Verse reversi

En sia Concise Encyclopedia of the Original Literature of Esperanto (Mondial, 2008) Geoffrey Sutton mencias, ke Berveling citas Glaŭka lum’ (1994) kiel ekzemplon de la literatura matureco de Esperanto. Ĝi estas antologio de originala kaj tradukita poezio – plur-aŭtora – pri amo, pasio, fido, anksio kaj timo, vidataj el vidpunkto samseksema; verko redaktita de Philippe. Cetere, li ne estis aparte traktata en la enciklopedio.

Benoît Philippe, ankaŭ ne ricevinta lokon en Ordeno de verda plumo, 2006, Leksikono pri esperantlingvaj verkistoj kompilita de Josip Pleadin, restis nomo sen vizaĝo, ĝis apero de Verse reversi, poemaro de tiu Dresden-devena germano, naskita en 1959. Ilustras la libron ne nur surkovrila portreto de la poeto, sed interne eĉ fragmentoj de ĝi. Jam la titolo tiklas loge per la dusenca ’reversi’.

Aŭtoro el la kvina periodo de nia literaturo – tiu karakterizata de modernismo –, li uzas, krom esceptoj kaj sen kalkuli aliteracion, precipe senriman liberlinian verson. Kelkaj poemoj ne lasas sin kompreni. Tion ankaŭ Camacho konstatas en sia postparolo. Sed ili belas malgraŭ sia mistero, aŭ ĝuste per ĝi. La ceteraj poemoj, laŭforme kaj enhave tre variaj, estas jen proze normalaj, jen tiel riĉe signifodensaj ke necesas lege kaj relege allukti ilin, vole

venki, kvazaŭ konkeri ilin per korpo kaj koro. Al la pli facilaj apartenas Vizite, La fremdulo, Kial ĝoj-atendi?, Preĝo. Iuj vortoj, hante revenantaj, impresas drame, preme: brumo, cindro, galero, lakona, mudi, ogro, skualo, soleco; tamen ne ĉiam triste: kamajo, kaĵoli, muaro, odora, splendo. La plezuro estas ofte en la detaloj: mevokriĉoj, korvograkoj kaj sortosinuoj. Oftas ja vortkunmetoj bele trafaj, sur-prize bildaj: memorlagunoj, dormorifoj, ventojuĝo, muskomilda, gruzogriza. Same la formulado: "tie ombron batui / de paseo disbruma / inter mornomuroj domaj / kaj poplegoj murmuremaj" kaj "mi mute stampedon timas / de nerelazeblaj praoj" (Reveni hejmloken), aŭ: "el radiaĉo / neforhuŝeblis / muziko-kraĉo". Okaze iu strofo estas netravidebla. Vortkombino povas mirigi (neniperdivulo), eĉ unuavide prezenti enigmon: seniamule, fordamaidis.

Se La du sinjoroj klare aludas la gejecon, la sekvanta Samlitula rigardo forte mildigas la kazon, elstarigante la teneron kaj konsolon de ĉi tia amo. Certe tiuj du eroj ŝanĝas la temon post la melopeeca Elba lido. Tankao (3), Manlegado, estas vere virtuoza. Pluraj poemoj tuŝas nian kulturon. Tiel Funebre (pri la morto de Auld), la stranga Monologo de lacerto esperantista, kaj Al Nikolai Kurzens, kiu eĥas la pensadon de la fama latvo, sed sonas tute alistile, alisonore. Ankaŭ Nicolino Rossi, samsortano, estas disfoje alparolata tra la poemaro. Post la pecoj kolektitaj en la rubriko Glaŭka lum’, la poemoj el Ekvadoro, poema taglibro, kaj el la simila parto Anda lum’, skizas diversurbajn humorojn, etosojn, vivsituaciojn: efemeraj sparkoj de observemo kaj rimarkivo.

Verse reversi de Benoît Philippe estas donaco al ni; jen de sekretaj rememoroj, duonkaŝitaĵoj, sugestioj kaj divenigoj, skizetoj pri Ekvadoro kaj Andoj, fulmrigardoj, apenaŭscenetoj, momentominiaturoj, atestoj kaj protestoj; jen de abundo da rarovortoj, interestiklaj, bildaj kaj sukaj, signifo- kaj vivoplenaj, kaj de nekutimaj frazkonstruoj, eĉ strangavortaj puzloj iafoje. Lia poezio, elvokiva, antaŭmetas nin al mutiga novo. Tial la interesa postparolo bele donas helpan subapogon.

Christian Declerck

En la poemo La du sinjoroj, Benoît Philippe skribas: "Ni ne plu kaŝu arkanon". Nome: li gejas, kaj amas geje. Sekve, legeblas ĉi-kolekte liaj poemoj pri gejaj amo kaj amoro, i.a. ĉiuj siatempe publikigitaj en la plur-aŭtora antologio Glaŭka lum’ (titolo prenita el unu el liaj versoj).

Pudorajn aŭ puritanajn legantojn povus surprizi bildoj eventuale tro maldecaj por ilia gusto. Tamen, ĉu nuntempe imageblas ŝokiĝo aŭ skandaliĝo pri ĉi tiaj versoj?:

Kiel mar-anemono
larĝe kisate malvolviĝas
la amara flor’

(Libro de Amo, Tristrekaj Miniaturoj, n-ro 25)

Probable ne, kaj la samon mi dirus pri la poemoj de Philippe nun aludataj. En ĉi libro oni trovos, do, gejajn lirikaĵojn kaj voluptopoemojn (aŭ, kiel skribus Piĉ, voluptalojn); kaj proteston kontraŭ ĉi-kampe ĉikanaj dogmoj kaj tabuoj.

Estus tro facile provi resumi la poeton per duvorta etikedo ("geja poezio" aŭ simile), sed ankaŭ torde, trompe kaj false. Ĉar ĉe Philippe (Germanujo, 1959) varias la temoj kaj la stiloj.

Jen la lingvo esperanto mem, kiu ŝajnas ludi gravan rolon en la intima vivo de la aŭtoro, kvankam iuj esperantaĵoj kaj esperanteroj eble rolas nur ŝerce, aŭ ilustre al io alia. Jen la eksplicitaj vers-omaĝoj al Nicolino Rossi kaj lia "vivopado", foje kvazaŭ alparole. Jen la tempopaso aŭ "viv-pasemo", la melankoliaj pase-veo, morgaŭtimo kaj mortotimo, ekzemple en la belegaj Mia patro kaj Mia patrino. Jen parabolo: La fremdulo. Jen ankaŭ ribelaj pensoj kontraŭ "strasa mondo nia" kaj "nia tero pita kaj putra": "Prefere pisu / soklen de templo kaj cenotafo!" (Por samvojano); ĉi-arene mi elstarigus la poemon Riobamba.

Mi trovas tre interesaj la dulingvajn poemojn (ĉu paralele verkitajn germane kaj esperante?), kiel Tro malfrue, kontraŭ militigaj naciismoj, aŭ la beltitola Mortokalme. Universala poezio dependas ne de rimoj kaj parnasaj gvidlibroj, sed de bildoj, konceptoj, figuroj. Tian oni trovas en la prozpoeme klara Blua horo; en la "poemaj taglibroj" Ekvadoro kaj Anda lum’ (kies poemojn sekvas datoj); aŭ en la librofina poemgrupo Tombej-murete.

Ambaŭ poemaj taglibroj povus pensigi pri teksasaj kaj meksikaj poemoj de Peter Browne, sed kun pli da rafiniteco. Miaopinie ankaŭ kun poezieco pli distilita ol en Glaŭka lum’ (1994), rezulte de salutinda evoluo. Simile al pentristo, fotisto aŭ filmisto, Philippe trafe prezentas ekfoton aŭ momentbildon en nur kelkaj versoj.

Fakte, kvankam ne ĉiam li sukcesas eviti la kaptilon de banaleco (ĉu iu poeto plene sukcesis tiutaske?), karakterizas lian poezion la abundo de fortaj, memorindaj bildoj. En la versoj "kiel sinistra korvomiriado / maske sur ĉiela palo" (Samlitula rigardo) oni bonvolu atenti la malbanalan lokon kaj efikon de la adverbo "maske". Jen pliaj adverbaj sparkoj:

"Vaske glimas du sandroj" (Tankao 4, poemo iom esotera aŭ hermeta, samkiel Ĉu aŭ Al la Falko de Damanhur, sed ĉu mi plendu pri tio?)

"en ĉi noĉo interdumonde" (Vesper-festo en Aosta Valo; evidente ĉi adverbo inspiris al mi la titolon de la postparolo)

"kaj filike / falemaj / palpebroj" (Guacamayos)

Kiel niaj plej kreivaj aŭtoroj, Philippe uzas brile, surprize, vive ne nur la adverbojn sed ankaŭ nove konstruitajn vortojn kaj esprimojn ("sia kialema koro", "pratembra maro"), aŭ aliteraciojn: "Li lante ludas lulosone" (Nigra anĝelo), "en kandela lumoklaro" (Vizite), "tra sinistraj penso-stoploj" (Aosta Valo). Krom en kelkaj versaĵoj iom pezaj (kiel Tankao 5), ĝenerale bildoj, vortoj, ideoj, rimoj, ĉiuj elementoj harmonie kunludas en la foje serena, foje perturba poezio de Philippe. Ja ne facilas verki tian japaneskon kiel Tankao 3 – Manlegado, superbe subtilan.

Cetere, oni preskaŭ povas percepti lian plezuron uzi frande la plej precizajn vortojn. Jen listeto da vortoj, kies signifon mi devis (re)freŝigi en la memoro per konsulto de vortaro: bistra, blendo, dabi, dilo, draĵo, falangio, fendro, fojero, grapli, hebeta, helianto, kamajo, kotorno, kutro, neŭmo, rotondo, ruŝo, spagati, taĉo, vultua. Iuj vortoj aperas ripete, kvazaŭ simbole: anĝelo, glaŭka, incendio, mudi, rugi (PIVa, sed proskribita el NPIV), skualo, splendo, tembro...

Kiel dirite, jen poeto inter du mondoj aŭ du lumoj; inter la tento kaj la streĉo; inter perturbo kaj sereno.

Jorge Camacho