|
Reĝino Jokasta
|
|
Modernantikva majstra greka dramo |  2005/01, p. 24 |
Ni ĉiuj konas aŭ almenaŭ priaŭdis la klasikan grekan dramon Reĝo Edipo, ankoraŭ aĉeteblan en moderna esperanta traduko. Tiu dramo, verkita de Sofoklo, estas unu el la ĉefverkoj de la antikvagreka teatro. Nuntempe ĝi estas multe pli ofte legata, ol spektata – plejparte ĉar niaj teatraj modoj aktualaj tre malsimilas al la antikvaj. Nuntempe niaj aktoroj kutime ne uzas maskojn, nek unu aktoro ludas aron da roloj distingeblaj per la maskoj. Ankaŭ la klasika ĥoro preskaŭ neniam plu estas uzata. Krome, kvankam dialogo estas ankoraŭ la ĉefkarakterizaĵo de modernaj dramoj, ni kutimas al multe pli da interagado korpa, multe pli da movado, multe pli da scenoj. Kaj ni kalkulas kun la endialoga diskutado, por kompreni la intrigon. Aliflanke, ni plu amas muzikon en niaj dramoj, kvankam orkestra muziko rolas eble iom pli ol kantado.
En la antikvagreka dramaro la ĥoro havis specialan rolon. Ĝi ne nur kantis al la spektantaro klarigojn pri la eventoj enscenejigataj, sed ĝi ankaŭ diskutis inter si la eventojn, efektive kvazaŭ la spektantaro mem, pridiskutanta la dramon. Krome, ĝi ankaŭ prezentis la vidpunktojn de la verkinto de la dramo. Ĉu ĝi estis akompanata per muzikaj instrumentoj? Verŝajne, jes, sed ĉefis la versa kantado.
La intrigo de Reĝo Edipo estas simpla: orakoloj profetis, ke la ĵus naskita filo de Lajo, la reĝo de Tebo, plenkreskinte, murdos sian patron kaj edziĝos kun sia patrino. Por evitigi tion, Lajo ordonis mortigi la bebon. Sed ŝafisto savis la bebon, kaj ĝin adoptis regiona gereĝa paro; sed la bebo, Edipo, malgraŭ onidiraj aludoj, nenion sciis pri sia origino. Kreskinte, dum veturo li mortigis orgojlan viron kaj ankaŭ gloriĝis per (supozata) solvo de enigmo, dirita de la (virina) sfinkso. Oni lin aklamis reĝo de Tebo – neniu suspektis rilaton inter la ekapero de Edipo kaj la ekmorto de Lajo – kaj li edziĝis kun reĝino Jokasta, la vidvino de reĝo Lajo.
La dioj kaŭzas tragediajn eventojn, same kiel feliĉajn. Ili mastras la sorton, kaj neniu kapablas eviti sian diordonitan destinon. Pro la neintencita fiago de Edipo granda pesto atakis la popolon de Tebo, kaj orakolo proklamis, ke nur se la murdinto de Lajo estos trovita kaj punita, la pesto ĉesos. La tasko prizorgi la popolon estas tasko de la reĝo, do Edipo devas eltrovi, ke li mem estas la murdinto, kaj sin mem puni (per blindigo).
Jen la esenca intrigo. Sed kiel spertis la tuton reĝino Jokasta, la tragika heroino, kiun oni preskaŭ ĉiam neglektas, kiam oni memoras la historion de Edipo? Pri reĝino Jokasta temas la nuna modernantikva dramo. Kiel kutimis, rilate al la antikvaj grekaj dramoj, ne gravas, ke oni jam en la komenco bone konas la tutan intrigon. Efektive, tio estis necesa. Gravis ne „noveco” de la intrigo, sed la lerto de la dramisto (kaj, kompreneble, la aktoroj), prezentanta ĝin. Tiu specifa karaktero de la dramarto estis observata eĉ en la epoko de Ŝekspiro, kiu senĝene kaj malkritikate transprenis jamajn intrigojn, verkitajn de aliaj personoj, kaj ilin genie dramigis, aŭ eĉ, kelkafoje, redramigis.
Tial mi karakterizis ĉi tiun dramon, verkitan de moderna rumano (naskita en 1949), „majstra modernantikva greka dramo”. Ĝi tre zorge sekvas la modelon de la antikvaj grekaj tragedioj. Se ni ne scius, ni facile povus kredi, ke temas pri traduko de aŭtenta antikva greka klasikaĵo. Majstra, ĉar ĝi rangas, literature, inter la plej bonaj modernaj dramigoj de antikvaj eventoj. Ni rajtas fieri, en Esperantujo, ke ni ricevis lastatempe du elstarajn majstrajn dramojn modernepokajn: tiun de Alfred Nobel kaj nun ĉi tiun de Constantin Zărnescu. Estas interese, ke ŝajne nek tiu de Nobel, nek tiu de Zărnescu ĝis nun estas tradukita en alian lingvon ol Esperanto. Mi trovis, per Google, ke Reĝino Jokasta estis, tamen, almenaŭ unufoje enscenejigita, verŝajne en la franca.
Bona dramisto stampas siajn dramojn per psikologiaj kaj sociaj sencoj, tiel ke, post la dramo, oni memoras ne nur la ĝuon de la prezento, sed ankaŭ pensojn, instigitajn de la verkinto. Ankaŭ tiurilate Constantin Zărnescu elstaras. Li prezentas al ni la sentojn de virinoj pri sia rolo en la socio, ne sole antikvajn, sed samtempe alarme nuntempajn, kaj inter tiuj sentoj estas pluraj tre atentindaj.
Ionel Oneţ faris laŭdindan tradukon de la dramo. Al Fonto ni danku pro la bela eldono. Ensume, unu el la esperantlingvaj ĉefverkoj de la jaro 2004.
Donald Broadribb
Reĝino... ne senmakuloj |  decembro 2006, p. 254 |
Kvankam la dramaturgo bazis sian teatraĵon sur la antikva mito kaj la tragedioj de Sofoklo, ĝi forme kaj strukture ne similas al la tradiciaj grekaj tragedioj. Kiel klarigite en la subtitolo, ĝi fakte estas moderna triakta dramo kiu, ekde la komenco, konigas al la spektanto la kernon de la mito, t.e. ke Edipo murdis sian patron kaj edziĝis kun sia patrino. Tiel, Zǎrnescu deiĝas de la Sofoklaj tragediaj praktikoj por manifesti sian feministan vidpunkton kaj movi la fokuson el la “hubriso” (kontraŭdia ago) de Edipo al la psikologia batalo en Jokasta.
Paŝante en la gineceo de la Teba palaco, ĉirkaŭate de ina akompanantaro kaj subtenate de sia maljuna nutristino, Reĝino Jokasta esploras la multoblajn sociajn rolojn de la virinoj kaj la konflikton inter ŝia persona feliĉo kaj la bonfarto de la socio. Eĥante la antikvajn religiojn kiuj adoris la “sanktan inon”, Jokasta priskribas la virinojn per mistikaj terminoj kiel “naskantojn” kaj “protektantojn de vivo”. Kiel tiuj de vera virino, ŝiaj sentoj ŝanĝiĝas laŭhumore, etendiĝante de logikemo ĝis plena malespero aŭ eĉ nekontrolebla histerio. Je la fino de la teatraĵo, Jokasta prezentas sin kiel mesia ina figuro kiu serĉas “alian reĝlandon… ĉielan”. Tuj poste ŝi krias “ĉio estas en ordo” kaj ŝi mortigas sin, klopodante ŝanĝi la pozicion de la virinoj kaj samtempe savi la vivon de sia edzo-filo kaj la sorton de Tebo.
Dum la tuta teatraĵo, la nutristino atestas la tragedion de Jokasta (fakte, ŝi atestis la tutan vivon de la reĝino, la naskiĝon de ŝia edzo-filo kaj ilia rekuniĝo), komentas pri ĝi kaj, efektive, ŝi reprezentas la voĉon kaj la sentojn de la spektantoj. La roloj de la ceteraj karakteroj kiuj aperas sur la scenejo (Edipo, Kreono, Tirezio ktp.) estas pli-malpli similaj al tiuj de la sofokla tragedio Reĝo Edipo. Tamen, ĉi-kadre, ili ĉefe agas kiel subtena materialo por la psikologia dramo de Jokasta.
Ĝenerale, "Reĝino Jokasta" rakontas jam delonge konatan miton el neatendita vidpunkto. Tial ĝi sendube estas ege interesa teatraĵo, sed ĝi kelkfoje ankaŭ iĝas teda. Eble tio estas pro ĝia longa kaj malrapida evoluo (ĝi ŝajne estas preskaŭ kvaroble pli longa ol la sofokla "Reĝo Edipo") aŭ pro la ripetemo de kelkaj karakteroj (precipe Jokasta).
Tamen, la plej grava problemo de tiu ĉi eldono de "Reĝino Jokasta" estas ke al ĝi mankas informa enkonduko al la tragedio de Edipo-Jokasta. La tripaĝa enkonduko, kiun verkis la dramaturgo mem, eksplikas nur kial kaj kiel li verkis la teatraĵon. Ĝi ne donas la necesan mitologian fonon, kiu helpus la leganton/spektanton kompreni tion, kio okazas en la teatraĵo. Ŝajne la eldonanto kredis ke la mito estas internacie konata, sed tiaj supozoj ne povas esti validaj en diversoriginaj internaciaj komunumoj kiel la esperantistaro. Plie, "Reĝino Jokasta" plenas je grekaj nomoj: Mojra, Pajno, Dorido, Labdakidoj ktp. Bedaŭrinde, ili nenie estas klarigitaj. Tio sendube ne ĝenos grekajn aŭ filologajn esperantistojn sed aliaj nespertuloj sendube devos sin turni al siaj nacilingvaj enciklopedioj por kompreni kelkajn aludojn.
Konklude, "Reĝino Jokasta" estas leginda teatraĵo. Tamen, oni devas unue majstri la legendon mem kaj poste ĝui ĉion kion la dramaturgo proponas per sia kreaĵo.