Kazinski venas tro malfrue

Tiu policromano estas ordinara kiel multaj aliaj tiaj romanoj kaj samtempe eksterordinara! Unue ĝi estas la tria de la prestiĝa serio "Stafeto" de FEL, kiu nombras nun nur 44 verkojn. Due ĝi estis verkita de Deck Dorval kaj "lingve reverkita" de Christian Declercq. Kaj Deck Dorval kun Christian Declercq verkis alian libron n° 7 de la sama serio aperinta en 1988 kies titolo estas "Nigra magio". Laŭ recenzo de la lasta indikita libro, estus Declercq, kiu utiligis lingvaĵon aperintan komence de la 80aj jaroj, kaj furorintan ekzemple danke al la ĉefverko de Karolo Piĉ "La Litomiŝla Tombejo".

Feliĉe, je la fino de la libro la nekutimaj glosoj uzataj en tiu verko estas klarigitaj. Kion pensi pri tiuj glosoj? Multaj legantoj certe ne ŝatos sed al mi ili ne ĝenas. Kelkaj certe estas ne utilaj kiel "kludi" anstataŭ "fermi" ktp. Notu ke la gloso "stat" anstataŭas la vorton "anstataŭ". Tiuj neologismoj estas pli mallongaj vortoj kaj esprimoj ol la normalaj. Nu, miaopinie, por krimromano strangaj vortoj donas iom da spico! Kromaj pimentoj floras en la libro kiel en la buŝo de la policano Tonek, kiu ŝatas uzi la francan lingvon (ne ĉiam bone kaj ofte amuze kiel ekzemple la vorto "nespa?" kaj en la franca estas "n'est-ce pas" kaj traduko "ĉu ne?) kaj kelkaj flankaj roluloj parolas ĵargone. Je la paĝo antaŭ la unua ĉapitro, la aŭtoro klarigis, ke por paroligi neklerajn personojn estas aplikata la lingvoprojekto "Popido" de Manuel Halvelik, lingvaĵo rekte derivita de norma Esperanto. Ekzemplo de tiu ĵargono paĝo 127: "mi sat libera de lo sabat vespere ĝis lo lund matene, mo mi nje elirat kun virs, Sir" kaj la traduko: "Mi estas libera de la sabato vespere ĝis la lundo matene, sed mi ne eliras kun viroj, Sinjoro".

Alia strangaĵo, almenaŭ por mi, estas la fakto ke la aŭtoro Deck Dorval ne estas homo kiel vi kaj mi sed triopo, kaj la ĉefa verkisto nomiĝas Frans Van Dooren.

La ĉefrolulo de tiu romano estas la jam ĉefinspektoro Ksavero Kant. Antaŭ la komenco de la libro la aŭtoro skize prezentas la diversajn rolulojn kaj la ligilojn inter ili. Tio helpas por kompreni.

Pri la intrigo kaj la elnodiĝo de la afero, mi taksas ilin konfuzaj kaj mallertaj. Miaopinie la krimromanoj de Claude Piron estas pli bone ellaboritaj (ekzemple la "ĉu-romanoj".)

Al mi plaĉis kelkaj kalemburoj, ludoj per vortoj por krei specifan lingvaĵon kiel tiu esprimo "ne vivi kuke kaj butere" kiun mi tradukus per "vivi malabunde"

Ĉu tamen legi tiun libron? Jes! Ĉiuj libroj kaj stiloj estas interesaj por kapti kelkajn novajn vortojn kaj esprimojn. Kiel diris Lorenz Friis, "legu, legu kaj legu! "Estas unu el la plej bonaj metodoj (eble la plej bona) por pli flue kaj ĝuste utiligi nian lingvon. Kaj la plimulto de la policromano estas tre elegante skribita.

Telemo

(krimromano. La ĝenro estas klasika.)

La temo rilatas pri plano por mortigi viron. La lingvo estas iomete ekstravaganca, ĉar kelkfoje la aŭtoro verkas france, ankaŭ se li ne uzas la ĝustan skribmanieron laŭ la franca vortaro.

La verkisto estas nederlanda, sed "Deck Dorval" estas nur plumnomo de Frans van Dooren.

La ĉefaj personoj estas: IVO KAZINSKI (fama kaj lerta ingeniero), KSAVERO KANT (ĉefinspektoro de la antverpena polico - Belgujo), JAN GRUM (jurmedicinisto) kaj JOHANO KRIMP (la murdito, aferisto).

Ivo Kazinski volas mortigi Johanon Krimp: li faras planon kaj kontrolas la detalojn por la perfekta murdo: Ivo Kazinski malamis Krimp, ĉar Ivo laboris kun li, sed Ivo ne sukcesis en sia kariero kaj plibonigi sian laboran situacion. Kant kolektas multajn indicojn kontraŭ lin, sed ili ne estas realaj pruvoj por demonstri ke Kazinski estas la vera murdinto.

Tiu ĉi rakonto estas tre interesa: la intrigo estas riĉega de faktoj kaj de multnombraj nesuspekteblaj interplektioĝoj.

Krome, la priskribo de la personoj estas tre zorga: la fizika aspekto, la vestaro kaj la personeco.

Karla (Italio)

En la ĝenro de krimromanoj troviĝas pluraj diversaj subspecoj. La plej konata, klasika variaĵo sendube estas tiu, kiun majstre ellaboris precipe britaj verkistoj kaj -inoj. En tiu "puzla" aŭ "kiu-kulpis"-romano, oni renkontas tre implikitan sistemoj de motivoj, ebloj kaj alibioj. Ofte gravas preciza horaro. Ŝajnas ke ĉiu en la romano havis kaŭzon kaj okazon murdi, krom la servistoj, kompreneble, ĉar ĉio grava ja okazas inter homoj altklasaj. Iam oni havas impreson, ke amaso da ĝentlemanoj kunpuŝiĝas en la krimloko je la fatala momento, ĉiuj tamen senkulpaj. Ĉar en la lasta ĉapitro, la genia detektivo solvas la misterojn en plej neatendita maniero, rakontante kiel ĉio okazis, kaj "kiu krimis". Jen ege surpriziĝas ne nur la leganto, sed ŝajne ankaŭ la suspektitoj kaj la murdinto. Al ĉi tiu subĝenro apartenas Kazinski venas tro malfrue de Deck Dorval.

Dorval efektive estis triopo da belgoj, el kiuj plej gravas Frans van Dooren. Li aperigis rakontojn kaj dramojn ankaŭ sub la nomo F.V. Dorno, krome li verkis ankaŭ nacilingve. Al Kazinski... kontribuis lingve ankaŭ Christian Declerck.

Kiel klasika krimrakonto de la speco supre skizita ĉi libro funkcias sufiĉe bone. La ĉefinspektoro Ksavero Kant fine malimplikas vere komplikan ĉenon el okazaĵoj kaj koincidoj. Pli ol unufoje la leganto riskas vertiĝon pro la senfinaj turnoj de la enketado, tamen finfine ŝajnas ke ĉio trovis sian klarigon.

La rakontado de Dorval estas efika kaj energia. Li uzas ĉefe dialogon por peli antaŭen la moviĝadon de aferoj. Ne hazarde li jam antaŭlonge verkis drametojn kaj skeĉojn, Esperante kaj nederlande. La dialogoj estas viglaj sed ne tre realismaj, tamen tion oni eble ne atendas en ĉi tia verko. Ĉiuokaze la leganto ne riskas enui. Ankaŭ la rakontaj partoj de la teksto estas efikaj kaj rektaj. Eble iom mirige estas, ke absolute mankas ĉiaj priskriboj pri personoj kaj medioj. Ĉion la leganto rajtas kaj devas mem imagi laŭ la agoj kaj diroj de la personoj.

La eventoj okazas en Belgio, precipe en Antverpeno kaj Bruselo, kaj oni tie parolas krom Esperanto kaj la franca ankaŭ ian Esperanto-volapukan bastardaĵon: "Ken mi portu tus, Sir?" (p. 67) La nomoj en ĉi lando sufiĉe koncizas: Grum, Horst, Kojn, Krimp, Leks, Lens, Muf, Reps, Rils, Ŝol kaj Juftjak. Krome, la policisto Ok Dutri helpas ĉefinspektoron Kant. Ne facilas imagi, kial la aŭtoroj tiel zorge evitis ĉian realismon en detaloj.

La lingvaĵo de la verko kaŭzas ĉe mi ioman ambiguon. Grandparte ĝi fluas glate kaj klare. Tamen ĝi enhavas tri malplaĉajn ecojn. Unu estas malforta nuanco de traduka lingvaĵo. Jen kaj jen aperas nenaturaj, nekutimaj, neaŭditaj esprimoj, kiuj kaŭzas suspekton, ke oni unue pensis nacilingve kaj poste tradukis aŭ klopodis elpensi Esperantan ekvivalenton. Due, oni tre ŝatas enplekti proverbecajn aŭ sprite rimajn parolturnojn, kiuj post dudeko da ekzemploj iom tedas. Trie, en tiun lingvan paston oni spice ŝutis plurajn manplenojn da vortoj ĉerpitaj el Piĉa fonto aŭ eble eĉ el pli obskura truo. Tute ne temas pri normalaj neologismoj, sed pri absolutaj monstraĵoj kiel dre, erst, ma, men, pre, ste, tras, davi, glanci, kejfi, kiri, nipte, rinki, ruga, tingo ktp. Restas nekomprenebla mistero, kial oni preferis tiel memdetrue fortimigi la legantojn. El aliaj lingvaj makuloj indas mencii nur la uzadon de "ĝin" en la senco "tion", kaj la kelkfojan uzon de akuzativo por dativo, ekz. diru min (p. 25) kaj farigis lin mallertaĵon (p. 43).

Tamen, la esperantisto leganta ja devis alkutimiĝi al tiaj aferoj kaj sendube kapablas neglekti ilin dum sekvado de la rapide ruliĝanta intrigo. Kaj ne multe gravas, se ferminte la libron oni post dek minutoj jam forgesis, kaj eĉ fajfas pri tio, kiu do efektive kulpis. Tio estas parto de la ĝenro.

Sten Johansson

Estas malfacile recenzi krimromanon. Oni ne rajtas rerakonti la tuton, aŭ eĉ diri, kiu murdis kvankam plej ofte nur tio gravas. Restante tute sekura mi konstatu, ke Kazinski venas tro malfrue klasikas en la ĝenro. Temas pri duelo inter "unu el" kaj policano. Kaj miaopinie la ĝenraj postuloj estas plenumitaj bone. Ŝatantoj de tiaspecaĵoj kredeble nevolonte ĉesigos la legadon antaŭ ol atingi la finan paĝon. Mi dubas nur, ĉu la solvo subiĝas al la regulo "plej genia = plej simpla + plej surpriza".

Leginte antaŭ nelonge alian krimromanon - Varmas en Romo - mi skribis, ke la libroavantaĝo konsistas en imagigo de leganto pri parola lingvaĵo. A1 Kazinski... parte rilatas la samo, kio ja preskaŭ evidentas pro la ĝenra aparteno de la libro. Nur parte, ĉar mi ne povas rezisti kontraŭ la impreso, ke ere la lingvaĵo estas tamen malparola. (Kejfu men ol nelge kaj ample malnefis postkejfi al mi mem; ĉi ponita pita tingo sufiĉu stat la tuta ĉombo).* La antaŭa frazo restu en krampoj. Multe pli interesas laŭvica provo montri dialekton en esperanto. Ĉi-foje la aŭtoro uzis la projekton "Popido" de Manuel Halvelik. Ŝajnas, ke li faris tion serioze, sen inviti la leganton al ŝerco. Tio kompreneble ne tre ĝenas dum la legado, sed ĉu tiamaniere estas atingebla la intencita rezulto? Ĉu fakte "dialektuloj" esperantistaj tiel parolas? Mi pensas, ke multe pli bone solvus la problemon troutiligo de ecoj troveblaj en iu el "nacilingvaj esperantoj" (ekz. malĝusta apliko de kelkaj oftaj vortoj, klare nekutima sintakso) aŭ tute internaciaj balbutaĵoj (kun manka -n fronte). Pri la projekto "Popido" oni atentigas aparte, kio montras ke ankoraŭ (?) ne eblas libere dialektumi en esperanto. Minacas akuzo pri Beaufrontismo kaj idaĉismo aŭ aliokaze - pri kompleta nekono de la fundamenta gramatiko.

Ĉiam pli grandnombre aperas krimromanoj kun esperantistaj elementoj. En Kazinski... la internacia lingvo distras justicanojn en ties libera tempo (kio cetere neniom gravas). En Varmas en Romo ŝajnas, ke esperantistoj metas bombojn. Stafeto antaŭanoncas Murdon en Esperantujo. Esperantistoj fariĝas ĉiam malpli bonmoraj, ĉu ne? Sed eble valoras fojfoje oferdoni fisamideanon por gajni novan literaturan ĝenron... For la ŝercojn, estas fakto, ke populara literaturo fariĝas daŭra fenomeno en Esperantujo. Nemere, Valano, Lorjak, ankaŭ Dorval kaj Tavanti propranome pruvas tion. En la epoko de vidbendigiloj apero de libroj por longseria produktado aspektas kiel pasintaĵo (al kiom egalas amasa eldonkvanto en Esperantujo - ĉu al 2000 ekzempleroj?). Disvolviĝo de populara literaturo kreas tamen ŝancon plimultigi la legantojn ĝenerale. Eble en jaro ne tre malproksima ĵus eklegintaj esperantistoj estos arkeologaĵo en teknike progresinta mondo. Verdire mi volonte ĝuus tion. Ĉeokaze de Kazinski... bonvenon do al populara (prefere ne "frusta"**) literaturo. Valoras riski por ĝi malpliboniĝon de esperantistaj moroj.

----------------

* Rilate la lingvan revizion de sia libro, Deck Dorval skribas en letero al nia redakcio: Mi bedaŭregas la malfeliĉajn ekcentrikaĵojn en mia "Kazinski venas tro malfrue". La fuŝado okazis sen mia aprobo. Tamen funde la kulpo estas mia; mi ne sufiĉe insistis pri kontrolo kaj mi tro fidis en s-ro De Clerck, bonega esperantisto, kiu sendube opiniis bonfari. Strange estas, ankoraŭ lerni kaj sperti, je l' aĝo de 83, post vivo plena de ĉiuspecaj aventuroj kaj travivaĵoj, ke oni neniam sufiĉe povas esti singardema.

** Frusta = kaduka, eluzita (Karolo: Piĉ: La Litomiŝla tombejo).

Wojciech Usakiewicz