|
Kapturnoj
|
|
En spegulo de l' sarkasmo |  2000/07, p. 18 |
Imagu la mondon, en kiu regas alterne du partioj: Ekonomia kaj Ekologia, tamen la diferenco inter ili estas ne tro rimarkebla. Ĉefe, laŭ rilato al ratoj. Tre fortas la religio: la homoj adoras Sanktan Ekonomion, Ĉiopovan financon ktp. Nu, kaj la plej renoma profesio estas, sendube, Ekonomikisto. Ankaŭ ekster la religio estas tre gravaj mistikaj moroj: unu el la plej estimataj profesioj estas tiu de l ahoroskopistoj, kiuj aŭguras la estonton laŭ, ekzemple, koloroj de fumo eliranta el uzintuboj. La homoj estas bone disdividitaj je sociaj klasoj, sed nur se ili havas laboron (facile perdeblan), ĉar „kiu ne laboras, rajtas nek spiri nek vivi”. Nu, senlaboruloj povas vivi en rubejoj kaj ĉasi senhejmajn hundojn kaj ratojn (ĉasante ratojn ili eĉ plenumas gravan ekologian higienan funkcion), sed ili ne estas konsiderataj oficiale ekzistantaj, kaj junuloj el altaj klasoj rajtas ilin ĉasi kaj mortigi por seniĝi de stresoj.
Ankaŭ tre estimata profesio estas tanatologoj, kiuj helpas, inter ceteraj taskoj, al suicidinklinaj homoj dece adiaŭi la vivon. Ja vere suicido estas la observenda homa rajto! Ankaŭa liaj homaj rajtoj estas zorge observataj: ekzemple, seksismo estas grava delikto por prostituitinoj, kiuj ne devas fari di ferencon inter viroj kaj virinoj en seksaj kontaktoj. Pri tio zorgas Buroo pri Moralaj Aferoj.
En tiu ĉi socio (kie fakte ĉiu trajto estas facile rekonebla, ĉu ne?) la homaj emocioj, kiel amo inter viro kaj virino, bonkoreco, kompato ks., se ekzistas, do estas konsiderataj kiel siaspecaj perversoj. Aŭ eĉ mutacioj. Fakte, la homoj, edukitaj en la Uzinurbo, mem tiel opinias. Verŝajne, la sola homa emocio, kiu estas nevenkebla de Libera Merkato Triumfinta, estas la amo de la gepatroj al infanoj. Ne hazarde ĝuste pri ĝi temas la plej brilaj noveloj-ĉapitroj de la libro: „Paĉjo" kaj „Aliaj mortintoj”. Verŝajne, nur tiuj restaĵoj de homeco, kaj ankaŭ malnovaj libroj, estas la sola perspektivo por eventuala resaniĝo de tiu imagita mondo, kiu estas tiom simila al la nia.
Nikolao Gudskov
Teruriga fabelo pri homaro |  2000: 2 (76) |
La ciklo de 11 fantastaj noveloj diversgrade interligitaj prezentas estontecan mondon kun socia sistemo kripligita, profunde pesimisma, teruriga kaj senesperiga. La noveloj estas esence memstaraj, sed ili estas trakteblaj kvazaŭ ĉapitroj de romano. Fantasta, satira, antiutopia romano.
La priskribata mondo similas al vico de scenoj de teruriga kaj groteska fabelo. Ĉion superas la giganta senanima potenca Uzino kaj ties ido Uzinurbo — de la unuaj linioj de la unua novelo, Neĝis ĉi-matene, frostis ĉi-nokte, priskribo de ĝia kolosa aspekto estas efektive impresa.
La agado daŭras en la Ekonomia Cikla Erao post fino de la Historiaj Tempoj, kiam okazis “ekonomia miraklo de l' Libera Merkato kiu faligis Ĝin (la Uzinon. — A.B.) de l' ĉielo, kaj la Berlinan Muron teren…”
La homa historio estas reverkita konforme al la Uzinurba agado aŭ pli ĝuste por pravigi agojn de konkretaj personoj (same faris la Departemento de Vero en 1984 de Orwell). Forgesitaj estas la tradiciaj religioj; ilin anstataŭis la nova: nun oni preĝas je Sankta Ekonomio, Ĉiopova Financo, Ĉiovida Buĝeto kaj petas protekton de l' Ekonomiaj Estaĵoj.
Male al utopiaj kaj utopieskaj verkoj, kiuj projektis idealan (kaj pro tio neatingeblan) justan socion kun homa egaleco kaj socia homogeneco, la socio de Higinio García estas disigita je du polusaj tavoloj — homoj utilaj kaj neutilaj por la Uzino. La utilaj estas “socie laŭordaj, diplomitaj, klasifikitaj, statistike kompileblaj, enkomputitaj…” (Nekomputita). Ties elito — Tre Gravaj Personoj, alinome kravatuloj kaj pikkalkanumulinoj — estas inĝenieroj, sindikatĉefoj, psikologoj, teknologoj, profesoroj, ekonomikistoj kaj speciale — horoskopistoj kaj tanatologoj.
Priskribante ilin la aŭtoro malavaras sarkasmon, kun komika seriozeco skribante pri volapuko kiel Internacia Komerca Lingvo dum la Historiaj Tempoj, antikvaj haŭtpentraĵoj de la ŝamanoj de Birobiĵano, dosieroj de la Belga Armeo kiel fonto pri historiaj studoj ks.
La neutilaj estas nesindikatitaj senlaboruloj kaj aparte “kaŝitaj senlaboruloj, kiuj havas fantaziajn metiojn: poetoj, artistoj, instruistoj pri mortintaj lingvoj”.
Ili havas neniujn rajtojn krom servi kiel ludiloj en amuzoj de la elito. Amuzoj senhomecaj, sangoverŝaj kaj kanibale kruelaj. Kontraŭ la senlaboruloj oni organizas ĉasadon por detranĉi la kapojn kaj fari juvelojn laŭ tiea kaj tiama tute kanibala modo malgraŭ teknika progreso kun ties nepraĵoj: moviĝaj trotuaroj, antigravitaj tuboj, hologramoj, laserglavoj ks. (Tiuj teknikaĵoj de la literatura vidpunkto aspektas pale kaj ŝajnas esti stampoj multfoje ie kaj iam legitaj.)
Tra la tuta novelaro la aŭtoro montras kiel interplektiĝas la sortoj de diversaj personoj: el la malalta socia tavolo — Dubĉeko Delponto, Mudja Calmavet; el la superuloj — Lia Doktora Moŝto, ĉiopova kovarda kaj malica potenculo, simbolo de pura sensenta kaj senhomeca racia intelekto.
Por prosperi en la Uzinurbo necesas sekvi la solan regulon — esti kiel ĉiuj, ne montri sian individuecon, subiĝi al la superuloj. Neniel devii. Aliokaze oni riskas ne ricevi konvenan dokumenton kaj mortigi propran karieron — sekve ne okupi sian niĉon — do perdi ĉion valoran en ĉi tiu socio.
Dubĉeko Delponto en la juneco estis devigita elekti inter amo al sia instruistino Konĉeta, persono libera kaj ribela (mutacianto, laŭ opinio de la ceteraj), tamen ne havanta certan okupon kaj celon en la vivo, kaj daŭrigo de la lernado — sekve karieron. Li elektis la karieron, sed dubis eble dum momento. Kaj tio sufiĉis, ke oni rimarkis tiun dubon kaj ne donis al Dubĉeko Ateston pri Infanaĝa Bona Konduto. De nun li estis senrajta — nekomputita kaj iĝis ludilo por Lia Doktora Moŝto. Kaj tiu por amuzi la lernantojn post kelka tempo (Nekomputita) organizis kanibalan buĉadon de la Dubĉeka familio. Tiun epizodon la aŭtoro priskribas kun ŝokaj anatomiaj detaloj, preskaŭ simile al Jurij Petuĥov en la lasta volumo de lia kvinvoluma ĉefverko.
Mudja Calmavet — filino de iu pikkalkanumulino kaj laboristo Nikko — havante parapsikajn povojn karieris ĝis la prestiĝa grado de Doktoro pri Tanatologio. Ŝi neniam dubis kaj ĉiam plenumis la taskojn de sia ĉefo: kaj la (pseŭdo)sciencajn kaj la pli pikantajn. Nome ŝi organizis solenan kaj konvenan mortigon de Toĉjo — baptofilo de Lia Doktora Moŝto kaj filo de Dubĉek Delponto kaj Virta, kiun Lia Doktora Moŝto konatigis siavice al s-ro Delponto. Vivpriskribo de s-ino Calmavet plejparte abundas per detaloj rilataj al t.n. transmondaj aferoj, kaj elvokas pli mokon ol kompaton. Des pli por la ruslingvanoj eĉ en plej dramaj epizodoj (Sub la fumoj de l' Uzino) apero de la nomo Mudja (ruse “skroto”) elvokas nekonvenan rideton.
Tamen la burleska kaj groteska mondo estas tre rekonebla. Samkiel en la realo, elvokas simpation kaj kompaton la amo de gepatroj al la gefiloj, eĉ iam blinda: Nikko, la patro de Mudja, restinte sen vivrimedoj poparte vendas siajn organojn por doni konvenan kleron al la filino (Paĉjo), la gepatroj de Toĉjo donas ĉion por ke la filo atingu gradon de grava persono (Virta la konkubino) kaj poste elspezas la tutan monon por digne pasigi lin transmonden (La aliaj mortintoj). Samkiel en la realo, la idoj estas maldankaj al la gepatroj.
La lingvaĵo estas flua, facile legebla. La neabundaj neologismoj (laŭ la teksto klarigitaj) ŝajnas pravigitaj por emfazi la fantastecon de la mondo. Sed la matematikaj formuloj kaj fragmentoj de komputila programo apenaŭ estas originala eltrovo kaj donas al la leganto nenion.
Malfacile kompreneblaj estas la apero kaj rolo de Konĉeta en la lasta novelo. Se en la unua novelo ŝi estas amidealo de Dubĉeko kaj malaperas restinte idealo, librofine evidentiĝas ke ŝi iel havis kontakton kun senlaboruloj kaj kun la demonisma Doktora Moŝto kaj fine trovas en “la Infero” Malbenitan Libron — Utopion de Tomaso Moro.
Kaj fine pri la teknika kvalito. En la enhavtabelo estas indikita Antaŭparolo en la 5a paĝo. Sed en la 5a paĝo tute ne estas Antaŭparolo. Same la dorspaĝa reklam-teksto diras pri 12 memstaraj rakontoj, sed da ili estas 11 kaj kurta Biografieto.
Aleksej Birjulin
Kapturna ĝuo |  2000 |
Ĉu homeco povos transvivi en futura socio? Ĉu en la nuna? Kiuj trajtoj de nia ĉiutaga vivo povos konduki al terura kaj nevivinda estonteco, kaj kiuj eble restos kiel ĝermoj de io valora?
Jen demandoj, kiujn oni povas fari al si legante la originalan novelaron Kapturnoj de Higinio García.
En dek unu noveloj komunkadraj oni ekkonas kaj spertas la ontan vivon en Uzinurbo, socio kie regas tre aparta mikso de ciniko kaj naivo, kredo je la Libera Merkato kaj je astrologio, kruela klasa socio, libereco de iuj kaj despotismo super aliaj, superstiĉo kaj raciismo ĝis absurdo. Depende de propraj spertoj kaj juĝoj, la leganto povas rekoni aŭ ne rekoni en ĝi nian propran epokon. Temas do pri scienc-fikciaĵo aŭ "malutopio" - sed tio timigu neniun leganton. Ĉi tie forestas temposaltoj kaj spacmilito, kaj eĉ laseraj glavoj ludas rolon nur akcesoran. Gravas ĉi tie la homaj interrilatoj.
Ĉiu el la noveloj havas sian tute propran ĉeftemon kaj tonon, tamen restas ero de tutaĵo. García mastras plurajn etosojn, kaj oni avide eklegas ĉiun novan rakonton. Jen kaj jen sentiĝas parenceco al verkoj el la mondliteraturo. Du-tri noveloj, ekz. Nekomputita, estas angorige nigraj, pensigantaj ekz. pri "A Clockwork Orange" de Burgess. La longa titola novelo Kapturnoj ŝajnas moderna, tre fantazio-riĉa "Alica en Mirlando" de Carroll, kie la "Nov-Aĝa" kredaro formas ridigan kaj vere kapturnan spegulon de nia epoko. En aliaj, kiel Paĉjo, oni povus ekpensi pri "Galaksia Gvidlibro por Petveturantoj" de Adams. Sed ĉion García modlas laŭ sia propra maniero kaj temperamento. Laŭ skalo ekde bonvola humuro ĝis makabra karikaturo, li satiras pri ecoj de la hodiaŭo, kiel nia monavido kaj konsumemo, nia kredo je spiritoj kaj je senspiriteco, nia manko de historia konscio ktp. Rolas fojfoje ankaŭ bestoj, robotiĝanta homo kaj eble homiĝanta roboto.
Aliaj noveloj satiras pri socia malegaleco, instruado kaj scienco, eŭtanazio, spiritismo, kaj eĉ - ajlo! En la majstra fina novelo García en tre memorinda figuro de roboto kondukas nin laŭ Danteska vagado suben, ĉasante tamen tute alian verkon el la monda literaturo. Post tiu ekskurso la leganto eble demandos sin, kio kaj kiuj estaĵoj povos konservi kaj pluvivigi la homecon en malhoma socio.
García regalas nin per bukedo da rakontoj ĝuindaj, pensigaj, amuzaj kaj teruraj. Eĉ se ni ne rekonas la geedzojn Bentham kaj Byrd, renkontataj transmonde, ni tamen ege ĝuas la ĝisoste anglan etoson en ilia hejmo. Kaj eĉ se ni ne komprenas la matematikajn formulojn de roboto, ĝia klopodo kompreni homajn sentojn tamen amuzas kaj eble maltrankviligas nin.
La lingvaĵo de Kapturnoj estas bona kaj flua, normala Esperanto. Pro la temo ĝi enhavas sufiĉe multe da vortoj novaj aŭ maloftaj, sed la plej multaj ŝajnas naturaj kaj pli-malpli kompreneblaj laŭ sia kunteksto. Piednote aperas kelkaj glosoj, tamen kaprice kaj maltroe.
Kvankam la stilo de García baze estas tre plaĉa, oni trovas jen kaj jen nekutimajn esprimojn kaj eĉ eraretojn, i.a. pri refleksivo, -igi/iĝi, -ita/inta, kaj krome kelkajn france inspiritajn vortumojn. Fojfoje la leganto hezitas, ĉu temas pri intenca novaĵo (kiel tanatologo, ontofanio, androido), eraro pri vortformo (kiel ombiliko, momio, recensio) aŭ simpla preseraro. Ĉi valora verko efektive meritus, ke la eldonejo kaj aŭtoro havigu al ĝi pli detalan lingvan poluradon. Neniu el la nomitaj makuletoj tamen ĝenas la ĝuadon de la teksto.
Sume kaj resume, do, Kapturnoj estas tre leginda verko. Kaj leginte ĉi tiun novelaron, oni atribuas al la vorto "membro-abonanto" tute novan nuancon!