|
Kanto de telegrafistoj
|
|
Oazoj kaj kompaso |  |
Oazoj kaj kompaso
Carmel Mallia: Marionetoj. Eld. Bero, Berkeley, 1999. 62 paĝoj. ISBN 1-882251-28-8.Josip Velebit: Kanto de telegrafistoj. Eld. Bero, Berkeley, 1996. 78 paĝoj. ISBN 1-882251-14-8.
Jen du poemlibretoj, fakte kajeroj modeste eldonitaj, kiel kutime ĉe Bero. Kanto de telegrafistoj, de Velebit, aperas post la 85a jariĝo de ĉi kroata aŭtoro. En multaj el siaj poemoj li sekvas parnasecan metrikon, tamen ne plene regule, ĉu pro neatento, ĉu pro neobservo. Alifoje li poemas proze, kaj fakte mi sentas liajn prozajn erojn pli poeziaj ol la versaj, kie la rimoj kaj ritmoj ofte iom ĝenas. Des pli kiam oni trafas platan aŭ banalan enhavon, kiel en Madrigalo aŭ Nesendita letero. Pluraj pecoj estas, nu, jes, en ordo – sed nenio nova sub la suno. Plej eksmodaj kaj ekstersezonaj mi trovas liajn verdstelismajn versojn, kiel en Omaĝe al junular-kongresoj, kun jena fino:
Benita estu Majstro-saĝo,
Homama sent’ de lia koro!
Bonas ja aliaj, kiel la klasikeca Hipoĥondrio, sed, verdire, neniu el la pecoj de ĉi kolekto impresas kiel ronde perfekta gemo aŭ juvelo. Velebit prezentas tonon alterne splenan (antaŭ morto palpeble proksima) kaj ironian, kiel montras ĉi versoj el La lasta deziro:
Ĉar stulta, mi neniam guton
da vino provis, – kapo dura,
kvazaŭ vinspecoj ĉiuj plenus
de l’ venen’ vipura.
Ankaŭ ĉe Mallia legeblas poemoj esperantismaj kun “aliro tro patosa kaj maltro originala kaj mema”, laŭ la vortoj de Neves en la enkonduko. Preskaŭ la lasta duono de la kolekto konsistas el akrostikoj, kiuj, same, apenaŭ entenas atomon da poezio, krom eble en Johano, akceptebla se konsideri la cirkonstancojn.
Tamen Marionetoj proponas plurajn poemojn tre atentindajn, kiel la titoldona Marionetoj mem, Nova Pentekosto (eble iomete tro rimdependa) aŭ Cigna kanto. Sufiĉas citi du versojn el ĉi lasta por konstati la poetikajn ambiciojn de Mallia:
Junuloj lamas. La tempospac’
etiĝas.
Por verki poezion evidente ne sufiĉas kunmeti sintagmojn kiel “serpentesplora”, “polusoj dornopikaj”, “universo ventokirla” aŭ “noce nubi”. Sed Mallia ne limigas sin al tio. Diras Ragnarsson enkonduke al sia poemaro Esploroj: ``Por mi poezio estas esploro; kaj maniero kapti disfluantan senton por ĝin fiksi en spaco kaj tempo.” Kaj Neves lastsomere en KEF, la helsinka festivalo: “Poezio estas animstato‘’. Perfektaj difinoj. Kiel Velebit, la maltano Mallia antaŭsentas la svagan ombron de morto, sed, krom retrorigardon, li prezentas samtempe ian vivan esperon, ofte en la formo aŭ figuro de oazo. Ĉu tien kondukas lia propra esploro? Poezio estas animstato – kaj, por esploristo, ankaŭ kompaso.
Jorge Camacho
Bukeda krono kun vera diademo |  marto 2001 |
En Esperantujo fariĝas sufiĉe normala kutimo legadi tute internacie, almenaŭ por serioza leganto. Do kunrecenzi volumojn japanan, brazilan, kroatan, rusan kaj portugalan devas egale normali.
Guto da roso (la dua) estas tradukvolumo, fenestro sur Japanio kaj la japanesko. Jam delonge la hajko ĉesis esti ekzotikaĵo en la Okcidento; tamen, refreŝigas foje reveni la fonton. Multege da hajkoj ĉi-volume plaĉegas al mi, pro trafeco, simplo aŭ/kaj belo. Tamen, ne scipovante la japanan, neniom mi kapablas mem konstati la nivelon tradukartan. Nur du hajkojn mi hazarde citu:
"Kaŝtanon / boras insekt' / lun-nokte" kaj
"Ĉe branĉo / korvo silentas. / Aŭtuno."
Mi ŝatas la dulingvan formaton de Pluraj vibroj. Legi la volumon estis bonega okazo praktiki la brazil-portugalan. Kaj kvankam multaj ĝiaj poeziaĵoj laŭ mia opinio tro didaktikas, tro amatoras aŭ tro banalas, ne mankas kelkaj veraj gemoj, or ekz. Ĉio Parolas kaj La Rozo kaj la Kolibro.
La kroata Kanto de telegrafistoj miakonstate enhavas kelkajn tre belajn kaj trafajn poemojn. Aparte mi menciu Ĉevalido Sultano, Printempa nokt' kaj Al nuboj. Teme la volumo estas miksa, kvankam pluraj poemoj esprimas tragedian vivsenton, sed ne nepre senesperan. La poemoj ankaŭ tre varias laŭ vers-formo kaj strukturo. La plejparto staras sur nivelo sufiĉe profesia. Tamen, mi ne dirus ke la poeto kontribuas per io vere nova al la eŭropa tradicio.
Sur tranĉrando de ponard' estas tre mallonga volumo, kaj preskaŭ la duono estas tradukaĵoj (inkluzive verkojn de rusaj klasikuloj, precipe Lermontov kaj Puŝkin). Ni vidas tamen ke Nikolai Lozgaĉev estis kompetenta poeto. Li elstaris ĉefe pro emo al vortludoj, ekz. en Primavero. Bedaŭrinde la poeto jam forpasis, kaj relative junaĝe.
Speguliĝoj estas la vera diademo en la bukeda krono. Ke Esperanta poeto citas el Jack Kerouac, kaj en la originala uson-angla, vere kaptas mian atenton. Nu, se tiusente mi pekas kontraŭ la verda stelo, mi rapidu diri, ke la citaĵoj en la germana, itala, portugala kaj franca estigas similan efikon... jen poezio kiu vere intertekstas kun la (post)moderna mondkulturo. Sed la citaĵoj nur rolas kiel enkondukoj en la originalaĵojn. Kurta, sed tre bonnivela poemo servu kiel specimeno de la voluma enhavo: "La silenta egoo / kaŝas dezirojn / kaj agojn / kontemplante sin en la splendoro / de lunoj kaj la nokto, / en la travivaĵa spegulo".
Petro Braŭn
Kanto de telegrafistoj |  n-ro 233, 2000 |
Jan Harselaar
Unua paŝo al plia famo |  n-ro 170/decembro 1997 |
Jen libroforma debuto de 85-jara verkisto - tiujn strangaĵojn
kapablas produkti la esperanta literaturo. Ĝia verkinto, Josip
Velebit, tamen ne estas nekonata en nia kulturo. Liaj verkoj
aperis antaŭe dise en antologioj, legeblas sur flaviĝintaj
paĝoj de gazetoj kaj nun, finfine, kiel libro.
Velebit verkas ankaŭ en la kroata lingvo. En la libro mankas
informoj, bedaŭrinde, pri la rilato inter la nacilingva kaj la
esperanta verkado. Estus interese scii, ĉu li tradukas siajn
kroatajn verkojn en esperanton (aŭ inverse) aŭ ĉu li verkas
rekte.
La temo de kelkaj verkoj estas nepre esperanta, kiel ekzemple
"Eppur si muove" (pri vojaĝo al la 44a UK en Varsovio
1959, verkita en 1990).
Tiu movo ne rilatas al steloj, sed al la feniksa rekonstruo de
Varsovio post la Dua mondmilito:
"dum staris mi senmove
kun tre tenera pia sentinund',
nur flustravoĉe buŝ': 'Eppur si muove'
eligi povis el animprofund'."
Milito estas ne malofta temo en la poemoj de Velebit. Legu
ekzemple la tre densan "Milito", en kiu li kapablas
bildigi malvortoze la teruron de la milito kun noktaj sirenoj,
homoj hastantaj kelen kaj infana angoro - ĉio en kvin linioj.
"Kanto de telegrafistoj" mem estas ĥorkanto pri
mesaĝoj zumantaj tra telegrafoj. Jen unu el tiuj mesaĝoj:
"Al am', al am' soifas niaj koroj,
al ĝia fort' je ĉio plej supera,
por ke la ĝojo ekregu en animo
kaj homo torturita, sur ĉi tero
eksentu iom da ĉiel' surtera."
Ĉu tio estas programo? Iasence jes, sed feliĉe Velebit elĵetas
sian kredon tiel afiŝe. Lernanto de la estetiko de Rilke nur
malofte permesas tion al si. La graveco de Rilke estas evidenta.
Velebit dediĉis eĉ poemon al li:
"Per la soleco sin konsoli [...]
Kaj memorigi sin pri tio:
Ke super mia sort' viglas
Kun mole etenditaj manoj,
En mut' senfina de l' ĉiamo,
La olda Dio."
Do, jen nova temaro de la poemaro: Spleno ("Espero lasta min
forlasas"), Aŭtuno ("Aŭtune malsanul' foriras"),
Kanto de maljunulo, Noto pri unu tago ("Malĝojo min aŭtune
kaptas"), Foriro, Fraŭla deprimo ("Indulgu min,
destin' kruela").
Pri tiuj poemoj Velebit ligas sin al tiu literaturo de la 19a
jarcento, kiun oni poste nomis dekadenca. "Spleno" ja
estas favora vorto de Baudelaire. Sed liaj poemoj tamen ne hantas
la plenromantikajn figurojn de Byron kaj Puŝkin. Velebit
estetikigas (kiel Rilke) la realan vivon.
Plej sukcesas la senrimaj poemoj de Velebit. La kiraso de la
formo, disciplino kaj bridilo, ŝajne ne tro taŭgas por la muzo
de Velebit. La rimoj estas tre ofte adasismaj, foje asonancaj.
Jen li tordas la vortordon, jen estas ritmaj stumbletoj.
Espereble vi jam rimarkas, ke mi ne ĉasas preserarojn, sed tamen
necesas kelkaj vortoj pri la ekstera aspekto de la libro. Ĝi
aspektas simpla, sed plaĉa. Tamen mankas vere bona editorado kaj
precipe lektorado flanke de Eldonejo BERO. La "Gazelo"
sur p. 63 estas tipografie fuŝita. (Kaj cetere: kial
"gazelo", se gazalo jam ekzistas en PIV kaj Parnasa
Gvidlibro?) Mankas ankaŭ klarigo de kelkaj konceptoj: kiu estas
Nabulione (p. 48) kaj de kie scias ne-kroata knabo pri Pepo Klum?
En "Kanto de patrinoj" la poetika efiko dependas de
(kroatdevena?) neologismo en la lasta linio.
Velebit ŝatas uzi jun- prefikse, ekzemple jun-ino, kio estas iom
strange por mi.
Sed tiuj rimarketoj neniel malgrandigu la grandan lokon en nia
parnaso. Tiu kolekto estas espereble la unua paŝo al plia famo
de Josip Velebit.