|
La dormanta grafino
|
|
Esperanta Dostojevskij |  |
Ivan G. Ŝirjaev: La nova vivo. Editoris Herbert Mayer. Eld. Pro Esperanto, Vieno, 1993, 80 p.
Ivan G. Ŝirjaev: La dormanta grafino. Editoris Herbert Mayer. Eld. Pro Esperanto, Vieno, 1993, 80 p.
La romano La nova vivo ricevis premion en 1927 okaze de la 13aj Internaciaj Floraj Ludoj. Ties manuskripto troviĝas en la Internacia Esperanto-Muzeo en Vieno. Libro kun luma etoso, esploras la mistikan evoluon de la ĉefrolulo, impresas per meditema substanco, per la viveco de roluloj. Ipato, mezaĝa needziĝinta fervojisto renoncas iun tagon “fumaĵi la ĉielon” (sencele vivi). Li trovas en stacidomo korbon kun infaneto aristokrate vestita abandonita. Ipato ŝarĝas sin kreskigi la knabineton. De tiu momento li fariĝos pentofaranto por sia antaŭa malrespekto al Dio. Li manĝos sekalpanon kaj dormos sur la planko ĝis la maturiĝo de Anĝelina. Je destinita jaro la knabino retrovas siajn gepatrojn kaj forlasos sian zorganton. Por la homo Ipato la disiĝo estas suferiga, sed por la mistikulo Ipato ĝi estas pekliberigo. Pli alta ŝtupo al la ĉielregna vojo atendas lin. Malriĉa je ĉiu ajn havaĵo li ĝisvivos la maljunecon kiel pilgrimulo. Ĉar kiu havas Dion tiu estos konstanta feliĉulo.
La verkaro de Ivan Genadieviĉ Ŝirjaev (1877-1933) konservas la antikvan lingvaĵon de la frua Esperanto komunan ankaŭ al la frua zamenhofa stilo per la tre ofta uzo de certaj sufiksoj kiel -ec, -em, -et kaj -anta, la funkcio de unu kiel pronomo. Malglate legebla estas lia prozo por nuntempa leganto pro la abundo de kunmetitaj vortoj, sinsekvaj adverboj (“responde malaprobe-nee skuis la kapon”), de gerundioj, de nekutimaj formoj por moderna Esperanto kiel “zorgoatakite, senpostsigne, tetaniĝis”, tamen geniaj en kondiĉoj de la malriĉa vortprovizo de tiuepoka Esperanto. Belaspekte eldonitaj estas la du volumoj kun taŭga enkonduko biografia kaj kritika fare de Herbert Mayer.
Nicolae Macovei
La reviviĝo de Ivan Ŝirjaev |  |
Ie en la sepdekaj jaroj mi prenis en la manojn tiun brilan selekton el la Esperantaj noveloj 33 Rakontoj, tre kompetente kompilita de Reto Rossetti en la jaro 1964. En ĝia aŭtorindekso mi vidis Ivan Ŝirjaev-on, almenaŭ laŭnome konata pro lia ampleksa antaŭlaboro por Enciklopedio de Esperanto. Li estis reprezentita per Venĝo. Tiun ĉi pecon mi eklegis. La surprize agrablan frapegon, kiun ĝi donis sur mian korpon, mi ankoraŭ hodiaŭ sentas. Kia majstra rakonto!
Mi komencis fosi, por trovi aliajn tekstojn liajn. Evidentiĝis, ke enlibre aperis liaj noveloj i.a. en Sep Rakontoj (1-a eldono 1906, 2-a eldono 1908) kaj En la Vagono (1937), kies enhavoj samgrade ravis min. Unu problemo estis solvenda: ili jam delonge elĉerpiĝis. Venis kuraĝa fantaziaĵo. Kial ne kolekti ĉiujn liajn prozaĵojn kaj kunmeti en unu volumon? Tio restis ie tre malantaŭe sub mia cerbujo. Sed miraklo transformis la utopion. Herbert Mayer, la direktoro de Esperanto-Muzeo en Vieno kaj la estro de la eldonejo Pro Esperanto decidis publici en 4 volumoj la kompletan originalan verkaron de la ruso.
Mayer estis bonŝanca, ĉar la manuskripta heredaĵo de Ŝirjaev migris post lia morto en 1933 al la biblioteko de Aŭstrio. La editoro posedis, se tiel diri, la necesan materialon en sia propra domo: 2 romanojn kaj ĉirkaŭ 35 novelojn. El ĉi tiuj li prenis 12 por volumo I La dormanta grafino, kiu intertempe aperis kaj pri kiu mi nun estas recenzanta. Kvar el ili jam publikiĝis en antaŭaj broŝuroj, la aliaj estas al mi nekonataj, ĉar nur ekzistas en manskribaĵoj en Esperanto-Muzeo aŭ troviĝas ie en ne plu alireblaj revuoj.
Ĉiuj eroj bildigas antaŭ ni tiun senfine vastan rusan imperion, kie la naturo pompas kaj ankoraŭ plene regas kaj destinas la agadon de la homoj. En la kortuŝa Tjuva Ŝirjaev notis:
Ŝujga, unu el la plej kurbaĵaj riveroj, en tiu ĉi parto de sia fluo kvazaŭ faras escepton kaj en spaco de pli ol duonversto portas siajn nigrajn akvojn en tute rekta direkto suden. Ĝia dekstra bordo, sur kiu staris la vilaĝo, estis alta, jen ŝtona, jen sabla kaj preskaŭ tute kovrita de densaj arbaroj, kies fino ne estis videbla eĉ de la plej altaj preĝejturoj kaj perdiĝis el okuloj post la horizonto. La maldekstra - estis tute kontraŭa: malalta, iafoje marĉa kaj tranĉita en ĉiuj direktoj de multaj riveretoj malgrandaj. Ĉiujare printempe ĝi estis superakvata je grandega spaco kaj prezentis vere iluzion de maro. Printempe iafoje tre longe kovris ĝin akvo, pro tio tiu ĉi loko ne estis kulturebla. Kuraĝe oni povas diri, ke neniam ankoraŭ ies plugilo maltrankviligis ĝian virgecon. La loko estis tute ne loĝatigita kaj prezentis bonegan rifuĝejon por birdoj kaj ankoraŭ pli bonegan falĉkampon. Delonge tiu ĉi loko altiris la atenton de ĉasistoj, kiuj amase sin direktis dum somero tien kun espero je ĉasaĵo, - ĝi delonge altiris al si ankaŭ min, sed ne pro sia riĉeco kaj diverseco, en tiu ĉi regno fabela de herboj kaj floroj mi revis delonge ripozi de kelkjara seninterrompa oficservo kaj kompletigi mian negrandan herbarion.
Meze en tiu mondo en iu vilaĝo, kampara budo aŭ nobeldomo okazas konfliktoj inter loĝantoj. La aŭtoro tiel precize kaj ame pentras la pejzaĝojn kaj tiel profunde siajn heroojn, ke mi sentas la nerezisteblan emon, vojaĝi tien, por mem travivi la atmosferon de tia senkomplika perdita paradizo. Tie la ritmo de la vivo ankoraŭ malrapidas, tie la malmultuloj devas precipe okupiĝi pri la bazaj postuloj de la ekzistado: akiro de nutraĵo, prizorgo de dometo, atento pri la sano.
La malferma historio La dormanta grafino montras bienon, kie vidiĝas kazo de enterigo de ŝajnmortinto. En Gru gru ni legas pri la flegado kaj konduto de malsovaĝigita gruo. La peko de Kain priskribas, plej forta flanko de Ŝirjaev, nekutiman viron, metinta sur sin punon pro neevitebla krimo. Tiu Kain alvenas en iu vilaĝo kaj la anoj amasiĝas por rigardi lin.
Mi trovis lin sidanta apud la preĝejo meze de densa, ankoraŭ ne falĉita, herbo. Li sidis senmove, kurbiĝinte, etendinte antaŭen la piedojn kaj metinte sur ilin la manojn. Li estis ankoraŭ sufiĉe juna homo de tridek jaroj proksimume, tre maldika, longpieda, kun sunbrunigita, malgrasa vizaĝo polvokovrita kaj portanta klarajn signojn de iaj netolereblaj suferoj. Liajn okulojn mi ne povis trarigardi, ĉar ili estis ĉiam fiksitaj malsupren al unu punkto.
Sed nek la senmoveco de la nekonato, nek lia enigmoplena enpensiĝemo estis tiom atentindaj kaj mirindaj, kiom liaj ambaŭ manoj. Mi nevole terurtremis, kiam mi ekvidis ilin. La fingroj de ambaŭ manoj, kun tre longaj, delonge ne tranĉitaj ungoj, rektigitaj kaj neflekseblaj, kiel hakpecoj de arbobranĉo, estis seninterrompe kovritaj (de la malsupro ĝis la supro) de ringoj feraj, kupraj eĉ arĝentaj de plej diversaj dikeco kaj valoro, komencante de malpeza kaj maldika kuprofadena ringeto, metita sur la ekstremaĵon de la malgranda fingro, ĝis dika fera ringo de falĉilo, metita en la malsupron de la dikfingro. Estis tuj rimarkeble, ke tiuj ĉi ringoj estis metitaj sur la fingrojn jam delonge kaj kaŭzis senĉese netolereblajn suferojn, ĉar la plimulto de ili jam profunde eniĝis en la haŭton kaj estis ĉirkaŭitaj de abscesaĵoj kaj pusaĵoj. Nur sur unu - la meza fingro de la dekstra mano - mi kalkulis ok tiajn diversformajn kaj diversmetalajn 'ornamaĵojn' dolorigajn.
Ankaŭ en Tjuva, Mi ne ŝatas la printempon kaj Tra la loko ensorĉita ni troviĝas plene en la homrara naturo. De tempo al tempo mi devis pensi pri la parenca mondo de Stellan Engholm, trankvila kaj maldense loĝata, sed ĉe Ŝirjaev pli praa, pli rudimenta. Mi komencis bone kompreni la tie naskitojn, neniam povantaj forgesi tiun teron. Foririntoj estis ofte kvazaŭ returne tiritaj al ĝi. Solĉeniĉin perdis sian krean inspiron post la elmigro, la filino de Stalin, malgraŭ ĉio, revenis al la patrina grundo, la rusa edzino de Ivon (vidu ĉe Lanti) freneziĝis en Francio pro ĝia perdo, ankaŭ Ĥoĥlov nepris lasi sian edzinon, por reiri al la patrio.
Feliĉe la brila Venĝo trovis lokon en la unua volumo. Per ĝi ni enpaŝas alian, kvankam tute rusortodoksan, medion. Ĝi ludas nur interne de episkopa palaco. Ni sekvas tie aventurojn de la moŝta kato. Neĝojiga scenaro, cetere, ĉar la dorlotita besto orfiĝas post la morto de sia mastro.
La koresponda poemciklo de Karolo Piĉ Amkonfeso al Henrieta jam antaŭis sian kontraŭparton en la simile trista Stranga knabinaĉo. Ĝi estas dramo pere de leteroj, skribita de la ĉefrolulo Zygmunt alterne al sia amatino kaj amiko. Li amas kaj ekspluatas knabinon kaj post akiro de pli riĉa ino simple forŝovas la unuan. Sen komento Ŝirjaev ĥirurge nudigas la karakteron de la skribanto. La verkisto, eble pro sia profesia laboro kiel pastro aŭdis tiom da interhomaj intimaĵoj, ke li pli kaj pli seniluziiĝis pri tiu animala speco. Normalaj, simpatiaj uloj ne abundas en liaj rakontoj, sed liaj kreitoj bedaŭrinde terure realas kaj tre rekoneblas. Avareco, ŭaluzo, malsano, ne-atento liveras la cementon al lia novelarto.
Oktobra Revolucio formis kvazaŭ akvodislimon en la rusa beletro. Literaturistoj staris antaŭ decida elekto: ili povis rifuzi la revolucion aŭ akcepti ĝin. Tiuj ĉi, la konsentantoj, opiniis, ke la stilo ankaŭ bezonas modernigon. La stilo devus speguli la metodojn de la sovetia socia progreso. Utiligado de kompleksaj kompilaĵoj, fragmentado de prozeroj, sinsekvo de diversaj ĝenroj, ĉio en unu romano. Jen la nova koncepto. Modelas por tio en nia belliteraturo Varankin kun sia Metropoliteno. Male al Ŝirjaev. Tiu ĉi rifuzanto restis ĉe la klasika tradicio. Rakontoj rektliniaj kun kapo kaj vosto, sen saltoj el la kadro, sobraj kaj malpatosaj. Konsekvence ĉe li nenian spuron de bolŝevikismo. Ni devas esti ĝojaj, ke la deknaŭjarcenta rusa skolo estas enbedigita en Esperanto per tia koloso kiel Ŝirjaev.
Ed Borsboom
Verkisto revekita - kaj reviziita |  |
Originalaj verkoj de Ivan Ŝirjaev (1877-1933) aperis dum lia vivo kaj postmorte dise en la gazetaro kaj per kelkaj libretoj. Pli ampleksan eldonon ni devis atendi ĝis la 1990-aj jaroj, kiam Herbert Mayer eldonis verkojn ĝis tiam konservitajn nur manuskripte, kaj krome reeldonis alion. Tiu projekto de Mayer donis kaj redonis al la Esperanto-legantoj trezoron tre valoran, mi eĉ dirus netakseblan. Ŝirjaev estis la unua granda stilisto de proza Esperanto, kaj krome li havis naturan talenton por krei interesajn rakontojn de vera literatura valoro. Tia talento certe ne svarmas en nia lingvo.
En 1991 Mayer eldonis la novelon Inkubo, kaj en 1993 sekvis La dormanta grafino. En tiu li kolektis dek du novelojn el diversaj fontoj. Sesopo jam aperis en Literatura Mondo inter 1924 kaj 1937. Triopon li prenis el En la vagono eldonita de Teo Jung en 1937. Duopo venas el apartaj eldonoj el 1914 kaj 1932. Unu estis manuskripto konservita en IEM. Kiel kutime ĉe Ŝirjaev, oni normale ne konas la verkojarojn eĉ proksimume. Krome, la leganto ne havas eblecon scii, kiom oni poste redaktis la tekstojn, nek kiuj redaktis ilin. En la kolekto la noveloj ne aperas laŭ kronologia aŭ alia distingebla vicordo.
La kolekto La dormanta grafino plaĉe kaj varie prezentas la novelarton de Ŝirjaev. Oni tie trovas mallongajn noveletojn humurajn aŭ kortuŝajn. Troviĝas noveloj de eksmoda karaktero, imite aŭ inspire de pli fruaj verkistoj. Sed inter tiuj troviĝas ankaŭ vere valoraj noveloj de plena originaleco, kiuj bele montras la talenton de la aŭtoro.
La enkonduka kaj titola novelo La dormanta grafino estas ĝuste tia, kiun mi nomis eksmoda. Ĝi aperis unue en Literatura Mondo en 1926. Legante ĝin mi ne povas eviti pensi pri frua Esperanta novelo de Nikolaj Borovko el 1892, nomita En la tombo. Tiu romantika horornovelo temas pri viva entombigito, kaj tiu de Ŝirjaev prezentas, post aludo al simila kazo, proksimume la malon. Kvankam bone kaj zorge verkita, ĝi ŝajnas aparteni al alia epoko.
Ankaŭ la dua novelo, La malamiko, estas romantika edifaĵo, kie krome rolas Esperanto. Post du mallongaj rakontoj, kiuj montras diversajn temojn de Ŝirjaev unue la amaran kaj mizeran vivon de malriĉuloj, poste la rusan kamparon kaj naturon sekvas La peko de Kain. Tiu novelo estis premiita en la Internaciaj Floraj Ludoj en 1925 kaj aperis libroforme en 1932. Ĝi estas tre forta kaj bone ellaborita pledo por pacifismo, kiu krome interese scenigas la tradician rusan ideon pri sankta frenezulo.
Post sprita kaj relative originala leter-novelo Stranga knabinaĉo sekvas alia tre bona verko premiita en la Floraj Ludoj Tjuva. Teme ĝi iel similas al La peko de Kain, tamen ĝi estas verkita en tute alia stilo kaj humoro, leĝera, kun grajno da humuro. En ĝi ĉefrolas ankaŭ la naturo de Rusio kun rivero, arbaro, herbejoj, marĉoj.
La zorge ellaborita novelo Venĝo eniris la antologion 33 rakontoj el 1964 kaj same (kiel sola ero de Ŝirjaev) la duvoluman Trezoro el 1989. Ĝi estas senkompata rakonto pri la maliceco kaj egoismo de rusa episkopo kaj kelkaj monaĥoj, lerte plektita ĉirkaŭ la vivosorto de kato. Tia kritiko al ekleziulo eble estas iom neatendita temo ĉe verkanta pastro.
Post bagatelo pri vilaĝa vivo kaj superstiĉo sekvas Tra la loko ensorĉita, kiu aperis unuafoje en La Ondo de Esperanto en 1912, poste kiel aparta kajero en 1913, trie ĉe Teo Jung en 1937, ankoraŭ en 1992 ĉe Sezonoj per faksimilo de la kajero el 1912, kaj jen do kvinafoje ĉe Pro Esperanto en 1993. En ĝi ni revenas al la iom eksmoda sfero kaj sceno bone rekonata en la rusa literaturo vintra veturo per sledo tra nokta kamparo. Ĝi estas vera fantomrakonto perata de pastro, plena de magio, tamen atentokapta kaj kiel preskaŭ ĉiuj noveloj de Ŝirjaev kun ege klara kaj bone kaptita prezento de la naturo kaj medio, en kiu okazas la rakonto.
Sekvas leĝere ironia humuraĵo En la vagono, kaj fine ankoraŭ humuraĵo, la ne tre originala sed bone plenumita familia satiro Forta impreso.
Kiel mi diris, Ŝirjaev estis granda stilisto. Lia lingvaĵo estas plejparte tre bona kaj klare superas tiun de la plimulto de liaj samtempuloj. Kompreneble oni trovas en ĝi karakterizajn trajtojn de frua Esperanto, kiel ekzemple riĉan uzadon de afiksoj kiel ek-, -ec, -ad kaj aliaj. Aperas ankaŭ vortoj hodiaŭ arkaikaj, kiel faleti (=stumbli, p. 89, 98), kugloĵetilo (=mitralo, p. 102), glitveturilo (=sledo, p. 130) kaj arbetaĵo (=arbusto, p. 131). Nur tre malofte oni trovas rusismon kiel longpieda (=longkrura, p. 45).
Mi jam pli frue menciis, ke la lingvaĵo de ĉi tiu novelaro sendube estas reviziita, kvankam ĉi-okaze Mayer diras eĉ ne unu vorton pri tiu afero. Oni povas kompari la lingvaĵon en la eldono de Pro Esperanto 1993 kun tiu en la diversaj fruaj eldonoj. La titola novelo aperis en Literatura Mondo 1926 sub la titolo En nia distrikto. Komparante la du versiojn oni tuj malkovras multajn ŝanĝojn pri detaloj. En la eldono de Pro Esperanto oni jen kaj jen forigis vortojn, plej ofte sendube intence, ĉar oni trovis ilin balastaj, sed iufoje ŝajne pro malzorgo. En unu frazo perdiĝis eĉ dek unu vortoj. Troviĝas ankaŭ gramatikaj ŝanĝoj kaj kelkfoje rearanĝita frazo. Kelkaj ŝanĝoj vere plifaciligas la legadon; aliaj estas nur demando de gusto. Jen ekzempla frazo:
Foliumante unufoje antikvajn manuskriptojn en la arĥivo, heredita de la avoj, mi okaze trovis interesajn detalojn de la familivivo de tiu ĉi strangulo, neniam konanta dum la vivo malĝojojn kaj mizeron kaj profunde-tragedie finanta siajn tagojn. (Literatura Mondo 1926, p. 2)
Foliumante foje antikvajn manuskriptojn en la arĥivo, heredita de la avoj mi okaze trovis interesajn detalojn de la familia vivo de tiu ĉi strangulo, kiu neniam konis dum la vivo malĝojojn kaj mizeron sed profunde-tragedie finis siajn tagojn. (Pro Esperanto 1993, p. 8)
Strange, malgraŭ la multaj ŝanĝetoj tro multaj, laŭ mi oni konservis la evidentan komposteraron abonemo (=abomeno, p. 10).
Tra la loko ensorĉita legeblas eĉ en tri versioj. La unua estas tiu el 1913 faksimile represita de Sezonoj en 1992. La dua estas tiu de Teo Jung en la kolekto En la vagono kaj aliaj rakontoj el 1937. La tria estas tiu de Pro Esperanto el 1993. Kvankam la eldonoj el 1913 kaj 1992 ja troviĝas en IEM, tamen Mayer ne mencias ilin, sed indikas nur la eldonon de Jung el 1937 kiel fonton.
La tri kompareblaj versioj diferencas pri multaj detaloj. En tiu de IEM el 1993 oni aldonis kelkajn eventuale bezonatajn "la", ekzemple en la najbara vilaĝo estis la bieno de la severa grafo Zmiev. (p. 136). Oni aldonis ankaŭ helpan "nur" en ne nur unufoje (p. 131). Tiaj korektoj aŭ plibonigoj tamen estas raraj. La plej multaj ŝanĝoj estas faritaj jam en la eldono de Jung el 1937, kaj bedaŭrinde konservitaj de Mayer en 1993. Pliparto el ili tre malmulte aŭ tute ne plibonigas la lingvaĵon. Pluraj estas indiferentaj, aliaj iom ŝanĝas la stilon sed ne la sencon. Oni trovas eĉ fuŝan forigon de "la" en perdinte [la] vojon (p. 25 de 1937; p. 134 de 1993). Jen kaj jen Ŝirjaev lokis adjektivon post sia substantivo, dum Jung relokis ĝin antaŭen, kiel en ia animo malbona flugas supere (1913), kio iĝis ia malbona animo flugas supre (p. 25 de 1937; p. 134 de 1993). La ŝanĝetoj efektive estas nekalkuleblaj. Mi citos la komencajn tri frazojn. Unue en la versio el 1913:
Foje noktomeze mi ĵus finis la artikolon antaŭ longe promesitan al unu ĵurnalo, kies kunlaboranto mi estis. Rektiĝinte en la apogseĝo, mi, kun sento de kontentiĝo interna, ekfumis cigaredon kaj enpensiĝis. Ĉirkaŭe regis silento muta, nur ie sub la planko bruetis muso kaj pluvgutoj frapadis de tempo al tempo la feran tegmenton.
Poste en tiuj el 1937 kaj 1993:
Foje noktmeze mi ĵus finis artikolon delonge promesitan al iu ĵurnalo, kies kunlaboranto mi estis. Rektiĝinte en la apogseĝo, mi, kun sento de interna kontentiĝo, ekfumis cigaredon kaj enpensiĝis. Ĉirkaŭe regis muta silento; nur ie sub la planko bruetis muso, kaj pluvgutoj frapadis de tempo al tempo sur la fera tegmento.
Temas pri ok ŝanĝoj de gramatiko, vorto aŭ vortordo, plus du de interpunkcio. En la tuta novelo estas centoj, kaj kiel videblas, tre malmultaj vere bezonataj.
La grava iniciato de Herbert Mayer redonis al ni gravulon de la Esperanta literaturo, aŭtoron, kiu estis bonega stilisto. Bedaŭrinde tiel jukis la manoj de eldonantoj iamaj kaj nunaj, ke ni hodiaŭ ne povas scii kun precizeco, kio efektive apartenas al lia stilo. Entute aperis ĉe Pro Esperanto en 1993 kaj 1995 tri volumoj. La promesita kvara volumo, supozeble kun pliaj noveloj, ĉar oni parolas pri pli ol tridek noveloj de Ŝirjaev, ial ne aperis. Ni tamen ne ploru pro neplenumitaj intencoj, sed ĝoju pro tio kio efektive realiĝis.
Sten Johansson
Majstra leciono veninta el la frosto |  1994 |
Ĉu Esperanta Dostojevskij? |  1993 |
La dormanta grafino. Ivan G. Ŝirjaev. Vieno: Pro Esperanto, 1993. 157p. 24cm. 34,20 gld.
La nova vivo. Ivan G. Ŝirjaev. Vieno: Pro Esperanto, 1993. 78p. 24cm. 21,60 gld.
Originalaj rakontkolekto kaj romano, respektive. Pri la aŭtoro, la ruso Ivan G. Ŝirjaev (1877-1933), scioj pokas. La editoro, H. Mayer, preface faras biografiajn peniktirojn: Ŝirjaev lernis Esperanton en 1895, instruistis, pastris ekde 1904, iniciatis la Enciklopedion kaj ellaboris gemojn – dise-mise aperintajn – de nia novel-arto.
Mayer plendas kontraŭ la ĝenerala forgeso pri la rusa E-pioniro. Prave. Projektas eldoni ties kompletan verkaron. Aplaŭdinde. Kaj kolumbe elfervoras: "En niaj vicoj estis Esperanta Dostojevskij. Sed ni ne sciis tion." Supertakse.
La ŝirjaevaj personoj en la novelaro havas ja korpon kaj animon, konstituas psikologie interesajn tipojn, sed ne universalvalorajn arketipojn. Por memrealiĝi kiel tiaj, mankas al ili la spaco de romano kaj troas ĉirkaŭ ili sentimentalo. Tamen, lokite sur romana dimensio, ili transiĝas al simplaj marionetoj metitaj je la servo de intrigo pasintjarcenteska kaj mielo-drama, kvankam ĉiam atento-kapta.
Ŝirjaev dominas la regionon mezan inter longa novelo kaj kurta romano. Kaj ĝuste tie li pleje trafas. Pejzaĝas arkadiojn kaj mornejojn. Beltakte fantazias kaj realumas. Teneras kaj ironias. Kaj uzas skurĝon subtile sed senkompate. Kontraŭ perfido kaj ciniko – multkaratas la epistolstila Stranga knabinaĉo, miaopinie, la plej altkvalita rakonto en la kolekto. Kontraŭ kruelo kaj malkaritato – Venĝo – sine de la klerikaro! Altfluge.
En La nova vivo, male, Ŝirjaev perdas la takton situacian, rolulan kaj rakontan, kvankam ne sian priskriban scipovon nek sian kapablon tenadi la intereson de la leganto. Nenie en ĝi percepteblas la pretendita reflekto de la Rusujo antaŭrevolucia. La roluloj askete bonas aŭ pliboniĝas. Neniam ili konscias pri – des malpli ribelas kontraŭ – sia sociale maljusta situacio. Eĉ pli, la feliĉan finon ebligas ĝuste anĝele bonkoraj riĉuloj. Tian finon aŭ pluvon roz-petalan – laŭan al felietona elnodiĝo – antaŭas fabeleska peripetio (verŝajne konceptita kiel provo savi la romanon) tute ne kongrua kun la supozita realismo de la verko.
Pleja surprizo ĉe Ŝirjaev: lia stilo. Lia lingvaĵo lirla kaj sentubera kaj natura – artisma –, diferenca disde la koda skemeco ĉe liaj samtempuloj. Lia talento por beletri per la magra vortprovizo de la fru-epoka Esperanto.
Pro ĉiuj bonoj ĝis nun komentitaj – ne pro lia eventuala dostojevskijeco – la verkaro de Ŝirjaev meritas diskonigon. Bonvenos la apero de pliaj liaj elplumaĵoj. Dume mi atendas kaj esperas kaj tiel plu.