De relativiteit van een honderdjarig bestaan

Vele mensen denken dat Esperanto, indien het werkelijke een volwaardige taal was, na een meer dan honderdjarig bestaan, veel meer verspreid en gebruikt zou moeten zijn.

1. In juli 1887 verscheen in Polen een Russisch leerboekje "Internacia Lingvo" van een onbekend auteur Dr. Esperanto. Dit was een pseudoniem voor de oogarts Dr. L. Zamenhof. Op het boekje stond het devies: "Opdat een taal internationaal zou zijn volstaat het niet ze zo te noemen". Er stond ook de volgende gewichtige verklaring: "Een Internationale Taal, zoals elke nationale, is het bezit van iedereen", en "De auteur ziet voor immer af van alle persoonlijke rechten hierop. Het recht om deze brochure in alle andere talen om te zetten hoort iedereen toe".

Kort daarop gebruikte men niet alleen de naam "Internacia Lingvo", maar het pseudoniem "Esperanto" om de nieuwe taal aan te duiden. Esperanto heeft tevens een symbolische betekenis en deze is: hij die hoopt.

Hetzelfde jaar volgden reeds een Poolse, Franse en Duitse vertaling. Zamenhof zond het Eerste Boek aan dagbladen, redacties, verenigingen, professoren, geneesheren van verschillende landen. Hij liet ook annonces in buitenlandse kranten plaatsen met het verzoek hem te schrijven om een leerboek van de "Internacia Lingvo" te ontvangen. Dit laatste propagandamiddel leek meestal het meest effectieve. In hetzelfde jaar verscheen het Tweede Boek.

Dit was het bescheiden begin van Esperanto. Omdat toen de idee zelf van een internationaal communicatiemiddel steeds actueler werd, verspreidde de taal zich tamelijk snel in verschillende landen, vooral in Duitsland en Frankrijk. Er verschenen verscheidene leerboeken, vertalingen van literaire werken, kranten en propagandamiddelen. Zamenhof beantwoordde honderden brieven aangaande zijn taal om zijn standpunt te preciseren, te rechtvaardigen en te verklaren.

1905 was een belangrijk jaar voor Esperanto: meer dan 700 esperantisten uit alle landen van Europa namen deel aan het Unua Internacia Kongreso de Esperanto in de Franse stad Boulogne-sur-Mer. Ook Zamenhof en zijn echtgenote waren aanwezig. De mensen constateerden voor het eerst, dat zij zonder problemen met elkaar konden spreken in het Esperanto en voor de eerste keer voelden zij dat ze niet alleen tot een nationale, maar tevens tot een supranationale gemeenschap behoorden.

Er grepen ernstige discussies plaats in verband met de taal en de middelen om haar te verspreiden. Van toen af vonden in alle delen van de wereld Internationale Esperantocongressen plaats. Het 81ste in de rij had plaats in 1996 in Praag.

Boulogne-sur-Mer was een grote stimulans voor Esperanto. Tijdens de volgende jaren evolueerde het "project" naar een volwaardige taal, wortelde zich meer en meer in de Supranationale Gemeenschap, verwierf niet alleen een rijke uitdrukkingsmogelijkheid, maar ook een eigen geest, een eigen ziel.

De Esperantobeweging werd georganiseerd, de meest verscheidene organisaties en verenigingen ontstonden, een rijke literatuur kwam tot stand en in vele landen deed de taal haar intrede op scholen.

Laten we niet vergeten dat Esperanto overkwam als een "project", niet als een complete, volwaardige taal.

Fundamenteel bezat ze echter alle ingrediënten om zoals een menselijk embryo te groeien, te evolueren, te rijpen. Voor beide heeft het groeiproces tijd nodig, een zee van tijd.

a) Interne

- In 1907 publiceerden twee Franse esperantisten, L. Couturat en L. de Beaufront, een nieuwe geplande taal, Ido (= "nakomeling" van Esperanto), die volgens de initiatiefnemers veel logischer was dan Esperanto. Ze oogstte geen groot succes, bestaat nog steeds, zonder grote betekenis, maar deed heel wat mensen aarzelen om zich in te laten met een plantaal.

- Organisatorische en financiële problemen.

- Het heroprichten van de Esperantobeweging na de tweede wereldoorlog in Europa vereiste veel tijd en energie.

b) Externe

- Het bliksemsnelle succes en na slechts enkele jaren de even snelle afgang van Volapük, plantaal in 1880 gepubliceerd door de geestelijke J. M. Schleyer. Na het verschijnen van Esperanto was een vergelijking tussen de twee talen steeds in het voordeel van de Internationale Taal van Zamenhof. Maar evenals Ido betekende Volapük enige tijd een rem voor Esperanto.

- De vreselijke economische crisis van de jaren 1920-1930, waarvan de omvang door de hedendaagse mens nauwelijks voorstelbaar is.

- Tijdens de wereldoorlogen 1914-1918 en 1940-1945 functioneerde Esperanto nog wel enigszins, maar maakte alvast geen vooruitgang en verloor vele aanhangers.

- Ook de jaren voor en na de oorlog begunstigden zeker niet de verbreiding van een internationale, neutrale taal.

- De nationalistische, dictatoriale, politieke regimes van de 30er jaren maakten van Esperanto als transnationaal communicatiemiddel een "gevaarlijke taal"(1). In de Duitse nazi-concentratiekampen kwamen duizenden esperantisten om, waaronder verscheidene familieleden van Zamenhof (hij zelf stierf in 1917). Aangezien Duitsland bijna het ganse gebied van Europa bezette, was Esperanto gedurende vijf jaar overal verboden.

- Het grote prestige van de Angelsaksische wereld na de 2de wereldoorlog, vooral van de USA, haar politieke en vooral economische superioriteit hebben sterk het enorm succes van het Engels als internationaal communicatiemiddel bevoordeeld in alle internationale betrekkingen, verenigingen, congressen enz.

Met al deze onvolledige feiten en beschouwingen willen we alleen maar demonstreren dat honderd jaar een erg relatief begrip is. Als we rekening houden met het feit dat de eerste, eenvoudige brochure in 1887 verscheen in zeer nadelige omstandigheden; dat er veel tijd nodig is om de taal te leren kennen en verspreiden, om mensen te informeren en te overtuigen, om de taal te leren, om cursussen in te richten, om boeken te schrijven en uit te geven enz, enz.; dat er talrijke, vaak dramatische beletsels en obstakels waren, die gedurende decennia het ongeremde en vlotte groeiproces hinderden, mogen we ons verbazen over de bereikte resultaten.

Niettegenstaande de opkomst van enkele andere plantalen van jongere datum drong alleen het Esperanto in dergelijke mate het bewustzijn van de mensen binnen. Alleen Esperanto, alhoewel beperkt en onofficieel, functioneert volop als een internationaal communicatiemiddel. Het is gereed voor een omvangrijker en officieel gebruik, ook als een beschutting voor alle nationale talen en culturen.

(1) Gedetailleerd onderzoek en beschrijving van de tegenkantingen en alle vervolgingen, die Esperanto vanaf het begin van zijn bestaan wegens politiek-ideologische motieven heeft ondervonden, zijn te vinden in het boek van Ulrich Lins: La danĝera Lingvo (545 p.) Uitgave: Bleicher Verlag, Gerlingen.

De relativiteit van een honderdjarig bestaan

Edward Symoens