|
Babiladoj de bonhumora Zamenhofano
|
|
La reveno de Bonhumora Zamenhofano |  2009. №12 (182) |
La Esperanto-movado havas plurajn mokindajn trajtojn kaj eventojn. Satiraĵojn tiutemajn verkis pluraj aŭtoroj (legu la bonan kolekton Samideanoj, Sezonoj, 2006). Jakobo Ŝapiro mokas la lokan Esperanto-klubon en urbo L. Ni povas diveni, ke temas pri Lodzo, sed evidente ankaŭ aliloke okazis kaj eĉ plu okazas similaĵoj. Oni dormeme enuas dum klubkunvenoj, krokodile klaĉas, intrigas por okupi “gvidan” (fakte, sensignifan) postenon… En la klubo kuŝas kelkaj malnovegaj, neniam legataj revuoj; sur muro fiere pendas oficiala permeso okazigi Esperanto-kursojn — sed kursoj mem neniam okazas… Jen la aŭtoro petole fantazias, kio okazus, se li fariĝus idisto; jen li prezentas programartikolon por nova Esperanto-gazeto, neniam lanĉita reale… Plurfoje aperas versaj pecoj, parodiantaj La Vojon de Zamenhof. La ironio estas sufiĉe milda, kompare kun postaj verkoj de aliaj aŭtoroj; ofte senteblas tipe juda mikso de humuro kun malgajo…
Supozeble ĉio fidele priskribas la realon, nur kun ioma troigo. La tuto estis verkita ĵus antaŭ la Unua Mondmilito; dum preskaŭ jarcento poste la mondo grave ŝanĝiĝis, tamen — vi nepre rekonos en nunaj esperantistoj kaj “amikoj de Esperanto” similecon al ties prauloj.
La unua eldono de Babiladoj de Bonhumora Zamenhofano aperis en 1922, la dua en 1924, la libro estis tre varme akceptita. L. Totsche skribis en Literatura Mondo: “la libro apartenas al la plej bonstilaj verkoj de l' Esperanta literaturo kaj tial ĝi estas tre rekomendinda ankaŭ por komencantoj volantaj sin ekzerci en la lingvo” (mi aldonu: tiuj komencantoj bone pripensu la aferojn, por ne ripeti fuŝojn de la protagonistoj).
Nun la eldonejo Hejme redonis al ni tiun kortuŝan raraĵon. Kvin felietonoj kun la aŭtora antaŭparolo okupas nur iom pli ol duonon de la libreto; sekvas eseo de Tomasz Chmielik kaj fragmentoj el rememoroj de Felicja Raszkin-Nowak (nevino de la aŭtoro, la sola el la familio, kiu elvivis dum la Dua Mondmilito) pri Jakobo Ŝapiro. Ni ekscias, kion li faris por Esperanto kaj kia li estis en ordinara vivo, kia tragika sorto lin atendis. Indas dankeme rememori lin apud lia samsortano Izrael Lejzerowicz, kies Verda Biblio estis reeldonita samloke unu jaron pli frue.
Por ni, kiuj vizitas Bjalistokon, aŭ legas ion el multaj raportoj pri ĉi-jara UK, certe memorfiksiĝos ne nur majstro Zamenhof, sed proksime al li ankaŭ Jakobo Ŝapiro — sidanta surfenestre en danda pozo, kun ĉapelo sur piedpinto, sed kun profunda tristo en la okuloj…
Supozeble ĉio fidele priskribas la realon, nur kun ioma troigo. La tuto estis verkita ĵus antaŭ la Unua Mondmilito; dum preskaŭ jarcento poste la mondo grave ŝanĝiĝis, tamen — vi nepre rekonos en nunaj esperantistoj kaj “amikoj de Esperanto” similecon al ties prauloj.
La unua eldono de Babiladoj de Bonhumora Zamenhofano aperis en 1922, la dua en 1924, la libro estis tre varme akceptita. L. Totsche skribis en Literatura Mondo: “la libro apartenas al la plej bonstilaj verkoj de l' Esperanta literaturo kaj tial ĝi estas tre rekomendinda ankaŭ por komencantoj volantaj sin ekzerci en la lingvo” (mi aldonu: tiuj komencantoj bone pripensu la aferojn, por ne ripeti fuŝojn de la protagonistoj).
Nun la eldonejo Hejme redonis al ni tiun kortuŝan raraĵon. Kvin felietonoj kun la aŭtora antaŭparolo okupas nur iom pli ol duonon de la libreto; sekvas eseo de Tomasz Chmielik kaj fragmentoj el rememoroj de Felicja Raszkin-Nowak (nevino de la aŭtoro, la sola el la familio, kiu elvivis dum la Dua Mondmilito) pri Jakobo Ŝapiro. Ni ekscias, kion li faris por Esperanto kaj kia li estis en ordinara vivo, kia tragika sorto lin atendis. Indas dankeme rememori lin apud lia samsortano Izrael Lejzerowicz, kies Verda Biblio estis reeldonita samloke unu jaron pli frue.
Por ni, kiuj vizitas Bjalistokon, aŭ legas ion el multaj raportoj pri ĉi-jara UK, certe memorfiksiĝos ne nur majstro Zamenhof, sed proksime al li ankaŭ Jakobo Ŝapiro — sidanta surfenestre en danda pozo, kun ĉapelo sur piedpinto, sed kun profunda tristo en la okuloj…
Valentin Melnikov
Babiladoj de Bonhumora Zamenhofano |  1924 |
Redakcio Literatura Mondo
Ŝapiro, Jakobo. Babiladoj de bonhumora Zamenhofano | Publikigita ĉe Spegulo 2/2010 |
Ĉi tiu modesta, senbrila broŝureto kun la ridinda surkovrila bildo enhavas humure treege fortajn tekstojn verkitajn de antaǔmilita esperantista pioniro, kies nomo estas ĝenerale konata, sed kies personeco iom forgesata. En artikoleto de E. Wiesenfeld almenaǔ la Enciklopedio de Esperanto de 1933 menciis lin kiel „unu el la plej humurstilaj esperantistoj“, pritakso malofte atribuita al Esperanto-verkisto. Kiu estis Jakobo Ŝapiro ? Kiam en 1911 li estis 14-jara, li decidis lerni Esperanton, kunlabori kun Pola Esperanto-Societo kaj post la unua mondmilito organizi la Esperanto-movadon en Bjalistoko, la naskiĝurbo de L.L. Zamenhof.
Fakte, la „babiladoj“ de la bonhumora Zamenhofano, verkitaj en 1913-14 (kiam Ŝapiro loĝis en Lodzo) kaj aperintaj en du eldonoj en 1922 kaj 1924, ne estas banalaj babilaĵoj de iu simpla esperantisto, kiu provas iom verki en la internacia lingvo, sed ili signifas multe pli: Sur malmultaj paĝoj ili reprezentas esence la trafan kaj kritikan psikogramon, kiun kuraĝa esperantisto aǔdacis entrepreni pri la averaĝa samideaneca Esperanto-movado, pli precize pri la vivo de la loka societo, en kiu oni unuflanke iom rivalas pro ŝajne gravaj oficoj, aliflanke pasive ĉeestas kiel simpla membro. Uzante la pseǔdonomon Joŝo, en la antaǔparolo Ŝapiro avertis, ke „la atenta leganto trovos ĉi tie la tipojn el sia societo, bone konatajn al li“ – ekzemple en la peco Grava okazintaĵo, kie aperas s-ro Neskribemski, kiun Ŝapiro nomis „tradukanta samideano“, aǔ s-ro Oratoremulov, kiu restis silentema en la loka societo, aǔ f-ino Ridemoviĉ, kiu sidis en la societo malgaja, aǔ s-ro Reformemski, kiu transiris al la eklezio de pastro Schneeberger, aǔ s-ro Fervorulov, kiu ĉesis viziti la societon, aǔ s-ro Poeziaĵov, kiu skribis amversaĵojn. Eĉ la iom stranga sviso René de Saussure estas menciita, kio signifas ke lia daǔra inventado de novaj lingvoreformprojektoj okupis la menson de la samtempanoj kaj eĉ atingis la atenton de bjalistokanoj. En Terura sonĝo Ŝapiro havis la koŝmaron, ke li ĉeestas solenan jarkunvenon de la Esperanto-Societo, al kiu li ne estis oficiale invitita. La kunveno disvolviĝis en bizara etoso: S-ro Kritikoviĉ estis elektita kiel estrarano, s-ro Flirtemulov same, s-ro Skandalulov kiel kandidato por estrarano, ktp. Sed la elektorezulto kontentigis neniun: s-ro Skandalulov ofendiĝis, ĉar oni elektis lin nur kiel kandidaton, sed ne kiel estraranon, malgraǔ tio ke li jam konas iom la gramatikon kaj do povas esti plenrajte elektita kiel estrarano. Aliflanke s-roj Flirtemulov kaj Kritikoviĉ protestis, ĉar ili ne estis elektitaj kiel prezidanto. „Plendis ankoraǔ multaj aliaj, kontenta estis neniu, krom la prezidanto kaj vicprezidanto kaj ankoraǔ kelkaj paroj, ĝoje pepintaj en anguloj.“ En la rakonto Nia societo la anoj fanfaronas, ke ili posedas „du propagandajn foliojn, unu leterkeston, unu ŝrankon, unu verdan stelon kun Zamenhof, du ferajn kaj kelkajn Esperantajn ŝlosilojn, kelkdek stampilojn, kelkajn anonimajn plendleterojn, unu redaktoron, unu delegiton, unu korespondanton, unu tradukanton, unu filozofon, unu oratoron, multajn kritikantojn, unu poeton, unu deklamiston kaj unu rublon da malprofito de ĉiu literatura vespero.“ En la sekva peco Se mi fariĝus idisto la aǔtoro rakontas, ke kiel esperantisto li sendis siajn tradukojn al la redakcioj de Esperanto-revuoj, sed ricevadis ilin retroen kun la klarigo de la redaktoroj, ke pro kelkaj kaǔzoj la „ŝatata manuskripto“ ne povas esti presita. Nu, seniluziigita kiel homo, kiu volis fariĝi glora esperantisto, li fariĝis idisto kaj daǔrigis revi, ke fine li povos fariĝi glora homo en Idujo (sic). La epizodo en la peco La Vojo similas al la spertoj faritaj de la eldonisto kaj redakcianoj de ‚Spegulo’: „La apero de numero 1 de nia Vojo certe kaǔzos en nia Esperanta mondo grandan impreson. (…) Jen, en niaj gravaj gazetoj kiel ekzemple ‚Esperanto’, aperos denove artikoloj ‚Tro da gazetoj!’ – Ĉiu nova gazeto malutilos al la malnovaj! Anstataǔ 200 gazetoj kun 8 paĝoj kaj 20 abonantoj ni preferus havi 20 gazetojn kun 80 paĝoj kaj 200 abonantojn! (…) La timemaj esperantistoj, obeemaj al siaj estroj kaj spiritaj gvidantoj, kompreneble sekvos ĉi tiun konsilon kaj nia Vojo ne povos esti ekspedata en la vojon, ĉar ni ne havos monan subtenon. Sed malgraǔ ĉi tiuj obstinaj baroj ni kuraĝe iras antaǔen.“ Ktp. La tekstopecoj de Ŝapiro estas tiom amuzaj, tiel ke ili povus formi la bazon por esperantista komedio.
La biogramo pri la vivo de Jakobo Ŝapiro (1897-1941), skize verkita de Tomasz Chmielik, prezentas la tutan vivotragedion de tiu bonhumora – kaj sendube bonintenca – zamenhofano, kies ĉefa merito estas, ke li savis la Esperanto-movadon en la naskiĝurbo de L.L. Zamenhof. Sprita intelektulo, inteligenta ĵurnalisto-verkisto kaj aktiva socia aganto, ankaǔ li, Ŝapiro, estis kondamnita de la terura sorto al la tragika pereo dum la dua mondmilito, ĉar li estis judo. Kun la konsekvenco ke tiom elstaraj kaj ŝatindaj homoj kiel Ŝapiro simple mankis post la fino de la milito – al Bjalistoko, al la Esperanto-movado, al Pollando, al la mondo, kiam ili estis bezonataj por rekonstrui la socion kaj movadon.
Aldone al la libreto oni trovas traduk-specimenon el la memuara libro ‚Mia stelo’ de Felicja Raszkin-Nowak, kiu estas la nevino de Jakobo Ŝapiro. Tomasz Chmielik ricevis de la aǔtorino la permeson esperantigi ŝian tutan aǔtobiografion, kiu estas konsiderebla kiel valora kontribuo al la holokaǔsta memorliteraturo.
Ĉi tiu freŝa reeldono de la libreto ‚Babiladoj de bonhumora Zamenhofano’ mem estis prezentita la 12an de julio 2009 en Bjalistoko okaze de la inaǔguro de tabulo honore al Jakobo Ŝapiro; ĝi rapide elĉerpiĝis, tiel ke represo necesis; krome ĝi troviĝis sur la furorlisto de la UEA-libroservo de la bjalistoka Universala Kongreso en 2009.
Fakte, la „babiladoj“ de la bonhumora Zamenhofano, verkitaj en 1913-14 (kiam Ŝapiro loĝis en Lodzo) kaj aperintaj en du eldonoj en 1922 kaj 1924, ne estas banalaj babilaĵoj de iu simpla esperantisto, kiu provas iom verki en la internacia lingvo, sed ili signifas multe pli: Sur malmultaj paĝoj ili reprezentas esence la trafan kaj kritikan psikogramon, kiun kuraĝa esperantisto aǔdacis entrepreni pri la averaĝa samideaneca Esperanto-movado, pli precize pri la vivo de la loka societo, en kiu oni unuflanke iom rivalas pro ŝajne gravaj oficoj, aliflanke pasive ĉeestas kiel simpla membro. Uzante la pseǔdonomon Joŝo, en la antaǔparolo Ŝapiro avertis, ke „la atenta leganto trovos ĉi tie la tipojn el sia societo, bone konatajn al li“ – ekzemple en la peco Grava okazintaĵo, kie aperas s-ro Neskribemski, kiun Ŝapiro nomis „tradukanta samideano“, aǔ s-ro Oratoremulov, kiu restis silentema en la loka societo, aǔ f-ino Ridemoviĉ, kiu sidis en la societo malgaja, aǔ s-ro Reformemski, kiu transiris al la eklezio de pastro Schneeberger, aǔ s-ro Fervorulov, kiu ĉesis viziti la societon, aǔ s-ro Poeziaĵov, kiu skribis amversaĵojn. Eĉ la iom stranga sviso René de Saussure estas menciita, kio signifas ke lia daǔra inventado de novaj lingvoreformprojektoj okupis la menson de la samtempanoj kaj eĉ atingis la atenton de bjalistokanoj. En Terura sonĝo Ŝapiro havis la koŝmaron, ke li ĉeestas solenan jarkunvenon de la Esperanto-Societo, al kiu li ne estis oficiale invitita. La kunveno disvolviĝis en bizara etoso: S-ro Kritikoviĉ estis elektita kiel estrarano, s-ro Flirtemulov same, s-ro Skandalulov kiel kandidato por estrarano, ktp. Sed la elektorezulto kontentigis neniun: s-ro Skandalulov ofendiĝis, ĉar oni elektis lin nur kiel kandidaton, sed ne kiel estraranon, malgraǔ tio ke li jam konas iom la gramatikon kaj do povas esti plenrajte elektita kiel estrarano. Aliflanke s-roj Flirtemulov kaj Kritikoviĉ protestis, ĉar ili ne estis elektitaj kiel prezidanto. „Plendis ankoraǔ multaj aliaj, kontenta estis neniu, krom la prezidanto kaj vicprezidanto kaj ankoraǔ kelkaj paroj, ĝoje pepintaj en anguloj.“ En la rakonto Nia societo la anoj fanfaronas, ke ili posedas „du propagandajn foliojn, unu leterkeston, unu ŝrankon, unu verdan stelon kun Zamenhof, du ferajn kaj kelkajn Esperantajn ŝlosilojn, kelkdek stampilojn, kelkajn anonimajn plendleterojn, unu redaktoron, unu delegiton, unu korespondanton, unu tradukanton, unu filozofon, unu oratoron, multajn kritikantojn, unu poeton, unu deklamiston kaj unu rublon da malprofito de ĉiu literatura vespero.“ En la sekva peco Se mi fariĝus idisto la aǔtoro rakontas, ke kiel esperantisto li sendis siajn tradukojn al la redakcioj de Esperanto-revuoj, sed ricevadis ilin retroen kun la klarigo de la redaktoroj, ke pro kelkaj kaǔzoj la „ŝatata manuskripto“ ne povas esti presita. Nu, seniluziigita kiel homo, kiu volis fariĝi glora esperantisto, li fariĝis idisto kaj daǔrigis revi, ke fine li povos fariĝi glora homo en Idujo (sic). La epizodo en la peco La Vojo similas al la spertoj faritaj de la eldonisto kaj redakcianoj de ‚Spegulo’: „La apero de numero 1 de nia Vojo certe kaǔzos en nia Esperanta mondo grandan impreson. (…) Jen, en niaj gravaj gazetoj kiel ekzemple ‚Esperanto’, aperos denove artikoloj ‚Tro da gazetoj!’ – Ĉiu nova gazeto malutilos al la malnovaj! Anstataǔ 200 gazetoj kun 8 paĝoj kaj 20 abonantoj ni preferus havi 20 gazetojn kun 80 paĝoj kaj 200 abonantojn! (…) La timemaj esperantistoj, obeemaj al siaj estroj kaj spiritaj gvidantoj, kompreneble sekvos ĉi tiun konsilon kaj nia Vojo ne povos esti ekspedata en la vojon, ĉar ni ne havos monan subtenon. Sed malgraǔ ĉi tiuj obstinaj baroj ni kuraĝe iras antaǔen.“ Ktp. La tekstopecoj de Ŝapiro estas tiom amuzaj, tiel ke ili povus formi la bazon por esperantista komedio.
La biogramo pri la vivo de Jakobo Ŝapiro (1897-1941), skize verkita de Tomasz Chmielik, prezentas la tutan vivotragedion de tiu bonhumora – kaj sendube bonintenca – zamenhofano, kies ĉefa merito estas, ke li savis la Esperanto-movadon en la naskiĝurbo de L.L. Zamenhof. Sprita intelektulo, inteligenta ĵurnalisto-verkisto kaj aktiva socia aganto, ankaǔ li, Ŝapiro, estis kondamnita de la terura sorto al la tragika pereo dum la dua mondmilito, ĉar li estis judo. Kun la konsekvenco ke tiom elstaraj kaj ŝatindaj homoj kiel Ŝapiro simple mankis post la fino de la milito – al Bjalistoko, al la Esperanto-movado, al Pollando, al la mondo, kiam ili estis bezonataj por rekonstrui la socion kaj movadon.
Aldone al la libreto oni trovas traduk-specimenon el la memuara libro ‚Mia stelo’ de Felicja Raszkin-Nowak, kiu estas la nevino de Jakobo Ŝapiro. Tomasz Chmielik ricevis de la aǔtorino la permeson esperantigi ŝian tutan aǔtobiografion, kiu estas konsiderebla kiel valora kontribuo al la holokaǔsta memorliteraturo.
Ĉi tiu freŝa reeldono de la libreto ‚Babiladoj de bonhumora Zamenhofano’ mem estis prezentita la 12an de julio 2009 en Bjalistoko okaze de la inaǔguro de tabulo honore al Jakobo Ŝapiro; ĝi rapide elĉerpiĝis, tiel ke represo necesis; krome ĝi troviĝis sur la furorlisto de la UEA-libroservo de la bjalistoka Universala Kongreso en 2009.