La Retbutiko
FEL, ĉiam io nova! Por skribi al ni
Indekso
Aktualaj kaj novaj temojĈefa FEL-indekso
Retbutiko
Eldonoj
Ekspedmanieroj
Via konto
Kiel pagi?
La IBAN-sistemo
Kreditkartoj
Adresŝanĝoj
Privilegiaj klientoj

Mariagnes

Retmesaĝo de novaj
FEL ĉe Facebook
FEL ĉe Twitter

Rifuzo preskaŭ aŭtomata?

Mariagnes. Lorjak (ps.). Budapest: Hungara Esperanto-Asocio, 1986. 220p. 20cm. ISBN 963-571-168-9. 21,00 gld.

Vivi estas danĝere. István Nemere. Budapest: Hungara Esperanto-Asocio, 1988. 159p. 20cm. 21,00 gld.

Esperanto nun aĝas pli ol cent jarojn, kaj proksimume centjara estas ankaŭ nia literaturo. Delonge, do, forpasis la tempo kiam oni bezonis saluti ĉiun libron kun granda Hura!. Nia lingvo estas sufiĉe matura, kaj nia literaturo sufiĉe longhistoria, ke ni havas devon kritiki ĉiun novan libron laŭ la samaj kriterioj, laŭ kiuj ni taksas novan verkon en ĉiu el la aliaj gravaj lingvoj.

Se Mariagnes aperus en sia aktuala formo en iu ajn el la gravaj naciaj lingvoj, la plej multaj gazetoj rifuzus recenzi ĝin pro ĝia amatoreco ĉiurilata.

Pri la teknikaj aspektoj (kompostaj, lingvaj ) mi parolos mallonge poste. Sed unue, literatura takso:

Unue, mi agnosku ke la romano certagrade distras, kvankam se mi ne devus verki recenzon pri ĝi, mi ne certas ke mi finlegus ĝin. La temo estas banala, kvankam eksperta romanisto eble kapablus kaŝi tion de la leganto. Tiel eksperta Lorjak ne estas. Franco, edzo kaj patro, estas membro de kantgrupo, kie li renkontas mondkonatan eksfilmaktorinon. Post diversaj sekretaj amoraventuroj la afero malsekretiĝas, okazas enfamilia kaoso, kaj persono kiu neniam legis detektivromanon eble sukcesus ne antaŭscii la "surprizegan" kulminon de la intrigo. Mi ne rajtas "malkovri" (unu el la du plej amataj vortoj de Lorjak) al vi la kulminon, nur diri ke ĝi bone imitas la stilon de romano de Agatha Christie. "Apriore" (la alia plej amata vorto de Lorjak) mi deziras diri nur, ke ĝi estas tamen multe malpli verŝajna. (Jes, vi pravas, ke mi - imite al Lorjak - ĵus grave misuzis la vorton "apriore". )

Lorjak plej bone verkas, kiam ŝ/li priskribas seneventajn scenojn. La dialogo tro ofte estas serio da monologoj, kaj la priskribo de eventoj estas tiel mallonga kaj malverŝajna ke la leganto miras. Enestas ĉio, kion postulas populara romano, nur mankas originaleco kaj verktalento.

La (ŝajne perkomputila) kompostado estas tiel plena de eraroj, ke ofte la senco estas malfacile divenebla. Tre bedaŭrige, kulmina sceno kiu devus esti sur paĝo 161 anstataŭiĝis per ripeto de teksto jam aperinta sur paĝo 145, tiel ke la leganto devas konstrui por si mem propran imagon pri kio okazas. Pro la abundego de komposteraroj, povas esti ke pri kelkaj mankantaj akuzativoj, intermiksiĝo de adverboj kaj adjektivoj, kaj misuzo de "si" ne kulpas la aŭtoro.

Ankaŭ Vivi estas danĝere ne havas pretendon al literatura valoro. Ĝi tamen estas interesa libro kun bone preparita intrigo. Temas pri konspiro: Militkrimulo, retrovita pro diversaj kialoj en antila insula nacio, estas reportenda al Francio por sensacia proceso. Tiel, almenaŭ, kredas la heroo de la romano, kies tasko estas trovi areton da kunlaborantoj kaj sekrete liveri la militkrimulon al la prokuroro en Parizo. Relative simpla intrigo, al kiu la aŭtoro saĝe limigas sin. La verkado estas amatora. Fininte la legon mi volis diri al la verkinto: "Vi havas iom da talento, estus bone se vi partoprenus kelkajn kursojn pri romanverkado. Nenio povas doni al vi la talenton de Graham Greene aŭ de Ferenc Szilágyi (Mistero minora), sed via malatento al detaloj, via verka kaj lingva stilo multe profitus de tiaj kursoj." Kvankam la amatoreco kelkmaniere seniluziigas la leganton, ĝi paradokse ankaŭ donas iom da freŝa aero al tiu ĝenro. Eble la pago de nur cent mil francaj frankoj al la konspirantoj ŝajnas en la hungara ekonomio monsumego? Aliflanke, la aŭtoro memoras la realismajn detalojn de vivado, ke oni ja devas manĝi, urini k.c., kion grandparte ignoras la profesiaj verkistoj.

Plej grava estas tio, ke la diversaj karakteroj en la romano neniam fariĝas vivantaj personoj. Post nemultaj paĝoj la leganto ne plu provas memori kion faras kiu, la ses konspirantoj estas nur karbonkopioj unuj de la aliaj. Nemere lasas al la intrigo interesi la legantojn, kaj tion ĝi bone faras. Komposteraroj estas neabundaj sed tre ĝenaj, kaj Nemere nepre devus kontroligi la lingvouzon en siaj libroj antaŭ ol eldonigi ilin. Por nacilingvaj verkoj la tekston kutime redaktas eldonistoj. Ĉu niaj eldonistoj timas editori? Aŭ ĉu ili mem ne kompetentas lingve? Nemere faras multajn erarojn (speciale ĝenas la uzado de ĝis en la senco de dum), nepardoneblajn en publike eldonita libro. La libro mem estas bonaspekta, sed la paĝoj tuj elfalas, tiel malforta kaj avare uzita estas la gluo kuntenanta ilin.

Malgraŭ miaj grumbloj, mi ĝuis la libron - sed se oni proponus egalkvalitan verkon al angla aŭ franca eldonisto, rifuzo estus preskaŭ aŭtomata.

Donald Broadribb

Mariagnes


n-ro 14 1988

K. Jakobo

Mariagnes

En la dampita zumado de l' komforta aŭtomobilo, la vojo horloĝe malvolviĝis trans la fronta glaco kun ripeta monotoneco. Nigra strio el gudro, ĉiam memsimila, ĝi dupartigis ĝis la horizonto panoramon el mil detaloj, diversaj kvankam ripetiĝintaj, en la printempa eksplodo. Dekstre kaj maldekstre, la kampoj kvazaŭ karuselis, rapidegaj proksimvice -- prokraste atenteblaj ĉe la fono; kaj apriore ankoraŭ brunaj el la ĵusa vintro.

Se vi povas trapenetri tiun konfesinde iom barokan duonalineon, vi jam trovos vin ene de nemaltrafinda farso el la plumo de la konata "Lorjak". Se vi ne povos ĝin penetri ... nu, vi tamen povas renovigi vian abonon al Kontakto.

Mallonge: la "heroo" ne tro heroa, Roĝer Mellion, emeritulo kiu plezuras kantante en la (cetere esperantista) ĥoro "La Cecilia" en Parizo, renkontas novan ĥoraninon, la belan Maria Dupont, en kiu li tuj rekonas la iaman filmstelulinon Agnes de Vitry. Roĝer tuj kaj pasie enamiĝas kun Maria-Agnes, kio cetere ne tre plaĉas al lia ankoraŭ neemeritiĝinta edzino, Simone, kiu siavice estas persekutata de afabla ĝentlemano, Anatol de Batifol, kies intereson altiris reklamo de "mistraktata edzino" enigita en iun revuon ne de Simone sed de la filino Persika, kiu siavice enamiĝas kun la juna frato de Anatol, la aspiranta aktoro Baltazar... La tuton bone resumas Maria-Agnes sur paĝo 171:

"Mi subite agnoskis, ke neniam ludinte vodevilon en mia kariero, mi komencis hodiaŭ. Ne komediante. Konsentu, ke la situacio estis vodevila: la brava dommastrino, kiu malfermante pordon, abrupte malkovras en sia lito kaj en sia propra ĉemizo, la adultamikinon de sia edzo ĉirkaŭatan kaj dorlotatan de l' tuta familio. 'Ĉielon! mia edzo...' Nur mankis longa kalsono al la ĉefa aktoro."

Kvankam la stilo estas, kiel mi jam sugestis, baroka, foje okazas sufiĉe rekta parolado, ĉefe ĉe la kokrita s-ino Mellion. Ekzemple, sur paĝo 163:

"Okazas, ke mia porka edzo instalis hejme sian putinon. Mi ĵus malkovris ŝin en mia lito! Mi estas tie ĉi por venĝi min."

Aŭ en la jena dialogo inter Roĝer kaj Simone sur paĝo 185:

"Simone! Mi estis tirita en nerezisteblan kirloventon. Sed mi neniam celis moki, nek vundi vin. Vi neniam ĉesis esti mia amata edzineto. Mi estas pli viktimo ol kulpanto. Viktimo de troa romaneco, de perfida sentimentaleco. Mi neniuokaze forgesis vin."

"Jen kio estas konsola! Alivorte, kiam vi fikis ŝin, vi elvokis min. Mi ĝoju!"

Aŭ: Simone, reveninte hejmen la tagon post la klasika kunveniĝo, je eniro en la litoĉambro:

"Odoras putine!"

La dorlotbesta preskoboldo de la Hungara Esperanto-Asocio sufiĉe ĝisfunde maĉis ĉi tiun verkon; la leganton ĝenos duonperditaj (ĉe substantivoj, ne ĉe adjektivoj) akuzativoj, adverbigitaj adjektivoj, perditaj linioj ktp. Tio ne ĉiam estas malhelpo; laŭ mia eble erara kompreno, la amnezia Maria-Agnes rapide regajnas sian memorkapablon nur dank' al la koboldo (p. 160-161). Kaj mi proponas kison (se virino) aŭ manpremon (se viro) al la unua persono, kiu ĝuste klarigas la frazon "Sed delonge S-ro Mellion ne pen povis nei sion konatan ligon kun Mania" (p. 160).

Bela, kvankam densa, Lorjakaĵo, sed nur por la sperta (lingve kaj alie) esperantisto.

Don Harlow

Frandaĵo por parto de la homaro

El la ok verkoj de Lorjak, Mariagnes estas la antaŭlasta. Kvankam la stilo en liaj diversaj verkoj estas pli-malpli sama kaj facile rekonebla, la enhavo tre varias. Ĉi-kaze ne temas pri krimo aŭ mistero kiu postulas solvon en la fino, sed pri familiaj kaj eksterfamiliaj amintrigoj. Kompreneble Lorjak ne estus Lorjak se ne la implikoj de temp' al tempo kreskus ĝis absurda farso. Kelkaj etaj misteroj aŭ enigmoj ankaŭ enplektiĝas, sed ili ne estas ĉefaĵo. La bazo de la intrigo estas, ke la kvieta kaj feliĉe edza Roĝer Mellion renkontas virinon al kiu li amikiĝas, enamiĝas kaj kotopoas, trovante ke ŝi estas eksa fama kinostelulino. Sekvas familia tumulto kiu pli ol sufiĉas por konservi la eksciton tra la tuta libro. Inter la farsaj partoj, troviĝas teneraj amoscenoj.

Nunaj romanistoj ofte ambicias kapti la atenton de la leganto, tuj dekomence ĵetante lin en la mezon de eventoj. Lorjak preferas komenci trankvile, establante la medion, prezentante la ĉefajn personojn. En ĉi verko la dramaj eventoj ekruliĝas nur post tridek paĝoj, sed kiam ili ekas, ili ekegas tornade. Trompoj, ĵaluzo, vera kaj ŝajna kokrado, akcidentoj, ultimatoj, miskomprenoj, koincidoj ktp torentas tra la paĝoj, ĝis finfine la ŝtormo ĉesas kaj ĉio renormaliĝas.

Oni ne malestimu la talenton de Lorjak krei ekscitan intrigon el maldensa aero. Sen lerte tajlita rakonto la libroj estus delonge forgesitaj. La ĉefaĵo de liaj verkoj tamen ne estas ilia enhavo, sed la stilo tute propra. Ĝi ne estas stilo rekomendebla al eternaj komencantoj. La frazoj ĉiam - aŭ preskaŭ ĉiam - estas longaj, komplikaj, laŭ tradicie precioza franca modelo. Jen duo da frazoj sufiĉe tipaj de ĉi verko kaj aliaj de la aŭtoro:

Pro malkresko de la kolera sindromo, kiu signis la konduton de Simone ekde la tago, kiam la skandala situacio kulminis netolereble, tiam post monatoj de indulga rezignacio - ŝi iom post iom malrapide revenis al la komenca ignoro, paraleligita de tenera kompato. Tiun starpunkton ŝi adoptis ne sen saĝo, kiam ŝi eksentis sian edzon tuŝata de latenta malsano, kies evoluon ŝi povis esperi limigota, kondiĉe ke ŝi ne akutigu ĝin per emfazaj pikkomentoj. (p. 213)

De temp' al tempo, je bezono, precipe en kelkaj dramaj dialogoj, li tamen scias igi siajn rolantojn esprimi aferojn pli klare:

Alivorte, kiam vi fikis ŝin, vi elvokis min. Mi ĝoju! (p. 185)

Ĉiuokaze, plej karakteriza ne estas la frazeologio, sed la vortoj. Tipaj Lorjakismoj estas ekz. "ilie" (p. 46, = de ili, al ili, iliaflanke), "la geĉeaj lokoj" (p. 46), "pli ole" (p. 80). Kiam oni elmanovras aŭton el stratranda parkumvico, ĉe Lorjak oni "elkreneliĝas" (p. 202). Ne okazas ekbrulo, sed "deflagracio" (p. 180). Kaj - "Li estas en plena efervesko. Sed ne frenezumu. Tio sedimentos." (p. 201)

Bedaŭrinde en pluraj verkoj tiu lingva inventemo de Lorjak devas batali en malegala lukto kontraŭ preseraroj de la kompostkoboldo, kiu ruze klopodas saboti liajn kreaĵojn. Do, kiam en Mariagnes oni legas, ke iu "forniksas kun ŝi" (p. 194), ne eblas scii, ĉu temas pri aŭdaca uzo de anatomia termino, aŭ pri la neologismo forniki kun preseraro. Ĉi-verke en paĝoj 160-161 la kompostado tute paneas en gravega momento, (same kiel mia televidilo, kiu ĉiam paneas kiam Svedio ludas hokefinalon kontraŭ Kanado) kaj ne eblas deĉifri kion forpuŝis fuŝripeto de pli frua teksto, antaŭ ol la normala eventoĉeno denove pluas.

Kvankam Lorjak bonege mastras Esperanton, kaj liaj inventoj baziĝas sur propre Esperantaj rimedoj, tamen rimarkeblas ankaŭ forta franca influo al la lingvo. Kiam tio ne ĝenas la komprenon, oni ja povas tion toleri. Sed jen kaj jen ŝajnas, ke ioma scio de la franca lingvo faciligas kompreni la intencon de la aŭtoro. Plej tipa detalo tiaspeca eble estas la vorto "turni", kiu ĉi-libre ofte signifas filmi, registri kinofilmon aŭ eĉ aktori ĉe registrado de kinofilmo - "la junulo turnis duan rolon" (p. 215). Ĉi-verke la trafikleĝaro nomiĝas "kodo de l' cirkulado" (p. 120) kaj anstataŭ precipe oni legadas "notinde" (p. 206, 218). Legeblas ankaŭ pri "la ĉambro por amikoj, kiu staris je la etaĝo". Mi emus kun franca ĝentileco peti la ĉambron bonvolu sidiĝi por ripozi eksteretaĝe.

Sendube necesas dividi la homaron en du partojn: Lorjak-legantoj kaj homoj nekapablaj ĝui liajn verkojn. Por la unua kategorio Mariagnes prezentas frandaĵon. La dua ne legis ĉi recenzon.

Sten Johansson

Pri kverkoj kaj fostoj

Publikigita ĉe
Sezonoj

Ĉu bugri skandale la ĵus legitan libron aŭ indulgi kompate tiun lorjakan "Mariagnes"? Aŭ simple recenzi? La lasta aperas plej simpla afero, ĉar multjarcenta kverko de La Vorto nun aspektas kiel fosto, kies pinton kronas lanterno. La torĉo lumĵetanta. Idealo por ajna vortumado. La sidantoj sub la lanterno bonege scias kiel oni skribu k taksu jam surpaperigitan vortumadon. Kun neripareble serioza mieno tiuj uloj predikas kaj fingrumas dirante jen la novelo, jen la rakonto, eposo, ŝtipa sciencfikciaĵo, jen porneceseja krimvortumado. Bedaŭrinde, – ili indignas – inter tiuj ĉi verkoj vi ne trovas la epokfaran libron, ne perdu tempon, ho, laikoj, adresu vin al klasikaĵoj. La moderna literaturo nur degeneras k eĉ proksimiĝi ne povas al nia kara idealo. Al la torĉo lumĵetanta, kiu ebligas klarvidi k verdikti: ekzemple, tiuj de Lorjak "Eŭlalia" k "Mariagnes", nu ... enuaĵo, nula libro. Laŭ nia klasifo ĝi apartenas al branĉo "romano", subbranĉo "pastiĉo" k folio "humorvortumo". Apartenis, ĉar ni jam delonge forsegis la tutan branĉon, ĝi ne estas perspektiva. La legaĵo temporaba. Kredu min.

Ankaŭ mi volonte kredas al tiuj seriozuloj, ĉar ankaŭ mi frekventis mezlernejon, kie oni sane predikis pri tiu sekigita arbo, per kiu oni faciligas la ... ne, ne la komprenon de iu-tiu vortumado, sed ĝian ĝustan lokon inter la vivo kaj idealo, inter la fakto k vivo. Do, tiu serĉado signifas recenzadon. Tiamaniere la homaro ŝparas gloron, ĉar pli ofte la aŭtoro gloriĝas nur post sia morto. Tute kongrue kun la jam senviva, sekigita mezurilo. Memkompreneble, la libroj menciitaj estas neniom epokfaraj. Ilia aŭtoro simple ne postrestos la vivon, nian tempon, kiu estas same komplika, kiel la ceteraj epokoj, sed la komplikaĵon ni akceptas iel aliel ol niaj prauloj. Nin ridigas tio, kion ili kredis la plej normala, eĉ ideala aŭ sankta.

Eĉ la aŭtoro mem kredas "Eŭlalia" esti "amasego da stultaĵoj", ĉar ankaŭ li vizitis mezlernejon, k estas hipnotita de la malnova mezurilo. Ofte dirante "banalaĵo" oni forgesas, ke ankaŭ per banalaĵo la artisto sin povas montri.

Nun oni ne bezonas la detale priskribitan aventuron ĉu aman aŭ senaman. Tiu frukto estas jam perfekte digestita k sufiĉas nur desegni, montri sufiĉe neglekte la elementon de tiu am-senam-aventuro. Ĝustemezure Lorjak faras tion ea "Eŭlalia", malpli en "Mariagnes". La lasta estas pli klasikforma – la libro estas vere bagatela. Des pli bagatelega "Eŭlalia". Bedaŭrinde en la klasika mezurilo mankas unu (minimuine) brila ero – humuro. Tute ne hazarde, la plej malklasikaj vortumoj iĝas ege popularaj. Ilin eĉ ne eblas klasifiki ĝuste. Ĉar la vera modelo de la vortumado estas ja ne kverko, ne ĝardeno prizorgita, sed tute sovaĝa herbejo por ĉies gustoj, ne nur por tiu de la seriozuloj.

Viktor Sapoĵnikov

Mia pritakso

Steloj:
FEL-kodo Pasvorto (pasvorto forgesita)

Ne pli ol 250 signoj. Eblas uzi iksojn por E-literoj. Se vi faris eraron, pritaksu denove. La malnova versio estos viŝita.