|
Fake pri Esperanto kaj Esperante pri sciencoj
|
|
Por pli kompleta lingvo |  2005/12, p. 21 |
Terminologiaj laboroj estas parto de ĉiu kohera programo lingvopolitika. Ofte parolantoj de minoritataj aŭ subpremataj lingvoj konscias la gravan rolon de terminologiaj laboroj en la progresigo de iliaj lingvoj. Esperantistoj ĝenerale bone konscias la gravecon de tiu demando, sed Terminologia Esperanto-Centro, fondita en 1987, de jaroj praktike ekzistas nur surpapere. Tial aparte bonvenas Fake pri Esperanto kaj Esperante pri sciencoj.
La verko estis eldonita de KAVA-PECH kiel la kvara volumo de la serio Aplikoj de Esperanto en scienco kaj tekniko kaj enhavas la kontribuaĵojn prezentitajn dum la samtitola konferenco, okazinta en 2004 en Dobřichovice, Ĉeĥio. Ĝi estas dividita je du sekcioj: Fake pri Esperanto kaj Esperante pri sciencoj, kun kontribuaĵoj de deko da konataj nomoj.
La unua sekcio temas pri teoriaj kaj pri praktikaj demandoj de la terminologia scienco. Enestas interesaj kaj valoraj kontribuaĵoj, kiel ekzemple tiu de Marc Bavant pri Apliko de XML al fakaj laboroj pri Esperanto kaj tiu de Josef Hron pri Ebloj por la elektronika prilaborado de grandaj vortaroj de Esperanto. Ne mankas pure teoriaj artikoloj, nun de la aŭtoreco de Jan Werner kaj Detlev Blanke, ĉi-lasta en lia senmanke klara stilo, kvankam fojfoje tro lakona. Kiel ribelema voĉo en la prelegokolekto, Werner plendas pri la aktuala stato de la faka lingvo, kiu laŭ li malriĉas kompare kun la poezia. Bedaŭrinde, tamen, leviĝas neniu voĉo kontraŭ la labormetodoj kaj laboriloj de la esperanta terminografio, ankoraŭ tro postiĝintaj rilate al tiuj de naciaj lingvoj. Tiusence, Hron, en la supre citita artikolo, proponas Excel kiel programon por la prilaborado de terminologiaj donitaĵoj: utila ideo, kiu devus nur portempe surogate ŝtopi unu el la breĉoj en la laboro de niaj terminografoj kaj leksikografoj.
Ĵetante rapidan rigardon sur la bibliografiajn listojn de la diversaj aŭtoroj, oni tuj konstatas en ilia pensado influon de la Viena Skolo de terminologio, reprezentata ĉefe de Wüster. Nenie troveblas nomoj, ligitaj al la novaj fluoj kaj tendencoj, kiuj venis alporti grandegan kontribuon al la terminologiaj studoj ekster la viena perspektivo. Oni ricevas la impreson, ke eĉ ne sur la teoria terminologia tereno la Esperanto-komunumo sukcesis atingi nacilingvajn komunumojn. Escepto ŝajnas esti Blanke, kiu, malgraŭ sia konata aliĝo al la Viena Skolo, en sia teksto Kio estas faklingvo kaj kiel esplori ĝin? aludas al modernaj aliroj en la terminologiaj studoj.
Konsistigas la duan sekcion fakaj tekstoj pri parazitologio, internacia turismo kaj la kostoj de la lingvaj problemoj en Eŭropo, respektive verkitaj de Rüdiger Sachs, Ottó Haszpra kaj Boĵidar Leonov.
La tuto, eĉ se ne impona, estas neneglektinda atingo de nia mikrokomunumo. La venonta konferenco, okazonta novembre 2006, probable rezultigos kroman volumon de prelegokolektoj, espereble kun malpli da lingvaj malglataĵoj kaj en litertipoj ne tiel malgrandaj.
Reinaldo Marcelo Ferreira
Tamen senĉese frapantaj |  2006. №4-5 (138-139) |
La recenzata verketo estas kolekto de kontribuaĵoj prezentitaj dum la Konferenco “Aplikoj de Esperanto en Scienco kaj Tekniko” (KAEST), aranĝita en 2004 en Dobřichovice, Ĉeĥio. La tekstoj estas en Esperanto, la resumoj en la angla, la germana kaj la ĉeĥa lingvoj.
La unua parto “Fake pri Esperanto” enhavas ok artikolojn, ĉiuj traktas terminologiajn temojn, tio ankaŭ estas ĉeftemo de KAEST 2004.
Jan Werner malfermas la kolekton per “Planlingvo”. Laŭ la artikolo, Esperanto estas ofte karakterizata kiel planlingvo, tamen oni komprenas neklare aŭ malatentas, kion tiu eco prezentas, mankas terminologie preciza difino de la nomindiko “planlingvo”. Verŝajnas al la aŭtoro, ke Esperanto devas evolui pli plane ol naturaj lingvoj. Tio ankaŭ signifas, ke Esperanto povas ludi la gravan rolon en scienca kaj strikte teĥnika komunikado pro la eco de la planlingvo sen dusignifaj vortoj. Bedaŭrinde, ĝuste tiu parto estas en Esperanto subevoluinta kaj en la movado nesufiĉe konsciata kaj kulturata. Sendube, Werner pravas ke Esperanto devus havi pli elstaran lokon en faka uzado ol nuna. Mi povas bone komprenas tion, tamen ankaŭ konscias ke la lingvo evoluas laŭ siaj reguloj, kiujn la planlingvo ankaŭ obeas. Tiel la klopodo de terminologoj certe necesas, tamen la faka praktiko de Esperanto same aŭ pli gravas por sana evoluado de la lingvo.
Detlev Blanke science kaj skize diskutas pri “Kio estas faklingvo kaj kiel esplori ĝin?”. Strukture, faklingvo(j) klasifikeblas horizontale laŭ distingebla sublingvo de konkreta lingvo kaj vertikale laŭ grado de abstrakteco kaj komunikpartneroj. Ĝin eblas esplori laŭ aliroj sistemlingvistika, pragmata-lingvistika kaj kogna-lingvistika, kiuj havas siajn fokusojn. La aŭtoro ankaŭ donas ekzemplojn por la tri aliroj. La eseo estas tre utila por pliklare komprenigi la fenomenon “faklingvo”, ĉar en Esperantujo aparte mankas priskribo de la multaj facetoj de faklingvo, de fakaj tekstoj kaj de la faka interkomunikado.
Heinz Hoffmann diskutas problemon de “nespeciala” speco bazite sur Fervoja plurlingva terminologia datenbanko. Multaj faktoj montras ke en precipe teknika evoluo estas kreataj specialaj modifaĵoj de origina objekto. La specialaĵoj devas ricevi apartan terminon.
Wera Blanke observas kelkajn ekzemplojn el la teatra fako kaj argumentas ĉu kaj kiomgrade la “libera enciklopedio” — la multlingva interreta projekto “Wikipedia” kaj ties Esperanto-varianto Vikipedio — taŭgas por subteni terminologian laboron. Per tri nocioj teatro-fakaj, la aŭtorino konkludas ke Vikipedio donas instigojn kaj informojn, sed ne nepre fidindajn.
La eseo de Miroslav Malovec tuŝas la temon, ĉu oni povas uzi Vikipedion kiel la ilo aktualigi Enciklopedion de Esperanto (1933–34). La studo estas tre signifa por produkti aktualigitan enciklopedion de Esperanto. Teĥnike, Vikipedio estas taŭga spaco por kolekti materialojn de enciklopedia karaktero pri ĉiuj eblaj temoj. Praktike, tio dependas nur de esperantistoj, kiel ili utiligos tiun eblon. Do, vere gravas, ke ĉiuj esperantistoj kontribuas por ĉi projekto.
Josef Hron donas eblojn por la elektronika prilaborado de grandaj vortaroj de Esperanto. La aŭtoro opinias ke Esperanto ĝis nun atendas prilaboron de la grandaj, resp. plenaj difinaj kaj tradukaj vortaroj ampleksantaj pli ol 100 mil vortojn. Tiaĵo estas ofte videbla por etnolingvoj. Kvankam mi ne tute certas ĉu por Esperanto necesas ankaŭ havi tiel ampleksan vortaregon, ĉar kiel la orientulo mi preferas unue ekspluati la povon de Esperanto surbaze de ĝia fundamento.
Marc Bavant montras kiel apliki XML al fakaj laboroj pri Esperanto. Dum la lastaj jaroj okazis vasta disvolviĝo de la uzo de XML-a “teĥnologio” en multaj kampoj de komputiko, oni eĉ nomas ĝin kiel Esperanto de komputiko. La artikolo estas bona komenco por ĉiuj, kiuj interesiĝas pri alia Esperanto en interreta epoko. La aŭtoro skizas la bazan strukturon de XML kaj ekzemplas kiel la vortaristo uzas ĝin en sia laboro.
Martin Minich prezentas la grupon “Esperanto@Interreto”, kiu mastrumas kelkajn projektojn, kiuj ebligas mondvastajn senpagajn lernadon de Esperanto (lernu.net), uzadon de Esperanto por interkultura komunikado (interkulturo.net), prezentadon de monda lingva diverseco (Lingva Prismo: lingvo.info), interŝanĝadon de materialoj por instruado (edukado.net).
En la dua parto “Esperante pri Sciencoj” estas tri eseoj. Rüdiger Sachs science kaj esperante diskutas “parazitismon kaj parazitologion”. Laŭ la aŭtoro, en PIV kaj NPIV mankas multaj bazaj, internacie kaj interlingve kompreneblaj parazitologiaj nocioj.
Ottó Haszpra science kalkulas lingvajn kostojn en la Eŭropa Unio. La kalkuloj estas precizaj kaj atentindaj. En nuna multelingva kadro de EU ĉiujare bezonatas 6 000 000 novaj kvarlingvuloj. Ilia lernotempo valoras 2,5-oblon de la buĝeto de NATO Eŭropa: averaĝe 2000 EUR/jaro/impostpaganto. Lernado de unu sola angla postulus 728 EUR/jaro/impostpaganto nur en la neanglalingvaj landoj, ĝi rezultigus gravan ekonomian diskriminacion kontraŭ ĉi-lastaj. Esperanto nur bezonus 74 EUR/jaro/impostpaganto.
Boĵidar Leonov prezentas “evoluo de la internacia kaj ekologia turismo en Eŭropo” surbaze de la ĉefaj kriterioj, kiuj povus karakterizi la nivelon de la turismo.
La libreto estas en bona presado kiel aliaj eldonaĵoj de KAVA-PECH, tamen la redakta stilo ne estas tute unuforma. Ekz-e, la biografieto de la aŭtoro ne estas trovita en ĉiuj kontribuoj; Piednotoj uzas diverse grandajn literojn; La nombroj gravaj en la studo de Haszpra ne estas la samaj en la resumo kaj teksto. Tamen, tiuj ĉi cimetoj ne kovras la lumon de la modesta libreto. Pluhař diris trafe kaj antaŭparole “Eble nur gutoj, tamen senĉese frapantaj…”
Espereble, aperos plimultaj fontoj por formi riveron delonge soifatan de ĉiuj parolantoj de Esperanto.
Liu Haitao
Scienca triopo el Mezeŭropo |  |
Tuj rimarkindas ke preskaŭ senescepte temas pri artikoloj, sufiĉe mallongaj (mezume 6,32-paĝaj), kiuj celas ne nur samfakajn kolegojn, sed legantaron pli vastan. Krom tio la artikola enhavo plejparte interesos antaŭ ĉio esperantujanojn agemajn, ĉar la imageble granda tema disperso en la trivoluma opo konstateble faskiĝas je tri agigaj temfokusoj aktuale gravaj en nia medio:
1) terminologio-esperantologio (21 artikoloj),
2) informadiko-Interreto (18 artikoloj) kaj
3) ekologio-daŭriva evoluigo (9 artikoloj).
La temfokusa triopo aperas en ĉiu el la tri volumoj, eĉ se la ĉiuvolume malsama artikola arigo far la redaktoro sub tri aŭ du sekciaj titoloj tion ne tuj evidentigas. Efektive nur du artikoloj, unu de Frank Nitzsche kaj alia de Rodica Giuhat (ambaŭ en vol. 3, sekcio C), ne estas atribueblaj al unu el la tri temfokusoj. Pretere, dezirindus ke la volumaj numeroj aperu titolpaĝe kaj kovrile; ankaŭ aldona listo klare indikanta la jam aperintajn volumojn, almenaŭ de la nova, se ne de ambaŭ AEST-serioj, estus utila.
La teman bunton de la tri volumoj, eĉ trifokusan, nepretervideble tamen kunligas unu fadeno, kvazaŭ lingva supertemo, kiu pravigas la serian titolon Aplikoj de Esperanto en Scienco kaj Tekniko: nome krom la atendebla multtema reala uzado de Esperanto, ankaŭ la eble surprize vasta traktado de ties proble-meco. Problemeco kiu manifestiĝas kiel granda manko je Esperantaj faklingvaĵoj – terminaroj kaj tekstoj – kaj kiun pritraktas, detale aŭ nur alude, krom du redaktoraj antaŭparoloj (vol. 3 kaj 4), preskaŭ la duono de la artikoloj. Simile ankaŭ la kontribuaĵoj kies fokuso estas la informadiko aŭ specife la Interreto, superrege pritraktas la praktikon kaj problemecon de la aplikado de Esperanto tiukampe. Tamen, spite la evidentan ĝeneralan problemecon de Esperanto kiel scienc-teĥnika lingvo, bona novaĵo: ĉiuj tri volumoj abundas je uzeblaj, imitindaj, foje eĉ imitendaj solvo-aliroj rilate la Esperantan terminografion kaj precipe rilate la perkomputilan traktadon kaj aplikadon de Esperanto. Ke la komputiko povas faciligi kreadon de terminaroj kaj vortaroj ja estas sufiĉe vaste konate, sed ĝuste pri tio kiel konkrete apliki la komputilajn rimedojn al Esperanto, la voluma triopo liveras konsiderindan informaron. Ĉi-sekve eblas prilumi nur kelkajn detalojn el la riĉa trivoluma enhavo.
La artikolara fasko reprezentanta la terminologian-esperantologian temfokuson manifestiĝas en 3B-C (= vol. 3, sekcioj B kaj C), en 4A-B kaj en 5B. Tiufaske viciĝas terminologiaj studoj pri jenaj kampoj: politiko, matematiko (nur resume), ekonomiko, forstofako, fungologio, interlingviko (3B); konstrufako (3B kaj 5B); fervojoj, teatra fako (4A); metrologio (nur resume, artikolo elŝutebla interrete) kaj maŝinfako (5B). Samfaske, en 3C, elstaras prava pasia alvoko de Jan Werner, "Ĉesigi la disipadon de fakula energio en la movado" (postulanta la konservadon de valoraj terminologiaj laboraĵoj jam elfaritaj, sed ĝis nun ne publikigitaj); krome grava historia skizo far Rüdiger Sachs pri Scienca Revuo. En 4A speciale rimarkiĝas diskutinda tezo, ankoraŭfoje de Jan Werner, ke Esperanto malkiel etnaj lingvoj ne evoluu libere, sed ke ĝi, estante planlingvo, estu daŭre priplanata, almenaŭ en sia funkcio kiel scienc-teĥnika komunikilo. Samloke Detlev Blanke subteninde substrekas la neceson ke oni plilarĝigu la studadon de la faklingva interkomunikado, ne limigante sin al nuraj termino-logiaj konsideroj, sed ekzamenante la tutan fakan lingvaĵon kaj ties diversajn funkciojn kaj uzo-cirkonstancojn (aliro parenca al la postvustera soci-terminologio). Laste menciindas ĉi-faske, en 5B, historia trovaĵo de Wera Blanke el la komencaj jaroj de Scienca Revuo kaj de ISAE: detale ellaborita, siatempe nur ekrealigita, sed ankoraŭ inspira agad-plano pri vastskala kreado kaj normigado de scienc-teĥnikaj terminoj far renomaj fakuloj-esperantistoj.
Koncerne la temfokuson informadiko-Interreto, ties artikolara fasko aperas en 3A kaj C, en 4A kaj en 5A-B. Ekster malgranda nombro da artikoloj traktantaj nelingvajn aspektojn informadikajn – mikro-proce-zilojn, fervojojn (3A); medicinon (3C) – ĉiuj tiufaskaj kontribuaĵoj estas grandparte ankaŭ prilingvaj. Antaŭ ĉio tio validas ĉe la du laborinstigaj kontribuaĵoj de Josef Hron (en 4A, daŭrigo en 5B): detalaj raportoj pri lia (kiel li diras modeste) "kompilado" de "Granda Vortaro Esperanta-Ĉeĥa" (GVEĈ) ampleksanta pli ol 100 000 artikolojn inklude de dekmiloj da terminoj, notinde biologiaj kaj medicinaj. Liaj du kontribuaĵoj sidas ĉi-faske nur tial ke li klarigas, kiel esencan parton de sia detala labormetoda priskribo, la efikan aplikadon de specifaj komputilaj programoj ĝenerale konataj (ekscelo kaj vordo de Microsoft). Prave li alvokas kompetentajn laboremulojn imiti lian entre-prenon por aliaj paroj de Esperanto kaj etna lingvo.
Inter la multaj aliaj interesaj eroj de la informadika-interreta artikolaro aparte menciindas la praktike utilaj kontribuaĵoj de Marc Bavant pri "Apliko de XML al fakaj laboroj pri Esperanto" (4A) kaj de Marek Blahuš pri "Unikodo – Esperanto de Interreto" (5A); krome du informriĉaj artikoloj pri Esperanto@Interreto (mal-longe E@I), unu de Martin Minich (4A) kaj alia de Peter Baláž kaj Clayton Smith (5A); fine kunlabor-instiga informaĵo de Pavla Dvořáková pri "Multlingvaj tradukvortaroj en Interreto" (5A).
La tria artikolara fasko – la plej malgranda, sed ne la plej malgrava –, kiu prezentas la temfokuson ekologio-daŭriva evoluigo, troveblas en 3C, 4B kaj 5C. Rimarkiĝas tri kontri-buaĵoj pri aktuale grava temo, ekoturismo: unu de Petr Chrdle (3C) kaj du de Boĵidar Leonov (3C kaj 4B). Tri aliaj artikoloj etendas la fokuson ekster-eŭropen: du de Rüdiger Sachs pri parazitologio (4B) kaj mediprotektado en Afriko (5C); unu de Lene kaj Jan Niemann pri la Unesko-programo "Monda Heredaĵo" en Gronlando (5C). Samfaske frapas engaĝiĝinta kontribuaĵo de Manfred Wester-mayer pri la mondampleksa Agendo 21, rezulto de la Tutmonda Pintokonferenco pri Medio kaj Evoluo, okazinta en Rio-de-Ĵanejro en 1992; pri ties eŭrop-kadra sekvo, la Ĉarto de Aalborg de 1994 kaj 2004; kaj detale pri la serioza, sistema aplikado de ambaŭ dokumentoj en la germana urbo Frejburgo (5C).
Kiel supre menciite, Esperanto ja malriĉas je scienc-teĥnikaj tekstoj kaj bone ellaboritaj terminaroj – breĉo kiun ŝtopi signife helpas tiuj ĉi tri volumoj (post jamaj aliaj el la du AEST-serioj). Dume rimarkindas des pli la ĝenerale alta lingva kvalito de la Esperantaj tekstoj prezentataj. Kaj nur malofte tie ĝenetas kelkaj evidentaj preseraroj facile korekteblaj. Tamen menci-endas unu escepta lingvokvalita nadiro (en 3C): unupaĝa artikoleto de Ljubiša Preparadović k.a., "Antaŭvido de migreno ĉe malsanuloj aplikante [tiel!] la teknikojn data mining". Krom duba sintaksero, la anglismo teknikoj (kutime: procedoj) kaj la krude angla termino data mining (unu ekvivalento: datumelfoso) – mirigas tiupaĝe ankaŭ jena fremdaĵo: "Ĉi tiu malsano… ne estas adekvata al la mortado…"
Kontraste al la ĝenerale zorga redaktado de la Esperantaj tekstoj, dubindas la informa kaj lingva kvalito de konsiderinda nombro da anglaj resumoj. Laŭ la ĉekapaj biblio-grafiaĵoj, la artikolojn ja akompanas ĉiuvolume resumoj anglaj, germanaj kaj ĉeĥaj; ekde volumo 5 ankaŭ francaj. Aldone en kelkaj kazoj la aŭtoro mem liveras enkondukan resumon esperantlingvan. Dum la germanaj kaj francaj resumoj tute adekvate kaj profesiece, fakte ĝenerale bonege kaj alloge, prezentas la koncernan artikolan enhavon – la kvaliton de la ĉeĥaj mi ne povas sufiĉe pritaksi, sed mi neniel dubas pri ilia taŭgo –, la anglaj resumoj tro ofte lamas. Foje ili estas kondensitaj ĝis nekompreneblo (4A, p. 24-25, 28) aŭ markitaj per strangaj aŭ stile mal-taŭgaj esprimoj (3B, p. 62; 4A, p. 35, 54; 5A, p. 53; 5B, p. 99; 5C, p. 116, 128); unu distingiĝas eĉ per naŭ korektendoj (5B, p. 73). Tiaj malzorgaj angla-lingvaj tekstetoj, kiuj jen ne sufiĉe informas aŭ eĉ rekte mis-informas, jen uzas fremdan aŭ maltaŭge familiaran stilon, povas indiki al neesperant-lingvano ke temas nur pri ama-toraĵo ne eniginda en seriozan fakan datum-bazon. Pro la nuna superpeze grava rolo de la angla kiel scienc-teĥnika komunikilo kaj kribrilo, evidente nepras publikigi altnivelajn resumojn ankaŭ tiu-lingvajn.
Se konsideri la tuton de la valora enhavo de la voluma triopo kaj ĝian ĝenerale zorgan editoradon, la organizantoj kaj la partoprenantoj de la AEST-konferencoj ja estas gratulindaj kaj subtenendaj pro tio ke ili regule – nun ĉiun duan jaron – tiel demonstradas la faklingvan funkciivon de Esperanto. Samtempe gratu-lindas kaj subtenendas ankaŭ la duaseria eldonisto, Petr Chrdle, pro tio ke li samregule produktadas, eĉ belforme, la konferencajn aktojn por ilin rapide disponigi al pli vasta fakularo kaj laikaro. Tamen ĝuste pro la intencata disvastigo de la aktoj al kulture, religie kaj politike tre diversa tutmonda publiko, mi havas rezervon pri la taŭgo kaj akceptindo de la kovrilaj desegnoj far la renoma ĉeĥa artisto Luděk Neužil. Unuflanke, tute taŭge, ilia alĥemia simbolismo – kun motivoj interalie de tero/ĉielo, homkorpoj/ĉielkorpoj, likvo-transigo – leĝere kontraŭ-pezas la supozeble sobre sekan interkovrilan enhavon de la scienc-teĥnikaj tekstoj. Tiuj desegnoj krome trafe signas la pragecon kaj de la lastatempaj AEST-konferencoj kaj de ties organizejo-eldonejo KAVA-PECH; la moderna eŭropa kulturcentro Prago iam ja estis "eŭropa metropolo de la alĥemio". Aliflanke ĝuste tiu kovrilarta leĝero ne kongruas, ĉe certaj eventualaj legantoj, kun la efektiva serioza teksta enhavo; simile ankaŭ la alĥemia simbolismo, se rekonita, ĉe iuj same misreprezentas la severe sciencan-teĥnikan interkovrilaĵon. Sed antaŭ ĉio la abunda surkovrila nurvirina nudeco ne estas universale akcep-tinda. Por glate disvastigi la gravajn laboraĵojn de la AEST-konferencoj, ŝajnas oportune arte garni ilin malpli diskutinde.