Barbaraj sonoj kaj sonetoj

Jam per sia sonetaro Arĉoj pruvis Geraldo Mattos, ke li scias verki sonetojn laŭ kaj preter la komandoj de Parnasa Gvidlibro. Sed la jaroj pasas, oni evoluas, kaj jen li prezentas al ni novan poemaron kun du malegalaj partoj: Barbaraj sonoj (p. 9-58) kaj Barbaraj sonetoj (p. 61-78). Paradokse, la unuan konsistigas soneteskoj, t.e. poemoj kun du kvaroj kaj du trioj, sed sen rimoj kaj mezuroj, sen la sklaveco de rigora metriko (solaj du esceptoj: La lasta tago kaj Aflikta). Male, la dua enhavas, malgraŭ sia nomo, poemetojn nesonetecajn laŭstrukture. Pri ĉi tiuj mi diru nur, ke ili restas ege sub la beletra nivelo de la unuaj: temas plej ofte pri banalaj strofetoj, foje ŝercaj aŭ blagaj, sed pri kiuj oni sin demandas: kie la poezio? Bonŝance, ni trovas ĝin en la unua parto, kie la poeto esploras per klaraj kaj precizaj vortoj sian lokon en la mondo kaj en la vivo.

Kial „barbaraj”? Neniom da barbareco en ili! Verdire ili devus titoliĝi Esploraj sonoj kaj sonetoj. Plurfoje ili sonas kiel liberaj tradukoj el klasika poezio. Oni povas legi ilin kiel fluan prozon kun meditigaj kunmetoj kaj sintagmoj. Kunefikas asonancoj, aliteracioj, kaj nepre atentindaj titoloj, kiel de pentraĵo. Kunkreas kresĉendan atmosferon manpleno da ŝlosilaj vortoj, ripetiĝantaj obsede: „tago”, „tagado”, „plu”, „firmamento”, „fantazio”, „ek-”, „nebulo” ...

Mi titolis ĉi tiun recenzon Poeto Geraldo kaj Doktoro Mattos tial, ke ĉiam ĉeestas ankaŭ la lingvisto, la akademiano, ekzemple, kiam li argumentas favore al la licenco skribi infinitivojn senpere tuj post ajna prepozicio. Tamen jen kaj jen eskapis al lia atento pluraj makuletoj: „editoro”, „*armadiloj”, „*krudele”, „*majora”, „*tormento” anstataŭ la ĝustaj „eldonisto”, „armadeloj”, „kruele”, „maĵora”, „turmento”. Kaj, parenteze, mi ne komprenas, kial du el la poemoj havas komencan majusklon ĉiuverse, kontraste kun ĉiuj ceteraj.

Ĉefe en la vokativaj poemoj („alviaj” aŭ „alciaj” t.e. fakte „alŝiaj”) la fino kutime iom platas kaj ŝablonas. Persone mi preferas la mi-rakontajn poemojn kaj strofojn (eble pro mia nekapablo identiĝi kun unu el la vioj aŭ mioj de kelkaj poemoj). Mattos skribas en Sentoperdo, ke „la sento pri la morto nun alestas”, kaj tio, lia proksimiĝo al tia horizonto, estas unu el la gvidaj ideoj de la poemaro. Jes, sentoperdo ... kaj perdosento. Tamen perdo, sed pluvivo. Resume, kristalaj versoj kun la sobra voĉo de animo aĝa kaj saĝa kaj, samtempe, konstante juniĝanta.

Jorge Camacho

Geraldo Mattos (brazilano, 1921 – ) esperantistiĝis en 1948, ekverkis en 1951, aŭtoro de variaj literaturaĵoj (rakontoj, noveloj, teatraĵo, poemoj, vers-dramo), liaj kvin regulaj sonetoj rolis jam en Esperanta Antologio – poemoj 1998–1957 (eld. La Laguna 1958, red. William Auld) kaj naŭ verkoj (ĉiuj rimenhavaj) en Esperanta Antologio – Poemoj 1887-1981 (Eld. UEA 1984, red. William Auld). Dekoj da prilingvaj libroj en la portugala. Majstro de sonetverkado. Verkoj: La tento de junulo (1953, poemo), Ivan la sesa (1953, kvinakta teatraĵo), La nigra spartako (1955, rakonto), Miniaturoj (1959, japaneskaj poemoj), Arĉoj (1967, poemaro), Ritmoj de vivo (1968, poemaro).

La 28-a Fonto-kajero portas la titolon Barbaraj sonoj kaj sonetoj. La aŭtoro mem informas enkonduke la legantojn, ke lia poeto-memo longe cedis lokon al lia lingvisto-memo, ja lasis lin longe okupiĝi pri gramatikoj, lernolibroj, prilingvaj esploroj. Li esprimas sian esperon, ke tiun ĉi verkon legos minimume la aŭtoro kaj la editoro. Sed estas kaj estu ne tiel! Povas esti ke Geraldo Mattos oldiĝis, ja li transpaŝis jam sian 80-an jaron, sed miaopinie la poezio de Mattos estas ne olda, sed forta, liaj sonoj kaj son-etoj estas sonegoj, tute ne barbaraj sed malpalaj. Ne sciante, ke granda oldulo de nia E-literaturo estas la aŭtoro de tiuj ĉi 50 “sonoj” kaj 18 ”son-etoj”, mi salutus ekzalte junan poeton sin prezentantan en E-medio. Poezi-amantoj facile konstatas legante tiujn ĉi poemojn de Mattos, ke liaj sonetoj nun prezentataj tute ne bezonas la rafinitajn rim-parojn de la klasika soneto, ili egalvorte-klarforte esprimas sentojn-pensojn pri amo, pri virinoj, pri vivo, pri mondo, konfeseblajn de la aŭtoro. La longa silentado pro scienca laboro – miaopinie – utile efikis al la poezio de Mattos, liaj esprimoj, parolturnoj vigle vivas, primavere hopadas ĝojplene de verso al verso, de strofo al strofo. La lingvaĵo de la olda poeto estas orelplaĉe adolta, laŭ la vera senco de la vorto, ĝi ne imitas klasikulajn solvojn, ĉar ĝi mem fariĝas klasika, elkreskinte, plenaĝiĝinte. Tamen mi ne kaŝas mian opinion, ke nur tiaj sonetoj el la nuna aro de Mattos plene plaĉas al mi, kiuj spegulas adekvate jam per la unua tralego la direndon – poeteske intiman diraĵon – de la aŭtoro. Tiu ĉi speco “matoseska” (do, la senrima soneto) tre malfacile forportas ne sufiĉe trafajn vortuzon, vortordon, figurojn.

Per la latina esprimo tolle et lege (prenu kaj legu) mi kore rekomendas tiun ĉi poezian verkon de Geraldo Mattos. Gratulon ankaŭ al Fonto pro la bona elekto. Mi ĝoje prenis kaj legis ĝin, kaj mi estas certa pri tio, ke ankaŭ aliaj legantoj havos similan opinion pri la 28-a kajero de Fonto, verko de Geraldo Mattos.

Tibor Papp