Antologio de kroataj unuaktaj dramoj

Ne estas simple kompili antologiojn, kiuj estas vere reprezentaj. Imagi antologion de dramoj estas entute malfacile. Tamen jen Branko Heĉimoviĉ sukcesis tion, trovinte originalan solvon: li elektis dramojn nur unuaktajn. Tio prenas nemultan spacon kaj estas pli-malpli reprezenta por diversaj aŭtoroj.

Temas pri dek verkoj de dek kroataj aŭtoroj el diversaj epokoj. Ĉiuj aŭtoroj estas eminentaj en la nacia teatro. La temoj tiel diversas, kiel tio imageblas por diversaj aŭtoroj kaj epokoj. Kelkaj el la aŭtoroj jam estis prezentitaj sur internaciaj esperantaj scenejoj. Post la apero de tiu ĉi libro, kredeble, pluraj ĝiaj dramaj verketoj ekvivos sur lokaj kaj internaciaj esperantaj scenejoj, ĉar la verkoj estas altnivelaj, same kiel la tradukoj, kiuj tute taŭgas ne nur por esti legataj sed ankaŭ por soni kaj esti klare aŭdataj eĉ en grandaj salonoj. Ni ne forgesu, ke kroataj teatraĵoj kaj aktoroj multe kontribuis al la esperanta teatro. Por la esperantistoj estos aparte interese legi la dramon de Ulderiko Donadini La morto de Gogol, en kiu rolas, i.a. Nikolaj Gogol, aŭtoro de la komedio Revizoro (konata al ni per la traduko de Ludoviko Zamenhof), kaj Ĥlestakov, la protagonisto de tiu komedio.

Se aldoni, ke la libron zorge redaktis Spomenka Štimec, kaj ke la libro entenas detalan eseon pri la kroataj drama literaturo kaj teatro (kiun verkis la kompilinto de la antologio), oni vidas, ke temas pri valora verko por nia literaturo.

Boris Kolker

Ĝis antaŭ nelonge la arto de kroata dramverkado ne estis amase konata en Esperantujo. En 1997 tio ŝanĝiĝis, ĉar Kroata Esperanto-Ligo eldonis solidan volumon Antologio de kroataj unuaktaj dramoj. La dramojn mem prefacas bona artikolo de d-ro Branko Hećimović pri la kroataj drama literaturo kaj teatro. En tiu enkonduko li interese rakontas pri historio de kroata teatro ekde ties komenco en la 13a jarcento. La enkonduko estas tre detala kaj kompetente verkita, sed por averaĝa leganto ĝi povas ŝajni tro longa: 11 paĝoj. Sed tio estas la sola malagrabla flanko de la antaŭparolo.

Plejparte la aŭtoroj de la dramoj estas proksimume samepokaj. El dek prezentitaj aŭtoroj (de ĉiu — po unu verko) ses vivis inter la 19a kaj 20a jarcentoj, tri — en la 20a, kaj la unua dramisto en la libro estas Marin Drzić vivinta en la 16a jarcento. Li estas plej granda kroata komediverkisto de Renesanco. Lia verko Farso pri Stanac (tradukis Lucija Borčić) estas la sola poezi-forma dramo. Ĝi laŭ la stilo kaj enhavo tre diferenciĝas de la ceteraj, sed legeblas tute glate.

Por ruslandaj legantoj la plej interesa verko estas La morto de Gogol de Ulderiko Donadini (tradukis Klaus Dahmann). Estas tre enigmoplena dramo kiu rakontas pri la genia verkisto. Sed ĝi ne estas simpla priskribo de lia morto. Gogol, kiu ofte havis en siaj verkoj kiel la ĉeftemon nome luktadon kontraŭ la diablo, ne povas simple morti. Inter la personoj de la dramo estas Ĉiĉikov (la protagonisto el la ĉefa verko de Gogol Malvivaj animoj), Kristo — parolanta de-el ikono kaj Ĥlestakov (la protagonisto de unu el plej geniaj teatraĵoj en la mondo Revizoro). La tuta dramo estas plena da misteraj eventoj — ekzemple Ĉiĉikov aperas surscene de libroŝranko kaj komencas moki la kompatindan verkiston. Kun la sonoj de la cara himno en la ĉambron, kie ĉio okazadas, eniras Ĥlestakov — vestita kiel la caro de Ruslando, kaj ankaŭ li aliĝas al turmentado de Gogol. Fine komenciĝas vera diabla diboĉo — ambaŭ literaturaj protagonistoj ekdancas, ekkantas ion tute neimageblan. Gogol, senfortigita, ĵetas la manuskripton de la Malvivaj animoj en fajron, kaj tuj post tio falas surplanken… Certe tio, kio okazas antaŭ la okuloj de la legantoj ne estas reala evento. Ĉio okazinta estas nur deliro de malsana menso de Gogol, sed pro tio la dramo iĝas eĉ pli interesa.

Sed certe, kulmino de la libro estas la lasta verko — La amoj de George Washington verkita de Miro Gavran kaj tradukita de Klaus Dahmann. Ĉi dramo estas verkita speciale por du zagrebaj aktorinoj (la aŭtoro nun estas 38-jara). La dramo estas interesega de ĉiuj vidpunktoj. El la titolo de la dramo eblas konkludi ke la ĉefa heroo estas, nature, George Washington, la unua prezidanto de Unuiĝintaj Ŝtatoj de Norda Ameriko, mortinta fine de la 18a jarcento. Sed post la unuaj vortoj klariĝas ke la tago, kiam okazas la eventoj en la dramo, estas ĉirkaŭ unu semajnon post la morto de George.

Du virinoj — Martha, la edzino de Washington, kaj Silvia, lia amatino — renkontiĝas por reciproke klarigi unu al la alia siajn rilatojn. La bonege elpensita intrigo, detale emfazitaj karakteroj de la du virinoj kaj tradicie kortuŝa, ambigua fino estigas bonegan impreson post finlego de la dramo.

La libro estas altkvalite eldonita, la teksto ne havas miskompostaĵojn, sed al mi iom mankis ilustraĵoj — la kompilinto povintus prizorgi almenaŭ kelkajn. Tamen tio estas la sola manko de la libro. Ĉiuj tradukistoj faris bonan laboron — la lingvaĵo de la tradukoj estas glata kaj facile legebla. Kelkaj eventualaj riproĉoj pri la stilo estas verŝajne direktendaj al la aŭtoroj, sed ne al la tradukintoj.

La libro estas nepre havenda por homoj interesiĝantaj pri la eŭropa dramverka arto. Mi mem plezure starigos ĝin sur mian librobreton.

Grigorij Arosev

Per dek unuaktaĵoj de dek aŭtoroj Kroatia Esperanto-Ligo proponas al la legantoj gustumi la draman arton de Kroatio. La elekto ampleksas tempe de la dek-sesa jarcento ĝis niaj 1980-aj jaroj, kaj teme de kampara burlesko tra ekspresionisma simboldramo ĝis humure psikologia dialogo pri homaj rilatoj.

Estas nature, ĉe tia vasta elekto, ke bunteco kaj malkohereco iom superregas. La volumo estas zorge farita el pluraj vidpunktoj: la tekstoj impresas pliparte relative altkvalitaj, la traduka lingvaĵo estas kontentiga aŭ eĉ bona, kaj la teknika formo estas bela.

La enkonduko kaj la prezentoj de la dek aŭtoroj estas tre informriĉaj, sed kelkfoje ne tre klaras en ili la rilato al la prezentitaj dramoj. Proksimume duono de la dek unuaktaĵoj ŝajne apartenas al la tiel nomata Kroata Moderno, literatura movado ĉirkaŭ la jarcento-turno 1900. La plej interesaj verkoj tamen hejmas en pli malfruaj epokoj. Mi komentos tri erojn, kiuj aparte kaptis min:

La elstara kontribuaĵo de tiu ĉi antologio estas dramo de Miroslav Krleža (1893-1981), La Sanktreĝa festo. Tiu verko ekspresionisme prezentas al la legantoj-spektantoj bunte, intense tumultan feston zagreban, kie ni estas kaptitaj kvazaŭ de kermes-karusela kirlaĵo, kiu kondukas nin eĉ en transan mondon. Krleža prezentas iom mokan sed samtempe teneran imagon de patriotaj filistroj, mizeraj prostituitinoj kaj memmortigintoj. En lia dramo la amo kaj ĵaluzo de senesperaj homoj transvivas eĉ la morton. Lia verko el 1933 iomete pensigas pri la Bulgakova Moskvo (en La Majstro kaj Margarita). La traduka lingvaĵo de Zlatko Tišljar havas grandan kapto-povon.

Alia interesa verko estas Monto de Antun Ŝoljan (1932-93), kiu traktas la rilaton inter individuo kaj kolektivo, la demandon kiel konservi homecon kaj dignon sub la kaprica teroro de la potenco. Ĝia medio similas tiun de La dezerto de la tataroj, romano el 1940 de la italo Dino Buzzati. Ĉe Ŝoljan oni tamen sentas malpli da rezignacio, pli da malkontento, kvankam ankaŭ li ne prezentas facilan elirvojon el la homa dilemo.

Pli intensan ribelon kontraŭ la potenco, kaj precipe kontraŭ la kliŝoj de nacia honoro kaj milito prezentas la monologo Klitemnestra de Marijan Matković (1915-85). Lia verko baziĝas sur helena mito, sed metas sur la langon de la tragika protagonistino esence modernan mesaĝon, proteston kontraŭ tiuj sanktaj devoj kaj oferoj, kiujn postulas la dogmoj de la kolektivo aŭ de la potenco. La libro ne malkaŝas, en kiu fazo de la ŝanĝiĝanta kroata historio tiu ĉi alvoko estas verkita. Ni kontentiĝu per la konkludo, ke ĝi restas ĉiam kaj ĉie aktuala!

Resume la volumo prezentas riĉan, multkoloran koktelon, en kiu aparte brilas kelkaj eroj.

Sten Johansson