La Retbutiko
FEL, ĉiam io nova! Por skribi al ni
Indekso
Aktualaj kaj novaj temojĈefa FEL-indekso
Retbutiko
Eldonoj
Ekspedmanieroj
Via konto
Kiel pagi?
La IBAN-sistemo
Kreditkartoj
Adresŝanĝoj
Privilegiaj klientoj

Ivan la Sesa

Retmesaĝo de novaj
FEL ĉe Facebook
FEL ĉe Twitter

Rusio vide el Brazilo


februaro 2019
Eĉ inter kleraj rusoj malmultaj memoras pri la imperiestro Ivan VI (Ivan Antonoviĉ, 1740–1764). Prokla­mita imperiestro en dumonata aĝo, jam post jaro rezulte de kortega renverso li estis sekrete malliberigita sub fremda nomo, komence en Ĥolmogori (Arĥangelska regiono), kaj li finis sian nelongan vivon en la fama Ŝliselburga fortreso. Malpli-ol-24-jara li estis murdita (laŭ sekreta instrukcio de la tiama imperiestrino Ekaterina II) ĉe provo liberigi lin.

Voltaire, eksciinte pri tiu okazaĵo, diris: “Al mi ŝajnas, ke Katarina liveris al la dramaŭtoroj temon por grandioza tragedio!” Tamen ial tio interesis neniun rusan aŭtoron. Strange, la koncernan teatraĵon verkis en Esperanto, aliflanke de la terglobo, la brazilano Geraldo Mattos – tiam nur 22-jara, ankoraŭ nekonata: liaj majstraj libroj aperis dum la sekva duonjarcento... La dramo unue aperis en 1953, kaj estis lukse reeldonita en 2017 (jam post la morto de la fama aŭtoro). Se konsideri, ke teatraĵoj originale verkitaj en Esperanto ĝenerale malmultas, kaj longaj 5-aktaj nombreblas perfingre – la verko nepre estas atentinda.

Kvankam en la antaŭparolo la dramo estas nomita avangarda, la versoj sonas pompe, tia stilo konvenus por traduki teatraĵojn de la 18-a jc... sed ĉu eble ĝuste tiel necesis krei la etoson? La figuroj estas plataj, unukoloraj (ja, laŭ tradicioj de la tiama literaturo). Ivan ĉiam nur palavre plendas pri sia malfeliĉa sorto, la pastro Paŭlo same palavre kaj bombaste konsolas (kvankam, tio nur ja estas devo de pastro), en aliaj scenoj edifa voĉo sonas “el nenio”; la provosoj estas absolutaj kanajloj... Kaj ĉu vere la kompatinda febla junulo, se liberigita, povus iĝi pli inda caro, ol Ekaterina?

Iuj frazoj sonas filozofie, eĉ proverbece: “Mi kredas, / ke eĉ fidelan koron mono knedas” (p.23); “Regado kaj virino eble havas / la saman sorton: ili ambaŭ ravas / dum la konkero, antaŭ la posedo. / Post tio nin turmentas granda tedo.” (p.26); “La forto kaj allogo de virino / similas la potencon de la vino! / De ambaŭ iom ĉiu homo prenas, / tro multe ne, ĉar ambaŭ nin venenas...” (p.66); “Senpage eĉ la hundoj jam ne flaras” (p.95).

Mi estis preta vidi (kaj eĉ pardoni) neeviteblajn fuŝ(et)ojn. Tamen, “majestaj oksikok-arboj” (tiel rusoj tradicie nomas okulfrapajn misojn en ver­koj de alilandanoj pri Rusio) preskaŭ forestas. Dubindas, ĉu la kortegano Razumovskij povus en ĉeesto de aliaj personoj rektadire instigi la carinon al amorado – eĉ se ĉiuj sciis, ke li estas ŝia amanto. La konspirantoj planas liberigi Ivanon pace, nepre neniun murdante – ĉu kredeble? Kaj tute false sonas la lastaj patosaj vortoj de Berednikov.

Kelkloke lamas la ritmo, kio facile korekteblus per uzo de apostrofo aŭ simile. Eble kulpas ne la aŭtoro, sed la redaktoro? La nomo de la urbeto Ĥolmogori ial ĉie en la teatraĵo estas akcentata sur la lasta silabo – kvankam la ĝusta akcento estas sur la antaŭlasta. La familinomo Bestuĵev devas havi akcenton sur la dua silabo – ne sur la tria kiel en la teksto (p.37); Razumovskij, male, sur la tria, sed ne sur la dua (p.48). Plena kaoso estas kun nomformoj. Normale oni menciu carojn kaj pastrojn per nura personnomo, ĉiujn ceterajn per familinomo. Tamen la listigitaj personoj havas jen familinomon, jen personnomon+familinomon; jen nuran personnomon inter kunuloj kun familinomoj. Neniam ruso nomus sian pat­ron “Miŝka”. Aperas eĉ neeblaj nomoj kiel “Jeniĉka” (akcentita “i”): eblus supozi mistajpitan “Ĵeniĉka” (akcentita “e”) – arkaikan karesformon de “Eŭgeno”, sed maturan viron tiel povis nomi nur lia patrino aŭ edzino en intima etoso... Ankaŭ familinomo Vlasev kun akcento ĉe la dua silabo estas neebla por ruso, la ĝusta formo estas Vlasjev (unua silabo akcentata). Fakte, ĉiuj nomoj estas prononcataj mise.

Plurfoje senteblas, ke iuj vortoj aperas nur pro rimbezono, ne konvenas sence. Nur en la unuaj scenoj (poste al mi tedis listigi) troveblas: “diadem’” (p.28) – devus esti “krono”; “magnato” (p.30 – eksa caro); “kriu” (p.31, laŭsence – respondu, raportu) k.a. Kelkaj vortoj estas tute fremdaj por la etoso: loĝanto de norda Rusio meze de la 18-a jc ne povis scii, kio estas “si­roko” (p.43). Kaj kio estas “anima gango” (p.117)? Aperis eĉ gramatikaj eraroj: “...donos ... kion vi necesas” (p.37), “La batoj de horloĝo min memoros” (p.56); apenaŭ komprenebla “[vi] en korupto la amoron kisas” (p.74)... Komposteraroj ne multas, sed ĝenas.

Do la teatraĵo, des pli lukse eldonita, impresos komencantojn, ankoraŭ ne spertajn lingve. Ĝi perfekte bonegas en libroekspozicioj por neesperantista publiko. Sed spertuloj trovos en ĝi multegon de diversspecaj agacaj fuŝoj.

Valentin Melnikov

Ivan VI

Publikigita ĉe
The British Esperantist 1954

William Auld

Neforgesebla verko


Marto 2018

Multaj libroj estas publikigataj ĉiutage. Kelkaj el ili restas poreterne en la menso de la homoj - ili fariĝas klasikaj. La plimulto forgesiĝas, post pli aŭ malpli longa tempo, kaj ili meritas forgeson, ĉar ili enhavas limigitan enhavon, nedaŭran influon en la mondo. Ekzistas tamen certaj libroj, kiuj meritus fariĝi klasikaj, kaj tamen iras en la skatolon de la forgesitaj. Ĉi tiujn ni povus nomi "maljuste forgesitaj" libroj. Nobla laboro estas reaperigi ilin kaj montri, ke ili devas stari inter la longvivaj.
Tion faris Asocio Esperantista de Rio-de-Ĵanejro, en la jaro 2017. Ĝi reeldonigis la valoran verkon de la karmemora Geraldo Mattos, kiu restis dum jardekoj forgesita: Ivan, la Sesa. La unuan eldonon, en 1953, aperigis Kultura Kooperativo de Esperantistoj, en Rio, kiam la aŭtoro estis apenaŭ 22-jaraĝa. La verko anoncis la brilan karieron de la tiama junulo.
La nova eldono aperis sub la sigelo de "Libro-Mondo, Dokumenta Esperanto-Centro", rezulto de pola-kroata kunlaboro. Iniciatis la aferon la brazila Prof-ro Fernando Pitta, el Rio, kiu mem verkis interesan, riĉenhavan antaŭparolon. Redaktis Tomasz Chmielik. La klare presitan, grandformatan volumon ornamas bela kovrilo.
Ivan, la Sesa estas tragedio en kvin aktoj, tute verkita en deksilabaj versoj duope rimitaj. Ĝi similas la Ŝekspirajn tragediojn. La temo estas la vivo de Ivan, kiu heredis la tronon de Rusujo. Ankoraŭ en infana aĝo, li estis sekrete enkarcerigita de Elizabeto, kiu uzurpis la tronon. La fiagon daŭrigis Katarino, tiel ke la princo pasigis sian tutan vivon en ombraj arestejoj. Trans la reprezento de krueleco kaj maljusteco motivitaj de amo al reĝpotenco, aperas la pli profunda demando: kio estas vera libereco por la homa spirito? La pastro, kiu konsolas Ivanon en la karcero diras:
"Sur pajlo dolĉe dormas l´ arestito,
Pli pace, ol en la palaca lito
La monstroj, kies koroj multe pekas,
Kaj kontraŭ kiuj gravaj venĝoj blekas."
Malgraŭ la klasika, versa formo, la verko estas facile legebla. La versoj sin sekvas flue, la vortordo estas tute natura, la rimoj bele trovitaj. Malmulte da apostrofoj kaj perfekte fundamenta frazkonstruo. Vere talenta, larĝaspira dramo.
Kurioze, ke de tempo al tempo aperas versoj, kiuj stumblas en la silabonombro. Por fari ilin deksilabaj, oni devas iom pene kunigi du vokalojn en unu solan silabon:
"Vortice kaj fiere en la salonon" (pĝ. 29) ("Vortice kaj fieren la salonon")
"Al li instruanta la rezignacion" (pĝ. 32) ("Al linstruanta la rezignacion")
"Kies plenumo ne estas malfacila" (pĝ. 35) ("Kies plenumo nestas malfacila")
Foje aperas naŭsilabaj versoj:
"Laŭdanta nin ĉe iliaj voĉoj" (pĝ. 77) facile povus alĝustiĝi per: "Laŭdado al ni ĉe iliaj voĉoj".
"Se, skrapante sian korpon, nutron" (pĝ. 69) facile povus alĝustiĝi per: "Se, traskrapante sian korpon, nutron".
Nu, tiaj etaj misoj tute ne kompromitas la verkon. Mi ilin notas nur por pruvi, ke mi atente, detaleme tralegis ĝin. Tion devas fari la amantoj de Poezio kaj Dramo.
Gratulon al AERĴ kaj Prof-ro Pita pro la valora iniciato! Kaj honoron al la eminenta Geraldo Mattos!

Posovo (Brazilo)

Mia pritakso

Steloj:
FEL-kodo Pasvorto (pasvorto forgesita)

Ne pli ol 250 signoj. Eblas uzi iksojn por E-literoj. Se vi faris eraron, pritaksu denove. La malnova versio estos viŝita.