La vorto kaj la vento
Rakonta koliero

Da rakontaroj, kolektoj de noveloj en nia literaturo aperis multe. La rakonta ĝenro estas teorie la plej facila. Ne estas rimoj devigaj, ne estas ritmo sekvota, ne estas fiksformaj strofoj. Ĉio tio estus balasto, la tuto tenas sin tra la rakontata epizodo: ne tro da personoj enplektitaj, ili ja kreus konfuzon, ne tro da moralaj predikoj, ili tuj divenigus la filozofion de la aŭtoro, dum la rakonto estas dialogo inter la aŭtoro kaj la leganto, kaj ne strange, se legantoj diversaj sentus la saman rakonton malsame.

Anarkiisma sento

Mi neniam renkontis Miguel Fernández persone, almenaŭ neniam konscie: eble ni apudpasis unu la alian ĉe iu kongreso, sed mi ne memoras. Mi renkontas lin en Sennaciulo, en la bitbulteno de Hispana Esperanto-Federacio, ni kunas en Beletra Almanako. Tamen ĉiam min allogis tiu anarkiisma sento, tiu spiro de libereco, tiu omaĝo al la falintaj por sia kredo, solidaj principoj, kiujn mi sentas al mi komunaj.

El la kvar startintoj de la „ibera grupo” per Ibere libere, Fernández estas la plej konsekvenca, la plej kohera, la plej muzika. Jorge Camacho estas sendube la plej produktiva: momentaj impresoj, vojaĝoj, politiko, persona filozofio; Miguel Gutiérrez, sub plumnomo Liven Dek, per sia kolekto Sferoj patronas sciencfikcion, Gonçalo Neves instruas per humuro; Fernández preskaŭ antiteze, malsimile al ĉiuj, tre skrupule mezuras siajn paĝojn, siajn liniojn, tiel ke lia tuta rakonta produktado de 1995 ĝis 2012 konsistas entute el dek ses eroj, el kiuj ok estas verkitaj en la unua periodo kaj aperis en Ekstremoj jam en 1997, do fakte certa ono de la libro estas jam konata. La aliaj ok do diluiĝis tra dek kvin jaroj. Certe, li plenigis tiun tempon, produktante ankaŭ poemojn kaj kantojn; lia tre esprimiva hispaneska lispa voĉo cirkulas abunde en Jutubo; ne eblas imagi hispanan kongreson sen liaj prezentadoj.

Historio

Lin ligas al mi ankaŭ la gusto kaj la respekto por la historio, pri kiu li donas mirindajn ekzemplojn per artikoloj en revuoj. Pli sobra ol Steele, malpli datumdona ol Lins, li kapablas verki literature pri historio majstre.

Alia atuto: neniam leganto trovas en la verko signon de malŝato, vulgaran esprimon; li amas siajn protagonistojn, eĉ la negativaj modeloj havas ion pozitivan, ja ankaŭ ili estas homoj.

Libereco

La unua protagonisto de ĉi tiu novelaro, La vorto kaj la vento, tra tri komencaj rakontoj estas amo al libereco, anarkiismo, tiu anarkiismo ĝisosta, ankoraŭ romantika, ke ĉiuj homoj estas fratoj, ke oni devas ribeli kontraŭ tiraneco, kiu subpremas, enkarcerigas, mortigas. Kortuŝa estas la novelo en kiu, al anarkiisto najlita al sia lito oni kredigas, per ĝenerala teatraĵo ludata versimile en la stratoj de la urbeto, ke la revolucio venkis kaj ke la laboristoj alprenis la povon. La civila milito estas memorigata ĉiupaŝe, agace por malgajninto, kun siaj kruelaĵoj, maljustaĵoj.

Amo

Alia protagonisto: la amo, tiu seksa, intelekta, spirita, kiun oni jam trovis kiel senrivalan aganton en la samaŭtora El la sonoraj soloj. Kisoj teneraj, kisoj grandiozaj, eĉ „kosma kiso” kun Adriana, miksiĝas kun volupto, kelkfoje simple aludata, sed saĝa kapo duonvorton komprenas. Ino kunestas ĉiam, eĉ se mortinta: Tiumomente mi solis sur la lito, sed Alba ne forestis. Neniam ŝi forestos, tiel longe kiel la mondo mondos. [...] Mi nudigis min tuta. Plonĝe. Sensis, ke la lipoj de Alba, en infinita likva multobliĝo, kisas ĉiun poron de mia haŭto. Mi mergis min ĝisfunde por apercepti ŝin absolute kovranta mian korpon. Alba ĉieis. Dominis min nepriskribebla delektiĝo. Paroksisma, paradiza. Mi sentis min mar-ondo. Mi rompiĝis en ŝaŭmo. Plezuro apogeis ... La subkolekto (ĉu ĉapitro en la novelaro?) Variacioj pri ama temo efektive pritraktas nur amon laŭ cent aspektoj, vivatan preskaŭ konstante en muziko; la titoloj de la noveloj Largo ma non tanto, Andanto, Tange, verkitaj en la periodo 2012-2013, kreas jam la atmosferon. Ĉu viro bezonas elekti nur unu virinon el paro, unu, al kiu oni nepre fidelu? Ne nepre, oni povas prezentiĝi kun du gardenioj ...

Morto

Oftas la sento pri morto kaj pri postmorta rememoro pri la amat(in)o; tiel la morto estas ekzorcata, kvazaŭ ĝi ne ekzistus. La amata figuro daŭre prezentiĝas en la sonĝoj veraj, en tiuj duonveraj, en la soleco: ĝi restas konstante. Efektive, tio donas kontinuecon al la rakontaro, tiel ke prava estas la subtitolo Rakonta koliero; engravuro de ĉi tiu kontinueco estas ankaŭ arte aranĝita truko, ke ĉiu sekvanta novelo komenciĝas per la lasta frazo de la antaŭa, kvazaŭ transdono de stafeto.

Supervivo al la diktaturo

Plej freŝa estas la lasta parto, verkita en 2015. Iom longeta rakonto estas pri la preparado de filmo pri la unua amo de Marcos Ana (1920-2016), hispana poeto enprizonigita en sia dekoka jaro pro politikaj motivoj sub la regado de Francisco Franco kaj liberigita nur post 23 jaroj da karcero. Fernández mem kunvivis kun Marcos Ana la sperton de tiu preparado, kaj tion li rakontas en la libro; lia historia precizeco raportas, ke Ana post la liberiĝo estis ekzilita kaj estis invitita al multaj prestiĝaj lokoj en Eŭropo kaj Ameriko, kie li ricevis sennombrajn honorigojn kaj kie li rakontis pri siaj idealoj kaj sia kruda karcera vivo, punktita ankaŭ de psikologiaj atakoj, ekzemple minaco pri sekvamatena ekzekuto.

Li iel rolis kiel simbolo de pluvivado sub la hispana diktaturo kaj kiel daŭra instiganto al lukto por libero, kaj en Francio li konkrete agadis pere de tiucela centro de informado kaj solidaro kun ĉiuj viktimoj de politika subpremado.

Ĉi-teme, bonvolu permesi al mi personan memoron: Marcos Ana venis ankaŭ al Pisa kaj parolis en ne rapida hispana, sen traduko, tute bone komprenebla por la multaj aŭskultantaj studentoj italaj, inter kiuj estis mi. La mallonga posta pli intima konversacio kaj energia manpremo iel transigis al mi liajn sentojn de maturaĝa persono ankoraŭ junece alkroĉita al la idealoj de socialismo kaj homa frateco.

Kiel apendicojn la leganto trovas poemojn, rilatantajn al la temoj menciitaj (du de Marcos Ana, tradukitaj) kaj unu porinfane reduktitan ĉarman rakonton pri la troja milito, ĉerpitan el pli granda plano pri dulingva (esperanta-hispana) rerakonto pri tiu fama evento, inkluzivanta neprajn aludojn al tuta aro da mitologiaj cikloj. Junulo, kiu ne konas la grekan mitologion, trovos ĉi tie stimulon al studado kaj enprofundiĝo.

Leksike kaj muzike

Ne decas konsideri la recenzon kompleta sen aludo al la lingvaĵo. Fernández majstras la lingvon ne nur leksike (tenu NPIV-on ĉemane), sed ankaŭ muzike: frazoj mallongaj, kvazaŭ akordoj: Fajris karesoj. Anksie. Aŭdace. Direkte al ŝia ĝu-kerno. Ŝanceliĝis virto. Sed ... fine, ve, imperiis la sesa di-ordono. Abundas verbigoj el substantivoj, el adjektivoj: la suno diamantis, longis la vesperoj, li ellangis tiun misteron el ŝia buŝo, li forsagis surstraten, stelis la lumoj de la montaraj vilaĝoj, Paŭlo kaj Roberto foraŭtis Skotlanden kaj tiel plu. Vera ĝuo por lingvaj spertuloj, sed ankaŭ legolibro por duagrada kurso, kie oni analizu ĉiun vorton por lerni, kiom esprimpova estas la kunmetado de radikoj kaj kiom flua povas esti eĉ arte kunplektita lingvaĵo.

Carlo Minnaja

Viktoro Solé

Laŭ la dorsa teksto ĉi tiu volumo enhavas ĉiujn prozaĵojn verkitajn de Miguel Fernández inter 1992 kaj 2015. Tio alportas al la verko du aferojn. Unue ĝi estas sufiĉe varia, eĉ eblus diri ne tre kohera. Due ĝi enhavas ok novelojn jam aperintajn en la Iber-kvaropa kolekto Ekstremoj el 1997. Ĉar tiu verko ankoraŭ aĉeteblas ĉe UEA kaj aliaj libroservoj, oni povus pridiskuti la decidon jen aperigi ilin duafoje. Ili tamen ampleksas malpli ol kvaronon de la volumo.

Por kunligi la ok novelojn el Ekstremoj kun ok aliaj noveloj Fernández elpensis trukon: li aldonis al ĉiu el ili finan frazon, kiu ripetiĝas kiel komenca frazo de la sekva novelo, tiel formante “rakontan kolieron”, iomete kiel en sonetkrono. Min tiu aldono bedaŭrinde ne tre konvinkas sed ŝajnas algluaĵo relative akcesora.

La noveloj pli frue ne aperintaj estas sufiĉe diversspecaj. Eblus diri, ke la kolekto kulminas jam en la prologa novelo La konĉerto. Tie hazarda renkonto kun iama amatino igas la protagoniston nostalgie memori ilian gejunulan amon, kiu poste erarvagis dum samtempe perdiĝis la iamaj idealoj. Ĉi tion la aŭtoro prezentas al ni en mirinda stilo pendolanta inter dolĉa raviteco kaj amara ciniko.

En tri noveloj ni spertas amon en kiu kunfandiĝas realo kaj magio, halucino aŭ frenezo. Ekzemple en Zampo kaj Selena, novelo premiita en la Floraj Ludoj, mirinda amafero ŝvebas inter realo, frenezo kaj magia influo de la luno.

Tri aliaj temas pri politikaj strebadoj kontraŭ la faŝismo en Hispanio, precipe flanke de anarkiistoj. Ek al barikadoj! esprimas nostalgion pri iama ribelemo, nekomprenata de nuntempuloj. En Invit’ al utopio ni spertas perfiditan amon kaj revolucion. Kaj en Idoj de l’ popolo ni alvenas en ian utopian vilaĝon, kie superregas boneco, la ideoj de anarkiismo – kaj Esperanto. Ĉi tie okazas revolucio en formo de teatraĵo. Ĝi estas unu el la plej originalaj eroj de ĉi tiu novelaro.

En teksto kun la stranga titolo Mejkinove ni renkontiĝas kun la filmreĝisoro Pedro Almodóvar, la aktorino Penélope Cruz kaj la komunista poeto Marcos Ana. En la teksto alternas la vera vivhistorio de tiu poeto – tre emocia – kun fantazia rakonto ne centprocente konvinka pri imagita filmokreado fare de Almodóvar pri tiu poeto. Ĝi estas provo kuraĝa kvankam ne tute sukcesa, kun iom da ĝenaj ripetoj, sed partoj el ĝi estas vere bonaj. En epizodo lokita en bordelo Fernández scenigas ian absurdan humuron tipan de la fama reĝisoro.

La enhavo de la noveloj el Ekstremoj grandparte enfokusigas amajn kaj amorajn epizodojn, sed ankaŭ aliaj temoj aperas. Inter ili oni trovas en Arabesko ekscitan rakonton pri fuĝantoj transmaren al prirevata Eŭropo. Tio do estas temo, kiun la hodiaŭo ege reaktualigis, sed ĉe Fernández ĝi estas lokita en amrakonton preskaŭ kliŝe ekzotisman. Tamen, same kiel ĉe multaj el liaj tekstoj, la riĉa stilo tre konvenas al la patosa rakonto kaj pardonigas ties romantike fantaziajn trajtojn.

Alia novelo, Malfidelo, estas malmulte pli ol stulte adoleska masturbaĵo. En Londona uverturo ni partoprenas en junula amorsperto, kiu kulminas per duonpaĝa (p. 116) vortorgasmo. Entute la plej frapa trajto de la Ekstremoj-noveloj estas la bunta, patosa, romantika, alttensia stilo.

La plej bona el tiu okopo laŭ mia opinio estas Du gardenioj. Kvankam ĝia baza intrigo estas ne tre realisma, Fernández sukcesis krei bonan kaj originalan novelon, kiel ĉiam kun patoso, sed ankaŭ kun humuro kaj trafa psikologio. Ankaŭ Kolonelo Sanz estas tre bone konceptita amara vivhistorio de homo, kiu vivis “dorse al si mem” (p. 97).

Krom la dek ses noveloj aperas ankaŭ “apendicoj”, el kiuj la plej multaj estas kvazaŭ plivastigitaj piednotoj kun kantotekstoj, poemoj kaj diversaj informoj, sed la lasta konsistas el sume 46 paĝoj kun fragmentoj de publikigota verko: La Troja milito, kiun mi rakontis al mia nepino. Se tiu verko efektive aperos plene, denove eblus pridiskuti la decidon aperigi fragmentojn ankaŭ ĉi tie.

Rerakonti Iliadon, Odiseadon kaj kelkajn aliajn helenajn mitojn povas esti ideo interesa. Sed jam multaj faris tion, do necesus trovi ian novan vidpunkton. Mi pensas pri la romano Strändernas svall (Surfo de bordoj) el 1946 de la sveda nobelpremiito Eyvind Johnson, kiu fidele rerakontas Odiseadon, sed precipe elstarigas la psikologion kaj moralajn demandojn pri perforto. Por infanoj rerakontis Odiseadon interalie la dana verkisto Villy Sørensen en Den berømte Odysseus (La fama Odiseo) el 1988. La specimeno prezentata ĉi tie de Fernández estas tute en ordo, sed mankas al mi ia specifa vidpunkto. Nur ĉe la fino, ĉe la sanga venĝado de Odiseo (kiu ĉi tie aperas kiel Uliso) kontraŭ la svatiĝantoj, aperas iom da propraj komentoj de la aŭtoro, sed mi sentas fortan bezonon de io plia. Kial ne ekzemple enkonduki interparolon de la avo kaj la nepino pri la rakontoj? Tio povus alporti ion interesan kaj novan.

En la plej multaj noveloj de Fernández la ĉefa afero ŝajnas esti ne la intrigo, sed buntaj scenoj kaj esprimado de fortaj emocioj. La stilon mi jam menciis, sed indas iom pli detale priskribi ĝin. Dum legado de ĉi tiu verko tre oportunas havi PIV-on ĉemane, ĉar la aŭtoro maksimume utiligas la vortostokon troveblan tie. Ŝajne li neniam kontentiĝas uzi la plej kutimajn vortojn, sed serĉas pli rarajn, precizajn terminojn kaj esprimilojn. Do oni povas grave plivastigi sian scion de vortoj legante ĉi libron. Ankaŭ la kunmetaĵoj kaj la frazaranĝo estas karakterizaj kaj ofte kreivaj. Tamen plej ofte temas ne pri komplikaj, sinuaj frazoj; eĉ male, oftegas frazoj koncizaj, mallongaj, iufoje nekompletaj.

Jen tri tipaj specimenoj:

Ankaŭ ne kapablus precizigi la epokon, kiam steluline ekaperis tia nigra papilio, la ĵaluzo, kies flirtadon en niaj brustoj neniam ni havis la honeston konfesi unu parto plia de nia niaĵaro pro nia sistema rifuzo akcepti kaduk-odoran ajnon. (p. 10)

Glaŭkis la aero. La maro kalmis, “litis gurde”, laŭ diro de poeto. Nur la raŭka tondrado far la eksterranda motoro perturbis la magion de la nokto. Tiu kruda krakado! Tiu terura ronronado tute ne forspongebla! Hanta. Dormo-raba. (p. 88)

Elgalopis ĉiuj stalonoj de la nokto. Aŭrore la roso perviolonis freŝan kaj friskan sonon, kiu kunigis nin ĝis la esencoj. (p. 131)

Entute la lingvaĵo estas riĉega kaj preskaŭ ĉiam senmakula. Per tiuj rimedoj Fernández esprimas ĉiam fortajn emociojn, buntajn bildojn, akrajn sensimpresojn, drastajn konceptojn, teatrecajn agojn kaj pozojn. La ideo “less is more” (malpli estas pli) evidente tute fremdas al li. Ĉie regas senĉesa maksimumeco. Kompreneble kaŝiĝas risko en tia stilo. Se oni emfazas ĉion, rezulte nenio elstaras.

En la novelo Idoj de l’ popolo li igas protagoniston diri:

Ekzemple, lastatempe mi lernas la silenton. Mi preferas silenton al grunto. Mi pensas, ke en lando de kriemuloj, kiel ĉi tiu, la silento multe pli elokventas ol la grunto. Fakte, jam de jaroj mi dediĉas min al lernado de la silento. (p. 56)

Tiun ideon neniam aplikas la stilisto Fernández.

La stilo tamen ne estas absolute senŝanĝa tra la tuta volumo. La novelo Andanto (pri amo trans morto) havas iom pli simplan stilon. Kaj la lasta ero, La Troja milito, estas verkita en stilo ege pli ordinara, senornama.

En la noveloj amo kaj amoro inter viroj kaj virinoj estas ofta kaj grava parto. La maniero de la viraj protagonistoj rigardi tiujn virinojn estas romantike masklisma. Ili vidas ilin kiel huriojn kun buŝoj fragaj, granataj aŭ karmezinaj, okuloj kaj haroj gagataj, mamoj el alabastro, femuroj fajraj; iufoje aperas ankaŭ ino kun ebona haŭto.

Por mi, tipe anemia nordeŭropano, verko tiel plensanga, bunte tajlita kaj riĉaroma kiel ĉi tiu ne apartenas al la ĉiutagaj legaĵoj. Normale mi preferus malpli kriajn kolorojn, pli retenitajn emociesprimojn. Sed ĉe Fernández la patosa enhavo ricevas formon, kiu plej ofte adaptiĝas al la perataj sentoj kaj ideoj, sukcese subtenante ilin. Necesas akcepti tion kaj malfermi la menson al lia andaluza pasio.

Sten Johansson

Rakonta koliero signifas, ke la lastaj vorto de iu rakonto estas la unuaj de la sekva rakonto. Tio komence estas iom konfuzige, ĉar temas pri tute aliaj homoj, situacioj kaj periodoj. La rakontoj kelkfoje estas tre realismaj, alifoje iom misteraj.
En la unua parto oni legas pri la jaroj de Franco en Hispanio, tre interesa por tiuj, al kiuj tiu historio ne estas tre konata.
La du plej longaj rakontoj plej plaĉas al mi, nome, la fina kolierero, Mejkinove, (stranga kaj laŭ mi malbela traduko de Making of), en kiu la verkisto priskribas kiel Pedro Almodovár filmas la vivon de la poeto Marcos Ana. La alia estas La Odiseo de Homero, kiel li rakontas tiun al sia nepino.
Lasta parto estas Apendicoj, en kiu troviĝas interalie kelkaj poemoj kaj kantoj, kiujn li mencias en la unuaj partoj de la libroj, kaj la jam menciita Odiseo.
La glosaro estas ne sufiĉe ampleksa laŭ mia gusto.
Multaj rakontoj jam aperis en alia formo, kaj multaj estas premiitaj.
Rekomendinda libro, sed ne por komencantoj, pro la multaj neologismoj.

Katinjo (Nederlando)