Zamenhof
Biografia skizo

Abundegas biografioj de Zamenhof, ne nur en esperanto, sed ankaŭ en multaj aliaj lingvoj. Tre ĉagrene, ili emas kopii unu el la alia, kaj kiam mankas fakta scio, la aŭtoroj, per sia imago/diveno, inventas faktojn.

Aleksander Korĵenkov tre zorge studis la verajn faktojn kaj ne lasis sin influiĝi per la mitaro, kiu akumuliĝis pri la iniciatinto de Esperanto.

Ĉu vi povas respondi la ĉi-sekvajn demandojn?

1. Kial strangas la „antaŭnomoj” de Zamenhof: Ludoviko Lazaro?

2. Kiu(j)n lingvo(j)n oni kutime parolis, en la familio de Zamenhof?

3. Kiu(j)n profesio(j)n havis la patro de Zamenhof?

4. Ĉu oni prave nomus la patron de Zamenhof lingvisto?

5. Ĉu Zamenhof estis polo?

6. Kiun ĉefan celon unue havis Zamenhof por sia kreata lingvo?

7. En la frua vortuzo de Zamenhof mem, kiu estis lia nacio?

8. Kian interrilaton havas la unua formo de „Hilelismo”, poste la „Homaranismo”, ambaŭ de Zamenhof, kaj la „interna ideo” de esperanto?

9. Kial Wilhelm Heinrich Trompeter, en 1894, ĉesis financi la eldonadon de Esperantisto, kaj rifuzis plu pagi salajron al Zamenhof?

10. Kian komunumon projektis fondi Zamenhof en 1914?

Respondoj:

1. La oficiala nomo de Zamenhof estis Lazarj Markoviĉ Zamenhof. „Ludoviko” kaj „Lazaro” estas, respektive, la germana kaj la greka formoj de unusama nomo.

2. La rusan.

3. Instruisto de aritmetiko, la rusa kaj germana lingvoj; cenzuristo de germanlingvaj, hebreaj kaj jidaj eldonaĵoj.

4. Laŭ la nuntempa difino de „lingvisto”, ne.

5. La moderna Pollando estis parto de Rusio, do oficiale li estis ruso.

6. Esti komuna lingvo por hebreoj en fondota hebrea ŝtato.

7. Judismo. La vorto „nacio” en la frua zamenhofa uzado havis alian signifon ol nuntempe. En postaj jaroj li parolis pri sia „gento”, kaj post tio li preferis nomi judismon religio.

8. Hilelismo, laŭ sia formuliĝo en 1901: purigita hebrea religio, „kreo de neŭtrala popolo”, specife „sekto [kiu] kreos heredan, jam tute formitan kaj historie bazitan grupon, kiu iom post iom solvos en si sian propran popolon kaj poste la tutan homaron. Tia grupo povas esti nur unu, nome la popolo hebrea...”

Reformuliĝo de Hilelismo en 1906: „instruo, kiu, ne deŝirante la homon de lia natura patrujo, nek de lia lingvo, nek de lia religio, donas al li la eblon eviti ĉian malverecon kaj kontraŭparolojn en siaj nacia kaj religia principoj kaj komunikiĝadi kun homoj de ĉiuj lingvoj kaj religioj sur fundamento neŭtrale-homa, sur principoj de reciproka frateco, egaleco kaj justeco.”

Homaranismo (1917): strebado al „homeco”, al forigo de intergenta malamo kaj maljusteco kaj al tia vivmaniero, kiu iom post iom povus konduki ne teorie, sed praktike al spirita unuiĝo de la homaro ... La Homaranismo estas speciala kaj tute difinita politika-religia programo.

Interna ideo de Esperanto (1917): „nedefinita frateca sento kaj espero, kiujn ĉiu esperantisto havas plenan rajton ne sole komentarii al si tiel, kiel li volas, sed eĉ ĝenerale akcepti aŭ ne akcepti ilin ...”

9. Ĉar Zamenhof rifuzis aprobi diversajn bazajn ŝanĝojn en la lingvo esperanto.

10. „Kongreso [en 1915] de neŭtrale-homa religio kun la celo starigi novan religian principaron por ĉiuj homoj, kiuj perdis sian gepatran religian kredon, sed ne volas resti ekster ĉiu religia komunumo, kaj fondi tiun komunumon.”

Multegon pli eblas ĉerpi el ĉi tiu libro de Aleksander Korĵenkov, mi elektis nur kelkajn erojn interesajn kaj ofte misprezentatajn.

Kiel mallongan priskribon de Zamenhof, liaj vivo kaj pensaro, mi forte rekomendas ĉi tiun libron. Aliaj verkoj de Aleksander Korĵenkov profunde esploras la internan kaj eksteran mondon de Zamenhof, kaj egale rekomendindas. Sed kiel negranda referenc-libro, ĉi tiu estas vere atentinda.

Donald Broadribb

Zamenhof: Biografia skizo

Korĵenkov, Aleksander. Zamenhof: Biografia skizo / Antaŭparolo de Halina Gorecka. — Kaliningrado: Sezonoj; Kaunas: Litova Esperanto-Asocio, 2010. — 64 p., 600 ekz. — (Serio Scio; №9).
Korzhenkov. Zamenhof

Jen la 9a titolo en la serio Scio, aldoniĝanta al aliaj du famaj prizamenhofaj verkoj: la antologio Mi estas homo kaj la studo Homarano, ambaŭ redaktitaj de la nuntempa ĉefkompetentulo pri la temo, Aleksander Korĵenkov.

La publiko miros, ke aperas en Esperanto verko pli malgranda ol la supre menciita Homarano, kiu ŝajnas prezentiĝi kiel ĝia resumo.

Tamen la naskiĝo estis alicela. Esperantic Studies Foundation decidis aperigi en la angla lingvo skizan biografion de Zamenhof, konsiderante, ke kutime la nemultaj linioj, kiuj aperas pri li en la ordinaraj enciklopedioj, malprecizas kaj malkompletas pri nomo, nacieco, politika agado, filozofia pensado, evoluo de liaj ĉefaj ideoj: preskaŭ nur la lingvo de li iniciatita estas menciata, pri la cetero, apenaŭ kelke da vortoj, se entute.

Tia biografio estis komisiita al Korĵenkov en Esperanto kaj aperis, tradukite kaj adaptite de Ian Richmond, en majo 2010 sub la titolo Zamenhof: The Life, Works, and Ideas of the Author of Esperanto (eld. Mondial, Nov-Jorko). Ĝi estas modelo por versioj en aliaj etnaj lingvoj, kaj, celante neesperantistan publikon, ĝi ankaŭ enhavas informojn pri la lingvo mem.

La originala esperantlingva skizo ne aperis prese tiam, ĉar la esperantistoj ja havis je dispono la multe pli ampleksan verkon Homarano, sed ĝia (tro) rapida elĉerpiĝo (dua eldono estas planata por la venonta somero) igis oportuna la aperigon de la originala skizo, sen tamen iuj elementoj certe konataj al esperantisto. Sed intertempe venis novaj malkovroj, kaj do la ĵus aperinta Zamenhof ne koincidas kun la pasintjara originalo kaj havas novaĵojn eĉ kompare kun la antaŭa volumo (ekzemple pri la patro, Marko Fabianoviĉ Zamenhof). Tial la verko altprocente prezentas temojn kaj datumojn kiujn ne nur la ordinara, sed eĉ la tre sperta esperantisto, tute ne konas.

La tralego de la idealoj de Zamenhof, de lia vivo, de la malfacilaĵoj kiujn li trafis por disvastigi siajn ideojn, ne lasas la leganton, eĉ spertan esperantiston, sen kortuŝo. Lia migrado de unu loko al alia por serĉi establiĝon kiu donu sufiĉajn monrimedojn por li kaj por lia abunde kreskanta familio; liaj seniluziiĝoj pri malakcepto de liaj etikaj ideoj eĉ inter la amikoj kiuj akceptis la lingvon; la daŭra timo, ke lia judeco povas ĝeni, do oni ne tro disproklamu ĝin; la sento de mallibereco, preskaŭ sklaveco, kiun donis al li la rolo de Majstro, de kiu li volis kiel eble plej frue liberiĝi: ĉio ĉi skulptas figuron negajan, suferan, malfirman.

La diversaj versioj de lia etika doktrino, unue proponita al limigita rondo kun nomo hilelismo, poste tra daŭre evoluantaj broŝuretoj proponata al la tutmondo kiel homaranismo, la plumnomoj per kiuj li sin kaŝis, la deziro kunigi la homaron distingante la esencon de la aspiro al paca intergenta vivo disde la akcesoraj formoj religiaj kaj moraj: denove ĉio ĉi montras la timon esti miskomprenata, kontraŭata. Zamenhof devis moviĝi ekvilibre en medioj malsamaj: rigora judismo de la unuaj adeptoj, rigida katolikismo de Beaufront kaj Dombrowski, fakta ateismo de la ĉefaj francaj intelektuloj: la Preĝo sub la verda standardo ne plaĉis al iuj, la klara prezento de la interna ideo riskis ofendi aliajn, la patoso de liaj paroladoj estis cenzurita, vortoj kiel “gento”, “nacio”, “popolo” devis esti uzataj tre singarde, laŭ la ĉirkaŭa medio, por ne agaci ies orelojn: Zamenhof moviĝis preskaŭ en minita kampo, strebante ne malplaĉi al amikoj, ateistoj, katolikoj, reformemuloj, konservativuloj, intelektuloj kiuj ĉiuj klopodis lin direkti, lin konsili, lin (jes ja, ni diru tion klare) malhelpi en lia aspiro al libereco. Esperanto estis jam propraĵo de la diversaj movadgvidantoj, Zamenhof komencis esti pli embaraso ol avantaĝo.

Ŝajnus absurdaĵo aserti, ke Zamenhof kabeis; kaj tamen certe lia ĉefa intereso fariĝis ne plu la lingvo, kiun li tamen daŭre flegis per tradukoj, sed la klopodo krei homaranisman organizon, kun centra templo en neŭtrala lando, kie okazu kunvenoj, kaj kie la familioj lernu konduti homarane agnoskante la akcesorecon de la diversreligiaj moroj. Por tiu celo li klopodis mobilizi la esperantistojn, kiuj ŝajnis al li la plej fekunda tereno por tiu agado, sed li ricevis akcepton tre malvarman; jam la Bulonja Deklaracio estis frostiginta ĉiujn etikajn ligojn de la lingvo, kaj la postaj elpaŝoj trafis al opozicioj diversdevenaj, jen el judaj gazetoj, jen el polaj, do ĝuste el la medioj en kiuj li devis vivi. Cetere la nepreco de komuna lingvo kiel centra kuniga elemento por la homaranisma filozofio malaperas; Esperanto vivas kaj sukcesas, kvankam modeste, per si mem, en alia medio.

Ĉion ĉi Korĵenkov prezentas en tre preciza kaj bone dokumentita maniero; sed leganto memoru, ke ne temas pri rakontita historio, sed ja pri biografia skizo; tial ege oftas eldiro de faktoj tra mallongaj frazoj, sen komentario. Malgraŭ tio, la legado estas fascina kaj la sinsekvo de la okazaĵoj kaptas la leganton; la aŭtoro ne elmetas juĝojn, li klopodas diveni kaŭzojn de tiu aŭ alia ago aŭ sinteno de Zamenhof dum lia longa vojo de cionismo ĝis tutmondismo, de la unuaj diskutoj pri ebla komuna tero por hebreoj ĝis komuna centra loko por kunveno de homaranoj, de la junaĝa judmora praktikado ĝis preskaŭa indiferento por la religioj kaj fine ĝis ebla realproksimiĝo al la ideo de postmorta vivopluo. Lia baraktado inter la lingvaj reformproponoj ĝis la konsciiĝo pri esperantista popolo kiu sian lingvon jam havas, kaj do akordiĝon kun la Delegitaro oni povas simple neglekti; tion Korĵenkov interpretas sagace, surbaze de plena kompreno pri la homo, tamen sen esperantismaj misvidoj. Li amas sian protagoniston, sed elmetas lin aperte al la juĝo de la historio.

Ampleksa bibliografio kontribuas al la scienceco de la verko.

Carlo Minnaja (Italio)

La Ondo de Esperanto. 2010. №12 (194)

Carlo Minnaja