Unumane

Ĉi tiu romano de konata verkisto Johan Hammond Rosbach plaĉas ne nur pro la modela lingvaĵo, sed ankaŭ pro aparta strukturo; kvar kvazaŭ memstaraj rakontoj kun diversaj roluloj fine interplektiĝas en unu tuto, kunkondukante la plej gravajn figurojn. Parte la rakontoj evoluas atentokapte, foje tamen ankaŭ iom tede, sed ĉiam oni ĝuas la bonan stilon; tio rekomendigas la libron precipe por progresintoj, kiuj volas ellerni la lingvon. Krome oni ekkonas diversajn landojn kaj urbojn de Eŭropo. Iometa problemo estas, interrompi por tro longa tempo la legadon: mi poste ne ĉiam tuj rememoris pri persono, kiu reaperis.

Stefan Maul

Mi timas ke oni ne rajtas diri, ke la agrabla romano de J. H. Rosbach, Unumane, estas libro pri handikapo. Malgraŭ ĉiuj bonaj intencoj, ĝi tute maltrafas la temon. Ĝi estas beletra ekzerco, kun eleganta strukturo kiu permesas kunmeti belajn ideojn kaj malsamajn personojn (tri viroj el tri eŭropaj landoj kaj unu virino) en unu sola rakonto. Sed ne trafas la temon.

Rosbach ŝajnas ekiri laŭ la ĝusta vojo pli malpli meze de la libro, rakontante la suferojn de birdeto - kiu iom post iom perdas siajn fizikajn kapablojn ĝis la morto - kaj de lia kunulino, kiu, post lia forpaso, lasas sin mortiĝi. Sed ne iras preter tiu simpla priskribo. Li restas ĉe la sojlo.

Do, se Unumane ne parolas pri handikapo, pri kio?

Mi ekpensas ke legi prefacojn estas malbona kutimo, almenaŭ legi ilin antaŭ ol la libron. Oni devus legi prefacon kiel lastan, kiel teston de la komunikado verkinto-leganto aŭ entute disŝiri (plia pravo de la filmo Dead Poets' Society!). Se mi estus leginta la romanon sen prefaco, nun eble mi ŝatus ĝin pli multe.

Sed tiam mi proponus titoli ĝin: La aventuroj de Edipo. Edipo startas ine - do, Elektra - en insulo de la Balta Maro, kie adoleskulino vivas sola kun la maljuna patro (la patrino mortis kiam ŝi estis infano), havas strangan amikemon-protektemon kun - kompreneble alia - maljuna viro, al kiu ŝi ja plenumos la promeson montri la burĝonintajn mamojn, sed bedaŭrinde por li, nur post lia morto.

Kiel ĉiu respektinda Edipo, ankaŭ tiu ĉi multpersona, malmulte fikas: la romano estas plena je ĉastaj brakumoj, mamoj promesitaj, mamoj spionitaj (hazarde), bluzojn ŝiritajn ĝistalie (de la malbonulo), virinoj kartludataj (ideo de la malbonulo), bonuloj kiuj gajnas virinon, liberigas de la fiulo, sed kompreneble, estante bonuloj, ne fikas. Ŝajnas ke sekso kunas nur kun incesto aŭ kun perforto. Sed tuj venas, respektive, la kulposentoj aŭ la JohnWayne-eskaj bonuloj.

Tamen en Germanujo, vira Edipo hazarde malkovrigas la nazian pasinton de la patro, do senvole kaŭzas lian enkarcerigon, tiel ke la filo povas amori kun la... onklino, manke de patrino, kiu kompreneble mortis kiam li estis infano. Evidente temas pri onklino kiu entute anstataŭis la patrinon: ŝi vivis kun nevo kaj bofrato, ne edziniĝis, edukis la infanon kiel sian. Tamen ne amoris (ŝi diras) kun la patro de Edipo: dormis en alia ĉambro.

Kompreneble nia sensperta Edipo baldaŭ gravedigas sian preskaŭpatrinon, kaj ŝi opinias, ke li ne estas matura por patrumi, do li devas foriri, havi belan vojaĝon, kaj renkonti la aliajn personojn de la romano. Ĉiuj Edipoj, evitinte sekson, tuj foriras por renkonti la aliajn Edipojn. Eble estas ie iu Internacia Kongreso de Edipoj.

Kaj handikapo? Iu, kiu legis la prefacon serĉas atente ĝiajn spurojn, sed ne trovas. Oni trovas filozofiajn, abstraktajn asertojn, ke io estas la malo de handikapo, ktp.

Handikapo estas granda mistero, pri kiu estas tre malfacile paroli, ankaŭ pro tio, ke por paroli pri ĝi oni devas tuŝi la koncepton de "normaleco": operacio tre danĝera en ĉiu tempo kaj en ĉiu socio.

Mi havis, ekzemple, la personan sperton pri tio, ke estas tre malfacile diri pri mensa handikapulo ke li estas "mia amiko". Kiam mi ekparolas pri tiu temo, ĉiuj pretas plori, ĉar oni bezonas iun pli malbonŝanca ol ni. Ne estas nepre plorende: sed kiel trairi la baron de la antaŭjuĝoj?

En la lastaj jaroj, formiĝis aŭtoro pri handikapo, kiu iom post iom, akiris famon, ĝis la filmo Revekiĝoj bazita sur iu lia libro. Oliver Sachs, jen lia nomo, tute ne estas profesia verkisto, li estas neŭrologo, kiu rakontas siajn "kazojn" eble ne kun la lerteco, kiun oni povas peti de profesia verkisto, sed ĉiam kun granda respekto.

Sed jam de 25 jarcentoj ekzistas, laŭ mi, baza libro pri handikapo: la biblia libro pri Ijobo, kie enestas la tuta metodologio (kaj tute laika) por "ataki" la temon. Nome: unue la silento (se almenaŭ vi kapablus silenti! diras Ijobo al la tri "amikoj", kiuj paroladas ĉirkaŭ li). Due la respektema aŭskultado; trie, eventuale, la rakonto. Rakonto ne implicas juĝon, sed ebligas ian transdonon de la sperto. Kvara paŝo estas la juĝo pri tio, kio okazas al la "normaluloj", elemento kiu estas ankaŭ en la ĉarma filmo Rain Man. Sed inter la amuzaj strangaĵoj de Dustin Hoffman / Rain Man kaj la tragedio de Ijobo, faŭkas la sojlo de abismo, kien niaj trankvilaj skemoj, nia malfirma "normaleco" mizere enfalas...

Kaj tiam ankaŭ la lerteco de esperanta verkisto povas ne sufiĉi.

Mimmo Saggese

El la mano de Johan Hammond Rosbach aperis du romanoj kaj sep novelaroj - ĝis nun, mi eble aldonu, ĉar en sia okdekdua jaro li ŝajne plu verkas. Tiuj naŭ verkoj aperis en pli ol duona jarcento. Lia unua romano, Fianĉo de l' sorto, temis pri junulo kun samnoma kuzo kaj aro da fianĉinoj (samtempaj). En la dua romano, Unumane, troviĝas kelkaj aludoj al tiu antaŭa verko. Pri kio ĝi temas, tamen ne facilas diri. La verkaro de Rosbach ofte havas anekdotecan karakteron, kaj tio validas precipe pri ĉi tiu verko.

Laŭ enkonduko rolas en la verko kvar homoj kun handikapoj, unu virino kaj tri viroj. Mi devas konfesi, ke la handikapojn mi plejparte ne rimarkis, kaj ke la aludita kvaropo por mi dronis en aro da aliaj rolantoj. Do, jen mia priskribo:

La 120-paĝa romano okazas sur la dana insulo Bornholmo, en Kopenhago, ie en Norvegia kamparo, en germanaj Bremeno kaj (fikcia) Blauenburg, en Florenco (ĉi-verke nomata Firenco), en Ateno, Pireo kaj Korinto - krom enrakontaj ekskursoj al iu azia dezerto. En tiuj lokoj ni renkontas kaj certagrade ekkonas danan ĵurnalistinon Benedikte, ŝian fiŝistan patron Diktus, maljunulon Daniel, riĉan senorelan ekzilruson Aleksander, desegniston Albert, kelnerinon Bodil, du melopsitakojn Cezaro kaj Kleopatra, norvegan eksnazian violoniston Koll, stultulinon Petra, murdinton Vamork, germanan junulon Helmut, liajn militkriman patron August kaj ameman onklinon Ursula, italan artiston-pianiston Luigi, forĝiston Serge, riĉulinon Elisabetta kaj ŝian filinon Beatrice, krom kelkaj flankaj personoj. La romano konsistas el kvin ĉefaj partoj, kiuj siavice disfalas en aron da scenetoj. Ĉiu ĉefparto havas malsamajn protagonistojn, tamen jen kaj jen ili renkontiĝas hazarde, kaj fine preskaŭ ĉiuj fadenoj renkontiĝas. La romankonstruo estas zorge farita, la scenetoj plej ofte kaptas mian atenton, tamen necesas diri, ke la aŭtoro eble bezonus almenaŭ trioblan spacon por tiel abunda materialo - aŭ male iom sarki inter siaj ideoj por elstarigi tion, kio vere gravas. Ĉar finfine - pri kio temas ĉi verko? Mi ne sukcesis trovi ĝian kernon.

Malgraŭ tiuj mankoj, mi legis la verkon kun granda ĝuo. Iasence, eĉ kun ĝiaj mankoj, mi trovas ĉi mozaikan romanon eble la plej interesa kaj plaĉa verko de Rosbach. Preskaŭ ĉiupaĝe li prezentas fascinajn, originalajn kaj malbanalajn bildojn, metaforojn, asociadojn. Malgraŭ la amaso da rolantoj, li sukcesas doni al pluraj el ili veran individuecon kaj realisman karakteron. Ankaŭ la multaj lokoj estas vive prezentitaj, kaj oni vere sentas sin ĉeesti surloke, kvankam en pluraj okazoj la medioj aperas iomete kvazaŭ el turista perspektivo.

La dialogoj parte aperas tre fluaj, naturaj kaj simplaj. Tamen en pluraj okazoj, tiuj naturaj dialogoj evoluas en monologetojn ne same naturajn, kiuj impresas kiel prelegetoj patosaj kaj iomete tedaj. Kiel ĉiam en la verkoj de Rosbach ni ricevas aron da informoj kaj anekdotoj el la klasikaj kulturoj helena kaj romia. Kelkfoje interese, sed ofte ĝene el vidpunkto de la rakonto kaj eventoj.

Se la unuopaj homoj ŝajnas individuecaj kaj realismaj, tamen la interpersonaj rilatoj estas tute malrealismaj. La aŭtoro ne sukcesas vere scenigi la evoluon de interrilatoj, ne kredigas al mi la enamiĝojn, amon, malamon, kaj eĉ la simplaj amikecoj ŝajnas hazardaj, senklarigaj. La homaj emocioj ne sentiĝas sur la paĝoj de ĉi libro, ili ŝajnas nur intelekta ludo aŭ logika rezonado de la rolantoj. Entute la homoj multe komentas, analizas kaj rezonadas pri sia situacio, siaj agoj kaj sentoj.

Nu, eble la aŭtoro certagrade konscias pri ĉi tio. Ĉiel ajn, li igas unu el siaj figuroj demandi sin: "Kial ne pensi iom romantike-reve-simbole-provoke? La mondo mem estas ja tro realisma" (p. 99). Kiel en multaj Esperantaj verkoj mankas ĉefe konfliktoj. Ŝajne esperantistoj volas kredi, ke ne konflikto sed harmonio pelas la mondon kaj homaron antaŭen.

La stilo de Rosbach estas simpla, flua kaj plaĉa. En ĉi verko ĝi impresas iomete pli riĉa ol en kelkaj el liaj novelaroj. Aperas tamen kelkaj lingvaj detaloj kritikeblaj aŭ diskuteblaj. Ekzemple oni trovas kelkajn misojn pri verba signifo kaj karaktero: "elektra kurento (...) forbrulis de mi la hararon" (p. 26) kaj "speciale regalataj manĝoj" (p. 38), kelkfojan misuzon de "ne bezoni" por ne devi (p. 39, 65) kaj areton da nekutimaj vortformoj: "undulato" (p. 46, = melopsitako, papageto), "fertila" (p. 81, = fekunda, malsterila) kaj "Firenco" (p. 85 k.a., = Florenco). La aŭtoro krome preferas formojn kiel "rezultato" anstataŭ rezulto kaj "kompozicio" (p. 92) anstataŭ komponaĵo.

Do, eble ĉi verko celas esti romantike simbola provoko al la tro realisma realo. Kiel tia, ĝi ja legiĝas kun plezuro. Sed, finfine, pri kio ĝi esence temas, kaj kial ŝtopi ĝin per tiom da lokoj kaj personoj? Kaj kial tiagrade eviti konfliktojn?

Sten Johansson

Silka kuseno. Johan H. Rosbach (1921). Hyvinkää: Mendoservo, 1991. 64p. 20cm.

Unumane. Johan H. Rosbach. Oslo: Esperantoforlaget, 1991. 126p. 21cm.

Foliumante la verkojn de Rosbach, ni ne kunpuŝiĝas kun esceptaj temoj kaj vortumoj; male, lia prozo ĉerpas el la fontoj de ĉiutageco, el la problemoj de "malgranda" homo.

La dek ok etaj rakontoj de la novelaro Silka kuseno similas al nostalgiaj rememoroj. Karakterize, priskriboj dominas super agoj kaj okazaĵoj. Ne la intrigo profilas la stilon de Rosbach, sed la medita etoso, tra kiu li gvidas la leganton al ĉiamaj demandoj aŭ rekte al konkludoj, tamen sen trudema edifo, ofte kun humura tono.

La romano Unumane daŭrigas kaj disvolvas la samajn trajtojn en la temaro kaj proponas formon iom nekutiman por la ĝenro. La unuaj kvar el ĝiaj kvin partoj dediĉitas al kvar personoj, junuloj el malsamaj landoj, kiuj pro hazardo de la destino renkontiĝas. En la fino kunestas tragedio kaj feliĉa fino, pruvante ke malgraŭ ĉio la vivo daŭras. Ĉiu protagonisto portas sian handikapon, socian, psikan aŭ fizikan, kaj strebas solvi la problemon de sia vivo. La ĉefa premo venas de la socio, kiu altrudas sian falsan moralon.

Al la ulceroj de la socio kaj la purgatorio de la propra konscienco Rosbach direktas sian rigardon plenan je humanismo. La plej aprobindaj trajtoj de lia verkaro estas la estimo al la homo, malgraŭ ties malperfektaĵoj, kaj la mallaŭta pledo por respekto al la aparteco de la individuoj, por la rajto je alieco.

Aleksandar Ŝivarov