|
Interlingvistiko kaj Esperantologio
|
|
Interlingvistiko kaj esperantologio: vojoj al faka literaturo |  2004 |
Jen aperis kiel Esperanto-dokumento de UEA la internacilingva versio de studo, aperinta anglalingve en Language Problems and Language Planning en 2003, studo, kiu siavice estis forta ampleksigo de alia germanlingva artikolo, aperinta en 1996.
Jam la unua vorto de la titolo postulas klarigon. Kion oni komprenu sub „interlingvistiko”? Ĉu fenomenojn de lingvoj en kontakto? Ĉu studadon de la helplingvoj? De la planlingvoj? El la nedifiniteco de la koncepto sekvas kompreneble nelimigeblo de la literaturo, tiel ke la maro iĝas tro vasta kaj la kompaso ne plu helpas. Ankaŭ la dua substantivo, „esperantologio”, kvankam certe pli limigita sence, tamen riskas esti tro vasta: ĝi povus etendiĝi de gramatiko ĝis literaturo, de prononcado ĝis kongresumado.
Detlev Blanke, instrukomisiito pri interlingvistiko ĉe la Humboldt-universitato en Berlino, jam dekomence deklaras la limojn de ambaŭ kampoj; oni ilin respektu, kvankam la kompreno de „interlingvistiko” kiel nura „optimumigo de la internacia lingva komunikado” forsegas grandan historian parton de la fako mem kaj ne kongruas kun la kutima signifo de la vorto trovebla en nacilingvaj vortaroj. El tiu limiganta difino li konkludas, ke la scienco pri planlingvoj iĝas la kerna kampo de interlingvistiko, kaj restas do intence tute neglektataj la nemalmultaj studoj pri uzado de etna lingvo kiel internacia.
Malgraŭ ĉi tiuj drastaj limigoj, la faka literaturo, koncernanta la du temojn, restas ne malvasta, kaj orientiĝi en ĝi postulas sistemecon. Tial prave la titolo pludaŭras per „vojoj al faka literaturo”: tre, tro ofte ni baraktas en la nescio pri tio, kiel alporti argumentojn al niaj propraj tezoj. Ni scias, ke ili certe ekzistas, sed precizajn referencojn ni ne havas. En tio la nuna 40-paĝa broŝuro estas vere helpa: estas listigitaj la periodaĵoj pri interlingvistiko kaj pri esperantologio, estas listigitaj la bibliografioj, senfina minejo da ĉerpindaj trezoroj, la librokatalogoj, la elektronikaj retejoj, kie oni povas trovi informojn. Zorge estas esplorataj ankaŭ gazetoj, kiuj ne sisteme, tamen sporade aperigas kontribuojn pri la du titoltemoj. Ĝisdateco evidentiĝas el la atento, donita al la sciigoj atingeblaj tra elektronikaj komunikiloj, kies amplekson kaj rapidan ĝisdatigeblon oni ofte neglektas. Apartan mencion Blanke dediĉas al la ĉiam pli multiĝantaj universitataj disertacioj pri esperantologio; koncerne tion oportunas memorigi, ke speciala stipendio Ivo Lapenna, administrata de la samnoma fondaĵo, premias ĉiun duan jaron la plej bonan universitatan disertacion pri Esperanto aŭ pri la problemoj de lingva interkompreniĝo (regularon interesato petu de la Fondaĵo Ivo Lapenna, Lendkai 111, Graz, Aŭstrio).
Interesa estas la bibliografio, ĉe kiu oni rimarkas kuriozan fakton. Kutime en okcidentaj sciencaj verkoj la bibliografioj enhavas altegprocente anglajn titolojn, kvazaŭ ekster Anglalingvio nenio scienca aperus: la kaŭzo estas, ke okcidentanoj ne konas orienteŭropajn lingvojn kaj la nunaj negermanaj sciencistoj ne plu konas eĉ la germanan. Blanke montras inversan (ĉu eble eĉ tro inversan?) proporcion: el 178 titoloj, registritaj en la bibliografio, nur 27 estas anglalingvaj, dum alta procentaĵo estas, krom, nature, en Esperanto, en la germana; sed ne mankas titoloj rusaj, hungaraj, nederlandaj.
Se riproĉon oni nepre volas fari al ĉi tiu broŝuro, estas la denseco de informoj, kiu tamen kongruas kun aliaj UEA-dokumentoj: ĉiu linio diras ion novan, ne ekstrapoleblan el la aliaj linioj. Do broŝuro ne nur legota, sed studota.
Carlo Minnaja
Abunda torento |  2015, №4–5 (246–247). |
La sorto de la afero Esperanto estas intime ligita al la fortika, diligenta, kuraĝa antaŭenirado de niaj plej seriozaj kleruloj. Ili konas kaj sekvas la lingvon. Ili konas kaj sekvas la progreson sur la priaj fakterenoj en la ĝenerala scienca mondo. Ili kuraĝas aperigadi la Esperantan fenomenon, detale kaj respondece, sur la ekranoj serioze traktataj de la fakuloj. Ili estas, kaj ĉiam estis, malabundaj, kaj prezentis siajn laborojn ĉefe en etnaj lingvoj kaj nur foje en Esperanto, pro la bezonoj de la celpubliko. Tial estas ŝlosile, ke oni daŭre kunligu iliajn laborojn almenaŭ rigore registrante ĉion aperantan lige kun Esperanto sur la diverslingvaj fakaj ekranoj.
La bibliografian registradon de tiaj rikordoj Detlev Blanke ikone faradis kaj faradas sur kolosa skalo, kio en si mem sufiĉus por marki lin kiel korifeon. La fakton, ke li estas ankaŭ pinta interlingvisto, ni devus ne bezoni eksplicite mencii. Sed la generacio nun kreskanta ĉerpas siajn konojn el la retaj reliefaĵoj. Tial mi aŭdacas rediri ion bonege konatan al la generacioj paperaj, ekmalaperaj.
Tiu ĉi verko prezentas dulingve la abundan torenton da libroj, artikoloj, notoj, publicaĵoj, per kiu Blanke prezentis sian laboron, prezentis la laborojn de tiuj al ĉi tiuj kaj inverse, formulis kaj apogis starpunktojn… pli ĝenerale dirite, vivis la vivon de aktivulo okupanta severe defian geopolitikan niĉon. Li transformis la defion en avantaĝon – kiel atestas la ĉi tie recenzata silenta orkestra spektaklo en formato bibliografia.
Ni elektu kiel specimenon la paĝon 115. Ero 550, germanlingva, pri “sciencaj aspektoj de tradukado kaj interpretado en planlingvoj, resp. el Eo”, kiu aperis, 1990, en la aktoj de la unua internacia konferenco pri la tradukologio kaj la trejnado de interpretistoj, 1988. Ero 551, germanlingva “konkluda raporto pri la interlingvistika agado kadre de la 14-a Internacia Kongreso de Lingvistoj, 1987 en Berlin/GDR” (Blanke kunaŭtoris kun Sergej N. Kuznecov kaj Ronald Lötzsch), en la aktoj de tiu kongreso, 1990. Ero 552, Esperante, raporto pri “Kandidatiga disertacio pri interlingvistika temo en ĈSSR”, enfokusiganta la verkinton Stanislav Košecký, aperinta en 1990 en der esperantist. Ero 553, germane, “interlingvistiko en GDR, bilanco kun bibliografio”, aperinta en 1990 en der esperantist.
Legantojn ne konantajn la tradukologion mi devas informi, ke la germana komunumo de tradukologoj okupas pintan pozicion sur la internacia scenejo de tiu fako. Kaj hazarde ĝuste la orientgermanaj tradukologoj aspektis modelaj al anglalingva korifeo de la fako, Peter Newmark. Tio, ke Blanke sukcesis en tiu geopolitike notinda lando prezenti la laborojn el nia “verda geto” al internacia konferenco en la formiĝaj jaroj de la nuntempa teoriaro de la tradukologio, estas atingo pli grava, ol la plimulto de la kutimaj komentantoj en nia movado havas la okazon konstati.
Simile en la lingvoscienco – la malfruaj 1980aj estis tempo de tre grandaj dialogebloj inter diversaj konceptoj de tiu por ni ŝlosila fako, kaj Berlino estis atentinda okazo por renkontiĝoj ne organizeblaj aliloke. Eroj 552 kaj 553 litote indikas, kiom da surloka laboro Blanke senĉese faradis por fosi la sulkon de la interlingvistiko neniel nur lige kun la propra verkado.
Tamen ne nur por konatiĝi kun la atingoj de Blanke mem ni uzu ĉi tiun referencan verkon. Sur p. 130, ero 678 donas aliron al la germana artikolo “Rudolf Carnap über Plansprachen” (la Esperanta klarigo tekstas “la filozofo Carnap estis esperantisto kaj membro de UEA, liaj spertoj kaj opinio pri Eo”) aperinta en Interlinguistische Informationen en 1994. En Kolkato ĉi-momente iuj matematikistoj kaj filozofoj okupiĝas pri debato inter Carnap kaj lia samtempulo Kurt Gödel rilate al la matematiko kaj la homaj lingvoj. Lige kun tiu diskuto, mi kaptis la okazon ligi tiun fadenon al la nia, bengallingve atentigante niajn fakulojn pri la faka graveco de Esperanto en la teoria renkontiĝejo de la matematiko kun la prilingva pensado. Homoj provantaj fari tian ĉi intervenon – ĉu lige kun Carnap, ĉu kun alia figuro – multon gajnos el la bibliografio de la enciklopedieca erudiciaĵaro de Blanke.
Komenti kelkajn aŭtomate forigeblajn tajperaretojn (p. 18, linio 13, ekde de 1957 → ekde 1957; p. 21, linio 12, origintajn → originintajn; p. 26, linio 10, ĉuj → ĉiuj; bliografio → bibliografio; p. 145, linio 3 de sube, P ri → Pri) estas nur priparoli “folion rustan en kronverdo laŭra”, se reeĥi komenton de Kalocsay pri Waringhien. Ankaŭ tiel gigantaj plenumantoj kiel Waringhien kaj Blanke estas homoj. Estas home, ke eĉ ili eraretas foje.
Mi plenvoĉe kantas odon al montogrimpanto, kian ni ne baldaŭ vidos aliloke, kaj invitas al kunlaboro tiujn retajn kolektivojn, kiuj pripensas, kiamaniere do grupoj da kunagantaj entuziasmuloj povos kune ripeti kaj daŭrigi tiajn atingojn, eĉ se ili ne havas la spirhaltigan unuopulan energion kaj pridetalan atentkapablon de Detlev Blanke. Evidente la unua paŝo en tiu pripensado devos esti konatiĝi kun la metodoj kaj laboriloj de la nesufiĉe prikantita brigado, kiu liveradas al Modern Languages Association por aperigo en ties ĉiujara referencilo modelan kolekton de eroj pri Esperanto kaj la interlingvistiko. (Blanke, kiu kontribuis al MLA 1992–2011, kaj Tonkin, 1980–2011, estis elstarigitaj de MLA mem kiel “eminentaj bibliografoj”; sed menciindas ankaŭ la kontribuoj de Willem A. Verloren van Themaat, 1979–1989, Jane Edwards, 1984–1998, kaj la fakto, ke ekde 2012 la laboron ŝoforas Wim Jansen.)
Sendube universitataj katedroj, sub la zorgo de Koutny aŭ de Gobbo aŭ de diversaj aliaj laborestroj, okupiĝas ĝuste pri tiu labortereno, dum vi legas ĉi tiujn vortojn.