DE EDELE KUNST VAN VERTALEN

We hebben het klaarblijkelijk gehad met de discussies, debatten en ruzies die zich rond de coronacrisis af­speelden. De gefnuikte vrijheid, mondmasker- en vaccinatieplicht, corona­baro­meter en -pas, het lijkt allemaal verleden tijd of we hebben ons eraan aangepast of erbij neer­gelegd. Toch opende deze stroom aan informatie ook mogelijkheden tot wat taalbeschouwing, bijvoor­beeld over het gebruik van Engelse woorden, c.q. Engelse wetenschappelijke termen.

In een vorig leven – lees: voor ik met pensioen ging – was ik leraar Nederlands. In een schrijf­opdracht die ik mijn leerlingen gaf, over hun relatie met de school, stoorde mij hun foutieve (?) gebruik van het woordje ‘alarm’ in een zin als: “Ik stelde het alarm van mijn smartphone in, zodat ik me niet zou verslapen.” Duidelijk hoort hier het woordje ‘wekker’. Een alarm in het Neder­lands is immers een waarschuwingssignaal. Het past echter dat foute gebruik met enige clementie te bejegenen. Sinds kort ben ik ook de (gelukkige) bezitter van zo’n smartphone, en inderdaad bij de vele functies die het toestelletje kan vervullen is er ook een uurwerk (Klok) en daarin kan je “Alarmen” instellen.

Je vraagt je wellicht af wat dit te maken heeft met de berichtgeving over corona. Nou, ook daarin vind je een aantal bizarre fenomenen rond het fout of overbodig gebruik van Engelse woorden. Ik noem het bizar omdat er vaak een goed Nederlands synoniem voor is en omdat de auteur(s) van de artikel(en) dat ook weten. Zo vond ik onlangs in De Standaard de volgende zin: Omikron infecteert menselijke cellen twee keer zo snel als de deltavariant, blijkt uit celproeven die deze week verschenen in een preprint (voorpublicatie). Nu is de vertaling van een Engels woord uiteraard niet overbodig om lezers die niet zo beslagen zijn in het Engels, te helpen. Toch kan je je afvragen of het niet veel zinvoller is om gewoon het Nederlandse woord te gebruiken en uit te leggen wat dat precies is zo’n ‘voorpublicatie’.

Nog gekker wordt het in deze zin in hetzelfde artikel: Maar bij omikron lijkt iedereen weer bevat­telijk voor besmetting, waaardoor het risico op massa-uitbraken (superspreading events) flink is toegenomen. Een Engels woord vertalen naar het Nederlands, tot daaraan toe. Maar waar zit de (informatieve) meerwaarde van het vertalen van een Nederlands begrip naar het Engels? Heus, wie in staat is een Engelstalig artikel te lezen, zal ‘superspreading event’ echt wel kunnen plaatsen.

De ongerijmdheden gaan nog verder. In een ander artikel vond ik de vermelding intensieve zorg (IC). Oké, een goede verstaander heeft maar een half woord nodig en een slechtwillende ver­staander kan op elke slak zout strooien. Opnieuw getuigt het op zijn minst van enige taal­slordig­heid om een Nederlands begrip af te korten met zijn Engelse equivalent (IC = Intensive Care). Toegegeven, de laatste term en afkorting zijn zowel in de medische als in onze (Vlaamse of Nederlandstalige) dagelijkse wereld meer ingeburgerd.

Nu weet ik ook wel dat pleiten voor accuraat en zuiver taalgebruik een gevecht tegen de bierkaai is. Ook tegen het argument dat taal nu eenmaal onderhevig is aan verandering en evolutie is weinig in te brengen. En in evolutie wint uiteindelijk de meest aangepaste. Wie dat is? Toen ik pas kennismaakte met het Esperanto, heerste er een strijd tussen de woorden komputilo en komputero. Volgens mij heeft komputilo uiteindelijk de strijd gewonnen… maar ik ben niet zeker. In het Nederlands heerste er in de computerterminologie ook lang een strijd tussen cursor en loper. Wie van die twee de bovenhand gehaald heeft, weet ik al helemaal niet. Wellicht hangt het ervan af of je het vraagt aan ICT-specialisten of aan de doorsnee computergebruiker. Ikzelf ga voor loper, ondanks zijn talrijke homoniemen (zelfde woord, andere betekenis): iemand die zich al lopend voortbeweegt, een langwerpig tapijt op een trap of in een gang, een schaakstuk, een sleutel waarmee je veel verschillende sloten kan openmaken en dus ook dat flikkerende blokje of streepje op je computerscherm. Dat cursor en loper tegenwoordig wellicht de loef wordt afgestoken door het nederige ‘pijltje’, heeft te maken met de moderne grafische toepassingen. Strikt genomen zijn de loper en het pijltje niet helemaal hetzelfde: met het pijltje kan je makkelijk en snel de loperpositie in een tekst aan­klikken.

Ten slotte nog een uitsmijter waaruit blijkt dat het met het gebruik van het Engels – ook in gerenommeerde Vlaamse kranten – wel eens verkeerd kan lopen. Wat denk je van volgende zin: We kregen te zien hoe twee tekenaars/designers (sic) deze nieuwe Belgische auto eerst op papier tot leven wekten, met letterlijk duizenden sketches. Leuk geprobeerd, maar wel echt fout: In het Engels is ‘sketch’ inderdaad homoniem (snelle tekening en grappige tekst of act). In het Nede­rlands zijn daarvoor twee woorden: schets en (met wat goede wil) scherts, al is de courante term voor de grappige act wel sketch. Of die ontwerpers om een grappige manier blitse auto’s hebben staan uitbeelden, durf ik echter ten stelligste te betwijfelen.

Guido Van Damme

P.S. Dit artikel is geschreven voor de informatie over de nieuwe ‘Dikke Van Dale’ mij bereikte. Opvallend is vooral dat zo’n tien procent van de nieuwe woorden – 979 woorden om exact te zijn – uit het Engels ontleed worden. Big tech, airfryer of awkward: het zijn voortaan ook Nederlandse woorden voor de redactie van de Dikke Van Dale. Niet iedereen is daar gelukkig mee. Details kun je vinden in dit artikel uit De Morgen.

Laatste aanpassing van deze bladzijde: 17-05-2022