|
Ezopa saĝo
|
|
LA EZOPA SAĜO - INTERNACIA |  1956 |
Ezopo! Ĉu li estis aŭ ne estis? - demandas Kalocsay en sia neforgesebla majstra poezia biografio de Ezopo, kaj jene li respondas:
Li, tamen, eĉ se li ne vivis, vivas.
Se Hellas lin ne naskis, ĝi lin kreis.
Jen la greka kontribuo al la mondkulturo! Estas verŝajne, ke la Ezopa fablaro estas heredo de historietoj, onidiroj, parolturnoj el tiamaj enlandaj kaj ĝeneralaj legendoj, plus fantaziaĵoj, en si mem socia produkto greka kaj samtempe universala, tiutempa kaj tradicia. La grekoj, inter ili Ezopo donis al tiu ĉi vasta materialo vivan, kvazaŭ eternan formon, kion tute ne kontraŭdiras, ke en detaloj la ezopaj fabeloj povas prezenti modifojn. La skandinavia vulpo - manke de vinbero en tiuj landoj - konsideras la sorpon acida. La morto rikoltas per diversaj iloj laŭ la rikoltmaniero de la diversaj landoj. Tra la tempoj diversaj reverkintoj aldonis lokan koloron, kaj ankaŭ ŝanĝis kelkfoje la formon de la fabloj laŭ la loko aŭ la pozicio de la reverkinto. Origine la fabloj estis prozaj, laŭ la ĉiutaga parolo, sed iom post iom ili akiris pli striktan formon kaj fine ili aperis en poezia formo. Kalocsay mem rakontas pri tiu evoluo kulturhistoria.
Kalocsay! Jen la hungara kontribuo! La nun 65-jara ĉefkuracisto kaj universitata aŭtoritatulo, vivspertulo, mem dum 45 jaroj aktive kaj aktivige konstruas, perfektigas la instrumenton de la interhoma solidareco kaj futuro. Certe li scias nun, ke li ne plu estas "poeto sen popolo". Nia popolo vivas, eĉ organizas sin sur la kultura kampo, kion pruvas ĝuste la konkreta fakto, ke dana eldonejo rapidas aperigi tiun ĉi ĉefverkon, kiam en la propra lando de la poeto ankoraŭ tia eldono ne estas ebla. Laŭdon al la Kopenhaga Konversacia Klubo kaj ĝia eldonejo "Koko", kies herolda krio aŭguras sunan matenon. Post la perla poemaro "Rozoj kaj Urtikoj" de Poul Thorsen, jen grandioza kontribuo al la mondkulturo. Tiel aliĝas aktive danoj al la greka-hungara universala produkto - Ezopa Saĝo.
La eleganta kaj agrable kaj sprite vinjetita libro konsistas el sep partoj: 1) Kvazaŭ uverturo rolas la poemo de Agathias: La statuo de Ezopo. Post la lasta verso: "kaj allogu korojn per fabelsorĉo de Samos'." la kurteno malfermiĝas kaj aperas 2) Kalocsay kun la biografio versa "Ezopo". Tiu ĉi poemo estas grandioza en sia simpleco kaj klareco, inda por traduko kaj aperigo en naciaj lingvoj. 3) Sekvas 8-versa antaŭparolo de Phaedrus kaj poste 4) la Fabloj. La lastaj tri partoj estas komentoj, glosoj kaj vortlisto.
La Fabloj estas niaj malnovaj konatoj, la historieton pri la lupo kaj ŝafideto, ekzemplanta la perforton kaj la oftan viktimiĝon de la malfortulo, la rakonto pri la sin plenblovanta rano, kiu tamen ne sukcesas atingi la volumenon de la bovo kaj ankaŭ la aliajn oni rekonas, sed ne kun la laca gesto, "tion mi jam scias delonge", sed kun la revelacio de novaĵo. Tion oni povas danki kompreneble al la majstra arto kaj art-ekonomio de Kalocsay, kiu diras precize tiom, kiom sufiĉas por atingi la maksimuman efekton.
Ni revenu al la enkonduka poemo "Ezopo". Per nur kvin 91-silabaj versoj Kalocsay revivigas al plena vivo la imagan figuron de Ezopo:
Oni rakontas, ke li, Friga sklavo
estis platnaza, nanstatura, lama
ŝvelventra knabo kaj krom tio, muta.
Lin lia mastro, ne povanta uzi
alie, sendis al laboro kampa.
La versoj ne rimas, sed oni sentas la sonoron de rimoj pro la akcentaj vokaloj a kaj u. Ni spertas la saĝon kaj sorton de Ezopo, kies muteco ŝanĝiĝas al klasika kaj epigrama elokvento. Kalocsay sentigas tion per la uzo de rimoj tiuloke kie Ezopo mem parolas. Kiam oni alvokas lin kuiri ion el la plej utila "materialo" li diras:
La plej utila estas lango:
Per ĝi al dioj preĝa danko
kaj preĝa peto de ni sonas,
ĝi al la saĝo vortojn donas,
la veron ni per ĝi rakontas,
kaj ĉiu ĝojo el ĝi fontas.
Sed post kiam oni volas manĝon el la plej difekta materialo, Ezopo denove aludas pri la lango kaj finas sian priskribon:
Ĝi diras falsajn argumentojn,
subfosas familiojn, gentojn.
Ĉiuj ĉi karaj versoj same kiel la fabloj mem elvokas potencan reagon asociaciojn el la vivo kaj historio, kaj Kalocsay adaptas sian Fablon al certa epoko, al la nuna, kion pruvas la jena citaĵo:
Senditoj aŭdu, rekta estas la parol'!
Du vojojn antaŭ si havas la popol'!
La unu vojo komenciĝas per sufer',
finiĝas pace: Estas vojo de l' liber'.
L' alia ŝajnas tre alloga ĉe l' ekir',
sed ĝi finiĝas en amaro, kun suspir':
Ĝi estas vojo de sklaveco kaj servut'.
Libera ja naskiĝis la Samosa gent',
libere volas vivi, kaj ne kiel brut',
do ĉiujn fortojn ĝi kolektos por defend'.
El la mondkaoso nuna, plena de kontraŭdiroj leviĝas la postulo kaj nepra rezulto: la libero, kies vojon oni ne povas vidi ĉiam klare. Sed la apero de la eleganta majstreco de la Kalocsaya arto en si mem kunpruvas, ke la vojo de la interhoma kompreno vere estas atingebla dank' ankaŭ al la ekzisto de progresa internacia lingvo. A1 la mondkulturo kontribuis jen Ezopo, grekoj, hungaroj, danoj kaj ĉiuj aliaj, el kies lingvo- kaj kulturo-arabeskoj sinteziĝis Esperanto.
Versarto, sonarto. Jen ekzemplo:
kaj ve, ni tamen, sen sekur'
eterne tremas time . . . (p. 17.)
Tri "r" kaj la aliteracia "t" kun la vokaluzo perfekte bildigas la timon. Oni povus amasigi ekzemplojn, sed sufiĉu nur du, la, amuza citaĵo el la "Avida hundo":
El gia buŝ', senkapte kapta,
pum! falis la viando fakta, (p. 75.)
kaj la tutversaj rimoj:
Ne Dio kaj nemortemulo,
sed di-statuporta mulo (p. 59.)
Per la Ezopa Saĝo nia literaturo grave riĉiĝis, kaj tiel ankaŭ la tutmonda beletra arto. La libro (ankaŭ kiel presfabrikaĵo) estas vera perlo. Ĝi estas historia, legenda, fantazia, orakola, arta, originala, kulturkontribua, majstra, sentima. Certe ĝi eĥos. Oni aŭdas ja ne nur la ritmon kaj la voĉon laŭ estetika vidpunkto, sed ankaŭ la emocian vibron malantaŭ la vortoj.
Mi profetas, ke la stoko baldaŭ elĉerpiĝos. Ĉar - la Esp. popolo ne estas "tute surda por la ĉarm' de l' arto".
Mogens Groth
Recenzo: Ezopa Saĝo |  2/2 p. 76-80 |
Oni nun multe agitas pri enkonduko de Esperanto en la lernejojn; sed oni ĝis nun malmulte zorgis pri eldono de taŭgaj libroj por la eventualaj junaj lernantoj. Jen fine unu, kiun ili povus praktiki, sen danĝero por la florado de ilia intelekto aŭ por la korekteco de ilia parolo.
Mi ne scias, ĉu tio estis la motivo, kial nia granda Esperantista poeto turnis sin al la antikva saĝulo kaj al tiu, nun malmulte honorata, literatura ĝenro. Sed mi scias, ke li elfaris ĉefverkon. El tiuj tiel malnovaj rakontoj, kiujn ni ĉiuj lernis sur la benkoj de la lernejo, li teksis mirindajn poemetojn, plenajn je humuro kaj pitoresko, je spritaj rimoj kaj trafaj diroj -- kaj nur unu afero mankas, tio estas la moralinstruo. Kalocsay donas kiel motivon, ke la rakontoj de Ezopo taŭgas por pluraj celoj, kaj estus limigi ilian valoron, se oni difinus al ili nur unu moralaĵon. Tio estas vera, sed mi tamen bedaŭras, ke la granda poeto ne konsentis kunverki tiujn rimitajn proverbojn, kiaj estas la fablaj moralinstruoj, ĉar tiuj versoj estas ofte profunde markitaj en la memoro de la infanoj kaj sekve liveras oportunan materion por citaĵoj en la konversacio; sed eble la ekzisto de la Proverbaro de Zamenhof estis por Kalocsay kroma motivo deteni sin de tia laboro, utila kiel ĉio, kio povas servi al la unuecigo de la komuna lingvo.
La libro prezentas al ni laŭdire sepdeksep fablojn: tiu nombro ŝajnas plaĉi al la fantazio de la poeto: ankaŭ sepdek sep estas la verskvaroj de la "Kalendaro"; kaj eĉ, por atingi aŭ pli ĝuste limigi sin al tiu nombro, Kalocsay lerte kaŝis kelkajn aliajn fablojn aŭ en la enkonduka Vivo de Ezopo (en kiu oni trovos kvar: La ŝafoj, La lupoj kaj la hundoj; La kamparano kaj la grilo; Flosanta ŝtipo; La kamparano kaj la azeno) kaj en la Komentario (kie oni trovos unu, pĝ 122: La kankro kaj la Serpento). Eĉ li havis la heroecon foroferi unu, kiun mi ĉi tie pie kolektas: La Providenco
Post enkonduka epigramo de Agathias pri la statuo de Ezopo, Kalocsay rakontas al ni, per blankaj kvinjamboj, la vivon de Ezopo. Kaj unue, li ne blinde asertas pri la historieco de lia heroo:
|
Ĉu li estas, aŭ ne estis? ... Li tamen, eĉ se li ne vivis, vivas. Se Hellas lin ne naskis, ĝi lin kreis. |
Eĉ tio estas, laŭ mia scio, iom tro indulga. La fama Vivo de Ezopo estis grandparte kopiita el aramea fabelo, "La Saĝo de Aĥikar"; kaj multaj fabloj de Ezopo estas nur tradukoj aŭ adaptoj de la "Sentencoj", per kiuj la aramea saĝulo admonas sian nevon, kiu lin malbele perfidis. Oni komparu ekz-e la 129an sentencon de Aĥikar:
"Vi estis por mi, ho filo! kiel unu serpento, kiu grimpis sur faskon da dornoj kaj estis kun ĝi forportita de la rivero. Unu lupo ĝin ekvidis kaj diris: 'Io malbona staras sur io malbona, kaj iu pli malbona ambaŭ forportas!' kaj rebatis la serpento: 'Kaj vi, ĉu vi rekondukas la kaprinojn al ilia mastro?'"
kun la 145a fablo de Ezopo:
"Unu vipuro sur fasko da dornoj estis forportita en riveron. La vulpo, preterpasante, ĝin ekvidis kaj diris: 'La ŝipisto estas inda je la ŝipo!'..."
Kompreneble, se la ĝenro estis elpensita de la lerta semida spirito, la egala lerta helena sprito ĝin fruktigis kaj perfektigis. Skizan historion de tiu ĝenro oni trovos en la Komentario de Kalocsay, kie li eĉ tradukis, kun sia kutima majstreco, belan paĝon de La Fontaine pri la arto de la fablado. Li tre bone nomas la francan poeton ia Homero de la fablo; sed li ne volis rivali kun li en la pliampleksigo de la ĝenro: li tenas sin preskaŭ ĉiam je la koncizo de Ezopo, kelkfoje eĉ de Babrios, kaj pluraj liaj fabloj aspektas epigrame; ateste, jena:
|
Leporoj, kun la agloj batalonte, la vulpojn vokis helpi. "Tre volonte ni helpus -- diris tiuj -- se ne klarus, kun kiuj kontraŭ kiuj ni batalus." |
Sed pri la elekto de la temoj, Kalocsay montras sin tiel larĝanima, kiel La Fontaine: li ĉerpis precipe el la helena literaturo, sed ankaŭ el Fedro, kaj, tra La Fontaine, el la hindaj fablaroj; li kolektis temojn el Esĥilo, Arĥiloko, Hesiodo, Lukiano kaj Platono; kaj, per laŭdinda zorgo pri la unueco de la tono, li eĉ redonis helenan koloron al la grandioza fablo de La Fontaine "La pesto-plagitaj bestoj", kiun li cetere ankoraŭ pli larĝigis, kvazaŭ li sentus, ke tiu praa ekzemplo de memkritiko estis la vera tipo de ĉiuj sekvontaj...
La plej grand aparto de la fabloj temas, kompreneble, pri bestoj; sed la poeto konservis kelkajn pli modernajn, kie rolas homoj (Laŭ ĉies plaĉo: patro, filo kaj ilia azeno; Trezoro en la tero; Inter du virinoj ktp.), kaj eĉ, pro aparta humuro, unu malbona kuracisto! Ni retrovas kun amuzo niajn bone konatajn bestojn-heroojn, la lupon, la leonon, la azenon, la urson, la aglon, kaj precipe la vulpon (kiu en la hindaj fabloj estas anstataŭata de la hieno). Kaj ĉiam kun la sama plezuro ni relegas pri iliaj aventuroj en la Esperanta reĝlando, des pli ke ili estas rakontitaj per tre simpla lingvo, sen distordo de la vortordo, sen ĝeno en la parolo, ĉu pro la rimo, ĉu pro la ritmo.
Kaj tamen la ritmojn plej diversajn Kalocsay klare plezuris uzi, tiel ke jena fablaro konsistigas iel kompendion de la esperanta metriko. Kompreneble la kvinjambo estas unu el la plej oftaj versoj, sed ne la plej ofta: tio estas la kvarjambo, kiu aperas en 23 fabloj; la trijambo aperas unu fojon, la kvinjambo en 17 lokoj; inter la trokeaj versoj, ni trovas 16 ekzemplojn de la kvartrokeo, 2 de la kvintrokeo, unu de la sestrokeo kaj unu de la oktrokeo. Inter la pli kuriozaj ritmoj, oni rimarkos la sesjambon, uzatan 11 fojojn, kun sia vira finiĝo, destinita konservi la jamban svingon ĝis la fino:
| Senditoj, aŭdu, rekta estas la parol'! |
la sepjambon (4 ekzemploj), ĉe kiu la sama efekto estas ricevata de la vira cezuro post la 4a piedo:
| Maljuna estis la leon', mallerta jam por kuro... |
kaj fine la aleksandron, kun la meza kromsilabo:
| La reĝo de la bestoj inerte sin etendis... |
kiu aperas en 4 okazoj.
Kvar fabloj uzas miksitajn versmezurojn, jen kvinjamboj kun trijaboj, jen kvarjamboj kun unu amfibrako ktp. Oni vidas, ke la poezi-lernantoj povos akiri plenan scion pri sia metio, nur trafoliante tiujn Ezopajn paĝojn; la saĝon oni donas krome.
En la versoj, kiujn li uzas por traduki antikvajn ritmojn (la oktrokeo por la heksametro, la sesjambo por la latina senarius ktp.), Kalocsay alprenis la kutimon aldoni, je kelkaj lokoj, unu kroman mallongan silabon, por imiti la intermikson de jamboj kaj de anapestoj, aŭ de spondeoj kaj daktiloj en la antikva metriko. Tiel klariĝas jenaj versoj:
|
Liberon plenan ĝuis iam la ĉeval', laŭplaĉe kuradis en la kampo, tra la val'... |
Mi ne scias, ĉu tiu aŭdaco plaĉos al la ĝermanlingvaj legantoj, kiuj antaŭ ĉio ŝatas tute regulan ritmon; sed tia okaza ritmorompo iel distras la orelon kaj bone servas por pentri movojn, emociojn ktp.
La verko, elegante bindita, estas ornamita de vinjetoj de Borge Hamberg: en ilia skizema moderneco, ili estas preskaŭ tiel spritaj, kiel la teksto mem, kaj admirinde esprimas ties etoson. Unuvorte, nenio estas ŝparita, por ke jena volumo, kiu atestas pri la reapero de Kalocsay inter ni, estu la brila juvelo en lia verkaro.
P.S. -- Malgraŭ la granda zorgo de la presisto, kelkaj eraroj plu restis: p. 6 kupulo = kulpulo; p. 83 mankas la kvara verso:
| "La lup', la lup'!" -- La homoj venis kure, |
p. 90, mankas la naŭa verso:
| La azen' memoris tion. Alifoje, |
La eldonejo, cetere, provizos la fruaĉetintojn per glufolieto kun la du versoj presitaj.
Gaston Waringhien
SEPDEKSEP FABLOJ DE EZOPO | Publikigita ĉe Budapeŝta Informilo 1978:4, p. 4-5 |
Enkonduke 15 paĝaj senrimaj versoj rakontas pri la legendo de Ezopo.
Ezopo! Ĉu li estis, aŭ ne estis?
Oni rakontas... oni... svaga oni...
Li, tamen, eĉ se ne vivis, vivas.
Se Hellas lin ne naskis, ĝi lin kreis.
Oni rakontas, ke li, Friga sklavo,
estis platnaza, nanstatura, lama,
ŝvelventra knabo, kaj krom tio muta.
...
La ĉefrolantoj de la fabloj plejparte estas bestoj kun homaj karakteroj. La kreon de tiu literatura genro oni atribuas al la antikva saĝulo Ezopo, kvankam jam ankaŭ pli frue estis konataj tiaspecaj rakontoj pere de La Fontanie aŭ aliaj poetoj. "La lupo kaj la ŝafido"; "La vulpo kaj ka korvo"; "La rano kaj la bovo" kaj aliaj rakontoj absorbitaj en nia infanaĝo, ankaŭ post multaj jaroj freŝe vivas en la memoro. La fabloj grandparte estas moralinstruaj. Ekzemple la "Leona divido" reflekse elvokas la proverbojn: "Kie forto, tie potenco"; "Kiu havas forton, havas rajton"; 'Kie regas la forto, la rajto silentas". Jen:
Foje la lupo kaj la vulpo kaj la kat'
kun la leono sin federis por ĉasad'.
Grandkorpan cervon predis la ĉasanta kvar',
kaj la leono lin dividis per deklar':
"Leono mi estas: Mia la unua part'.
Plej forte mi estas: Mia do la dua part'.
La trian rajtas mi: La plej kuraĝa best',
Kaj ve al tiu, kiu tuŝas al la rest'!"
En aliaj fabloj la moralo estas duaranga celo. La ero "Inter du virinoj" amuzas satire:
Delogis tre matura damo
mezaĝan viron, kiun amo
de junulino same ravis,
kaj tiuj du virinoj havis
tre grandan zorgon por lin ligi
kaj ĉiel al si konformigi.
La harojn ili al li flegis,
kaj nia viro feliĉegis
revivi siajn tempojn junajn.
Nu, sed la dam' la harojn brunajn,
kaj la knabin' la harojn grizajn
elŝiris al la olda knabo,
ĝis fine, dank' al la flegoj frizaj,
Jen estis li kun kalva kapo.
Ĉe la unua eldono (1956) Kalocsay per versa dediĉo diris dankon al Poul Thorsen, prizorganto de la libro:
"Kara Thorsen, kiu paŝtis mian bestkolekton Ezopan,
ĉiuj bestoj prizorgitaj dankas vin kun granda salut'.
Beu ŝafo, bleku bovo, boju hundo, hurlu leono,
sin enmiksu la azeno entuziasme per ia'.
Kaj mi mem, la orkestestro (primus inter pares) omaĝas
al vi per unua mia originala distiĥon'.
Kaj se en daktiloj puraj vi la pulson elanan ĝuas,
sentu, ke en ili saltas mia danke batanta kor'."
La brile versigitaj ĉarmaj fabloj — pli ol io ajn laŭdoj —- parolas por si mem. 29 skizaj vinjetoj de Borge Hamberg trafe ilustras la fablojn, kiujn certe povas ĝui infanoj grandaj kaj malgrandaj. Sep paĝaj rimarkoj kaj notoj, kaj ankaŭ vortklarigoj kompletigas la volumon.
Resume: Oni povas konsenti opinion de W. P. Roelofs (Scienca Revuo 1958:4, p.158): "La versoj de ĉi tiuj fabloj ĝenerale estas bonaj kaj simplaj, tiel ke ili taŭgas por tiuj, kiuj suferas de poemfobio".