|
Vortoj de Andreo Cseh
|
|
Observoj plu legindaj | Publikigita ĉe parenteze.net |
La libro “Vortoj de Andreo Cseh” estas kolekto de 66 tekstoj*, kiuj en la jaroj 1935–1936 ĉiusemajne aperis en la Esperanta rubriko de la nederlanda revuo “Haagsche Post”. La aŭtoron mem apenaŭ necesas prezenti – hungara rumaniano, kiu longan parton de la vivo loĝis en Nederlando, unu el la plej gravaj Esperanto-instruistoj, kreinto de la Cseh-metodo. La prilumon bezonas tamen la gazeto, en kiu aperis liaj tekstoj.
“Haagsche Post” estis tiutempe unu el la plej gravaj kaj influaj nederlandaj revuoj, kun katolika fono kaj liberala mondrigardo. Inter ĝiaj kulaborantoj estis i.a. Louis Couperus. En la 1930-aj jaroj ĝi aperis ĉiusemajne en ĉ. 70 mil ekzempleroj. En 1990 “Haagse Post” (laŭ la moderna ortografio) kuniĝis kun la ĵurnalo “De Tijd” kaj sub la nomo “HP/De Tijd” ĝi aperas ĝis nun, ekde 2012 en monata ritmo.
La redakcio de la revuo en 1935 turnis sin al Andreo Cseh – persono, kiu pro sia Esperanto-agado estis tiam sufiĉe konata en Nederlando – kun la propono kunlabori. Ekde septembro 1935 ĉiusabate dum pli ol unu jaro aperis liaj artikoloj verkitaj ekskluzive en la internacia lingvo. Ilia temaro limiĝas al la Esperanto-movado en tiutempa kunteksto. Cseh kiel vera, ĝisosta “verdstelano” (la vorto iom ofte aperas en liaj kolumnoj) prezentas fortan finvenkisman vidpunkton – li snufas la baldaŭan venkon de Esperanto, eĉ malgraŭ la problemoj, kiujn tiutempe spertis la Esperanto-movado en Germanio sub la regado de Adolf Hitler. Cseh, kiu tiam ne sciis ankoraŭ kiel tragike finiĝos tiu historio, primokas ke Esperanto – la plej bona kuracilo por la miskomprenoj inter malsamlingvanoj – estis la sola lingvo, kiun oni ne rajtis uzi dum la Olimpiaj Ludoj en Berlino en 1936.
Kion ni povas lerni el la gazeteltondaĵoj de antaŭ 80 jaroj? La libro servas kiel trezorejo por tiuj, kiuj interesiĝas pri la situacio de la movado en la 1930-aj jaroj. La formo estas malpeza, facile englutebla por ĉiu ajn ordinara esperantisto – ne temas pri historiistaj predikoj, sed mallongaj, tripaĝaj, viglaj rakontoj pri la tiamaj aktualaĵoj.
En tiu periodo la Esperanto-movado estis impona, aparte en Nederlando – laŭ la opinio de Cseh mem, emfazita kelkfoje, la movado ĉi tie estis la plej aktiva en la tuta mondo. Tion ĝi ŝuldas grandparte ankaŭ al lia pena laborado. Li mem ne regas perfekte la nederlandan kaj ĝojas, foje kun eksterlandaj gastoj, renkonti esperantistojn en tramo, butiko, surstrate kaj en diversaj oficejoj. En la Internacia Esperanto-Domo en Arnhem (ĉe la strato Esperantolaan, t.e. Aleo de Esperanto) li gvidas Cseh-metodan kurson por la nederlandaj poŝtistoj (kiuj partoprenas ĝin kadre de sia labortempo kaj eĉ ricevas pro tio ekstrajn feritagojn).
Iom, sed ne tro, ĝenas la nekutima interpunkcio, pri kiu en la antaŭparolo aparte atentigas Ed Borsboom, la kompilinto. Pro la fakto, ke la rubrikon sekvis multaj komencantoj, Andreo Cseh strebas al facila lingvaĵo, kiu neniel impresas infaneca aŭ trosimpleca. Admirinda estas la reguleco de la kontribuaĵoj. Kiu hodiaŭ pretus elsputi ĉiusemajne interesan rakonton pri la aktuala Esperanto-vivo?
* Laŭ la kompilinto de la libro “kolumnoj”, laŭ A.C. “kolonoj”.
“Haagsche Post” estis tiutempe unu el la plej gravaj kaj influaj nederlandaj revuoj, kun katolika fono kaj liberala mondrigardo. Inter ĝiaj kulaborantoj estis i.a. Louis Couperus. En la 1930-aj jaroj ĝi aperis ĉiusemajne en ĉ. 70 mil ekzempleroj. En 1990 “Haagse Post” (laŭ la moderna ortografio) kuniĝis kun la ĵurnalo “De Tijd” kaj sub la nomo “HP/De Tijd” ĝi aperas ĝis nun, ekde 2012 en monata ritmo.
La redakcio de la revuo en 1935 turnis sin al Andreo Cseh – persono, kiu pro sia Esperanto-agado estis tiam sufiĉe konata en Nederlando – kun la propono kunlabori. Ekde septembro 1935 ĉiusabate dum pli ol unu jaro aperis liaj artikoloj verkitaj ekskluzive en la internacia lingvo. Ilia temaro limiĝas al la Esperanto-movado en tiutempa kunteksto. Cseh kiel vera, ĝisosta “verdstelano” (la vorto iom ofte aperas en liaj kolumnoj) prezentas fortan finvenkisman vidpunkton – li snufas la baldaŭan venkon de Esperanto, eĉ malgraŭ la problemoj, kiujn tiutempe spertis la Esperanto-movado en Germanio sub la regado de Adolf Hitler. Cseh, kiu tiam ne sciis ankoraŭ kiel tragike finiĝos tiu historio, primokas ke Esperanto – la plej bona kuracilo por la miskomprenoj inter malsamlingvanoj – estis la sola lingvo, kiun oni ne rajtis uzi dum la Olimpiaj Ludoj en Berlino en 1936.
Kion ni povas lerni el la gazeteltondaĵoj de antaŭ 80 jaroj? La libro servas kiel trezorejo por tiuj, kiuj interesiĝas pri la situacio de la movado en la 1930-aj jaroj. La formo estas malpeza, facile englutebla por ĉiu ajn ordinara esperantisto – ne temas pri historiistaj predikoj, sed mallongaj, tripaĝaj, viglaj rakontoj pri la tiamaj aktualaĵoj.
En tiu periodo la Esperanto-movado estis impona, aparte en Nederlando – laŭ la opinio de Cseh mem, emfazita kelkfoje, la movado ĉi tie estis la plej aktiva en la tuta mondo. Tion ĝi ŝuldas grandparte ankaŭ al lia pena laborado. Li mem ne regas perfekte la nederlandan kaj ĝojas, foje kun eksterlandaj gastoj, renkonti esperantistojn en tramo, butiko, surstrate kaj en diversaj oficejoj. En la Internacia Esperanto-Domo en Arnhem (ĉe la strato Esperantolaan, t.e. Aleo de Esperanto) li gvidas Cseh-metodan kurson por la nederlandaj poŝtistoj (kiuj partoprenas ĝin kadre de sia labortempo kaj eĉ ricevas pro tio ekstrajn feritagojn).
Iom, sed ne tro, ĝenas la nekutima interpunkcio, pri kiu en la antaŭparolo aparte atentigas Ed Borsboom, la kompilinto. Pro la fakto, ke la rubrikon sekvis multaj komencantoj, Andreo Cseh strebas al facila lingvaĵo, kiu neniel impresas infaneca aŭ trosimpleca. Admirinda estas la reguleco de la kontribuaĵoj. Kiu hodiaŭ pretus elsputi ĉiusemajne interesan rakonton pri la aktuala Esperanto-vivo?
* Laŭ la kompilinto de la libro “kolumnoj”, laŭ A.C. “kolonoj”.
Paweł Fischer-Kotowski
Esperanto — ĉu ja ŝirmilo de la naciaj lingvoj? |
Temas pri mallongaj artikoloj publikigitaj en Esperanto en la nederlanda ne-Esperantista semajna revuo Haagsche Post en 1935–6.
Ili aparte interesis min, ĉar ili montras la impresajn tiutempajn atingojn de Esperanto en Nederlando. La vidpunkto estas iom finvenkisma, sed tio ne surprizas ĉe tia sindona propagandisto kaj instruisto, kia pastro Ĉe.
Interesega ankaŭ estas la fakto, ke ĝuste tiutempe Esperanto estis malpermesita de la hitlera reĝimo en Germanujo. Cseh multfoje pridiskutas okazaĵojn en tiu lando.
Mi volas nun tuŝi iom tiklan temon. Kiel multaj Esperantistoj ankoraŭ hodiaŭ faras, Cseh en tiuj kolumnoj defendas la ŝablonon, laŭ mi dubindan, ke Esperanto, uzata kiel internacia helplingvo, helpus konservi naciajn lingvojn: “[…] post la enkonduko de Esperanto kiel internacia lingvo, la naciaj lingvoj ĉesos esti uzataj sur internacia kampo, kaj restante inter la limoj de la propra nacio, vivante plu sur la lipoj de nur propraj posedantoj, ili povos konservi sian purecon, ĉar ne lernos kaj ne parolos ilin plu fremdaj fuŝantoj. Sendube ĉi tiu klara argumento devas al Esperanto logi ĉiun, kiu amas la naciajn lingvojn, kaj antaŭ ĉiuj sian dolĉan patrinan lingvon.” (p. 40) Permesu al mi dubi pri ĉio tio…
Cetere tiujn piajn eldirojn kontraŭdiras aliaj partoj de la libro. Paĝon 56, li skribas tute senkritike pri aŭtoro, kiu “pentras la proksiman estontecon kun la plena uzado de Esperanto: ĝi estas ĉie instruata kaj parolata, en ĝi aperas la grandaj mondgazetoj, kaj eĉ sur la moneroj kaj poŝtmarkoj la surskriboj estas Esperanto-lingvaj.” En tia situacio, kiu loko restos al la naciaj lingvoj?
Jen aliaj ekzemploj. P. 62: “[…] la radio-disaŭdigado nepre postulas la uzadon de tutmonde komprenata internacia lingvo.” P. 67: “Kiel de la radio, simile ankaŭ de la parolanta filmo ni atendis decidan sukceson por Esperanto. Kiam ni sciiĝis pri la nova invento, nia koro komencis bati en nova ritmo. Ni ne hezitis proklami, ke alvenis la horo de la fina venko” — tial ke estus pli simple kaj logike produkti en Esperanto parolantajn filmojn celantajn tutmondan spektantaron.
En la paĝoj 177–179 li entuziasme kaj ankoraŭ tute senpripense priskribas la mondcivitanan “H.G.-Wells-Societon” (alinome “Cosmopolis”), tiam antaŭnelonge fonditan en Britujo, kiu havis belegajn intencojn, sed laŭ mia impreso terure totalisman programon, inkluzive la jenan punkton: “Krei egalan edukadon en la tuta mondo kaj enkonduki unu lingvon. Por tiu celo estas rekomendata Esperanto, kiel helplingvo, kaj ĝia uzado por atingi komunan mond-kulturon […]” Tia truda sinteno malkongruas kun la ideo konservi kaj flegi naciajn lingvojn.
Mia opinio pri Esperanto kaj naciaj lingvoj estas jena. Por monda paco, ni nepre bezonas internacian lingvon. Por internacia uzo, neŭtrala lingvo ja prefereblas al la trudata nacia lingvo de la pli potenca lando. Ni imagu, ke Esperanto fariĝas la ĉefa lingvo por internaciaj rilatoj. Sed ĝuste pro tio, ke ĝi estas pli akceptebla por la plejmulto, kaj pli facila, Esperanto tiam rapide iĝos en ĉiuj landoj eĉ pli grava ol la angla estas nun. Cseh prave aludas (p. 40) pri “la ĉiam pli kreskanta internacia interrilatado.” Nuntempe tio fariĝis multege pli evidenta ol en 1935. Homoj pli kaj pli internacie laboras, internacie vivas. Pli kaj pli da homoj elmigras, enmigras. Internaciaj paroj formiĝas. Infanoj naskiĝas en unu lando, kreskas en alia, poste studas en tria lando, ktp. Ĉiam pli kaj pli granda parto de nia ĉiutaga vivo iĝas internacia. Jes, ni flegu niajn naciajn lingvojn (eĉ foje kontraŭ Esperanton!), tiom longe, kiom ni povos, tiom longe, kiom ekzistos nacioj — t. e. grupoj da homoj, kiuj pli-malpli sian tutan vivon pasigas en unu terparto, intertraktante ĉefe inter si. Sed, se ni ne detruos nin mem, kaj se la nuna tumondiĝo de nia surtera vivo pludaŭros, tiam, laŭ mi, post kelkaj jarcentoj, aŭ jarmiloj, ne plu estos tiaj grupoj, kaj iliajn malaperintajn lingvojn konos nur kelkaj fakuloj. Malgajige, ĉu ne? Sed neeviteble. Tio ŝajnas al mi prezo, kiun, vole-nevole, niaj posteuloj devos pagi por monda paco.
Eble mi malpravas. Neniam mi scios. Mi bone konscias, ke multaj historiaj okazaĵoj estis siatempe tute neantaŭviditaj. Povas esti, ke la estonta evoluado de la homaro estos tute alia ol tio, kion mi ĵus priskribis.
Ili aparte interesis min, ĉar ili montras la impresajn tiutempajn atingojn de Esperanto en Nederlando. La vidpunkto estas iom finvenkisma, sed tio ne surprizas ĉe tia sindona propagandisto kaj instruisto, kia pastro Ĉe.
Interesega ankaŭ estas la fakto, ke ĝuste tiutempe Esperanto estis malpermesita de la hitlera reĝimo en Germanujo. Cseh multfoje pridiskutas okazaĵojn en tiu lando.
Mi volas nun tuŝi iom tiklan temon. Kiel multaj Esperantistoj ankoraŭ hodiaŭ faras, Cseh en tiuj kolumnoj defendas la ŝablonon, laŭ mi dubindan, ke Esperanto, uzata kiel internacia helplingvo, helpus konservi naciajn lingvojn: “[…] post la enkonduko de Esperanto kiel internacia lingvo, la naciaj lingvoj ĉesos esti uzataj sur internacia kampo, kaj restante inter la limoj de la propra nacio, vivante plu sur la lipoj de nur propraj posedantoj, ili povos konservi sian purecon, ĉar ne lernos kaj ne parolos ilin plu fremdaj fuŝantoj. Sendube ĉi tiu klara argumento devas al Esperanto logi ĉiun, kiu amas la naciajn lingvojn, kaj antaŭ ĉiuj sian dolĉan patrinan lingvon.” (p. 40) Permesu al mi dubi pri ĉio tio…
Cetere tiujn piajn eldirojn kontraŭdiras aliaj partoj de la libro. Paĝon 56, li skribas tute senkritike pri aŭtoro, kiu “pentras la proksiman estontecon kun la plena uzado de Esperanto: ĝi estas ĉie instruata kaj parolata, en ĝi aperas la grandaj mondgazetoj, kaj eĉ sur la moneroj kaj poŝtmarkoj la surskriboj estas Esperanto-lingvaj.” En tia situacio, kiu loko restos al la naciaj lingvoj?
Jen aliaj ekzemploj. P. 62: “[…] la radio-disaŭdigado nepre postulas la uzadon de tutmonde komprenata internacia lingvo.” P. 67: “Kiel de la radio, simile ankaŭ de la parolanta filmo ni atendis decidan sukceson por Esperanto. Kiam ni sciiĝis pri la nova invento, nia koro komencis bati en nova ritmo. Ni ne hezitis proklami, ke alvenis la horo de la fina venko” — tial ke estus pli simple kaj logike produkti en Esperanto parolantajn filmojn celantajn tutmondan spektantaron.
En la paĝoj 177–179 li entuziasme kaj ankoraŭ tute senpripense priskribas la mondcivitanan “H.G.-Wells-Societon” (alinome “Cosmopolis”), tiam antaŭnelonge fonditan en Britujo, kiu havis belegajn intencojn, sed laŭ mia impreso terure totalisman programon, inkluzive la jenan punkton: “Krei egalan edukadon en la tuta mondo kaj enkonduki unu lingvon. Por tiu celo estas rekomendata Esperanto, kiel helplingvo, kaj ĝia uzado por atingi komunan mond-kulturon […]” Tia truda sinteno malkongruas kun la ideo konservi kaj flegi naciajn lingvojn.
Mia opinio pri Esperanto kaj naciaj lingvoj estas jena. Por monda paco, ni nepre bezonas internacian lingvon. Por internacia uzo, neŭtrala lingvo ja prefereblas al la trudata nacia lingvo de la pli potenca lando. Ni imagu, ke Esperanto fariĝas la ĉefa lingvo por internaciaj rilatoj. Sed ĝuste pro tio, ke ĝi estas pli akceptebla por la plejmulto, kaj pli facila, Esperanto tiam rapide iĝos en ĉiuj landoj eĉ pli grava ol la angla estas nun. Cseh prave aludas (p. 40) pri “la ĉiam pli kreskanta internacia interrilatado.” Nuntempe tio fariĝis multege pli evidenta ol en 1935. Homoj pli kaj pli internacie laboras, internacie vivas. Pli kaj pli da homoj elmigras, enmigras. Internaciaj paroj formiĝas. Infanoj naskiĝas en unu lando, kreskas en alia, poste studas en tria lando, ktp. Ĉiam pli kaj pli granda parto de nia ĉiutaga vivo iĝas internacia. Jes, ni flegu niajn naciajn lingvojn (eĉ foje kontraŭ Esperanton!), tiom longe, kiom ni povos, tiom longe, kiom ekzistos nacioj — t. e. grupoj da homoj, kiuj pli-malpli sian tutan vivon pasigas en unu terparto, intertraktante ĉefe inter si. Sed, se ni ne detruos nin mem, kaj se la nuna tumondiĝo de nia surtera vivo pludaŭros, tiam, laŭ mi, post kelkaj jarcentoj, aŭ jarmiloj, ne plu estos tiaj grupoj, kaj iliajn malaperintajn lingvojn konos nur kelkaj fakuloj. Malgajige, ĉu ne? Sed neeviteble. Tio ŝajnas al mi prezo, kiun, vole-nevole, niaj posteuloj devos pagi por monda paco.
Eble mi malpravas. Neniam mi scios. Mi bone konscias, ke multaj historiaj okazaĵoj estis siatempe tute neantaŭviditaj. Povas esti, ke la estonta evoluado de la homaro estos tute alia ol tio, kion mi ĵus priskribis.