Tri rakontoj pri la Miljara Paco

La angla-irlanda dekano Jonathan Swift (1667-1745) verkis sian plej konatan libron La vojaĝoj de Gulliver kiel mordan satiron pri la homaro kaj la homaj institucioj. Ekde la publikigo de tiu rimarkinda verko, multaj aŭtoroj provis imiti ĝiajn stilon kaj strukturon. Inter la ekzemploj el nia epoko, estu menciitaj nur Vojaĝo al Faremido de Frigyes Karinthy (esperantigita de L. Tarkony kaj A. Szabo), kaj du originalaj esperantaj verkoj: Vojaĝo al Kazohinio de Sándor Szathmári, kaj Vitralo de John Francis. La lasta aŭtoro estas unu el la elstara Kvaropo de la tiel nomata (aŭ laŭ Reto Rossetti, misnomita) skota skolo, nome Auld, Dinwoodie, Francis kaj Rossetti.

En la pli frua novelaro Vitralo de John Francis, ĉiu alterna novelo rilatas al imagita ŝtato Juglando, „kiun distingas ĉiuspeca troigo kaj burleskaĵo”, kaj estas klarigate, kiel la Miljara Paco naskiĝis. Tiu paco estas konservata danke al internacie subtenata komitato, kies tasko estas mortigi la estrojn de tiuj ŝtatoj, kiuj militas. (Kompreneble neniu homa paco povas daŭri mil jarojn, do tiu nomo estas tipe juglanda troigo.)

Tri-kvar jardekojn post Vitralo, estas eldonita libro kun tri pliaj rakontoj pri tiu feliĉa sed iom iluzia periodo de paco, bedaŭrinde, ĝenata de temp' al tempo pro „statoj de paŭtado” (tiele!) inter Juglando, Dalfunto, Gimdalo aŭ iu alia lando de la mondo Lunadoro.

La unuan rakonton, La friponaj diplomatoj „(en kiu diversaj talentoj ne tre ortodoksaj savas la Miljaran Pacon”), mi legis sub influo de la montpeliera suno kaj rumana vino, do ne kulpas la aŭtoro pri la fakto, ke mi ekdormis, dum mi provis sekvi la absurde komplikan intrigon, en kiu estas implikitaj grandnombraj roluloj, krom la talentuloj Krupusko la Sekreta, Stefano la Falsanto, Septimo la Spiono, Alto Posemo kaj, precipe, Adriano Felono, kiu devas ruzaliĝi al la dalfunta kortego kaj faligi la ĉefreĝan pantalonon.

La dua rakonto, La senpintaj lancoj, revigligis min, pro sia primokado de la milita menso, la „honoro kaj gloro” de la patrujo, kaj la fanfaronata heroismo de la milito. En ĉi tiu rakonto, la kuraĝa juglanda militestro Hilver Areŝ de Irenvild, kiu pozitive bedaŭras la Pacon, fondas, kun alilandaj militestroj, la Asocion, kies celo estas ĉesigi la Eternan Pacon kaj restaŭri la naturan staton de vere vireca mondo, nome la militon.

En la tria rakonto, La stranga fremdulo „(en kiu vole-nevole fremda strangulo renversas komplicon renversi [tiele!] la ordon de heredo al la trono de Juglando”), unuafoje en ĉi tiu rakontaro aperas Gulliver-simila vojaĝanto, kies nomo Mevepato evidente estas esperantigo de la anglaj vortoj gull, „mevo”, kaj liver, „hepato”. La stranga fremdulo pli koncernas la juglandan heredrajton ol la interŝtatan pacon, sed la kunteksto estas la sama.

(Parenteze, laŭŝajne Francis permesas al si kelkajn privatajn ŝercojn. Supozeble, kiam Stefano la Falsanto, en la unua rakonto, parolante „kun ioma altajava prononco”, eligas la «r» dum parolado, la skota aŭtoro primokas la anglan kutimon ofte ellasi aŭ malforte prononci tiun sonon, kiun la skotoj kontraste forte prononcas aŭ kartavas.)

Resume, tiuj, kiuj ŝatas satiron kaj burleskan humuron, verŝajne legos kun amuzo kaj plezuro ĉi tiun verketon. Ĝia kovrilo estas alloga. Ĉu aliaj legantoj trovos en la libro kaŝitajn profundaĵojn, mi ne kompetentas prognozi.

Garbhan MacAoidh

Fino! La libro estas venkita — paŝon post paŝo, paĝon post paĝo, kun stumbloj, plurtagaj paŭzoj, revenoj al antaŭaj paĝoj — sed legita ĝis la fino. Parte eĉ relegita. Parte eĉ kelkfoje relegita. Ĉar iuj el la antaŭaj epizodoj, eventoj kaj personoj, reaperintaj poste, iĝis forgesitaj dum la legado.

Legadante, mi ekhavis impreson, ke la libro protestas pro tio, ke oni ĝin legas, kaj kontraŭas la recenzadon. Iam ĝi aperis nur peze legebla, iam enuiga ĝis endormiĝo.

En la tri noveloj John Francis en satira formo traktas la ideon, ke la paca stato en interŝtataj kaj internaciaj rilatoj estas nur nenatura escepto el sovaĝa regulo, kaŭzita de la natura hom(ec)a inklino al milito kaj bataloj. La eventoj okazas en fikcia mondo, plejparte en la ŝtato, kies nomo estas Juglando, kaj en ties najbaraj ŝtatoj. Estas priskribita vico de internaj politikaj intrigoj en la kortegoj de la ŝtatoj kun konsekvencoj, kiuj influas al eksteraj interŝtataj rilatoj.

En la verkaro senteblas stila misbilanco inter la ĝenroj novela kaj romana. (Temas pri la klasika senco de la terminoj, ne konsiderante modernismon literaturan.) Laŭ ampleksoj la verkoj estas noveloj, same eblas noti pro neekzisto de protagonisto kun ties rilato kaj pritakso de eventoj en la verkaro.

Sed aliaflanke, en la Tri rakontoj evidente ne sufiĉas lakoneco, inda por noveloj satiraj. Rekte de la unuaj paĝoj la leganto estas superŝutita ĝis kapopinto per nomoj propraj de la fikciaj landoj, provincoj, personoj, titoloj de la ŝtatestroj (ĉefreĝo, imperiestro), titoloj de la korteganoj kaj genealogiaj rilatoj inter nobeloj de la kortegoj kaj la landoj. Abundas ankaŭ detaloj teknikaj akurate (sed multvorte) priskribitaj (ekzemple teknikaĵoj de la ludekzercoj, La senpintaj lancoj, pĝ. 45-46, priskribo de vestaĵoj de la fremdulo, La stranga fremdulo, pĝ. 78), kio fakte donas nenion por kompreni daŭran intrigon sed la percepton pezigas.

Abundo de la nomoj, titoloj kaj teknikaĵoj estas pli karakterizaj por la historia romano simila al la multvoluma verkego de Melnikov-Peĉerskij (Sur la montoj kaj En la arbaroj). Ankaŭ la eldonantoj komparis verkojn de Francis kun klasika romano de Jonathan Swift La vojaĝo de Gulivero — vidu tekston sur la kovrilpaĝo.

Ankoraŭ necesas rimarki ke kelkajn detalojn kvazaŭ nesignifajn la aŭtoro insiste atentigas. Ekzemple, tio tre senteblas pro emfaza ripeto de la nomo de ŝipestro Kaluĉen (La stranga fremdulo), persono ŝajnas tute epizoda, kaj ankaŭ lia ŝipo Lunadoro. Same eblas diri pri mistera lando Ruz, “kun ĝiaj montoj kaj arbaroj kaj poezio”. Ĉu ne aludo estas al Ruslando kaj romanoj de la jam menciita Melnikov-Peĉerskij? Same eble sub abundaj elpensitaj nomoj propraj kaj agoj absurdaj kaj burleskaj la aŭtoro konsideras realajn personojn, landojn kaj eventojn politikajn (same kiel Swift en la fama romano) aŭ eventojn E-movadajn?

Eble pli utile estus por la libro, se la redaktoroj aŭ la aŭtoro aldonus pli da komentoj al la verkoj, ĉar aldonita Biografieto donas tre malmulte. Tiaj komentoj certe plifaciligus komprenon kaj eble kelkkaze pravigus pezecon de la stilo. Endas rimarki ke jam menciita romano de Swift en Ruslando estis eldonita kun abundaj komentoj, aldonajn komentojn al Alico de Lewis Carroll eblas legi kiel apartajn verkojn kun ega plezuro, kaj el studoj pri La majstro kaj Margarita eblas kompili biblioteketon. Ĉio ĉi absolute ne malgrandigos dignojn de la verkoj kaj de la aŭtoroj, nur pliigas ilin.

Aleksej Birjulin

La tri noveloj en ĉi tiu volumo invitas la leganton en mondon paralelan, laŭ literatura tradicio kiun la brita kulturo admirinde disvolvis ekde Swift (prave citita en la kovrilnoto) ĝis Tolkien. Kaj, konforme al la reguloj de tiu renverso, la aŭtoro en la tria novelo enkondukas vizitanton el nia mondo, kiu en iu aprilo ("nomo de la kvara dekduono de ilia jaro", laŭ la alimonda tradukinto de ties raporto) transsaltas al la fikcia realo kaj "vole-nevole" partoprenas en la intrigoj de la fantazia kortego de Juglando.

La noveloj estas tre zorge teksitaj, kaj multaj personoj, multaj rakontaj fadenoj lerte interplektiĝas en reto de surprizaj rilatoj, kiuj ja postulas la atenton de la leganto kaj samtempe pruvas la fantazian riĉon de la verkisto. La utopia forto de la Francis-a prozo ekspluatas la konvencian fonon de fabela kortego por analizi la hipotezon ke leĝe difinita mortopuno al ŝtatestroj kiuj ial ajn iniciatas militon, povus garantii plurjarcentan pacon. Koncepto ja simpla kaj rakonte efika, kiu implicas la ideon ke militojn kaŭzas ne procezoj ekonomiaj kaj sociaj senfine komplikaj, sed la nura inklino de unuopaj ŝtatestroj. Certe la aŭtoro mem suspektemas ĉe tiel naiva klarigo, ĉar anstataŭ priskribi la avantaĝojn de tiu ora situacio li daŭre novelas pri la danĝeroj kiujn tiu nestabila, leĝe kaj devige kreita pacoformo devas alfronti. Interese ke unu el tiuj danĝeroj kuŝas laŭ Francis en la nesubpremebla inklino al "emocioj", opozicie al racia kontrolo; kiu ajn emocio, ne nur agresemo, sed ankaŭ komerca avido: "plej potenca kaj neŝancelebla emocio" (p. 56), laŭ la preskaŭ-konsenta priskribo de militema persono. Kaj ne nur socie malaprobataj emocioj povas inklinigi al milito, sed ankaŭ poezio: "ĝuste ĉar ili estas poetoj ili bezonas la koloron, dramon kaj suferon de milito, [...] fortaj emocioj kaj konstanta luktado necesas al la poezio" (p. 58-59). Kaj tio kurioze proksimas al la Homera opinio ke "dioj teksas malfeliĉon, por ke al posteuloj ne manku kantotemoj".

Substrekinde estas ankaŭ ke, malkiel en Swift, la "strangulon" el nia mondo tute ne kovras la aŭtora aprobo: li estas subtenanto de la heroaj virtoj kaj de milita agresemo, kaj ne povas kompreni ke la imperiestro de Juglando juĝas impetan batalon nura hombuĉado. Lia sento de supereco rilate al juglandanoj pruviĝas kiel aŭtora blago kiam li, okaze de imperiestra malsano, pretendas kuraci lin per kupo, hirudo kaj kaŭterizo, kaj malestime citas la "superstiĉajn vantaĵojn" de la juglandanoj (kiuj male per pli mildaj rimedoj redonos la sanon al la ŝajne frenezeta, siamaniere tamen saĝa imperiestro).

Francis modulas sian esperanton precize kaj per rigora fundamenteco. Mi plukis tie kaj tie kelkajn preserarojn, kiujn mi listigas ĉi tie por eventuala dua eldono: p. 13, 14: Fereca > Fereco; 17: humilgi > humiligi; 39: temo > tempo; 44: ludekzerojn > ludekzercojn; 48: mistarfo > mistrafo; 60: plaĉas la > plaĉas al; 61: faso! > farso!; 62: provante > provanta; 78: Nevepato > Mevepato; 82-83: mankas citiloj antaŭ "sed estas..." kaj post "efektivaj vortoj"; 84: respekit > respekti; 88: malestinon > malestimon; 103: antaŭeneklinis > antaŭenklinis; 109: min ekdiris > mi ekdiris.

Entute la volumo estas tamen tre plaĉa laŭaspekte, kaj inde enviciĝas en la historie gloran tradicion de Stafeto.

Mauro Nervi

Povas esti, ke la obleco de nomoj kaj de roluloj en Tri rakontoj pri la Miljara Paco fortimigos kelkajn legantojn. Verdire la rakontaro ne estu konsiderata kongreso-literaturo; alivorte, ĝi ne taŭgas por esti legata en trajno aŭ en aviadilo survoje al internacia Esperanto-renkontiĝo. La rakontoj postulas -- kaj meritas -- kaj enhave kaj stile plenan atenton de la leganto. Tiam riveliĝas la koboldeco de la aŭtoro, kies grandioza satiro realiĝis laŭ la spirito de Erasmo de Roterdamo aŭ de Jonathan Swift. Satiro, en kiu Francis senkompate vipas la vantecon kaj mezuras la miopecon ne de subuloj (ekz. la ŝipestro Kaluĉen en 'La stranga fremdulo' estas simpla, honesta maristo) sed de superuloj: regantoj, princoj kaj armeaj oficiroj. Legantoj, en kies brustoj ŝvelas sentoj ŝovinismaj aŭ monarĥismaj, nepre evitu tiun ĉi inciteman libron!

Aparta celo de la sagetoj de Francis estas militismo. Malgraŭ paco -- aŭ efektive pro ĝi -- la apenaŭ okupataj flatuloj ĉe la imperiestra korto sopiras je milito. En 'La senpintaj lancoj' ili okazigas internaciajn armeajn ludekzercojn kiel unuan paŝon al milito. 'La adeptoj povis ... returni sin al siaj klopodoj kredigi ke internaciaj konkursoj kreos internacian amikecon' (p. 44). Oni pensu pri futbalaj turniroj por senti la aktualecon de la satiro: se oni ne militas, oni konkursas (kaj la subtenantoj huligane interbatalas en kaj ekster la futbalejoj).

En 'la friponaj diplomatoj' la tute ne friponaj diplomatoj malobeas siajn superulojn kaj tiel evitas militon. 'Kaj ni scias kion milito signifus', diras unu al la alia. 'Niaj patriotaj superuloj rekvizicius niajn talentojn por la bono de niaj karaj landoj en kriza horo, pagus nin per bagateloj, endanĝerigus nin insistante ke ni estas gloravidaj idiotoj aspirantaj patriotajn mortojn. Ho ne, amiko, milito estas neeltenebla; tial la homaro saĝe malpermesis ĝin (p. 17-18). Kiom da 'gloravidaj idiotoj' mortis en la nuna jarcento -- kaj supozeble mortos en la venonta -- por la bono de karaj landoj en kriza horo?

La malmultaj preseraretoj (ekz. mankas interspaco je paĝo 22; 'buson' -- tiu ne ekzistas en Juglando -- estu 'buŝon' (p. 30)) neniel subfosas la humoran aŭ la filozofian fundamenton de la rakontaro. Tutklare: paco, por Francis, estas kreskaĵo delikata, daŭre minacata de potenculoj. Homoj lernu aprezi, konservi ĝin ... tiam eble ili aprezos, konservos sin mem.

Paul Gubbins

John Francis estas unu el tiuj esperantaj verkistoj, kiuj meritus pli vastan renomon inter la legantoj. Lia verkaro estas neampleksa, preskaŭ avara, sed portas stampon de alta kvalito. En 1952 li estis unu el la kvar skotaj poetoj de Kvaropo. En 1960 aperis lia novelaro Vitralo. Du romanoj aperis de lia mano: la ampleksa, realisma familia sagao La granda kaldrono en 1978, kaj la sciencfikciaĵo Misio sen alveno en 1982. Jen ĉio, ĝis nun. Kaj ĉion, ĝis nun, karakterizas rimarkinda talento.

Nun aperis ankoraŭ tri noveloj de Francis kun la titolo Tri rakontoj pri la Miljara Paco. En Vitralo, duono de la noveloj estis realismaj rakontoj el la vivo, kredeble kun aŭtobiografia fono, dum la alia duono konsistis el fabeloj lokitaj al "Juglando" kun ĉirkaŭaĵo. Kvankam la unua speco sendube estis la pli valora, tamen ankaŭ la Juglandaj fabeloj montris talenton. En konciza, klasike fabela formo kaŝiĝis trafaj karikaturoj de komune homaj karakteroj kaj rilatoj.

La nun aperinta novelaro volas daŭrigi tiun ĝenron. Sed kio intertempe okazis al John Francis? La Francis-amanta leganto ne plu rekonas lian verkistan stilon, sed emas formeti la libron kun oscedo. Ĉi tie tute mankas la humuro, sprito kaj klarvido de la Vitral'aj noveloj, dum la formo ŝvelis al tro vortriĉa, malstrikta ĉiondroniga vortinundo. Francis nenion plu havas por diri, kaj li diras ĝin per tro da vortoj. La stakoj el inventitaj nomoj kaj titoloj ofte estas sufiĉe lacigaj. "Ŝi estis dalfunta princino, nepino de Hartungo la Sepa, iama Ĉefreĝo, kaj nevino de lia filo, Hardragen la Dua, la nuna Ĉefreĝo. Ŝia patro, Ermad, pli juna frato de Hardragen, edzinigis gimdalan aristokratinon parencan al la gimdala reĝa familio..."

En la lasta el la tri noveloj li tamen enkondukas temon, kiu komence ŝajnas promesplena. La mondo, kie situas Juglando, ne estas la nia, sed alia mondo, sen kontakto kun la nia. (Tio eĉ povus esti metaforo pri tiuj ĉi noveloj - dum la Juglando de Vitralo prezentis ian esencon de nia mondo, tiu de Tri rakontoj neniel rilatas al ĝi!) Nu, subite iu viro, kiun la leganto emas rekoni de konata verko el la mondliteraturo, hazarde transiras el nia mondo al Juglando, kaj fariĝas gasto tie. Sed... bedaŭrinde Francis tute ne profitas el tiu temo, sed ĝiaj ebloj perdiĝas inter stakoj da vortoj kaj fantaziaj nomoj, nememoreblaj kaj nedistingeblaj de la leganto.

La recenza juĝo eble ŝajnas tro severa, sed necesas diri: Por doni justecon al la (iama) talento de John Francis, oni prefere forgesu tiun ĉi volumon!

Sten Johansson

Gerrit Berveling