La Retbutiko
FEL, ĉiam io nova! Por skribi al ni
Indekso
Aktualaj kaj novaj temojĈefa FEL-indekso
Retbutiko
Eldonoj
Ekspedmanieroj
Via konto
Kiel pagi?
La IBAN-sistemo
Kreditkartoj
Adresŝanĝoj
Privilegiaj klientoj

Concise Encyclopedia of the Original Literature of Esperanto

  • Verkinto: Geoffrey Sutton
  • Kontribuinto: Prefaco: Humphrey Tonkin
  • Speco: alia libro
  • Haveblo: Eble mendebla
  • Prezo: ±€45.00
  • Eldonjaro: 2008
  • Formo: libro kudre bindita
  • Priskribo: Detala kaj bone dokumentita rigardo al 120 jaroj da Esperanta literaturo.
  • Paĝoj: 728
  • Alto: 240 mm
  • ISBN: 9781595690906
  • Notoj: Anglalingva. Kromkovrilo
  • Recenzo:
    • De Seán Ó Riain: Trezorego de nia literaturo
    • De Nicola Ruggiero: Koncize sed precize por anglalingva publiko
    • De Bernardo: Bona libro
    • De John Wells: Longa kolego
    • Recenzo: Anglalingva recenzo de John Wells aperis en "Times Literary Supplement" de la 6a de februaro 2009. (anonima)
  • Pritakso: Aldoni mian pritakson
Retmesaĝo de novaj
FEL ĉe Facebook
FEL ĉe Twitter

Trezorego de nia literaturo

Ege impona libro publikiĝis julie 2008 – anglalingva enciklopedio de la originala literaturo en Esperanto dum la unuaj 120 jaroj de nia lingvo. Ankaŭ bele eldonita – plia bona laboro de Mondial.
En sia antaŭparolo Humphrey Tonkin faras trafan demandon, kiun verŝajne multaj ne-esperantistoj farus: kiel tiel-nomata konstruita lingvo entute povus havi literaturon? Nestudintoj foje estas tiom konvinkitaj pri la neeblo de tia literaturo ke ili eĉ ne sentas bezonon kontroli – ili simple „scias“ ke tio ne eblas! Kiel nia forpasinta amiko, Claude Piron, dirus france l’ignorance ignorée (nekonscia nescio). Sed eĉ la plej obstina nescianto havus problemojn nei la ekziston de nia literaturo post la apero de ĉi tiu interesega libro, kaj pro tio Geoffrey Sutton meritas niajn gratulon kaj elkoran dankon.
Fakte temas pri librego: sur 728 paĝoj la aŭtoro sisteme pritraktas jarcenton kaj kvinonon de la unua vere monda literaturo. Ni citu el la dulingva rekomendo de la prezidanto de EVA/Esperantlingva Verkista Asocio, Mauro Nervi:
La literatura memoro estas la kerno de kulturo ... Ĉi-tiu monumenta verko estas ne nur literatura historio, sed pli ĝenerala prezento de nia literatura kulturo, inkluzive de nia kritikarto. ... Geoffrey Sutton ... kreis la ĝis nun plej kompletan kaj konvinkan prezenton de la Esperanta literaturo ĝenerale. Esperanto ... estis literatura lingvo ekde sia plej frua komenco.
PEN International fine agnoskis Esperanton kiel litera-turan lingvon en 1993, post pli ol jarcento de literatura verkado, sed ni ĉiuj konas ne-esperantistojn, eĉ klerajn, kiuj ial ankoraŭ ne rimarkis tion. Nun ni havas konkretan kaj imponan libron, en la angla lingvo, por montri al la dubantoj. Laŭ mia sperto dum ekspozicio en la Eŭropa Parlamento la 14-an de julio 2008, montri tiun libron ja efikas, kaj aldone konvinkas la akademiaj atingoj de Geoffrey Sutton en la sveda, la finn-ugraj kaj aliaj lingvoj.
La verko komenciĝas per utila enkonduko por angla-lingvanoj kiuj ne konas Esperanton, do estos espereble la granda plimulto de ties legantoj. Ĝi tuj alfrontas unu el la plej enradikiĝintaj antaŭjuĝoj, la tre disvastiĝintan miskomprenon pri la tiel-nomata „artefariteco“ de Esperanto. Sutton citas Janton (p. 5): La koncepto ‘artefarita lingvo’ ne havas sencon, nek en scienco nek en arto. La lingvistiko preferas la terminon ‘planlingvo’. Tro ofte Esperantistoj akceptas tiun sensencan terminon, aŭ eĉ mem uzas ĝin. Prave André Cherpillod atentigas pri tiu eraro en sia lastatempa verko pri vera artefarita lingvo, Solresol (Dore Doremilado Solresol). La enkonduko plue priskribas la literaturan evoluon de Esperanto, la demandon kial verkistoj entute elektas verki Esperante, la skolojn kaj ĝenrojn, la agnoskon fare de la ekstera mondo kaj la estontecon. Tre utilas (p. 18) la tratempa listo de la 46 plej gravaj verkistoj por enkonduki novulon en nian literaturon. Kvankam malfacilas trovi du literaturkritikistojn kiuj konsentus pri la tuta listo, almenaŭ pri la verkistoj kiuj ne eniris ĝin, ĝi ŝajnas enhavi ĉiujn ‘grandulojn’ , de Zamenhof, Privat, Miĥalski, Kalocsay kaj Baghy, tra Auld, Mattos, Boulton, Goodheir, Ragnarsson, Urbanova, ĝis Štimec, Camacho, Steele, Ungar, Neves, Montagut ktp. Sed kial ne Grabowski?
La enciklopedio dividas la literaturon de Esperanto en kvin periodojn, kaj donas koncizan enkondukon al ĉiu periodo:
1) 1887-1920: Primitiva Romantikismo kaj la Starigo de Stilo.
2) 1921-30: Matura Romantikismo kaj Litera- tura Florado.
3) 1931-51: Parnasismo kaj Matureco.
4) 1952-74: Post-Parnasismo kaj Modernismo.
5) 1975 – : Popularigo de la Romano, Eksperimenta Poezio, Postmodernismo.
La priskriboj fariĝas pli longaj kaj ampleksaj laŭ la evoluo de la literaturo mem – de 52 paĝoj por la unua periodo ĝis 174 paĝoj por la kvina. Ne eblas en mallonga recenzo eĉ listigi la trezorojn de tia verko, sed ĝenerale ĝi estas praktika kaj bone organizita verko. Sutton prave substrekas la konvinkon de Zamenhof pri la graveco de literaturo por nova lingvo. Ne ĉiuj lingvoiniciatantoj, aŭ pli precize lingvoiniciatuntoj, konsentis kun li pri tio, kaj tio eble iom klarigas kial venkis Esperanto! Aparte menciindas (p. 403) ke Esperanto bezonis 70 jarojn por produkti la unuajn 50 romanojn, sed nur 14 por la duaj 50!
Du aliaj aferoj interesos multajn: la kvanto da paĝoj kiuj traktas diversajn aŭtorojn, kaj la kvanto da aŭtoroj en Esperanto kies verkoj estas publikigitaj en naciaj lingvoj. Mi menciu nur kelkajn de la pli konataj aŭtoroj kaj ties kvanto da paĝoj en la verko: Auld 15, Kalocsay 13, Baghy 10, Boulton 10, Ragnarsson 10, Camacho 7, Steele 6, Nemere 6, Štimec 5, Zamenhof 5. Menciindas ankaŭ Sara Larbar, la unua denaskulo kiu verkis romanon (Karuseloj, 1987); kaj Valdemar Langlet, kunlaboranto de Raoul Wallenburg en la dummilita Budapeŝto, kiu havis la ideon disdoni la svedajn ambasadajn leterojn (skyddsbrev) kiuj savis la vivon de 10 mil judoj. Kiomas niaj aŭtoroj kies verkoj estas tradukitaj kaj publikigitaj nacilingve? Nun facilas respondi: hungare 49, angle 46, itale 30, ukraine 28, pole 26, france 20, japane 20, rumane 20, nederlande 19, kroate 18, vjetname 17, germane 14, portugale 14, ruse 13, ĉine 12, ĉeĥe 10, finne 9, hispane 8, islande 8, skotgaele 8, svede 8, litove 5, kaj estas multaj lingvoj kun malpli ol 5.
Ekzemple, estas pli ol kvar paĝoj pri Albert Goodheir, la tradukanto de la plej bela poemo en la irlanda lingvo, La Noktmeza Kortumo, kiun mencias Sutton sur paĝo 398.
Eraroj? Ege malmulte. Ni menciu nur unu: ‘Mc’, kiu uziĝas en Irlando por anglalingvaj sed ne por irlandlingvaj familiaj nomoj, devus esti „Mac“ en la irlandaj nomoj ‘MacGiolla Gunna‘ kaj ‘MacGiolla Meidhre’ (p 398).
Estas enhavriĉa sekcio pri la lingva strukturo kaj kreivaj kapabloj de Esperanto, kiu entenas specimenajn literaturajn tekstojn, vortaron por la tekstoj; estas ampleksa etskribita 68-paĝa bibliografio; sekcio pri la kulturo de Esperanto, kiu citas duonpaĝon de la tre interesa hispanlingva libro de Antonio Valén, El esperanto: lengua y cultura (2004); informoj pri interlingvistiko, bibliotekoj, retejoj, Esperanto en radio; kaj fine pli ol 50-paĝa indekso, kiu faciligegas serĉadon.
Resume: nemalhavebla verko por ĉiu, kiu celas ekkoni nian originalan literaturon, aŭ eĉ efike antaŭenigi Esperanton.

Seán Ó Riain

Koncize sed precize por anglalingva publiko


n-ro 5 2009

Nicola Ruggiero

Bona libro

Bernardo

Longa kolego

En 2008 aperis monumenta verko de Geoffrey Sutton pri la literaturo de Esperanto. Ĝi estas la ĝis nun plej ampleksa monografio pri la vasta temo, kaj iom mirinde, ĝi estas anglalingva. Kelkaj esperantistoj jam proponis, ke oni traduku la verkon "Concise Enyclopedia of the Original Literature of Esperanto" al Esperanto, sed kompreneble la anglalingva versio povas atingi multe pli grandan publikon, kiu ĝis nun tute ne konsciis pri la ekzisto de esperantlingva literaturo. Plian paŝon direkte al sia potenciala publiko la elstara verko faris la 6-an de februaro, kiam en la pinte prestiĝa literatura revuo Times Literary Supplement aperis ampleksa recenzo de John Wells. Libera Folio publikigas la kompletan tekston de la recenzo. La traduko estas farita de Brian Moon kaj aprobita de John Wells.

Geoffrey Sutton: Concise Enyclopedia of the Original Literature of Esperanto, 740 p. New York: Mondial. ISBN 978 1 59569 090 6.

En la jaro 1887 Ludovik Zamenhof, juda okulkuracisto preskaŭ tridekjara kiu laboris en tio, kio estas nun Pollando sed apartenis tiam al la Rusa Imperio, estis edziĝonta. Laŭ la tiama kutimo lia estonta edzino alportis konsiderindan doton. Kun ŝia konsento sed je la konsterniĝo de la estonta bopatro, la kuracisto elspezis tiun doton por presigi kaj eldoni lingvoprojekton, pri kiu li laboradis ekde siaj adoleskaj jaroj. La libreton, post la necesa aprobo de la caraj cenzuristoj, oni eldonis komence ruslingve sub la titolo Meĵdunarodnij Jazik (Internacia lingvo). Antaŭ la fino de tiu jaro ĝi aperis ankaŭ en la pola, la germana kaj la franca. La sekvan jaron aperis anglalingva versio.

El la projekto evoluis tio, kion ni nun konas sub la nomo Esperanto (tiu nomo estis origine la plumnomo de la aŭtoro – "tiu, kiu esperas" – sed tre baldaŭ ĝi aplikiĝis anstataŭe al la nova lingvo mem). Zamenhof ĝisvivis tion, ke lia teoria plano ekflugis kiel vera lingvo, kiun oni praktikis komence en orienta Eŭropo, poste en Francio kaj okcidenta Eŭropo kaj fine tutmonde. Post malpli ol dudek jaroj internaciaj kongresoj okazantaj komplete en la lingvo Esperanto kunvenigis milojn da partoprenantoj – kaj tio iĝis tradicio, kiu daŭras ankoraŭ nun.

Laŭ la nuntempe populara percepto pri Esperanto, temas pri nobla malsukceso. Ĝi ne sukcesis atingi la celon de sia fondinto, ke ĝi iĝu dua lingvo por la tuta homaro. Ĝi ne sukcesis neŭtraligi la historiajn rivalecojn kaj malamojn de la homaro rilate al lingvoj. Plej multaj homoj – se ili entute pensas pri Esperanto – ne konsideras ĝin serioza lingvo, aŭ entute lingvo en la vera senco.

El socilingvistika vidpunkto tamen eblas aserti, ke Esperanto estas unika kaj rimarkinda fenomeno. Ĝi estas la sola okazo en la historio de la homaro, kiam io komencita kiel surpapera projekto iel transformiĝis al lingvo, kiun homoj povas flue paroli kaj efektive flue praktikas, en kiu ili sociumas, prelegas kaj eĉ kreskigas familiojn.

Krom la dekoj aŭ centoj da miloj da nuntempaj uzantoj de Esperanto, kiuj lernis ĝin en adoleska aŭ plenkreska aĝo, laŭ taksoj ekzistas iel inter 200 kaj 2.000 vere denaskaj parolantoj, kiuj parolas la lingvon – normale en dulingva aŭ trilingva situacio – ekde plej frua infaneco, ĉar ili elkreskis en Esperanto-parolantaj familioj (mi persone konas almenaŭ dek tiajn kazojn, inkluzive de tria-generaciaj parolantoj).

Esperanto ĉiam ligiĝis kun pli vastaj idealoj de paco kaj frateco. Ĝiaj uzantoj ofte sukcesis realigi je privata nivelo tion, kion laŭ iliaj deziroj la registaroj devus realigi je nacia kaj internacia niveloj. En la politika mondo Esperanto havas ankaŭ siajn martirojn, ekzekutitajn – precipe sub Hitler kaj Stalin sed ankaŭ sub Maŭ – pro siaj internaciaj kontaktoj kaj pro subteno al idealoj neakcepteblaj por totalismaj reĝimoj.

La kresko de la angla kiel internacia lingvo, kaj ankaŭ la daŭra uzado de aliaj “lingvoj de vasta kontakto”, kiaj la hispana, la franca, la portugala, la rusa, la araba kaj la ĉina, ĉiu en la propra influsfero, signifas ke la perspektivo pri la ĝenerala alpreno de Esperanto kiel la preferata lingvo de internaciaj kontaktoj aspektas sufiĉe malhela. Malgraŭ tio ekzistas kaj pluvivas konsiderinda kvanto da parolantoj (laŭ asertoj de subtenantoj temas pri milionoj, sed pli realisme eblas taksi la parolantaron je 100.000), kiuj ne nur uzas la lingvon sed aĉetas kaj legas librojn verkitajn en ĝi, aŭ nuntempe faras ekvivalente en la reto.

Unu kritiko ofte esprimata kontraŭ Esperanto estas, ke ĝi havas nenian kulturon, nenian literaturon. La 728-paĝa enciklopedio de Geoffrey Sutton multon kontribuas al refutado de tiaj ideoj. Ĝi ofertas unuopajn artikolojn pri proksimume 300 aŭtoroj kaj ties verkoj. La dismeto laŭ Sutton de la literatura historio de Esperanto en kvin ĉefajn periodojn ŝajnas pli-malpli ĝusta.

La unua periodo, kiun Sutton nomas “Primitiva romantikismo kaj la estigado de stilo”, estis tempo de naiva entuziasmo. Zamenhof mem laboris plejparte pri tradukado de verkoj de famaj aŭtoroj (Molière, Goethe, Schiller, Gogol, Andersen, Shakespeare, kaj precipe la Malnova Testamento – sed ne, kiel asertas Sutton, la Nova) kun la celo starigi la literaturajn eblojn de la nova lingvo fronte al tiutempaj sciencaj teorioj pri la supozataj limoj de la funkciado kaj esprimkapablo de tiel nomata artefarita lingvo. En la momento de lia morto en 1917, ankaŭ liaj adeptoj estis produktintaj poezion kaj prozaĵojn iom atentindajn.

La jaroj inter la Unua kaj la Dua Mondmilitoj estis la periodo, kiam krea verkado en Esperanto vere ekfloris. En la dua periodo laŭ Sutton, “Matura romantikismo kaj literatura florado” (1921-30), aperis generacio de poetoj, precipe la hungaroj Kalocsay kaj Baghy, la ruso Miĥalski kaj la japano Kenji Ossaka. Ili ekspluatis la latentajn eblojn de la lingvo, evoluigante vortludojn, vortformojn kaj vortordon laŭ manieroj, kiuj siatempe iomete ŝokis sed estas nun senprobleme akceptataj. La tria periodo, “Parnasismo kaj plenmaturiĝo”(1931-51), konstruis sur tiu fundamento kaj firmigis la pozicion de Kalocsay kiel la plej kapabla esperantlingva poeto de la unua parto de la 20-a jarcento.

Dum Kalocsay plaĉis al legantoj kun emo al serioza literaturo, la verkisto kiu plej ravis la ĝeneralan Esperanto-uzantan publikon estis Raymond Schwartz, bankoficisto el Alzaco kun gepatroj franclingvaj sed edukado germanlingva. Li estis la majstro de la esperantlingva kalemburo.

Malgraŭ la deziro de Zamenhof, ke oni evitu homonimojn, la karakteriza sistemo de aglutinaj afiksoj, kiu rezultigas vortmorfologion pli similan al tiu de la japana aŭ la zulua ol al tiu de iu ajn eŭropa lingvo, signifas ke abundas eblaj homonimoj, kaj tion Schwartz ekspluatadis. Tiel kolego estas post-analizebla kiel kol(o) plus la sufikso –eg-, kio ebligas tiajn ŝercaĵojn, kiaj nepre plaĉas al dekjaruloj (sed ankaŭ al Esperanto-lernantoj je komenca nivelo):

Kial la ĝirafo neniam solas?
Ĉar ĝi ĉiam havas sian kolegon!

Eĉ la titolon de verskolekto de Schwartz, La stranga butiko, eblas interpreti anstataŭe kiel Lastranga butiko. Sed kalemburado estis nur unu aspekto de la lingva lerto kaj versfara kapablo de Schwartz kaj tiuj, kiujn li inspiris.

El tio rezultas nun, ke se vi aliras rete al la Facebook-grupo titolita “Esperanto” la unua afero kiun vi vidas estas poemo de Baghy, kiu primokas la Esperanto-movadon. La unua strofo tekstas:

Verda stelo sur la brusto
iom palas pro la rusto.
Mi ne estas purigisto;
estas mi esperantisto.

Estas relative malmultaj plenlongaj romanoj en la lingvo, sed Schwartz aŭtoris unu el la plej bonaj, Kiel akvo de la rivero, parte aŭtobiografian rakonton pri pluraj generacioj de la sama familio, kiujn tuŝis la du mondmilitoj.

La kvara kaj kvina periodoj laŭ Sutton (Postparnasismo kaj modernismo, 1952-74; Populariĝo de la romano, eksperimenta poezio, postmodernismo, 1975-) estas malfacile apartigeblaj. Ekzistas bonaj kialoj por diri, ke ilin dominis du britaj verkistoj, la anglino Marjorie Boulton kaj la skoto William Auld. La verkoj de Boulton gamas de korŝire honestaj kaj emociigaj personaj versaĵoj, kiujn trapenetras nekutime forta socia konscienco, tra malpezaj versaĵoj pri katoj, ĉinaj manĝaĵoj kaj la problemoj de ĉiutaga vivo ĝis antologioj por progresintaj lernantoj. Ŝi verkis ankaŭ serion de alte taksataj kolegiaj kurslibroj en la angla, interalie The Anatomy of Poetry kaj The Anatomy of Prose.

La 25-ĉapitran poemon de Auld La Infana Raso multaj konsideras la plej elstara unuopa verko en la Esperanta literaturo. Kiel Sutton tion esprimas, Auld “prezentas sian mondkoncepton, prenante kiel temon ne malpli ol la historion de la universo kaj la staton de la homo en spaco kaj tempo.” Lian vizion oni povus eventuale plej taŭge nomi socia progresema ateismo. Por li, racio estas la plej alta morala punkto de la homaro.

Kiam mi legis La Infana Raso kiel studento, al mi imponegis la larĝo kaj la profundo de tiu vizio. Ĝi lasis daŭran spuron en mia propra percepto pri la mondo. Mi certas, ke ĝi same efikis ankaŭ al multaj aliaj legantoj. Kaj tio ne estas bagatela atingo por io verkita en lingvo, kiu ekestis kiel la idealisma projekto de orient-eŭropa okulisto.

John Wells

John Wells

Mia pritakso

Steloj:
FEL-kodo Pasvorto (pasvorto forgesita)

Ne pli ol 250 signoj. Eblas uzi iksojn por E-literoj. Se vi faris eraron, pritaksu denove. La malnova versio estos viŝita.