. |
Pli allogaj estis la tradukoj, kiuj kovras larĝan gamon. Du verkintoj havas po du pecojn: William McIlvanney (du ĉapitroj el la krimromano Laidlaw, kiu ankoraŭ estas havebla de amazon.com.uk); kaj Neil Munro (du rakontoj el la aventuroj de la skota ŝipeto Vivoflagro). Amuza estas "Neniam plu lundon" de Eric Knight; sciencfikciemuloj ŝatos "Provizoreco" de Arthur C. Clarke kaj "La unua leĝo" de Isaac Asimov; al fantaziemuloj plaĉos du mallongaj ĉapitroj el "Jürgen" de James Branch Cabell. Inter kvar nefikciaj tradukoj, malelstaras (almenaŭ por mi) "Pri metriko" de Ezra Pound, kies poetika filozofio tre influis la verkadon de Auld. |
The translations, which cover a wide spectrum, are more attractive. Two authors have two pieces each: William McIlvanney (two chapters from the detective novel Laidlaw, which is still available from amazon.com.uk); and Neil Munro (two stories from the adventures of the Scottish bark "Spark of Life"). Eric Knight's "Never Again Monday" is amusing; science fiction fans will like Arthur C. Clarke's "Impermanence" (1) and Isaac Asimov's "First Law"; lovers of fantasy will like two short chapters from James Branch Cabell's "Jürgen". Among four non-fiction translations, the least (in my opinion) is "On Meter" by Ezra Pound, whose poetic philosophy had a great influence on Auld's writing. |
Fine, oni kunmetis multajn malnovajn recenzojn, kiujn siatempe verkis Auld. Plej interesa estas eble la unua, "La enigmo pri Hamleto", kiu, post diskuto pri la literatura signifo de tiu konata teatraĵo, komparas la du Esperantajn tradukojn, tiun de Zamenhof kaj tiun de Newell. "Paduso forta kiel kverko", en kiu Auld recenzas Al abelujo ĝi flugas, poemaro de Juhan Liiv, traduke de Hilda Dresen, oni cetere legu kune kun la Auld-a nekrologo pri Dresen, kiun oni trovas en la esea parto. (2) Interesa estas lia komparo inter la Waringhien-a traduko de la robajoj de Umar Kajjam kaj lia propra traduko de la Fitzgerald-a kajjamaĵo ("Umar kaj jam Gaston"). Oni legu sinsekve la recenzojn de "La floroj de l' malbono" de Baudelaire (samnoma recenzo) kaj "Kantoj kaj romancoj de Heinrich Heine" ("Hajno definitiva"), kiuj du estas (a) la du plej ampleksaj libroj, kiujn aperigis Stafeto sub Juan Régulo Pérez, kaj (b) tradukitaj kunlabore de Kalocsay kaj Waringhien. |
Finally, several old book reviews, written some time back by Auld, are collected. The most interesting may be the first one, "The Riddle of Hamlet, which, after a discussion of the literary significance of that well-known play, compares the two Esperanto translations, that of Zamenhof and that of Newell. "A Cherry Strong as an Oak," (2) in which Auld reviews Juhan Liiv's Flying to a Beehive in translation by Hilda Dresen, should also be read together with Auld's obituary of Dresen, which is found in the essay section. (3) His comparison between Waringhien's translation of Omar Kayyam's rubaiyat and his own translation of Fitzgerald's rendering of Kayyam ("Umar and already Gaston") (4) is interesting. You should read one after the other the reviews of Baudelaire's "Les fleurs du mal" (review has the same name) and "Songs and Romances of Heinrich Heine" ("A Definitive Heine"), which are both (a) the two biggest books brought out by Stafeto under Juan Régulo Pérez, and (b) collaboratively translated by Kalocsay and Waringhien. |
La libro ĝenerale valoras la prezon. Mia sola plendo estas, ke en ĉiu parto oni ne elektis aperigi la pecojn laŭ ordo de aperdato; do la preskaŭ embarase primitiva "Terura Nokto", el 1948, aperas post pluraj pli lastatempaj kaj pli malnaivaj verkaĵoj. Estus eble pli interese vidi, en ĉiu parto, la evoluadon de la prozisto Auld. |
The book is generally worth the price. My only complaint is that in each part pieces were not chosen to appear by order of date of appearance; so the almost embarassingly primitive "Terrible Night", from 1948, appears after several more sophisticated works. It might be more interesting to see, in each part, the development of Auld the prose author. |
(1) Whose original English title I can't for the life of me remember.
(2) Paduso = bird cherry, hagberry, according to Butler (Esperanto-English Dictionary). Though Auld uses the word, he admits that he probably wouldn't recognize this tree if it fell on him.
(3) Interesa estas la rakonto de amiko mia, kiu insistas, ke lia enamiĝo kun la Esperanta literaturo komenciĝis, kiam li legis ĝuste tiun poemaron de Liiv -- lia unua libro en Esperanto.
(4) The pun is, of course, difficult or impossible to translate into English, so I won't try.
Don Harlow
Spikumi sur fekunda kampo |  |
El la manoj de William Auld aperis en Esperanto trideko da libroj plus trideko da tradukaĵoj. Krom tio li abunde kontribuis al la gazetaro per artikoloj, eseoj, recenzoj, tradukaĵoj kaj propraj rakontoj. En 1997 li kolektis tiajn erojn gazete aperintajn en la volumo Pajleroj kaj stoploj.
La verko vere estas varia laŭ ĝenroj. Ĝi konsistas el kvar sekcioj: eseoj, rakontoj, tradukoj kaj libro-kulturo. La lasta sekcio konsistas el recenzoj, aŭ pli ĝuste plejparte el recenzaj eseoj pri Esperantaj verkoj originalaj kaj tradukitaj. La unua grandparte temas pri lingvaj kaj literaturaj temoj. La unua kaj lasta sekcioj kune plenigas 207 paĝojn el la 336 paĝoj da teksto en la volumo; do eblas diri, ke ĝi estas antaŭ ĉio esea verko.
Kiel eseisto Auld estas interesa, atentokapta, trafa, kelkfoje amuza. Mi ne ĉiam konsentas kun li – feliĉe, ĉar tio estus tro teda – sed preskaŭ ĉiam mi legas liajn tekstojn kun ĝuo. En pluraj eseoj kaj recenzoj li traktas la arton de tradukado, kaj tie li faras plurajn gravajn konstatojn, kiuj evidente fontas kaj el lia propra sperto, kaj el funda analizo de la temo.
Li konstatas, ke tradukoj estas duspecaj: unuflanke tiuj, kiuj tiel intime enradikiĝas, ke ili estas taksataj kvazaŭ indiĝenaj, kaj aliflanke tiuj, kiuj populariĝas sed restas fremdaj interne de la traduka kulturo (p. 30). Aliloke li atentigas pri tio, ke la traduko devas adaptiĝi al la normoj de la cellingvo, ne al tiuj de la fontlingvo. Poste li mencias, ke multaj tradukantoj al Esperanto volas konservi laŭvorte ĉiun detalon, ĉiun aspekton de la sankta nacilingva originalo, eĉ se necesas tordegi Esperanton aŭ aldoni amason da piednotoj kaj klarigadoj por komprenigi sian tekston. Kaj tion farante ili perfidas ne nur Esperanton, sed ankaŭ la originalon (p. 40).
Malgraŭ tio, Auld donas strange troigitajn laŭdojn al la Esperantaj tradukaĵoj ĝenerale. Li krome ege troigas la eblojn ekkoni la mondan literaturon per Esperanto. Tiom da libroj el tiom da lingvoj! – certe oni ricevas pere de Esperanto mirindan panoramon pri la monda literaturo! Akiri similon pere de iu nacia lingvo estus, se mi rajtas fidi miajn spertojn, ege malfacile (p. 35).
Tiun saman aserton jam ripetis milfoje diversaj Esperantistoj. Laŭ mia opinio tio estas tute fuŝa misinformo, kiun povas fari nur fanatikulo, kiu evitas esplori la faktojn, ĉar li konas pli altan internan veron. Mi eksperimente serĉis verkojn tradukitajn el kvin lingvoj en la svedan kaj en Esperanton, uzante la retajn katalogojn de la svedaj universitataj bibliotekoj kaj tiun de Internacia Esperanto-Muzeo en Vieno. El la latva lingvo mi trovis 95 en la sveda, 6 en Esperanto, el la kartvela 12 en la sveda, 1 en Esperanto, el la irlanda 16 en la sveda, neniun en Esperanto, el la turka 233 en la sveda, 2 en Esperanto, el la indonezia 16 en la sveda, neniun en Esperanto. Ĉiu ajn povas ripeti aŭ daŭrigi la serĉadon pri laŭvolaj lingvoj, aŭ uzi alian pli bonan metodon laŭplaĉe.
Kvankam Auld do ofte elmontras troigitan opinion pri la benoj de la lingvo Esperanto, mi tamen devas diri, ke li ĝenerale en siaj eseoj trafe kaj klarvide analizas aferojn pri lingvo, literaturo kaj aliaj temoj.
Post la eseoj sekvas eta sekcio el sep mallongaj originalaj rakontoj. Laŭ indiko en la antaŭparolo, ili konstituas la kompletan fikcian prozon de Auld. Li eĉ skribas: Eldonista amiko ofte instigis min verki por li romanon. Ve, mi konstatas, ke tian talenton mi ne posedas: mankas al mi fikcia fantazio, krom en tre malgrandaj dozoj (p. 3). Efektive, eĉ tiuj dozoj ŝajnas iel homeopatiaj. La rakontetoj de Auld plejparte estas nuraj skizoj, kie precipe mankas fino. Verŝajne lia temperamento ne estis sufiĉe pacienca por ellabori eĉ mallongan novelon. Escepto estas Tempo fuĝas, la sola kompleta noveleto, kiu estas relative plaĉa leĝera humuraĵo. Memoroj de hommanĝinto donas la parolon al Vendredo, la servisto de Robinson Crusoe, kio unuavide ŝajnas al mi originala ideo. Bedaŭrinde Auld apenaŭ sukcesas aldoni ion al la rakonto de Defoe, kaj ĝenerale en ĉiuj sep rakontoj pleje mankas al la aŭtoro kapablo identiĝi kun la protagonistoj kaj alpreni ilian vidpunkton.
Plue sekvas ampleksa sekcio kun tradukaĵoj fare de Auld el dek kvin britaj verkistoj. Kun unu-du esceptoj la elektitaj verkistoj ne tre interesas min, kaj mi ĝenerale ne komprenas, kial inkluzivi tiujn tradukaĵojn en la volumon. Precipe tio validas pri la aperigo de po du ĉapitroj el du romanoj. Tamen necesas diri, ke Auld ja estis talenta tradukisto, kiu kuraĝe provis plej malsamajn ĝenrojn kaj stilojn. Iufoje mi sentas iomete troan ligitecon al anglaj esprimrimedoj, ekzemple per iom peza uzado de la participo -inta, sed lia tradukado certe estis pli altnivela ol tiu de multaj aliaj. Iuj taskoj tamen pli malfacilas ol aliaj, kiel ekzemple la vulgare ĉiutageca dialogo de Nell Dunn en Ekskurso kun la knabinoj.
La kvara, fina, plej ampleksa kaj eble plej valora sekcio estas Libro-kulturo, alivorte recenzaj eseoj pri verkoj originalaj kaj tradukitaj, beletraj kaj fakaj. Tie Auld vere montriĝas eminenta literatura kritikisto, kiu kapablas funde kaj interesveke trakti diversajn flankojn de la verkoj. Li saĝule analizas Hamleton kaj komparas la tradukojn de Zamenhof kaj Newell. Li ekvilibre pritraktas verkon de de Diego pri traduka lingvaĵo same kiel la faman La Litomiŝla tombejo de Piĉ. Poemarojn, dramon, romanojn, priliteraturajn verkojn, eĉ vortaron li scias recenzi tiel ke mi ekinteresiĝas kaj ekvolas legi la koncernajn verkojn, eĉ kiam li ne laŭdegas ĉion, kaj eĉ kiam temas pri ĝenro, kiu normale ne logas min. Jen la magio de vere bona literatura kritiko!
Do, granda parto de ĉi tiu volumo estas leginda, ĝuinda kaj valora kolekto. La malpli interesaj partoj ne tre ĝenas. Efektive, kiam oni postrikolte spikumas sur kampo plena je pajleroj kaj stoploj, oni estu preta trovi iom da grenventumaĵo kune kun la grajnaro. Ĉiuokaze la kampo de Auld ege fekundas.
Sten Johansson
Kontribuo al kulturota kampo |  decembro 1997 |
Ŝajne misgvidas la titolo de ĉi libro, enhavanta artikolojn aperintajn tra la jaroj dise en magazinoj. Sed nur ŝajne. Pajleroj kaj stoploj el ĝenerala vidpunkto ja estas malgravaj restaĵoj de ĉefa kultivaĵo. Tamen, ekologie tiuj restaĵoj estas ege gravaj; ili reenkorpiĝas en la grundo, kaj iliaj elementoj kontribuas al la pliriĉiĝo, al la novala fekundeco de kulturota kampo. Espereble tiel same efikos ĉi kolekto sur la Esperanta lingvo-kampo, riĉigante ĝin per siaj ekzemploj kaj konsiloj, prepare al fruktodona kreskaĵaro liveronta sanan kaj abundan rikolton.
Ĉirkaŭ trionon okupas "Eseoj", ĉiu el ili vera lekcio pri iu gramatika aŭ literatura punkto, ekz. bonega superrigardo pri niaj prozaj tradukoj; ankaŭ ne mankas tiuj rivelantaj la filozofian sintenon de Auld fronte al la vivo kaj al niaj misjuĝantoj. Inter la sep "Rakontoj" troviĝas la perfekta satiro Ĉu li venis utopien? "Tradukoj" (prozaj), kiu okupas plian trionon de la kolekto, enhavas la klasikan Pri metriko de Ezra Pound. Ege grava estas la lasta parto: "Libro-kulturo", konsistanta el recenzoj kiel ili devas esti verkitaj: neniu superlaŭdo nur ĉar temas pri Esperanta literaturaĵo, neniu "erumado" -- kiel li mem nomas la ĉikanadon de malica kritikanto --, sed ekvilibre sobra juĝado pri la trafoj kaj maltrafoj de la aŭtoro. (Pardonu la kontraŭdiron, sed malgraŭ Ŝerloka lupeado, ĉi tie mi trovis neniun maltrafon.)
Feliĉe, ĉiuj ĉi verkoj, ofte ne plu alireblaj, estas nun kolektitaj en unu sola volumo, kiu devas fariĝi noktotabla konsultlibro de ĉiu Esperanta literaturisto.
Leopoldo Knoedt
Pajleroj kaj stoploj |  marto-aprilo 1998 |
Ke William Auld estas tre rekonenda prozisto verŝajne ne scias ĉiuj niaj legantoj. Sed literaturisto li ja estas ne nur poeta. Ĉi tiu kolekto de prozaj verkoj liaj tion pruvas. Trionen de la volumo plenigas eseoj kaj rakontoj; trionon prozaj tradukaĵoj; kaj trionon recenzoj kaj priliteraturaj verkoj. Laŭ mia propra takso, kvankam interesaj, multe malpli imponaj estas la tradukitaj tekstoj ol la originalaj Auldaĵoj. Sed sendube aliaj legantoj alie taksos.
Unu el la noveloj originalaj de Auld estas jam klasikaĵo: la nelonga sciencfikcia rakonto "Familia Rondo" unue aperinta en Monato en 1988, kiu tiel forte restas en mia memoro ke antaŭ ol relegi ĝin en ĉi tiu volumo mi kredis memori ĝin verko de iu el la Anglalingvaj genioj scienc-fikciistaj. Pluraj nefikciaĵoj ankaŭ imponas ekz. "El mia kabineto: 1953-55."
Inter recenzoj kaj diskutrecenzoj laŭ mia menso elstaras "La enigmo pri Hamleto", en kiu detala komparo de la tradukoj faritaj de Zamenhof kaj de Newell apogas lian aserton ke la traduko farita de Zamenhof estas lia- (kaj mia-) opinie artvidpunkte multe pli kontentiga.
Auld estas neekstremismulo, kiu (prave) defendas la uzadon de neologismoj kiam ili literature validas, kaj ĝin kondamnas kiam ili estas senkialaj. Li ankaŭ tre elokvente priplendas la kulton de "naturalismo" komente pri verko de Fernando de Diego.
Auld iom tro emfazas la valoron de Esperanto kiel literatura precipe poezi- lingvo, dirante ke ĝi estas supera al eĉ la Angla kaj la Franca. Ŝajnas al mi ke genia poeto manipulas sian lingvon laŭ sia propra spirito. Por Auld temas pri Esperanto; por aliaj eble aliaj.
Nia Esperanta literaturo havas nur manpleneton da vere elstaraj priliteraturaj volumoj, el kiuj ĉi tiu de Auld estas valora aldono.