Apenaŭ papilioj en Bergen-Belsen

Formato tre plaĉa, kun grandaj presliteroj, kaj okulkapta kovrilo.

Ĉi tiu romano eldoniĝis je la 50-a liberigdatreveno de la fifamaj naziaj koncentrejoj. La apenaŭ imageblaj inferohororoj verŝajne instruis al la homaro malmulte. Refoje la brunaj kaj nigraj ĉemizoj ornamas la torsojn de la fanatikuloj; refoje kontraŭ-semitismo forte sin trudas en Germanio, Polio, Rusio; refoje la koncentrejoj stariĝas en Eŭropo. Refoje oni buĉas, seksperfortas kaj fruktigas, detruas konstruaĵojn kaj kulturaĵojn, gloras per genocido, ŝiras la kristan korpon en kies nomo oni sin krucsignas. Kaj refoje la cetera mondo rigardas kaj rezignas, dezirante ke la problemo malaperu. Kaj post iom da tempo, la problemo malaperos. Aŭ...ĉu?

Teruraj eventoj havigas al homoj daŭrajn efikaĉojn, kiujn terapio ŝajne malmulte mildigas. Koncentreja torturo, brutala seksatenco, traŭmatizo ĉiuspeca postlasas daŭrajn cikatrojn.

Majo-Junio 1995

Du rakontoj interplektiĝas en Papilioj. La celo prezenti historiajn faktojn rilate al la Dua Mondmilito kaj ĝiaj postefikoj, kadre de unu semestro en la vivo de 26-jarulo, plene sukcesas.

Jen iom malpeza amaventuro de beleta junulo, Mark. (Ĉu la ampleksaj ĉarmoj de Alico ensorĉos lin? Nu, ne la kapo ĉiam impetigas.) Kaj paralele kuras la korŝira duonvivo de la homvrakoj, la "malpapilioj" kies personecstrukturo estas detruita de multaj jaroj en malliberejoj.

Mark sendube estas, plurfacete, Trevor mem. Sed kie la membiografio finiĝas ("En ĉiu ago ni celas feliĉon, kiel ajn netrafe ni celu. Mi venis al Germanio serĉante riĉigon de mia vivo.") kaj la fikcio komenciĝas, mi ne scias. Se la aŭtoro neniam deĵoris en tia institucio kiel S Nikolao, oni povas nur genufleksi antaŭ majstroverkisto.

Papilioj meritas pli da paĝoj, pli da karaktero-analizo kaj -profundigo. Tiam ĝi fariĝus grandioza verko. Kvankam en la vivo oni plejofte konas la homojn nur supraĵe, rakontistoj povas diece vidigi al ni preskaŭ la tutajon de la homa estaĵo. Damo Carolynne, ekzemple, kun nepre pivota rolo, estas iom komikaĉa Anglino, plata, du-dimensia. La orient-eŭropajn malpapiliojn mi trovis preskaŭ patrece priridindaj kvankam samtempe kompatindaj. "Ĉiu historio estas tragedieto: tia kia okazas milionope dum milito." Pavel, Miŝa, Tadek, Oto, Piotr – ho Dio mia, ke 12-jarulo estu tiel taksata kaj traktata de la propra patrino – ĉiu meritas sian propran historieton. Kaj la belega ĉarmulo, Jakub... Aliflanke, de la nature supraĵa vidpunkto de junulo kia la heroo, la karakteroj portretiĝas ĝuste.

Klara, bela stilo estas la kontrolmarko de Trevor Steele. Aglookule detalrimarkema, li ankaŭ orelfidele priskribas. Precipe plezurigas la diversaj akĉentoj: Pole-angla, "Van moment plis, lejdi"; Angle-germana, "Vaj nakten"; kaj la Ruse-esperantaj gemoj kiaj "...iom labuori iom tilivjidi...nje...", "...sikrjeta...rjesti momjento... .

La plaĉe acerba Ulrike vortigas la pensojn de sentemuloj dirante: "... por mi persona feliĉo apenaŭ eblus, dum la mondo estas tia dolorejo. Kaj tamen... jam dum ioma tempo mi kulpas pri revoj." Estas kliŝo diri, ke ĉio estas relativa. Mark (ĉu simbolo de "Ĉiuhom"'?) tute ne komprenas kiom da malĝojo liaj pekoj povas doni. Amperfido-suferintoj prilarmos liajn pravigajn vortojn: "Jen la diferenco...inter la revo de knabo kaj la vera vivo..." Sed seksperfido palas en sensignifon kompare kun nepardoninda,j suferigaj pekegoj malhumanaj. La homa estaĵo estas tiom ovoŝele vundebla. Ĉiu havas sian eltenlimon; feliĉaj estas ni kiuj neniam testiĝis.

Oni povas ĝui ĉi tiun romanon kiel simplan dramon – kaj jes, malgraŭ la temo ĝi estas ege leginda. Sed Papilioj ankaŭ instigas demandojn kiaj: Kie komenciĝas la kulpo pri granda krimo? Kaj: Kiom da libera volo vere troviĝas en individuo? Kaj: kiu estas la reala memo inter la miloj da personecoj ĉiumomente ŝanĝiĝantaj en ni ĉiuj?

Paĝoj 131-3 profunde kortuŝas, kaj la rakonto kresĉendas ĝis frapega klimakso. Nepre legu.

Vera Payne

Apenaŭ papilioj en Bergen-Belsen. Trevor Steele. Vieno: Pro Esperanto, 1994. 148 p. 23 cm. La floroj de l’ krepusko. Serĝo Elgo. Prilly: LF-Koop, 1995. 168 p. 21 cm.

Juna anglo, instruisto de la germana lingvo, iras al Germanio por deĵori kiel sociala helpisto: jen Mark Bryant, protagonisto de Apenaŭ papilioj… Li ne nur eniras novan fakon, sed samtempe ekiras la vojon de esploro de si mem, de siaj kunhomoj, kaj de la ebla ĥimero – la senco de la vivo. Pro plej miksitaj motivoj, li akceptas postenon de provizora estro de socialhelpa hejmo, kie loĝas viroj, plejparte slavoj, kiuj pro la vivo-sorto kaj koncentrejaj hororoj fariĝis hom-vrakoj. Dum la hejmestro provas helpi la virojn kaj dum ili mem provas elturniĝi, oni kredas senti la homecon de la hejmanoj kaj la homan kreskon de la estro. Jen fascina kaj pensiga verko, kadrita de eventoj kaj cirkonstancoj nekutimaj, tamen kredeblaj.

En La floroj de l’ krepusko, post la murdo de vicministro pri armeo diversaj policaj taĉmentoj klopodas malkovri la farintojn, membrojn de terorista grupo. Inspektoro Kramer turnas sin por helpo al prof. Pruvost, specialisto pri la historio de terorismo en la 19-a jarcento, sed ankaŭ suspektato. La aŭtoro lerte plektas manplenon da personoj en la intrigon, enmiksante ideologiajn diskutojn kaj vivecajn dialogojn. Li kaptas kaj tenas lingvo-lerte la atenton ĝis la fino. Unue mi emis pensi ke la aŭtoro iom malkredinde pentras teroristojn kun miksitaj infaneco kaj sang-avido. Tamen, mi timas ke li eble pravas.

Apenaŭ papilioj… estas mozaiko el epizodaj fragmentoj iom-post-iome kuniĝantaj, en stilo flua kaj elvoka. Dum la romano de Steele temas esence pri persona evoluo, Elgo donas ĉefe politikan-ideologian framon en kiu la roluloj reliefigas la kontrastajn ideojn de memsufiĉa burĝeco kaj fuŝforma revoluciemo. La floroj…, same en tre glata stilo, estas malpli kohera, pro manko de centra rolulo kaj pro pli supraĵa pentrado de personoj – sed la aŭtoro ŝajne intence rakontas tiel pri malkoheruloj. En ambaŭ verkoj estas kelkaj neologismoj, sed ĝenerale ne tro ĝenaj, krom hodiaj kaj morgaj anstataŭ hodiaŭaj kaj morgaŭaj ĉe Elgo. Mi dubas pri la neceso de la Elgo-aj hato (malamo), mediatoj (amaskomunikiloj) kaj vespereo (vespera festo).

Ambaŭ verkoj estas legindaj. Tamen, en mia memoro aparte longe restos Apenaŭ papilioj…, kun Mark Bryant kaj la "hantata" Jakub Matejko.

Bruce Crisp

En 144 el la 147 paĝoj Apenaŭ papilioj en Bergen-Belsen estas tre sukcesa romano. Ĝi kaptis min tuj per la unua frazo: "Probable la malvarmaj piedoj tiris lin el la premaj sonĝoj." Simpla, senartifika kaj tamen sufiĉa hoko por alkroĉi la leganton. Dekomence la aŭtoro sonigas tonon, kreas etoson kaj ebligas al ni identiĝi kun la protagonisto. Oni tuj eniĝas en scenon, en rakonton, kaj poste oni restas surloke kaj entempe ĝis la fino – preskaŭ.

Tiu loko kaj tempo estas urbeto en nordokcidenta Germanio en la vintro de 1968-69. La juna anglo Mark volas plibonigi sian germanan lingvon kaj akceptas postenon en bonfara institucio, loĝejo por homaj vrakoj el orienta Eŭropo restintaj en okcidenta Germanio de la milita tempo. La romano eĉ portas subtitolon "Originala romano pri Germanio" – kio tamen ne ŝajnas al mi tre trafa. Ĝi temas ĉefe pri la personeco kaj evoluo de Mark, kiun influas liaj spertoj en kaj ekster lia laboro, interalie ankaŭ du samtempaj amaferoj – unu platona kaj unu tre karna.

Kiel en aliaj verkoj de Steele ankaŭ religiaj pripensadoj aperas. Mark ial elcerbumas kredon je anima renaskiĝado, sed tio ne iĝas grava parto de la romano.

La rakonto plejparte estas bonege disvolvata. Ĝi okazas iom per la pensofluo kaj dilemoj de Mark, sed ĉefe per konkretaj scenoj kaj dialogoj, kiuj estas ege trafaj, realismaj kaj ofte absurdetaj en tre konvinka maniero. La persono Mark iom post iom iĝas homo pli kaj pli vastanima, konsiderema kaj empatia. Ankaŭ aliaj aperantaj figuroj estas interesaj kaj bone prezentitaj. Eĉ se kelkaj el ili ne estas tre riĉaj je nuancoj, tamen ili ne aperas kiel ŝablonoj, sed kiel konvinkaj homoj kun individuaj trajtoj plaĉaj, tragikaj, amuzaj aŭ alie originalaj.

Eble la du amatinoj de Mark tamen estas ne tute bone konceptitaj. Temas pri intelektulino kun etaj mamoj kaj stulta anserino kun egaj – pardonu min, sed kliŝa figuro eble meritas kliŝan priskribon, ĉu ne? La unua el ili – la platona amatino – tamen estas sufiĉe riĉe nuancita, kvankam la priskribo suferas de ia emocia anemio. La dua – la amorantino – ŝajnas al mi tute ne konvinka masturba fantazio de adoleskulo. Jen ekzemple ŝia maniero paroli: "Mi estas freneze enamiĝinta en vin, Mark, kaj mi volus ĉiutage doni min al vi. Sed tute freneza mi ne estas: mi scias, ke nia afero ne longe daŭros. Eble post kelkaj semajnoj mi enamiĝos en alian viron – tio ja okazas. Sed nun mi volas havi vin." (p. 120). Nu, kion diri? Eble ne temas pri sonbenda registraĵo el la realo?

Tamen, la dialogoj ĝenerale havas ege pli grandan realisman kaj kredigan povon. Konatas ja la kutimo de Steele imiti diversajn akĉentojn kaj aliajn individuajn parolmanierojn. Ĉi-verke temas ĉefe pri slavaj akĉentoj de la mizeruloj, kaj pri afekta parolstilo de angla nobelino, la fondinto de la institucio.

Kvankam okazas iom da pli-malpli dramaj eventoj kaj incidentoj en la labora vivo de Mark, la ĉefa dramaturgio de la verko konsistas el liaj rilatoj kun la du junulinoj kaj el lia propra persona evoluo. Sed ĉe la fino elreviĝo atendas la leganton. Nu, multaj Esperantaj romanoj havas malpli sukcesan finon ol komencon. Sed ĉe Apenaŭ papilioj en Bergen-Belsen temas pri nekutima abrupto. Oni demandas sin, ĉu la tajpilo paneis, aŭ kio diable okazis. Ĝis la paĝo 144 la rakonto fluas laŭ sia normala ritmo kaj per siaj normale atentokaptaj scenoj. En la paĝo 145 jam ekaperas pli resuma trajto, kaj en la paĝoj 146-147 restas nur skema skizo de iam verkota romanfino. Fakte la fino enhave estas drama kaj abrupta, sed tio apenaŭ povas klarigi la eksterordinare sensukan kaj koncizan epitomon, kiu kvazaŭ gilotine tranĉas la rakonton.

Tamen 98 procentoj el ĉi tiu verko estas unu el la plej sukcesaj Esperantaj romanoj.

Sten Johansson