Gramatiko de Esperanto, dua eldono

Ĝenerale, ĉi tiu Gramatiko de Esperanto povus servi kiel konciza esprimo de la vidpunktoj jam vaste popularigitaj en Plena Analiza Gramatiko, kvankam ne centelcente, kompreneble, ĉar ja temas pri alia aŭtoro. La enhavo estas malnovskola prezento de gramatikaj temoj, uzanta la terminologion kaj aranĝon grek-latinajn, popularajn dum la 19a jarcento kaj la frua parto de la 20a jarcento. Tio havas la avantaĝon, ke ĝin komprenas kaj trovas utila personoj edukitaj laŭ tiu gramatika sistemo. La malavantaĝoj estas, ke ĝi plene ignoras la lingvistikon de la pasintaj preskaŭ cent jaroj, kaj ankaŭ, miaopinie, grave miskomprenas kaj misprezentas la karakteron kaj naturon de la gramatiko de Esperanto.

Kiu do familiaras kun subjunkcio, modaj helpvortoj, volitivo, lokaj adjektoj, tempaj adjektoj, stataj adjektoj, modalaj adjektoj kc., kc., kc., kaj emas distingi inter verboj de daŭro sen rezulto, verboj de rezulto sen daŭro, verboj de daŭro kun rezulto, verboj hibridaj aŭ voĉoj aktiva, pasiva, mediala, sendube ĝuos la verkon; aliaj personoj, kia mi, eble, trovos tiajn distingojn sencelaj, senutilaj, kaj ofte erarigaj.

Kontraste al Geraldo Mattos (en sia samtempe eldonita libro Apartaj mondoj: verboj kaj participoj), Malovec plu konsideras la participojn kiel verboformojn. Verŝajne, tio klarigas, parte, la vastan distingaron inter specoj de verboj, ĉar tia distingado estis necesa laŭ almenaŭ la plej severa aspektisma skolo de la iama IT-ista feŭdo antaŭ kelkaj jardekoj. Sed por nuntempulo vivanta sur la sojlo de la 21a jarcento, tia distingado multe pli konfuzas ol helpas, kaj ŝajnas tre subjektiva.

Aliflanke, la diskuto pri la origino kaj naturo de la ATA/ITA-disputo estas majstre verkita de Malovec, kaj klere prezentas la miskomprenojn, kiuj abundis ĉe ambaŭ skoloj, klare komprenigante la vidpunktojn ambaŭflankajn.

La neatendita sed konvinke pruvita deklaro de Malovec estas, ke ambaŭ skoloj pravis! Se vi ne kredas, do legu lian diskuton senpartian kaj senantaŭjuĝan. Se nur pro tiu diskuto, ĉi tiu libro valoras por la studanto de la historio de la gramatiko de Esperanto.

Ke la nuna, dua, eldono estas efektive plilarĝigita, mi tre dubas, ĉar la paĝoj estas relative negrandformataj, kaj neniel larĝaj. Sed, verŝajne, la eldoninto celis diri, ke la libro estas pligrandigita, aŭ, eĉ pli verŝajne, plidetaligita, kaj ni ne kulpigu la aŭtoron pro tiu vort-misuzo; plejparte Malovec mem tre bone uzas la vortprovizon de Esperanto en sia libro.

Tamen, kiu detale studis la originajn diskutojn de Zamenhof pri la naturo de Esperanto kaj liajn celojn rilate al ĝia gramatiko ­ precipe pri la fakto, ke la gramatiko de Esperanto estas sendependa de la tradiciaj kategorioj kaj analizaj sistemoj grek-latin-bazitaj ­ tiu persono trovos ĉi tiun verkon de Malovec malkontentiga.

Estas dezirinde kontrasti ĉi tiun verkon kun PMEG (Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko) de Bertilo Wennergren. PMEG estas lingvisme aktuala, fidinda, refreŝige senĵargona, kaj ne strebas trudŝovi Esperanton en la rigidajn vitrajn ŝuojn de la grek-latinaj gramatikaj kategorioj. Problemo por ne-retuzantoj, kompreneble, estas, ke PMEG haveblas nur per Interreto. Tamen, kiel fidindan kaj facile uzeblan gvidlibron pri la gramatiko de Esperanto mi multege preferas ĝin. Sendube, multaj esperantistoj malakordos kun mi pri tio; sed mi preferas la Esperanton de Wennergren al tiu de Malovec.

Donald Broadribb

Kun granda espero mi atendis venon de pakaĵo kun la Gramatiko de Esperanto de Miroslav Malovec. Mi atendis, ke la libro estas nova moderna detala priskribo de nia lingvo — tio, kion studentoj-filologoj en Ruslando nomas “teorgrammátika” (teoria gramatiko — nomo de universitata kurso kaj ĝenro de priskribaj libroj por seriozaj studantoj de fremda lingvo). La espero estis vana, la libro ne estas “teorgrammátika”, sed tamen ĝi tre ĝojigis min!

Pri kio do mi ĝojis? Pri la stato de nia lingvo. La Gramatiko de Malovec ne estas baza lernolibro, nek PAG-simila referenco por “altfruntuloj”. Ĝi estas speco de libro, tre populara en ruslandaj vendejoj — multegas tie similaj priskriboj de (plej ofte) la angla, la franca, la germana k.a. Jen estas libro, kiu okupas la lokon inter kvarpaĝaj priskriboj de la bazo kaj la dikaj priskriboj pretendantaj esti “plenaj”. Jes, tre bezonata! Ne, ne plu tiel interesa persone por mi.

La libro estas bonkvalite presita: blanka papero, klare legebla teksto. Literoj de oblikva fasono tamen aspektas iom bizare por la homoj de la 21a jarcento: la ĉapelitaj literoj estas evidente malsamaj de la najbaraj senĉapelaj. Tio iom ĝenas dum legado kaj mirigas: kiel povis okazi, ke KAVA-PECH ne disponas pri kvalitaj Esperantaj tiparoj. Vidu, ekzemple, la vorton ŝraŭbo (pĝ. 37).

Tute laŭ la ĝenro elektita, la aŭtoro simpligas multajn aferojn kaj eĉ ripetas banaliĝintajn mitojn. Ekzemple:

“La esperantistoj lernas parkere nur la radikvortojn, ceterajn esprimojn ili formas per derivado, kunmetado aŭ grupigado” (pĝ. 15). Ĉu vere oni ĉiufoje formas en parolo kaj analizas en aŭskulto vortojn flugilo, aliĝi, subskribi, voĉdono? Versimile, ekzistas kunmetitaj vortoj kun t.n. “vortara signifo” (flugilo ne estas, ekzemple, aviadilo), kies analizo helpas lerni (ne necesas memorfiksi plian radikon, nur kapti la metaforon de la kunmeto). Do, fakte, ni ne formas vortojn flugilo, aliĝilo k.s., sed reuzas jam formitajn de iu 100 jarojn antaŭe.

“…sed jam aperis Esperantaj literoj ankaŭ en la elektronika poŝto, do estas afero de tempo, kiam venkos ĝenerale unu programo…” (pĝ. 21). Ne temas pri unu programo, kiu venkas, sed pri unu signotabelo (nome Unikodo) kaj ĝia kodigo (speciale utf-8).

“Esperanto havas ortografion foneman (fonetikan)” (pĝ. 20). Oni iam instruis al mi, ke “fonema” kaj “fonetika” ne estas la samo. Se Esperanto havus fonetikan skribsistemon, ni verŝajne devus uzi tri diversajn literojn por r de hispanoj, francoj kaj angloj, ni ankaŭ notus diferencon inter [t] de taso kaj [t] de tubo (kie ĝi estas labialigita pro postpozicio de [u]). Do la skribo estas fonema (kvankam “fonetika” povas esti bona simpligo).

Estas laŭ mi absolute senbaze insisti pri ekzisto de fonemo [dz] en Esperanto, nur se ĝia ekzisto povas ŝajni al oni logika aŭ simetria (kaj Malovec insistas pri [dz] kelkloke en sia libro). Mi speciale konsultis fakulon pri fonologio (ankaŭ de Esperanto), Oksana Burkina de la Peterburga Ŝtata Universitato, kaj ankaŭ ŝi ne trovas en Esperanto fonemon [dz].

Ne estas didaktike bone, ke la gramatiko donas “negativan materialon” (t.e. erarojn kaj evitindajn formojn) sen marki la materialon iel: aŭ trastreke, aŭ asteriske. Ĉe la paĝo 28, ekzemple, leganto povas vidi presitajn vortojn: tajloristo, fabrikejo k.a. kaj senkonscie memori ilin kiel tolereblaj (“Ha, mi sendube ie vidis tiun formon!”). Ĉe mencio de René de Saussure en populara eldonaĵo nature aspektus piednoto, kiu bedaŭrinde mankas.

Vere mankas al la libro de Malovec bona recenzo komence aŭ fine de ĝi. La antaŭparolo de akademiano Geraldo Mattos ne donas imagon pri la celpubliko kaj uzeblecoj de la libro.

Malgraŭ ke en mia recenzo mi ĉefe parolas pri mankoj de la libro, mi ĝenerale konsentas kun G. Mattos: “La libro respondos al la plej oftaj problemoj de nia regula, sed tute ne facila lingvo!” Mi ripetas la ideon, de kiu mi komencis: mi ĝojas, ke ekzistas gramatiko de Malovec. Nun mi scias, kion konsili al scivolemaj geamikoj sen filologia klero, sed kun intenco iri antaŭen post la baza kurso de Esperanto. La libro klarigas kaj la gravajn gramatikajn specialecojn de la lingvo, kaj la uzatajn terminojn. En du apartaj ĉapitroj Miroslav Malovec donas informon pri stilistiko en nia lingvo kaj konsilojn por tradukistoj. Espereble, la 58a eldonaĵo de KAVA-PECH influos la lingvonivelon de la ĝenerala Esperanta publiko, la potencialon por tio la verko havas.

Vjaĉeslav Ivanov