La alta akvo

Aŭtoro kiu produktas kelkdekon da libroj (romanoj, noveloj, tradukoj) ne bezonas recenzon: lin recenzas ĉiuvolume la legantaro, kiu dekretas pri lia talento per aĉetado, legado kaj subteno. Inter la pli ol kvardek hungarlingvaj libroj de István Nemere kelkaj eldoniĝis en 100.000 ekzempleroj, nombro kiu sonas sciencfikcia kompare kun la kutimaj mil aŭ milkelkaj kopioj de esperantaj literaturaĵoj. István Nemere kiel aŭtoro jam trapasis multajn ekzamenojn: tial komentario pri La alta akvo, la "Verko de la Jaro 1986", povas nur limiĝi al la libro mem.

Tutunue, ĝi apartenas al ĝenro kiu povas klasiĝi kiel longa novelo. Ĝi estas tro senmova kaj tro mallonga ( 130 paĝoj) por esti romano; la karakteroj estas iom tro supraĵe konturitaj. La rolantoj estas esence nur kvar: inĝeniero Valter, lia edzino Izabella, la sekretariino de la firmo, kaj Peter. La rakontado balanciĝas inter Valter kaj lia edzino, kiu jen kaj jen rolas en unua persono. Ilia geedziĝo suferas loziĝon, ĝi malrapide submergiĝas; paralele, granda digo fermas basenon kiu, laŭ plano, estas iom post iom plenigata. La akvo altiĝas malrapide, sed senhalte; eĉ pli rapide ol planite, se pluvas. La akvo submergas ĉion, kampojn, domojn, memorojn; la loĝantaro ĉirkaŭe estas evakuata. Ne ĉiuj tion akceptas facile: Peter rezistas al perforta translokiĝo.

La atmosfero penetranta la romanon estas morna, kvazaŭ pretigo por io abrupta kio venos poste. Jam la unuaj paĝoj estas plenaj de suspenso, kaj tio daŭras ĝis la fino: la tensio neniam finiĝas, ne solviĝas. Pro ĉi aparta eco, la libron oni memoros longe; sed ĉe la lasta paĝo la buŝo restas iom amara. Ja la pretigo estis tiel intensa, ŝarĝita, plena de atendo, sed male la konkludo ne koncedas tiun senton de malstreĉiĝo, kiun oni kutimas ĉe romanoj. En la karaktero de Peter ni ĉiuj trovos iom el nia konservativemo, dum Valter funkcias preskaŭ kiel roboto, sen interesiĝo pri la sentoj de la edzino aŭ de la ĉirkaŭa loĝantaro: li restas fidela al sia tasko kontroli ĉu la basenplenigo okazas sendanĝere por la personoj: sed li esploras nur pri fizika danĝero, ne prizorgas, eĉ ne komprenas, la psikan. La karaktero de Izabella estas pli intense, eĉ pli ame, pentrita: ŝia malfeliĉo pri la fiaskanta fainilia vivo kolizias kun la indiferenteco de Valter al la afero, kaj eble ĉi kontrasto inter la rilatoj de la du partneroj al sia propra geedziĝo estas la plej trafe priskribita flanko de la novelo.

La stilo estas iom aparta, kiel kutime ĉe Nemere, kun belaj elvokivaj solvoj pere de kunmetitaj vortoj: kvazaŭ-stratoj, brunokule-atendante, ĝisnunaj-ĝistiamaj. La bildoj aperas tra sensacoj, peniktuŝoj ofte unuvortaj, signifodensaj, kvazaŭ ĉizostrekoj kiuj penetras preskaŭ suferige; kaj la vortoj postkuras la ideojn en senspira plusekvo. Male, aliaj terminelektoj estas iom pli pridiskutindaj, preskaŭ klarigeblaj kiel stilaj malglataĵoj; sed ĉiukaze la lingvaĵo estas rimarkinde pli mature majstrata ol en la fruaj esperantaĵoj de la sama aŭtoro.

Carlo Minnaja

La alta akvo estas unu el la romanoj de István Nemere, kie pleje koncentriĝas kelkaj el liaj konataj temoj. Unu tia temo estas la rilato inter moderna, urba vivstilo kaj la sopirado al pli tradicia, vilaĝa vivo. Alia temo estas la rilato inter socio kaj naturo, kaj ankoraŭ alia estas la homa soleco. Aldoniĝas plue la rilato inter viroj kaj virinoj, ankaŭ sufiĉe ofta temo ĉe Nemere. En la romano tiuj diversaj temoj kunfandiĝas en simplan sed plurfundan rakonton pri tri personoj, du viroj kaj unu virino.

La rakonto okazas dum kelkaj aŭtunaj tagoj en valo inundata pro la konstruo de digo por elektrocentralo. Rolas inĝeniero de la hidroelektra kompanio, lia edzino kaj la lasta loĝanto de vilaĝo inundota. La rakonto sekvas tiun triopon alterne dum la akvo altiĝas. Dum kampoj, arboj kaj domoj sinkas en artefaratan lagon, tiujn tri personojn inundas memoroj, sopiroj, revoj, deziroj kaj antaŭzorgoj. La verko do estas psikologia romano, kiu precipe elstarigas la solecon de ĉiu homo. La etoso ĉe la tri protagonistoj varias de obstino kaj melankolio ĝis retenata agresemo.

Oni ofte prezentis ĉi romanon kiel verkon pri ekologia demando, la konflikto inter medioprotektado kaj ekspluatado. Sed tiu temo ne estas tre emfazita en la teksto. Same multe gravas la konflikto inter tradicio kaj moderneco. Plej grave, la altiĝanta, inundanta akvo ja estas forta metaforo de homaj sentoj, emocioj, kiuj aperas el la subkonscio kaj influas la ŝajne blindan agadon de la tri ĉefaj personoj.

La temo socio-naturo esprimiĝas jene fare de unu el la triopo:

- Ni vivas sur la Tero (...) Sed en la urboj la homoj jam apenaŭ vidas la teron, eĉ ne tuŝas ĝin. Ili vivas inter muroj, iradas sur ŝtono, betono, asfalto, artefarita marmoro... Ĉio havas nur surogaton, pri ĉio ni havas nur bildon aŭ sonon, memoron, kopion. La realeco foras, pli kaj pli foras. (p. 63)

La personeco de la du viroj estas bone ellaborita, kaj ili impresas individue kaj kredinde. Certagrade tio validas ankaŭ pri la virino, tamen ŝia sinteno ne facile kompreneblas aŭ eĉ kapteblas. En ŝia pensofluo grave sed mistere rolas bildoj de la pentristo Hieronimo Bosch. La rakonto enhavas ankaŭ alian virinon, kiu tamen estas nur kliŝo tute sen individueco. Krome iom gravas ankoraŭ unu virino, forestanta sed ĉiam ĉeestanta en la pensoj de unu el la viroj.

En La alta akvo István Nemere trovis tre konvenan kaj efikan formon por trakti kelkajn el siaj ĉefaj temoj. La verko estas tre kohera kaj psikologie kredinda. Kvankam la eksteraj eventoj povas ŝajni ne tre dramaj, tamen li sukcesas krei eksciton kaj dinamikon el la senkompata altiĝado de la akvo kaj la interhomaj rilatoj preskaŭ same neeviteblaj. Tial oni legas la romanon kun intensa intereso kaj atento.

La stilo de Nemere kiel kutime estas simpla sed zorge agordita al la rakonto. La frazoj estas senornamaj sed kapablaj elvoki sentojn kaj asociadon, tiel ke oni legante sentas ĉeeston en la scenejo de la rakonto. Oni ja trovas iom da lingvaj apartaĵoj ofte aperantaj ĉe Nemere, sed ili kutime ne ĝenas la legadon. Tipa trajto evidente konscie elektita estas nekompletaj frazoj, laŭ parola stilo. Ofte tio bone funkcias. "Neniu diras, tamen ĉiuj konjektas: lia tasko estas defendi la ministron, se eble iu... aŭ io... Sed ĉi tie neniu. Nenio." (p. 121) Ofte li ellasas subjekton, ne nur de subpropozicioj, laŭ orienteŭropa kutimo, sed eĉ de sendependaj frazoj. Se la subkomprenita subjekto samas kiel tiu de la antaŭa frazo, oni tamen facile sekvas la fadenon. Se ne, la rezulto iufoje riskas iomete konfuzi: "Dum la jaroj mi skribis cent leterojn al vi, se nun alvenus, ankoraŭ mi povus montri ilin, la plenan skatolon." (p. 84) Aperas ankaŭ alispecaj apartaĵoj de orienteŭropa Esperanto, kiel duobla neado, -us-formo post adverba kvazaŭ ktp. Krome jen kaj jen surprizas misaj vortoj kiel "designi" (=destini, p. 28), "banknoto" (=monbileto, p. 56), "gobleno" (=gobelino, murtapiŝo, p. 58), "pulpito" (=pupitro, p. 89) kaj "fantastika" (=fantasta, p. 102). Sed kiel kutime ĉe Nemere tiuj malzorgaĵoj neniel fuŝas la vivan stilon.

Se mencii iun pli gravan mankon de la verko, mi eble dezirus pli ampleksan prilaboradon de kelkaj temoj, kiuj nun estas preskaŭ nur skize traktataj. Tio koncernas ekzemple la du divorcajn historiojn, kaj ĉefe la sume tri virinoj de la verko restas enigmaj.

Sten Johansson