Sur kampo granita

Dum du jardekoj svisa civitano Martin Dregger estis altranga, altestimata funkciulo de la Internacia Ruĝa Kruco, respondeca pri la savado de dekmiloj da homoj en Afriko kaj Suda Azio. Antaŭ 24 jaroj la juna germana leŭtenanto Martin Dregger ordonis ekzekuton de kamparana familio en Italio pro ŝirmado de partizano. Nun, en 1968, ĵurnalisto hazarde eltrovis, ke la du Martin Dregger estas unusama persono. Aŭ ... ĉu efektive la du samas? Dregger mem ne scias. Do li "fuĝas" -- el lando kie li nur perdos postenon al lando kie li devos fronti prizonon -- al la itala vilaĝeto Lavello por pruvi aŭ malpruvi al si la identecon inter la bonkora sed malfortika junulo, kiu "nur obeis ordonojn", kaj la 48-jara bonfaranto.

Krom malmultaj paĝoj, ĉio okazas en la vilaĝo Lavello -- alterne en Lavello-1944 kaj Lavello-1968. Problemo estas, ke eĉ se temas pri du Martin Dregger, temas nur pri unu vilaĝo, ĉar Lavello, tipa kampara vilaĝo, neniam ŝanĝiĝas; do por la vilaĝanoj la masakro de la familio Lombardi estas kvazaŭ hieraŭa evento. Tion ne malhelpas la ĉiutaga ĉeesto de la unusola postvivinto, la freneziĝinta Caterina Lombardi, tiam dekjarulino.

Mankas spaco en la romano por plena disvolvo de la rolantoj. Mi trovis la vilaĝanojn kartonaj figuroj. Stefan, la filo de Dregger, estas tipe idealisma studento, kiu tamen en la fino montras neatendeblan komprenon pri la problemoj, kiuj frontas oficiron dum milita situacio. Eĉ Dregger-1968 kaj liaj motivoj restas por mi ne tute klaraj.

Surprize, Dregger-1944 estas eble plej simpatie traktita. Li estas juna eksstudento, kiu volas ĉiam fari nur bonon -- ne nur por siaj soldatoj, sed ankaŭ por la italaj vilaĝanoj. En unu sceno, rekonante ke pro sia potenco en la vilaĝo li povas trudi sin al tre dezirinda vilaĝa junulino, li tamen rezignas pri tio. Sed en decida momento li sukcesas pravigi al si faron de grava malbono.

Alia simpatia persono estas la maljuna trinkejestro Tasca, kiu -- pro sia persona historio -- pli bone ol la ceteraj vilaĝanoj komprenas la fortojn, kiuj tiel agigis la junan Dregger.

Se li ne tute bone povas reliefgi siajn karakterojn, Nemere almenaŭ ekzercas sian trafan okulon pri la ironioj de la homa ekzisto. Unu citaĵon mi bonege memoras. Jen Dregger al Tasca, klarigance pri sia vivo:

... dudek jarojn mi veturadas en la mondo. Mi aperas tie, kie la naturo -- aŭ la homoj mem -- faris katastrofon. Vere, mi ĉien alvenis post la eventoj, mi ne povis malhelpi la damaĝon, la malbonon. Nur unufoje mi ĉeestis la plagon: en Lavello. Tiam mi ne sukcesis malhelpi, eĉ plie: parte mi mem ĝin kaŭzis. ...

Unu ŝajna anaĥronismo min ĝenis. En unu sceno Dregger memoras, ke li kun sia filo diskutis la masakron ĉe My Lai. Ŝajnas al mi, ke tiun masakron oni rivelis nur post la tempo de ĉi ciu romano. Ĉu mi eble eraras?

La lingvaĵo estas bona, facila, ne trosimpligita -- preskaŭ ĵurnalisma (ĉu eble mi legis ie, ke Nemere estas profesia ĵurnalisto?). La verkinto mem klarigas, ke la romano baziĝas sur vera evento.

Se ĝi ne estas Nobel-premia verko, Sur kampo granita estas almenaŭ facila legaĵo por longa vespero. Cetere, ĝi estas pensinstiga, kaj tio estas maloftaĵo ĉe nuntempaj romanoj. Mi rekomendas ĝin.

Don Harlow

Ĉi romano de Nemere estas inspirita de vera okazintaĵo, tamen la aŭtoro libere formis la rakonton kaj ĉiujn cirkonstancojn. Ĝi temas pri iama germana oficiro, kiu dum la dua mondmilito en itala montara vilaĝo ordonas mortpafon de sespersona familio, gepatroj, avo kaj infanoj, ĉar ili protektis partizanon. Poste li dum jardekoj okupiĝas pri postkatastrofa helpo en la kadro de Ruĝa Kruco, ĝis iutage lia militkrimo estas malkaŝita. Tiam li kaŝe vojaĝas al la vilaĝo kie okazis la mortigoj por renkonti la vilaĝanojn.

Tra la tuta libro kunplektiĝas tri paralelaj eventoĉenoj de la protagonisto: lia milita deĵoro en la itala vilaĝo, lia laboro por Ruĝa Kruco en Afriko kaj Azio, kaj lia reveno en la vilaĝon kaj konfrontiĝo kun la vilaĝanoj. El tiuj tri plej gravas la unua kaj la lasta. Oni ekhavas tre vivan, realisman imagon pri la dummilita restado de grupo da germanaj soldatoj en la kvieta vilaĝo, dum la batalfronto iom post iom alproksimiĝas de sude. La leŭtenanto Dregger aspiras bonajn rilatojn kun la loĝantaro, sed kiam ekaktivas partizanoj ĉirkaŭ kaj en la vilaĝo, lia aspiro montriĝas naiva kaj vana. Fine okazas la situacio, en kiu li ne vidas alian eblon ol mortpafi tutan familion kaj bruligi ilian domon.

Je sia reveno al la vilaĝo post la senvualigo li konstatas, ke la maljunaj vilaĝanoj de jardekoj konservas sian malamon al li kaj ne povas vidi motivon pardoni aŭ komprenemi. Martin Dregger, la militkrimulo, parolas al ili kaj klopodas defendi sin, klarigi, ke ne eblis al li agi alimaniere, kaj ke lia posta vivo faris el li alian homon. Neniu volas aŭskulti lin, krom eble iu novulo en la vilaĝo, kiu siavice portas en sia memoro okazaĵon neviŝeblan.

Ĉi romano nedubeble estas unu el la plej sukcesaj verkoj de István Nemere. La temo estas grava, ĉiam denove aktuala (bedaŭrinde) kaj havas neniun simplan aŭ evidentan solvon. Li ankaŭ tre bone koncentras la agadon al ĉi kerna demando: ĉu eblas seniĝi de la kulpo? La dummilita oficiro Dregger eble ŝajnas iom tro bona kaj molkora, tamen tio nur des pli reliefigas lian krimon. En la nuntempa plano de la romano li aperas sufiĉe kredinda kaj realisma. Parto de tiu eventoĉeno konsistas el lia interna monologo, parto estas lia interparolo kun la vilaĝanoj. En tiu li mem estas la elokventulo, dum la vilaĝanoj kun la rajto de justuloj pli koncizas, eĉ minacas mem fari justecon. Efektive, jen kredeble la plej malforta flanko de la verko: la aŭtoro donas multe da spaco al la iama militkrimulo, sed ne multe disvolvas la alian flankon, ne motivas, kial la bonfara mezaĝulo devas esti punita pro ago de la milite deĵoranta junulo.

Kiel kutime ĉe Nemere la priskriboj de homoj kaj medioj estas neampleksaj. Tamen ili sufiĉas por krei ian angoran etoson. La plektiĝo de la du-tri planoj funkcias bone, eble dank' al tio, ke ĉiam la ĉefa rolanto samas. La stilo estas simpla kaj trafa.

El aliaj verkoj de Nemere oni rekonas kelkajn lingvajn malglataĵojn kaj apartaĵojn. Ekzemple li uzadas "estus -anta" anstataŭ simpla "-us", "scipovi" anstataŭ simpla "povi", jen kaj jen ellasas subjekton: "Tio doloris al li. Same fartis, kiam ili transloĝiĝis el la domo, kie la li parton de infanaĝo li pasigis" (p. 97). Ankaŭ lia uzo de objekto ĉe "venĝi" estas nenorma: "La partizanoj provis venĝi la okupantojn, la okupantoj volis venĝi la okupatojn" (p. 89). Sed la lingvaĵo facile legiĝas kaj ne kaŭzas kaprompadon, eble kun unu sola escepto: kion diable signifas "licitado" (p. 100)?

Sten Johansson

La enhavo de la romano Sur kampo granita konsistas el rememoroj de la ĉefa protagonisto Martin Dregger, elvokitaj de grava evento el lia vivo: oni anoncis lin militkrimulo.

Infanaĝe Dregger estis ordinara mezkapabla knabo kun vigla imagpovo, sentimentala kaj indiferenta al aliaj homoj. Kiam la milito komenciĝis, li devas militi kiel ĉiuj, laŭ ordono. Li ĝojas, ke eblas fari militan karieron kaj ŝatas marŝi dum la paradoj. Dum tiuj marŝoj li sentas, ke estas nenio pli forta ol la Armeo, nur tie oni atingas kunordigon de volo kaj forto. Dekomence la milita servo estis relative trankvila ĉar Martin ĉefis 16 homojn, kiuj estis radiistoj. Gravaj bataloj, murdoj kaj kadavroj preterpasis lian taĉmenton, ja la fronto estis malproksima de Lavello. La posedo de la itala lingvo permesas al Martin trovi kontakton kun la kamparanoj. Okazas tiel, ke la taĉmenton atakis partizanoj – li pafekzekutas partizanon kaj lian familion. Se tio ne okazus, li neniam enpensiĝus pri sia dummilita konduto. Li agis laŭ ordono, bone ĉefis la taĉmenton da radiistoj, kiuj bone plenumadis la militan taskon, kaj neniam opiniis sin murdisto. Tamen li kontaktiĝis kun la kamparanoj kaj ne konsideras ilin malamikoj. Tial komenciĝas turmentoj k konsciencriproĉoj de Dregger.

Tiuj turmentoj nestas en li dum la tuta vivo. Li pensis pri la dangera, riska laboro en la Ruĝa Kruco, pri miloj da homoj, al kiuj li helpis, pri sia karaktero, kiu ŝanĝiĝis dum la honesta vivo, pri sia filo, kiun li bone edukis – ĉiuj absolvoj estis vanaj. Lia propra konscienco restas senindulge. Tiam li decidas reveni al Lavello, esperante, ke tie li trovos se ne amnestion de la kamparanoj, do almenaŭ ilian kompaton.

Laŭ siaj agoj Dregger estas unuflanke forta kuraĝa persono plenumanta siajn oficialajn homajn taskojn; duaflanke – senpova kaj indiferenta tipo. Li havis korinklinon nek al iu loko nek al iu homo. Tamen tio ne estas lia kulpo, sed rezulto de la ŝtata politiko, rezulto de socia edukado. Ja Dregger estis edukita laŭ la rutinaj tradicioj de la germana burĝa spirito. Al mi ŝajnas, ke liaj pozitivaj naturaj trajtoj senkonscie kontraŭas la realecon. Pro tio li ne povis trovi firman fundamenton por kresko kaj prosperi. Kiel kreskaĵo plantita sur kampo granita. Ĉiu bona aŭ malbona vento povus forporti ĝin en bonan aŭ malbonan direkton.

La aŭtoro de la romano metas sian protagoniston en cirkonstancaron, kiu ne permesas lin propravole agi; li ne povas helpi al infanoj kaj virinoj dum la incidento sur Filipinoj, ĉar li devas savi sin. Li ne volas, sed li devas pafmortigi amikemajn homojn.

Vole-nevole la aŭtoro pensigas leganton pri la demando: Kiu estras la homon? ĉu li mem aŭ cirkonstancoj? Dregger agas kontraŭ la propra volo kaj tra la tuta romano penas kompreni: kial oni devas puni lin? Multaj jaroj pasis, nun li estas honesta homo, ĉu ne eblas indulgi lin pro la honesta vivo post la milito?

Sed ni vidas, ke tiuj honestaj jaroj ne estis feliĉaj. Li konstante turmentiĝas pro sia krimfaro ĉar malbono ne forgesiĝas. La aŭtoro konstruis la romanon, ke ni vidas ĉion per la okuloj de Dregger. Tial estas logike, ke la partizana movado amorfe videblas... Partizanoj batalas kaj pereas por liberigo de sia patrolando – tiu ideo estis fremda por Dregger, li ne komprenis kion tio signifas... Li ne havis radikojn.

Nemere montras ankaŭ la personon de Tasco, kiu pacience aŭskultas konfesojn de Dregger. Tasco same pafmortigis sendefendajn nigrulojn en Etiopio, sed li ne opinias sin murdisto. Li eĉ ne turmentiĝas pro tio, ne vidas krimon en siaj agoj. Sed Nemere neniel negative priskribas Tascon.

Foje ŝajnas, ke Nemere mem kompatas Dreggeron, foje – male – li pentras lin negativa tipo. Kaj tia malcerta etoso transdoniĝas al legantoj, ĉar la romano estas skribita per perfektaj esprimaj rimedoj. Mi eĉ mem enpensiĝis, eble ne necesas juĝi tiajn, kia Dregger, ĉar ili jam meritis indulgon per la postmilita honesta vivo.

Finfine la aŭtoro punas Dreggeron, kaj ni komprenas, ke ĉiu devas responsi pri siaj agoj. Aliokaze malbono naskus senprincipecon. La romano kaptas pro majstra lingvaĵo, rakontdisvolvo. Oni deziras legi ĝin ĝis la lasta paĝo. La protagonistoj kaj ilia konduto estas logikaj kaj konvinkaj.

Sed pro la amorfa politika vidpunkto la romano provokas dubon, ĉar Nemere montras konduton de homoj en ekstrema situacio. Mankas priskribo de veraj eventoj, kiuj estus radiko de justeco. Dregger rajtas havi dubojn, ne kompreni, sed Nemere – ne. La politika vidpunkto de verkisto estu absolute klara, ĉar li edukas per sia verkado.

Larisa Ĉistova

blinda birdo", kio por mi estas lia ĝisnuna
majstraĵo, li pruvas, ke li scipovas ligi
politikan eldiron kun aventureco kaj
verkista altniveleco.

Michael Lennartz

En la daŭro de nur unu-du jaroj aperis jam kvar originalaj verkoj de István Nemere: la novelaro "La naŭa kanalo" kaj la romanoj "La fermita urbo", "La blinda birdo" kaj la jen trafoliumata "Sur kampo granita". Kaj la fluo daŭras: jam oni anoncas lian kvinan titolon, "Febro", orginala romano. Samtempe la aŭtoro verkas ankaŭ en la hungara, en kiu li aperigis jam pluraj titolojn, kelkaj el kiuj furore vendiĝis. Laŭ mia scio, ĝis nun ĝuste "Sur kampo granita" fariĝis lia plej furora verko, kies hungara traduko vendiĝis jam en 180 000 ekzempleroj. Ankaŭ germana traduko pretas.

Por la nuna romano la aŭtoro estis inspirita de vera okazintaĵo. En 1968 oni demaskis help-episkopon de Munkeno, kiu dum la dua mondmilito, kiel leŭtenanto de la nazia armeo, mortpafigis kamparanan familion en iu itala vilaĝo. Post la demaskiĝo li volis veturi al la vilaĝo por mesi tie, sed Vatikano ne allasis tion. En sia verko Nemere prezentas al ni Martin Dregger, altrangan oficiston de la Internacia Ruĝa Kruco, simile denuncitan, kiu decidas – antaŭ ol li estos kaptita – reveni al la vilaĝo, kie li kun sia trupo kvartiris dum la militfinaj tagoj kaj kie li lasis okazi ekzekuton de ses samfamilianoj, kies krimo estis, ke ili flegis vunditan partizanknabon.

La ekzekuto estis tertremo en la vivo de Martin. Poste nenio plu estis sama kiel antaŭe. Komenciĝis lia dua vivo, dum kiu li al neniu malkaŝis sian iaman faron, eĉ ne al siaj plejproksimuloj. Li transloĝiĝis Svislanden por pli bone forgesi la pasinton kaj dungiĝis ĉe la Ruĝa Kruco por tiel rekompenci la faritan krimon. Sed ĉu temis pri krimo? Ĉu li estas krimulo, kiu meritas punon?

"…ŝajne estas terure maljuste, se oni prijuĝas mezaĝan homon pro tio, kion li kulpis kiel junulo. Tiam, kiam li estis ankoraŭ juna kaj malmatura. Intertempe pasis liaj maturaj jaroj, dek, dudek aŭ eĉ pli multe da tiaj jaroj… Ofte mi pensis pri tio. Kiu prijuĝas la germanan leŭtenanton Martin Dregger – en la persono de Martin Dregger, svisa oficisto de la Internacia Ruĝa Kruco? Tiu juna Dregger ordonis mortpafi iun familion, ĉar ili kaŝis en la domo partizanon. Tiam estis milito, kaj la leŭtenanto sur malamika tero kondukis sian taĉmenton, kaj li estis respondeca por la vivo kaj sekureco de siaj soldatoj…"

En Svislando Martin ne bezonas ion timi, eble nur maldungon. Li estas serĉata kiel milit-krimulo nur en Italio. Kaj tamen tuj post la demaskiĝo li decidas reveturi tien. Kial? Ĉar dum la pasintaj jaroj li ne povis liberigi sin de tiu fatala okazintaĵo. La memoro pri ĝi turmente sekvas lin tra la jaroj. Ja li ne celis malbonon en la vilaĝo, perforto kaj murdoj vekis en li nur naŭzon… Poste li devas ekkonscii, ke li ne povos atingi internan trankvilon per bonaj faroj. Nuna bono ne sufiĉas por nuligi iaman kulpon. Martin strebas esti bonulo, sed tamen li sentas, kvazaŭ li fuĝas sian pasintecon. Necesas reveni.

Martin serĉas komprenon. "Nun li jam povis esperi ion nur rilate al homoj, kiuj _tiam_ estis ĉi tie, kiuj _tiam_ en Lavello spiris la saman aeron, _tiutage_ same aŭdis la tondron de mitraletoj…" Kio vere okazis, povas kompreni ja nur tiuj, kiuj mem travivis la okazon.

Sed Martin ne trovas komprenon. Male, lia famo fariĝis ĉiam pli hida en la postmilita tempo. "…lia nomo-persono fariĝis legendo, malbonfama memoro, kaj kiam li agis en tute alia mondo, sentis sin supreniĝanta kaj nobliĝanta – ĉi tie dum vintraj vesperoj oni blasfemante menciis lin, eble eĉ la infanojn malbone kondutantajn oni timigis per lia nomo, li fariĝis simbolo de ĉio aĉa, obskura potenco, kiu feliĉe jam malaperis el tiu ĉi mondo."

La dummilita incidento fariĝis mito, kiu kuntenas la cetere kvereleman vilaĝanaron. Oni ne povas nek rajtas ĝin sobre analizi. Ĉio ligita al ĝi estas tabuo. Nun subite alvenas la "amasmurdisto" kaj insistas pri objektiva pritraktado de la afero. Tio minacas disspliti la miton – ja la vilaĝanoj tute ne montris ian heroecon "tiam" kaj la vilaĝestro eĉ emis kunlabori kun la okupanto. Tial la tiamuloj kun obstina malamikeco akceptas la nedeziratan gaston.

Do, por kompreni iun, ne sufiĉas, ke oni mem ĉeestis saman situacion. Necesas, ke onia rolo en la situacio estis la sama. Tial nur la gastejestro kapablas kompreni Martin. Dum la milito li partoprenis masakradon de etiopia vilaĝo. De la aliaj oni povas nenion atendi. Ankaŭ iu vilaĝa junulo vane demandas sian patron: "Vere, kio tiam okazis ĉi tie…? Patro? – Unu el la maljunaj kamparanoj forturnis sin, li ne respondis al sia filo."

Finfine Martin ekkomprenas, ke por interpaciĝi kun sia pasinteco li ne bezonas pardonon de la vilaĝanoj. Inter la homo kaj lia konscienco ne povas esti peranto. La homo devas esti sincera al si mem. Li ne rajtas forgesi sian iamon, ĉar nur se li konfesas ĝin, li povas superi ĝin. Tiel ankaŭ Martin fine kvitiĝas de la krimfaro. La venonta juĝeja puno jam havos nur formalan signifon. "La vera mondo de la homo kaŝiĝas interne", diras Martin al sia filo, kiu post la denunco de sia patro konjektas, ke tiu ĉi revenis al la vilaĝo. Ankaŭ la filo venas tien. Nur kelkajn minutojn antaŭ sia aresto Martin vidas, ke tamen li ne estas forlasita. Li povas komenci sian trian vivon.

Kaj kio estu la juĝo de la leganto? Ĉu Martin estas krimulo? Jes kaj ne – tia demando ne estas justa. La vera kulpulo estas milito, ĉar kiel Martin eldiras al vilaĝaj junuloj: "Tio determinas ilian pensadon, kaj se la milito daŭras kelkajn jarojn, ilia pensmaniero kroĉiĝas al ĝi, daŭre, kaj ĝi deformiĝas…" Tial do la konkludo devas esti: ne plu militon!

Sed la mesaĝo de "Sur kampo granita" povas esti eĉ pli ĝeneraligita. Temas pri la limoj de libereco kaj respondeco de la homo en truditaj situacioj, en malhomaj sistemoj, kie la homo estas alpremita al muro kaj ne povas senkatene disvolvi sian homecon. Estas interese rimarki, ke ĝuste la samon Nemere problemigas en la du antaŭaj romanoj, kvankam ankoraŭ ne tiel profunde kiel en jena verko. István Nemere certe havas ankoraŭ multon por diri al ni, kaj ĝuste tiuj temoj, kiuj pensigas lin, estas plej taŭgaj por esti objekto de nia originala literaturo. Por ke ankaŭ ni pensu.

Osmo Buller