Infana raso (eld.Esperanta-portugala)

La parolata kaj, sekve, aŭdata, vorto ĉiam havas sian ĉarmon. La unuaj provoj de niaj Esperanto-pioniroj uzi la lingvon parole (do, aŭde) tuj post la turno de la 20a jarcento rezultis en entuziasmega decido organizi Universalajn Kongresojn. Kiam ni lernas alian lingvon, nin ĉiam helpas laŭta artikulado de novaj sonoj, iliaj kombinoj, vortoj kaj pli longaj tekstoj.

Mi memoras tiun miraklon, kiam mi ekparolis Esperanton post kelkaj jaroj de la Esperanto-soleco — vortoj muldiĝis mirakle kaj sonis fabelmuzike en miaj oreloj. Per sono, la lingvo kaj ties kulturo, animo, spirito — penetras en nin kaj vivigas. Ni, homoj, nur relative ne antaŭlonge lernis legi “mallaŭte, al ni mem” — ankoraŭ en la Antikva tempo oni devis laŭtlegi por kompreni la tekston.

Antaŭ pli ol 25 jaroj en Esperanto-tendara biblioteko en miajn manojn finfine trafis la avide atendita grandioza filozofia poemo, “originale verkita en Esperanto”, La Infana Raso de William Auld. Kaj mi penis trovi minutojn liberajn de organizaj zorgoj — legis kaj legis, penetrante la signifojn kaj brilecon de la famega verko, laŭtega himno al la Homo, sobra kaj senfine ama kaj esperiga. Neeviteble mi legis laŭte, ĉar alie ne eblis kaj ne indis, kaj mi volus aŭdi kaj penis imagi kiel ĝin legus la aŭtoro. Mi volis paroli kun li — do aŭdi lian voĉon.

Post multaj jaroj mi aŭdis la voĉon de Auld en sporadaj intervjuoj de Radio Polonia, sed ĉefe lia voĉo, pli imagata, sonis kiam mi legis liajn verkojn.

Kaj jen donaco — la Kooperativo de Literatura Foiro publikigis la poemon en la propra recito de la aŭtoro mem! Jam post lia forpaso — li restas en ĉi sonoj de sia voĉo, plu vivigante niajn Lingvon kaj Kulturon. Du lumdiskoj (KDoj) en firma koverto kun fotaĵo de la aŭtoro kaj la “reprezentantoj de la eldonejo” (Perla kaj Valerio), broŝuro kun la teksto grafike prezentita kiel en la unua eldono, kun la originaj desegnaĵoj kaj unu el la plej konataj fotaĵoj de Auld. La pro-la-disk-formata kvadrata broŝuro enhavas, krom la poemteksto kun ĉiuj prezentaj specifaĵoj aŭtoraj, kompletajn notojn reviziitajn de la aŭtoro. Ĉio estas senriproĉe bonkvalita, kiel ĉio, kion mi iam vidis el LF-koop.

La voĉon de William Auld oni registris en Skotlando en 1998, kaj finproduktis en … Meksiko. La poemo, dividita en 25 kantojn, estas legata kun fona muziko varia. La aŭtora plenumo, mi ĝoje konstatis kaj konfesas, estas superega. La Aulda voĉo sonas elokvente, simple, trankvile sed samtempe forte kaj penetre. Mi ŝatus aŭdi opinion de tiu, kiu povus aŭdi tion konscie kaj Esperanto-scie unuafoje en sia vivo. La ioma eĥeco aldonita ornamcele plimisterigas kaj profundigas la impreson. Kaj la voĉo restas centre de via atento, ĝi tenas vin ne lasante, kapte. Verkite kiam li estis 32-jara, voĉlegita multe pli poste, la verko restas preskaŭ ekstertempa — Auld kvazaŭ parolas kun si mem, krom ni.

Iam la presita teksto iuvorte ne tute koincidas kun la dirata — tio nur aldonas al la viveco. Neatendite vi pli profunde komprenas, kian trezoron vi aŭdas/legas/havas — ke en “farita lingvo” kun vi elanime rekte kaj potence parolas pensulo kaj poeto, demandas kaj demandigas vin, pensigas kaj invitas serĉi kaj travivi kaj vivi, gvidante en ega tempa distanco kaj ĉirkaŭkaptante la mondon, kia ni ĝin pensas esti. Oni povas ne kun ĉio konsenti, ne ĉion kompreni kaj des pli ne ĉion akcepti. Sed la teksto diras per si mem, se vi havas orelojn. Okazas magio de vorto legata kaj aŭdata. Aparte laŭdindas la muzika fona akompano — varia, superbe sonanta kaj brile trafa. Nu, ne ĉiujn pecojn mi povis identigi — verŝajne la koncernajn indikilojn indus enmeti, kompletige. Kaj post kiam vi fermas la libron kaj aŭdas la postsonan silenton, vi havas ŝancon aŭdi ion pli — la senvortan sed realan ekziston de viaj pensoj, demandoj, impresoj kaj streboj. Ie ni ĉiuj estas kune.

Andrej Peĉonkin

Garbhan MacAoidh

Inter certaj amaraj aĵoj de la mondo estas por mi iu kiu plej afliktas k eventuale eĉ atencas mian optimismon: ĝi estas sadisma kruelo insiste flagranta en etaj k grandaj epizodoj de nia vivo. Min ne grande teruras la abismo de la morto nek la vakuo de la homa orfeco, kvankam ili estas, sendube, bazaj momentoj de la ekzisto k tute rajtas iĝi la inkubo de Lev Tolstoj k Fjodor Dostojevskij same kiel de ĉiu evoluinta menso. Mi ankaŭ kutime observas la obscenan premon de la ŝtata maŝino, kiu estas la deliro de Franz Kafka, ja ĝi permesas supozi iun bonan intencon k ekspliki la krimon per miskompreno. Sed jen oni turmentas k murdas laŭ la bezono de sento aŭ sen iu ajn interna rezisto, k fatale krevas ĉiu aludo de la monda harmonio. Sinistra absurdo: homo – bulo de nervoj, eterna fuĝanto de doloroj – trovas plezuron en la dolorigo de sia parenco; atestu la devion k ne timu fari la diagnozon. Ni vivas ĉiuj en tuŝo kun tiu nuda mavo produktata de la manoj de homoj; nia relative trankvila tempo k loko donis la ŝancon de Afganio al tiuj kiuj torturis katojn kaj violentis knabinojn en nia pliproksima ĉirkaŭo. Tio ne meritus ekstreman aprecon se ĝi estus rara ekskludo, sed ĝi estas ordinara fenomeno, preskaŭ normo de nia ekzisto. Ni urĝe bezonas esplorojn pri la biologiaj k ekonomiaj radikoj de nia socia patologio, sed antaŭ ĉio ni bezonas klaron de la rigardo k freŝon de l' atento. Ĉar kiei diris Dostojevskij "La homo kovardule kutimiĝas al ĉio". Kaj, kiel versis William Auld en ''La infana raso":

La homo estas infano
kaj kiel infano vidas
nur tion, kio antaŭ
lia okulo sidas

Ĝuste tiun freŝon de 1' atento mi trafis ĉe la aŭtoro de ''La infana raso". Oni prave nomis la filozofian poemon de William Auld "klasikaĵo de e-ta literaturo". Jes, estas ne facila lego, sed ĝia kompliko ne estas ambicia pretendo. Tristo k doloro eĥas en ĝiaj versoj, sed ankaŭ amo k, malgraŭ ĉio, espero. Mi ne emas supertaksi la forman inĝenion: en si mem ĝi establas nenion k estas kompatinda substituo de la sagaco de la menso. La forma inĝenio de Auld sin bazas sur riĉa k honesta iutelekto k ne provokas missenton. K la bilda konsisto de la poemo lontanas de temaj spekuloj, ja nur surfaca penso povas ne rimarki la ĉaston en ĝia erotiko k neglekti la alarmon en la scenoj de violento:

Ĝi estas tro? Ĝi estas evidenta?
Ĉu vi memoros ĝin, ho malprudenta?
Ĉu ĝi efikis vin sufiĉe ŝoke?
KAJ ĈIO ĈI MILFOJE KAJ MILLOKE.

William Auld avertas, k ŝancelas nian miopan trankvilon. Lia ŝoka terapio estas urĝa k tute karakteriza. Ĉar la granda literaturo ekzistas ne por luli.

Tio ne signifas, ke mi diminuas la rolon de la estetiko. Simple, la teknika, eksterinforma belo ĉeestas en la poezio nur kiel muzika elemento, do ĝia neta kapablo ne grandas kompare kun la aŭtenta muziko, kiu posedas la tonecon. Ĝuste en la ligo kun la senco la poezia formo obtenas sian ĉarmon. Jen ekzemplo:

Laŭ generaloj, la milit' necesas –
nu, kunpremeble, ĉar per ĝi inspezas
tiaj fraponoj, kaj hakiras gloron;
dum ve kaj mi ekiras nur doloron.

William Auld alude akcentas per artifika sona ludo la sencon kaj demonstras tiun sintezon de esprimo k penso, kies nomo estas vera poezio.

Alen Kris

Carlo Minnaja

La "Infana Raso" de William Auld. estas ververe ne unu poemo, t. e. ne unu longa poemo, sed kolekto de tute diversaj, diverskoloraj, tone, ritme kaj agorde ofte tute kontrastaj esprimoj de tiu vivfilozofio, kiu resumiĝas en la lastaj versoj de la verko:

Nenion kredi sen pruvoj. Regu racio:
sed nin detruos nova generacio
lukto de kontraŭpezoj
la cerbo tro etas
diri la simplan simplamaniere:

Sur sekiĝinta marfund' rikanas kranio
(la celon ni plenumas-
la celo nin konsumas).

John Francis, la enkondukanto de la verko registras ĝin kiel epopeon, t. e. longan poemon, kiu enhavas la tutan filozofion de la aŭtoro; mi ne emas enskatoligi la "Infanan Rason" same kaj ververe neniel kaj nenien. Ĝuste tiu ĉi ne-registrebleco de la verko enhavas tiujn efektojn, kiuj plej profunde reagos en unuj kaj cerbumigos aliajn. Mem la aŭtoro konsideras nur la eliton de la legantaro, kiel publikon por tiu ĉi libro. Tion pruvas la preskaŭ kompleta manko de klarigoj pri aludoj kulturhistoriaj aŭ lingvaj, kiujn oni ne povas kompreni sen la kono de la koncerna fako. Se oni do volas ĝenerale kritiki, oni devas diri, ke la klarigoj ĉe la fino de la libro devus esti almenaŭ kvinoblaj por doni okazon al laŭeble plej multaj legantoj digesti kaj diskuti en si mem la enhavon de la libro. Tia nescio kaj ne-trovo de klarigoj povas rilati tutajn versojn, ekzemple la vortojn SAL BER JON ROS, kies signifon oni ne povas scii sen la almenaŭ supraĵa kono de la lingvoteorio de Marr; kaj tio povas rilati simple vortojn, kiujn la leganto ne povas agnoski kun la helpo de la kutimaj vortaroj (inkl. la Suplementon). Kiel ajn: klarigoj pli detalaj ne malutilus.

La verko estas tre grava, eĉ por tiuj, kiuj rifuzas ĝiajn tezojn. Auld honeste kaj kuraĝe esploras, analizas kaj batalas. En tiu esploro kaj batalo aperas novaĵoj, kiuj estas nekutimaj, stimulaj aŭ ŝokaj, rimedoj neniam indiferentaj. Estas tre karakterize, ke la unua ĉapitro, kiu ricevis unuan premion en la Belarta Konkurso 1953, ne povis aperi en la oficiala organo de la movado, ĉar oni timis, ke multaj miskomprenos la senkaŝajn esprimojn seksrilatajn, kiuj rilatoj laŭ Auld estas nek kaŝendaj nek hontendaj. Ili determinas nian tutan vivon kaj, se ni baras nin mem per konvencioj kaj sekretigoj tiurilate, jam dekomence ni obstaklas la vojon de la vero.

Jen citaĵo el la majeste kaj suverene formita invokacio de la poemserio:

... de nia praamebo ĝis vi - sekundopaso
apenaŭ vojkomence sin trovas nia raso.
Vi estas nur spireto de bebo novnaskita:
vi venis, iros, ero en ĉen' intermita!

Saluton, antaŭuloj, jam pasis via horo . . .
Kuraĝon, homofratoj de ĉiu haŭtkoloro -
la tempmiraĝo, kiu disigis nin damninde,
nin fine rekunigos!

Kaj dume, palpe blinde,
ni venas, iras, eroj en ĉeno, kies finon
ne formas ni nek vidos. Kuraĝon kaj obstinon!

Jam tiu ĉi fragmento prezentas fundamentajn pensojn de la verko: Nia vivo estas malpli kaj samtempe pli signifa ol ni kredas. E1 tiu duobleco sekvas, ke Auld ne dronas en pesimismo, sed male, li alvokas nin por solidareco por teni la ĉenon, kies finon "ne formas ni" . . . Jam la unua ĉapitro pruvas la kontraŭreligian sintenon de Auld, sed samtempe oni ne povas ne rimarki, ke ankaŭ tiuj ĉi lastaj vortoj entenas ion, kio similas religion: Kuraĝon kaj obstinon por io, kio estas nekonata al ni.

Fakte la dua ĉapitro okupas sin pri la konkretaj religioj. "Ĉu Dispirit' ekzistas, ne ekzistas? - Negrave. Sorto de l'homaro tristas. - Tiuj malhelpas solvon de problemoj, - kiuj pri ia posta mond' insistas." ..."Per tabuoj seksaj oni baras – al la animo vojon al sublimo . . ." diras Auld, kiu poste difinas jene la animon: "pens' kaj emocio: cerbo kaj glandoj. - Sen la korp' nenio. "Kion fari do pri Dio? La tera ĉielo konstruiĝos sen Dio per la juna raso mem, li konkludas.

La sekvaj du ĉapitroj estas kreaĵoj de du diversaj agordoj tute lirikaj: la unua estas filozofado, la dua (IV) kun siaj groteskaj kvazaŭ-preseraroj prezentas la ebrian falsecon de la mondsistemo, baziĝanta sur "fakta" akcepto de la armilaj konfliktoj:

"Laŭ generaloj 'la milit' necesas -
nu, kunpremeble, ĉar per ĝi inspezas
tiaj fraponoj, kaj hakiras gloron,
dum vo kaj mi ekiras nur doloron" . . .

Auld majstre formas siajn strofojn. Ĝis la sekva ĉapitro li prezentas rimajn versojn. En la 5-a ĉapitro li transiras al la libera versado, intermite kun strofoj tute regulaj. La kvina ĉapitro estas "erotika" aŭ pli ĝuste :

"Kanto! vin oni nomos erotika
La vero estas iom pli komplika."

Ni alvenis laŭ lia pensovojo al la aktiva kontribuo por la evoluo, al la ĉenero. Amnokto, reala sincero kaj poezia ekstazo, de kiu nenio estas pli malproksima ol la malpuro de la pornografio. Jen la du refrenoj :

milmilion' da spermoj
por krei unu homon
milmilion' da homoj
por krei unu Homon

Kaj

la celon ni plenumas
la celo ni nin konsumas.

Kompreneble tia percepto de la ekzisto estas nur parte materiala; entute en la percepto de Auld la fatalismo, aŭ pli ĝuste la naturscienca determiniteco estas okulfrapa. Oni sentas, ke Auld - certe ne senbaze - registras nin en la zoologio kaj legante tiujn ĉi versojn oni pensas tuj pri la abelsocio aŭ pri la formikoj. Ankaŭ Auld asocias la bildon al la termita socio en la 6-a ĉapitro, sed en mala direkto; la termitoj estas, kiuj difektas la belon de la raskrea amo: "Vilaj brakoj ograj – Sklave policas la antikvan moron." Estas do kvazaŭ du leĝoj batalus inter si: la origina kaj vera kaj tiu de la ograj termitoj, kies potencon oni devas limigi almenaŭ, se ne eblas tute ekstermi ĝin. Kontraŭ la termitoj de la nuna socio estas la belo de la naturaj leĝoj, io simila, kvankam ne adekvata kun la stoicismo. Post la agordbildoj la sekva ĉapitro komenciĝas per la vortoj: Estas izole ami idealon . . . kredi sola kontraŭ la plejmulto . . . Ankaŭ tiu ĉi ĉapitro prezentas konsekvencan kaj prudentan pacifismon kaj ĝi finiĝas per la karakterizaj vortoj:

kiam la morto fermas
al mi la okulojn
la mondo mortas
sed la celo
daŭras

Kio do estas la celo? La celo estas en ni mem, la celo estas ni mem, kiuj neniiĝas, sed estas eterne vivaj, t. e. ni estas la homa raso, kies infanaĝon ni vivas, kvankam la radikoj de nia civilizo kaj la ŝlosiloj al niaj ĉefaj institucioj troviĝas longe antaŭ la prahistorio, antaŭ la sumeraj tempoj.

Jen nova fazo, la filo kreiĝis kaj "ĉiu patro devas helpeti per konsilo":

Pri via propra pravo neniam estu certa,
sed aliulo estas, samkiel vi, mallerta.

Ion plian ni ne povas sciigi. "Ĉielon kaŝas fumo - La homa vivo estas nur kosma palpebrumo."

La linioj de la pensaro en la "Infana Raso" estas ĝenerale tre subtilaj, sed sekveblaj, kiel la tonoj de interrompita melodio; tiurilate la XII-a ĉapitro kun siaj historiaj aludoj estas tamen malpli facile atingebla, kaj sekve en tiu ĉi ĉapitro preskaŭ tute ĉesas la kontakto inter la aŭtoro kaj la leganto. Tio estas despli stranga, ĉar ĝuste tiu ĉi parto de la granda verko estas vere epika. La sekva parto denove ligas sin al la lasta bildo de la ĵus menciita ĉapitro. "Suferoj krucumas . . ." kaj tio gravas en la vivo. La kruco gvidas la penson denove al la oficialaj religioj en la okcidentaj kulturoj kaj kontraŭ ilia Dio Auld argumentas malmole; precipe kiam temas pri la politika influo de la eklezioj.

Pinton en la genia poezia kapablo de Auld prezentas la XIV-a ĉapitro, kies komenco en sia majesto estas inda por esti unu el la pli longaj, reprezentaj citaĵoj el la verko.

Ni, pioniraj homoj de l' spacovojoj,
Trovas neniun ŝlosilon. Nia atome
Pelita ŝipo sagas lumorapide
Tra l' kosmovastoj, cele alian sunon.
Por ni tagon ne sekvas nokto, nokton
Ne sekvas tago, ekstere nokto eternas,
Interne elektrolumo ŝajnigas tagon
Senfinan kaj senkomencan. Kalendaroj,
Horloĝoj kaj dormo perdis sian principon
Ne ne vidos la celon; ni estos mortaj,
Kiam gefiloj niaj en novan orbiton
Gvidos la ŝipon kiu fariĝis mondo
Por ni, orfuloj de l' tera sunsistemo.
Frenezo? Jes. Sed pelas nin la turmento
De senrespondaj demandoj, por kiuj respondo
Devas ekzisti, pelas nin la bezono
De vastiĝanta, malsata, tumulta homaro,
Kiu formanĝis akridosimile planedojn.
Ni fuĝas kaj ĉasas, ni pelas kaj estas pelataj.
Ni serĉis unue ĉielon, nun la ĉielon
Ni trovas malplena, malplena kaj tamen plena.
Per nia morto vivos niaj gefiloj:
Ni ne vidos la celon, ni ĝin plenumas.

En la sekvaj ĉapitroj parolas la militkontraŭulo denove, poste sekvas denove pesimisma agordo, sed la anima taglibro de Auld neniam fariĝas malinteresa kaj la ripetado kaj realudo pri jam diritaj kaj aŭditaj detaloj nur fortigas nian intereson. Oni ne povas esti suverena kaj niaj deklarojn fuŝas niaj atavismaj pensoj kaj agoj, tion Auld sentas kaj rapidas konfesi pri tio:

Mi estas l' araneo kaj la muŝo;
mi ĉasas min en mia propra cerb':
sed mia mem', pro grava blinda fuŝo,
sin kaŝas preter substantiv' kaj verb.

En la XVIII-a ĉapitro aperas la lingva problemo kaj Ia "kuraĝul' unika", kiu sciis, fidis kaj per la fido fakte movis monton. La raciisto Auld tuj forigas la eventualan argumenton por la religiaj ebloj: "Miraklo? Ne: faktoroj koincidis, - kaj frua nuno naskis la estonton." La aparteno al la lingva internaciismo estas tute logika konkludo de la solidarismo de Auld.

"Oni ne volas instrui konceptojn bazajn", konstatas Auld en la sekva momentfoto de sia animo, kiun oni povus rubriki sub amare koroda socia kritiko. Tiu ĉi kritiko daŭras en la sekva ĉapitro, pasie pruvanta, ke ĝis nun ni ne progresis kaj por la progreso estas necesa jarmiliono. Paraleloj zigzagas en tiu ĉi parto kaj sub la pesimismaj konkludoj de tiuj ĉi parte modernaj, parte mitologiaj aludoj, estas la klara alvoko: ŝanĝu"! Unu afero ne estas ŝanĝebla tamen, la morto, - morti sola - "kaj antaŭ la morto oni povas kanti mortokanton kaj heredigi ĝin al sia posteulo. La XXIII-a ĉapitro estas prezento de la viva cirkulo; la antaŭlasta estas kosma vizio - de la homo, iom memorigante pri unu el la lastaj scenoj de "La Tragedio de l' Homo", kiu eble inspiris tiun ĉi mallongan, sed draman parton, dioserĉan. Kaj jen, ni atingas la finon de tiu ĉi incite interesa kaj en siaj kontrastoj grandioza verko kun siaj resumoj kaj "povra testamento" al la posteuloj:

mi kredas pri la
bonvolo de l' homaro,
ke iam pasos
kruelo kaj amaro,
ke iam venos
la regno de l' racio,
sed multaj larmoj
necesos antaŭ tio.

La monumenta rondbildaro, temanta pri la homo kaj evoluo, estas finita - la celon ni plenumas, la celo nin konsumas tamen en tiu ĉi negative sonanta fatalisma aksiomo kun multaj facetoj de la aktivaj, moralaj ebloj, bazitaj sur la racio. Kaj ĝuste per tiu ĉi - en la plej nobla senco - morala volo grandiĝas, eĉ gigantiĝas la verko de Auld.

La Stafeto-eldonejo preparis la libron kun digna zorgemo. La kovrilpaĝo kaj la ilustraĵoj kaptas esencaj trajtojn de la verko.

Ferenc Szilágyi

Tiu originala poemo de W. Auld, la fama kunaŭtoro de la fama "Kvaropo", estas preskaŭ sen analogaĵoj en nia literaturo -- krom eble la "Ebria Ekvatoro" de Kalocsay (1923-24), kolektita en "Streĉita Kordo"; ekster nia literaturo, la verko, kiu ŝajnas al mi plej proksima, estas la poemo de T. S. Eliot "La Velka Lando" (kiu aperis unu jaron antaŭ "Ebria Ekvatoro"): ambaŭ poemoj, tiu de la Skoto kaj tiu de la angliĝinta Usonano, prezentas la mondkoncepton de ankoraŭ juna homo post terura mondkatastrofo, kaj sub formo de lirikaĵoj ligitaj inter si per subtila, sed efektiva pensfadeno; ambaŭ estas la verko de multleginta, multspertinta viro, kiu interplektas la memoraĵojn de sia vivo kaj tiujn de siaj studoj kaj libresploroj. Sed, dum T. S. Eliot konsentis provizi siajn versojn per abundo da notoj, al kiuj krome aldoniĝas notoj de lia eldoninto, W. Auld, krom livero de traduko de la fremdlingvaj citaĵoj, konfideme lasas tiun laboron al la eltrovemo de la legantoj. Mi ne scias, ĉu tio estas bona kalkulo, sed ĝi almenaŭ montras fidon al la publiko. Ĉiel, "La Infana Raso" ne estas facila legaĵo: se humile paroli pri mi, mi konfesos, ke kelkaj lokoj en la ĉapitro VIa konservas malklaraĵojn -- ŝulditajn, eble, al la tro granda koncizo, kiun trudis al la poeto la aparte rafinita rimsistemo de tiu peco, eble ankaŭ al troa anglismo de la stilo (mi suspektas, ke per "la fantomajn saŭrojn en la mitan kavernon libri" li volis signifi "enfermi en la librojn"). Sed tiuj etaj ombrotruoj akrigas nian sciemon: nenio pli instiga por la penso, ol la tekstoj, kiuj ne fordonas sin senpene, kvazaŭ prostitue.

La poemon en ĝia kerneco estigis, mi supozas, la ŝoko de la dua mondmilito; la teruraĵoj de la bataloj, de la koncentrejoj, de la amasgasejoj, de la Nagasakia bombo, krude metis antaŭ la spirito de la juna aviadisto la pezan demandon pri la valoro de la vivo, pri la indeco de la homo. Kaj kiam en la (provizore?) reveninta paco, li klinis sin super la historio de la homaro, atakis lin obsede la similaj teruraĵoj de la pasintaĵo, jen la gento-deportadoj de Sargono la Unua, jen la amasbuĉado de la stepaj Mongoloj, jen la punbruligoj de la inkvizitoroj ktp. Ĉu malesperi? La sola motivo, por tion ne fari, venas de tiu sama scienco, kiu, retroirante ĉiam pli malproksimen en la pasintaĵon, konsciigas nin, ke entute la apero de la vivo estas relative moderna fenomeno en la evoluo de la universo, kaj ke la tuto de nia homa historio okupas tre malvastan frakcion de la daŭro: tion la poeto provis grafike impresi sur la leganto, per la tipografia aranĝo de la ĉapit ro Xa -- kvankam kompreneble tio estas nur malforta bildo de la realaĵo: aritmetika skalo devigus reĵeti la linion pri "terformiĝo" kelke cent kilometrojn, kaj la linion pri "vivapero" kelke cent metrojn for de tiu paĝmalsupro, kie amasiĝas, kvazaŭ en efektiva samtempeco rilate al la grando de la mezuriloj, la tri nomoj de Sargono, de Aleksandro kaj de Zamenhof.

Se nia homa raso estas do tiel juna, ni povas tamen espereti, ke, kun la paso de novaj jarmiloj, ĝi fariĝos iom pli prudenta kaj purigos sin de tiu interna malamo, el kiu fontas la militoj, ĉu regnaj, ĉu religiaj. Ĉar alia konkludo de la scienco estas, ke la intermiksiĝoj inter la homaj subrasoj ekde la komenco de ilia apero sur la tero estas tiagradaj, ke ne ekzists ia pura gento, kaj ke ĉiu el ni havas parencojn dissemitajn probable sur la tuta surfaco de la terglobo. La frateco, kiu estis iam nura religia idealo, fariĝis praktika realaĵo. Kaj la plej frapa enkorpiĝo de tiu frateca konscio estas nedubeble la kreado de la internacia lingvo, kiu do aperas al nia poeto kiel la plej adekvata esprimilo por la konkludoj de ĉi tiu scienca esplorado. Jen kio donas al la tuta poemo ian apartan sonoron kaj gravecon en nia literaturo. Jan ne plu temas pri poemo verkita en Esperanto, sed pri poemo, kiu povus esti verkita en neniu alia lingvo, ol Esperanto.

Sed en tia perspektivo, la ĉefa devo de ĉiu individuo estas kontribui al la pluigado de la raso, por ebligi ties estontan pliboniĝon kaj plimoraliĝon. El tio sekvas, ke la generaj problemoj estas unuarangaj, kaj ne plu decas pritrakti ilin pretericie, sed funde kaj serioze. La prita pritanismo (ĉar Auld, kontraŭe al Sturmer, opinias, ke tia ankoraŭ nun ekzistas) estas batalenda, kiel socia kaj scienca eraro. Ni devas imiti la antikvan atleton Orsippos, kiu, por venki en la kurkonkurso, la unua senigis sin je ĉia vesto. Kaj kune kun la pudoro, la kredon al Dio ni devas forĵeti, ĉar ĝi instigas al netoleremo, malklereco kaj intelekta marasmo.

La formo mem de la pomeo estas tre moderneca: inter du larĝinspiraj odoj, kiuj kvazaŭ limas la verkon, la unua turnita al la pasintaĵo, la lasta al la estonteco, kaj ambaŭ bildigantaj, kun majstra elvokforto kaj esprimriĉo, la fizikan kaj spiritan solidarecon de la poeto kun liaj plej malproksimaj parencoj, alternas kaj varias dudek tri pecoj, kiuj prezentas ĉiun apartan ŝprucon de tiu filozofioplena lirikeco, en kiu miksiĝas la memoroj, la instruoj, la bedaŭroj kaj deziroj, la malbenoj kaj la esperoj: vasta kaj ondanta maro da ideoj kaj sentoj, kiu unuavide povus aperi ĥaosa, sed tra kiu la atenta leganto baldaŭ distingos kontinuajn fluojn montrantajn al difinita vojo. Kiel en simfonio, oni rekonas gvidantajn eĥojn: la Sargon-motivon, t.e. la nekredebla proksimeco de la plej malnova homa socio ĝis la nia; la celo motivon

t.e. la sola rolo de la individuo, certigi la daŭrigon de la raso; la Marso-motivon, Marso, dio de la milito kaj de ia senhoma planedo, al kies dezerta surfaco la juna aviadisto komparis la Iranajn montojn, ktp...

Ĉiu el tiuj dudek tri internaj pecoj havas sian propran konsiston kaj aspekton: kelkaj estas strofaj kaj regulritmaj, aliaj diversmetraj kaj sen fiksa kadro, aliaj eĉ similantaj skemon sur la nigra tabulo. Kaj la tono estas same malegala: de la plej kruda ironio (en tiu 4a ĉapitro, kie, por pli trafe sentigi la stultecon de la milito, la poeto rikane misformas la vortojn, aludante ekz-e gonokokojn sub generaloj per la komplekso "gonoraloj", mallumon sub malamiko per la kunfandaĵo "malumiko" ktp.) ĝis (en la 8a ĉapitro) la simpatieca identiĝo kun la evolua forto, kiu trapuŝis sin de la marfundaj monstroj, tra la etapo de la antaŭhistoriaj bestegoj, la sabrodenta tigro aŭ la etkapaj saŭroj, al la etcerba nuntempa homo, aŭ (en la 22a ĉapitro) la admirinda revo de la sklavo, plorhakata kaj tranĉita de la obsedo de la mizeraj realaĵoj, la liriko de Auld scias alpreni ĉiajn modulojn, vibrigi ĉiujn kordojn de la liro.

Ĝi scias ankaŭ ornami sin per la juveloj de vasta kulturo; tie-tie en la libro, la poeto semis, jen por kontrasto, jen por pliintensigo, tradukojn de famaj paĝoj el antikvaj literaturoj, la "Copa de Vergilio en la 20a ĉapitro (pri la verso 24a ni ne samopinias!), eltiraĵon el la "predikanto" en la ĉapitro 21a, aŭ pli simple aludojn eĉ al nia propra literaturo (12a ĉapitro: "Golgotas la vivo -- du krucoj", de Miĥalski, vidu la belan studaĵon de Auld mem, en la unua n-ro de la Nica Revuo! "SAL BER JON ROS" vidu, de Lapenna, "Retoriko", p. 22; en la ĉapitro 16a, aludo al Grabowski kaj lia traduko de "Sinjoro Tadeo" ktp.)

Sed eble pli ol ĉiuj ĉi-supre diritaj meritoj, frapas min la lingvopreteco, la varotarismo de la poeto, lia naturdoto pri la bildigaj rimoj, la stampitaj formuloj. Sufiĉas al mi eksilenti, kaj tuj resonoras en mia memoro tiom da obsedaj versoj, ĉiu kun sia aparta drasteco:

Eĉ en tiel magraj citoj, oni sentas, ĉu ne? la kreantan imagpovon, la kosman inspiron de majstro-poeto. Pluraj riproĉos al li la abruptecon de lia poezio: sed abruptaj estas nur la montoj, ne la marĉoj. Aliaj kritikos lian ateismon, sed... nu, mi preferas citi, kiel rebaton, la belajn versojn de unu el liaj (malmultaj) kolegoj en sendieco, la latina Lukrecio:

Sed ĉiuj, eĉ liaj plej akraj kontraŭuloj, certe sentos la grandiozon, la noblecon de tiu altfluga poemo, tra kiu kuras profunda sento pri la vivo de la universo kaj la ritmo de la mondoj, kaj kiu donas al ni la impreson kontakti kun la bolado mem de la evoluoforto.

"La Infana Raso" estas unu el tiuj tre malmultaj originalaĵoj en nia lingvo, kiuj egaliĝas kun la unuarangaj produktoj de la aliaj literaturoj, kaj kiuj venke pruvas, ke Esperanto fariĝis la memstara esprimilo de memstara, supernacia popolo.

Kaj ĉu mi bezonas aldoni, ke Stafeto alportis al la eldono siajn kutimajn zorgojn, ke la verko ricevis veston indan je la enhavo? Tiuj, kiuj legis la antaŭajn produktojn de tiu firmo kaj kiuj konas ĝian gvidanton, s-ron Régulo Pérez, havos nenian dubon pri tio.

Gaston Waringhien

Multe helpis min kompreni la verkon la enkonduko de Nicola Ruggiero en la itala versio, mirinda kaj poezia, de Nicolino Rossi (Nemapress, Alghero-Roma, 2017). El tia antaŭparolo mi eltiris la sekvantajn pripensojn:

La motivoj kiuj karakterizas tiun ĉi verkon estas la homo kaj la historio, la religio kaj ties institucioj, la seksumo, la militoj, la perforto kaj la esperantismo.

.. ne estas agad-unueco en tiu ĉi verko. ...Estas la poeto kiu prenas la leganton en tempo-vojaĝado inter generatioj.

La patrujo de William Auld estas la terglobo: en la tuta poemo li pretendas neniun apartenon al ajna difinita popolo. Ĉiuj estas gefratoj, senkonsidere pri la raso aŭ haŭtkoloro.

Sen la korpo, la animo ne ekzistas; sekve, ĝi ekzistas nur tiel longe ekzistas vivo en ni. En Auld estas la fekundeco kaj do la printempo interna kaj denaska en la homo, kiu montras novan eĉ se etan esperon.

Zamenhof estas por Auld, probabla nova komenco. Speco de regenerado de la homa animo, nova progreso por la homaro. La tuta dekoka ĉapitro temas pri Zamenhof: "La revo estas ĉio. Kaj kuraĝo:/ĉar revas nur la kuraĝul' unika" kaj lia revo estas precize la homa interkompreniĝo... . Por Auld Esperanto estas la nova animo de la korpo-homaro: nova animo, liberigita de religia kaj laika pezoj, nova esprimilo kiu povas helpi tiun infanon kreski, fariĝi se ne plenkreskulo almenaŭ adoleskanto, plena je amo por aliaj homoj.

Mariolina (Italio)