Simpozio pri interkultura komunikado
Symposium on Communication Across Cultural Boundaries

Kio estas kulturo, kaj kiel ĝi rilatas al lingvo? La respondoj al tiuj demandoj estas kaj kompleksaj kaj tre variaj. Laŭ iuj personoj kulturo kaj lingvo estas tiom kunligitaj, ke tute ne eblas apartigi ilin. Laŭ aliaj personoj la ligo inter ili estas tre malforta, eĉ mankanta. Laŭ iuj personoj la kulturo determinas la lingvon, kaj inverse: la lingvo determinas la kulturon. Laŭ aliaj personoj la kulturo manifestiĝas nur per la kromsignifoj de specifaj vortoj; per historiaj aŭ religiaj kuntekstoj, specifaj al unu grupo. Ofte estas dirite, ke por franco la vorto „dio” signifas la teologion de la romkatolika eklezio; kaj „ateisto” signifas personon, kiu malakceptas la romkatolikan teologion. Pro tio franclingvaj verkistoj, nomantaj sin „ateistoj”, ofte estas tre teologiplenaj, laŭ personoj el aliaj kulturoj.

Tiu specifa ekzemplo ne aperas en la ĉi-koncerna simpozio. Tamen, ja emfazata tre ofte en la artikoloj estas la vidpunkto, ke uzo de specifa lingvo neeviteble kuntrenas la tutan vidpunktaron de la indiĝenaj parolantoj de tiu lingvo. Plej ofte, kaj plej krude, estas asertate, ke kiam la angla estas uzata de neindiĝena parolanto de la angla, ĝi esprimas la tutan usonan kulturon, kaj mankas la origina kulturo de la parolanto. Eĉ ke dulingvulo pensas unumaniere en unu el siaj lingvoj kaj alie en la alia.

Ĉu efektive estas tiel? Kaj, se jes, kial Esperanto ne spertus la saman fenomenon? Oni diras, ke Esperanto estas interkultura, aŭ egale neindiĝena por ĉiu. Aliaj komentas, tamen, ke tio estas nur parte vera: Esperanto estas plene produkto de la hindeŭropa lingvogrupo, kaj azianoj trovas ĝin tre eŭropeca. Kaj se Esperanto fariĝos ĝenerale la dua lingvo de ĉiuj homoj, ĉu ja sekvos, ke la „merkataj potencoj” iel diferencos per sia konceptaro de la nunaj? Ĉu la „koka-kola-kulturo” ekŝanĝiĝos, se la usonaj kultur-imperiistoj esprimos sin per Esperanto anstataŭ per la angla? La esperantistaro nuntempe estas sufiĉe malgranda, por povi (plejparte) toleri kulturajn diferencojn de la kunkomunikantoj. Kaj, kiel kelkaj aŭtoroj emfazas, toleras ambiguecon en la parolaĵoj de aliaj personoj kaj en siaj propraj diraĵoj (kiam ili ne konas la precizajn vortojn por esprimi certan koncepton).

Tute alia afero estas la facileco aŭ malfacileco de la angla lingvo aŭ de Esperanto. Estas rimarkite, ke multaj esprimoj, bone konataj en Esperanto, efektive estas komunaj al la plejparto de la eŭroplingvanoj, sed ne nepre al la ekstereŭroplingvanoj. Estas dezirindege, ke iu(j) aziano(j), prefere azianoj, kiuj ne konas alian eŭropan lingvon ol Esperanton, kompilu liston de tiaj esprimoj.

Eble pli grave estas, ke nek la anglan, nek Esperanton kapablas plene prononci multaj personoj en Eŭropo, nek en Azio (kaj sendube ankaŭ en Afriko; kaj, kompreneble, Latin-Ameriko). Ĝis kiom eblas toleri prononcodiferencojn rilate al la literoj „l” kaj „r”? Kiom da vortoj distingiĝas nur per sia utiligo de „l” kaj ne „r”, aŭ inverse, en la sama silaba pozicio? Kiuj estas tiuj vortoj? La literoj „b” kaj „v” kaj „p” kaj „f” prezentas similan problemon, unu aŭ pli el tiuj fonemoj mankas en diversaj ĉeflingvoj de la mondo.

Ankaŭ la esperantaj vokaloj prezentas problemojn jam inter eŭropanoj. Por „indiĝenaj” anglalingvanoj, la skribita vokalo „a” en la angla vorto „tomato” estas aŭ la esperantlingva „a” aŭ la esperantlingva „ej”; temas pri du alofonoj de unusola fonemo. Sekve, oni kutimas al la du prononcoj de la vorto „tomato”: tomato/tomejto. Plian problemon prezentas la triopigo de la alofonoj, ĉar por „indiĝenaj” anglalingvanoj ankaŭ la vokalo, aŭdata de la plej multaj eŭropanoj kiel „e”, estas alofono de „a” kaj „ej”. Tamen „indiĝenaj” anglalingvanoj zorge distingas inter „sat” (sidis) kaj „set” (metis), kiuj, ŝajne, por la plej multaj eŭropanoj ambaŭ aŭdiĝas same. Tio ne estas problemo nur de la angla lingvo, ĉar „indiĝenaj” anglalingvanoj, parolante Esperanton, en sia prononcado ankaŭ interkonfuzas tiujn vokalojn/fonemojn/alofonojn. La indulgemo de esperantistoj rilate al prononcodiferencoj tre rapide malaperus, se ĝi kaŭzus miskomprenojn, kio neeviteble okazus, se ĉiuj homoj uzus Esperanton kiel duan lingvon, interkulturan. La prononcoproblemoj de Esperanto por diversaj popoloj estas menciitaj plurfoje en la artikoloj en la simpozio, sed neniu solvo por tiu problemo estas diskutita.

Tute alia aspekto de la kulturo/lingvo-diskuto estas la problemoj de tradukado/interpretado. Tradukado rilatas al la perskriba transdono en unu lingvo (la cellingvo) de teksto, skribita en alia lingvo (la fontolingvo). Interpretado estas la parola transdono de parolata diraĵaro, esprimita en unu lingvo, per alia lingvo. En la praktiko la du artoj estas tre apartaj. La tradukanto kutime povas labori nerapide, povas konsulti leksikonojn, aliajn personojn, eĉ demandi al la verkinto pri ties intencitaj aludoj aŭ esprimsignifoj. Interpretanto, en la praktiko, devas tuj rediri per unu lingvo tion, kio estis ĵus dirita per alia lingvo. La interpretanto devas tuj redoni parole, ne povas konsulti iun ajn, devas aŭskulti novan parolaĵon en la fontolingvo, samtempe dirante la ĵusan parolaĵon en la cellingvo. Komuna al ambaŭ, kaj tradukantoj kaj interpretantoj, estas la bezono kompreni eĉ tre teknikajn konceptojn kaj terminojn, diratajn de la fontolingvulo, kaj ilin esprimi egale teknike kaj termine, ĝuste, en la cellingvo. En la praktiko tio ne estas farebla. La scio kaj kapablo de ĉiu homo estas limigitaj, neniu homo mastras la tutajn teknologion kaj terminaron eĉ en unu lingvo, neniel en du aŭ pli da ili. Tiu problemo ekzistas; negrave, ĉu temas pri etna lingvo, ĉu pri Esperanto.

Kelkaj aŭtoroj en la simpozio pritraktas la problemon de la uzado de pluraj lingvoj en unu lando. Aliaj pritraktas iom esoterajn teoriojn lingvistikajn. Kelkaj brile pritraktas sian temon, klere kaj klare; aliaj tro kurte (neniuj tro longe!) por fari pli ol skemeton.

Entute, ĉi tiu estas libro, kiu vekas la bezonon trovi solvojn, pli ol prezentas solvojn. Do ĝi estas ne por la superentuziasma propagandisto de Esperanto, sed por la pensemulo. Valora pripensindaĵaro.

Donald Broadribb

Kun granda plezuro mi ricevis por recenzo artikolaron de Simpozio pri interkultura komunikado, okazinta en Svedio somere de la jaro 2003. Agrableco de la legado kaj relegado estis inter la kaŭzoj de iom malfrue verkita recenzo.

El la tuta libro la teksto de Jouko Lindstedt pri la balkana lingvoligo estis la plej interesa por mi. Multaj scias, ke ekzistas la ligo inter la devene malsamaj lingvoj de Balkanio, — sed ne pli ol tio. La teksto de Lindstedt (“Interlingva komunikado sen interlingvo: la balkania modelo”) donas pli profundan scion kaj ekzemplojn, pli ol eblas trovi en kutimaj mencioj de la lingvoligo en literaturo. Mi delonge interesiĝis pri la temo (ne sufiĉe por fosi en biblioteko) kaj, iom mirige por mi, legis pri ĝi el Esperanta fonto.

Fakte ĉiuj tekstoj, kiuj aperas en la libro, estas utilaj por ĉiu “lingvemulo”. Multaj artikoloj donas novan rigardon al Esperanto — ekzemple, la esploro de Renato Corsetti pensigas: kiomgrade mia Esperanto estas influata de la gepatra lingvo? La konkludoj de la aŭtoro povas esti aparte helpaj por instruistoj de Esperanto, kiuj foje ne tre bone reliefigas al la lernantoj la minacojn de la gepatrolingvaj influoj.

La anglalingva teksto “Kio igas lingvon malfacila?” (“What makes a language hard?”) de Lars-Gunnar Andersson denove tuŝas la malnovan temon de ideala fonologio por planlingvo (inter la konataj pli fruaj tuŝintoj estis Trubeckoj en 1939), kaj konkludas tre favore al Esperanto.

Detlev Blanke, en sia klara strukturigema maniero, tuŝas tre gravan temon de nepreteco de nia lingva komunumo al eventuala subita populariĝo aŭ oficialiĝo de Esperanto. I. a. la germana sciencisto opinias, ke “dezirindus… kursoj por interpretado kun teoriaj kaj praktikaj enkondukoj kaj trejnadoj sub la gvido de spertaj interpretistoj. Eble ankaŭ tiel oni trovos talentulojn ege bezonatajn”. Tiu artikolo estas aparte leginda por la aktivuloj, kiuj aspiras uzon de Esperanto en eŭropaj instancoj, ĉar ĝi enhavas sobran superrigardon de la situacio pri interpretado kaj tradukado en moderna Esperantio.

Ilona Koutny en sia artikolo komparas Esperanton kun la angla en la rolo de “alternativa komunikilo”. La teksto povas esti bona kaj facile legebla bazo por tiuj, kiuj foje rezonas pri la avantaĝoj de Esperanto kiel internacia lingvo. Se por vi foje mankas argumentoj, legu la artikolon. “Sume eblas diri, ke … la angla fakte penetris ĉiujn terenojn de la vivo kaj ebligas efektivan komunikadon por multaj eŭropanoj, sed ne por la plimulto, ne egalrajtan kaj ne kostefikan”, — resumas la aŭtoro fine de sia artikolo.

La libro enhavas ankaŭ artikolojn de Probal Dasgupta, Humphrey Tonkin, Franz-Georg Rössler kaj Zlatko Tišljar. Plejparto de la artikoloj estas en Esperanto, kvankam unu estas en la franca kaj du tekstoj — en la angla. Sendube la kolekto de artikoloj sukcesis elsalti el la kutima paradigmo de Esperantaj tekstoj: ĝi estas ne nur pri Esperanto, ĝi estas moderna aspekte kaj enhave, ĝi foje enhavas unikan informon, ne en ĉiu nacia lingvo atingeblan. Mi aŭdace imagas, ke Esperanto estis kreita por tia uzo.

Ĝojigas mem la fakto, ke la Sveda Akademio kunlaboris pri la simpozio farante ĝin sukcesa kaj altnivela. La eldonista laboro de KAVA-PECH estas kiel kutime bona: la mola kovrilo kutimas por artikolaroj, la preskvalito estas tre alta; estas komforte legi la libron.

Vjaĉeslav Ivanov

Kiel recenzi ĉi tian buntan kompilaĵon de dek same recenzindaj prelegotekstoj sen postuli tro da spaco? Elekti kelkajn signifus nejuste preterlasi aliajn. Mia drasta solvo estas privilegii unu kaj prisilenti la tutan reston. Pli ekvilibra malatento ne eblus.
Tuj unuavide allogis min la sola kontribuo de ne-esperantisto (krom la enkonduko), la anglalingva referaĵo Kio faras lingvon malfacila? La Esperanto-kazo fare de Lars-Gunnar Andersson. La aŭtoro starigas al si la teorie interesan demandon, ĉu Esperanto, se inventata hodiaŭ, rezultus alia ol tiu, kiun vi nun legas, dank’ al la progresoj atingitaj en la lingvistiko post 1887 kaj disponeblaj al nuntempa lingvokreanto. Estas bedaŭrinde, ke ĉi-kadre Andersson ne mencias Valter Tauli, kiu jam antaŭ kvardek jaroj kaj ĝuste en Svedio serioze okupiĝis pri la problemo de lingvokreado el lingvoteoria perspektivo. Nomante la fenomenon lingvokreado maloftaĵo, la aŭtoro denove montras sin ne tute bone informita. Estas fakto, ke ekzistas ununura plene sociiĝinta planlingvo, Esperanto, sed da lingvoprojektoj naskiĝis centoj kaj da iom ekflorintaj duonlingvoj estis kaj estas pluraj. Andersson ekzamenas la lernofacilon de Esperanto laŭ la kriterioj de ĝia struktura konsisto, ĝia proksimeco al aliaj lingvoj, la leksiko, la uz-reguloj (kie li traktas la aplikeblon al Esperanto de kelketaj aspektoj de la pragmatiko) kaj la son-inventaro. La tezo de la aŭtoro, ke la vorttrezoro de lingvo prezentas ĝian plej grandan obstaklon al fremda lernanto, estas pridubebla aŭ almenaŭ preciziginda. En la kampo de la interkultura uzo de Esperanto mi ne konsentas kun la konjekto de Andersson, ke Esperanto, kreita kun la specifa celo simpligi la komunikadon inter diverslingvaj grupoj, estas verŝajne pli facila ol aliaj lingvoj (kiuj, laŭ li, devas esti kapablaj vortumi sociajn distingojn). Simpligi la komunikadon ja ne signifas nuligi sociajn distingojn, kiel ŝajnas sugesti la aŭtoro. Se oni volas uzi Esperanton kiel kompletan interkulturan lingvon, ĝi devas ebligi al siaj uzantoj la ellaboron de tiu detala pragmatika instrumentaro, kiun la uzantoj sentas bezonata. Tio, ke la regula strukturo de la lingvo helpas en la plenumo de tiu tasko, estas alia afero.
Andersson opinias Esperanton neoptimuma laŭ la kriterio de sintezeco, t.e. li juĝas la lingvon tro kunmetema aŭ morfem-akumula, se kompari ĝin kun aliaj tipaj kontaktlingvoj. Multaj vort-izolaj piĝinaj kaj kreolaj lingvoj, kaj ankaŭ la plej disvastiĝinta nacia kontaktlingvo, la angla, ŝajnas pravigi lin. Kombinante la skizajn ideojn de Andersson kun la detale ellaboritaj kriterioj pri ekonomio de la supre menciita Tauli, oni estus efektive tentata indiki kelkajn areojn ene de Esperanto, kie iom malpli peza fleksio estus sendanĝere enkondukebla. Sed, dum regas la Fundamento, tiaj pensoj prave restu herezaj.
Jen kiom instruas kaj pensigas referaĵo de ne-esperantista kaj ne ĉiukampe bone informita lingvisto. La aliaj tekstoj estas de Allén (anglalingva enkonduko) kaj de Blanke, Corsetti, Dasgupta, Koutny, Lindtstedt, Rössler, Tišljar kaj Tonkin, ĉiuj en Esperanto, redaktitaj de Christer Kiselman, kiu pro tio meritas varman gratulon.
La libro estas profesie farita, tiel enhave kiel aspekte. Se vi volas, la sola kritikindaĵo estas la fakto, ke kelkaj referaĵoj malhavas literaturajn fontojn aŭ referencojn kaj ke mankas biografietoj de la kontribuintoj.

Wim Jansen