La Mago
Agregaĵoj kaj pantunetoj

Kion diri pri la magio de Rikardo Ŝulco? Jes, la libro estas specifa kaj pli ol stranga. Tre frapas la skrupulo de apenaŭ arta karaktero. Do, la pantuneton la aŭtoro prezentas kiel “plidensigita soneto”? Ŝajne, tro pretendema aserto. Ĉu ĉi tie ni povus diri pri “delikate, zorge ĉize fabriki...”? Pri fabrikado — jes, kaj tre ofte mi vidas la aŭtoron, laŭ lia konfeso, “kun nedirebla peno elformi” el disaj frazoj la vican ekzempleron por rondigi la ciferon. Kvankam renkontiĝas vere brilaj facetitaj diamantoj, donacitaj de inspiro, ilin necesas pene traserĉi en la plenskatolo da ĵuĵuoj. Tamen al mi sufiĉis pacienco tralegi la libron tien kaj reen, notante rimarkindajn pecojn. Fine rezultis kvarono. Poste en la elektitaj mi serĉis memorindajn versojn, aforisme aŭ metafore fajlitajn, kiel la vasta mar’ tristigas la animon (Insulo roka), mi ĉiam revis vane kaj erare (Revo vana), dum strebe ni la vivon tranomadas (Malespera peto), tre grizaj falas flanken miaj haroj (Ĉe la barbiro) k.a. Tiel mi reduktis la selektaĵon ĝis sesono. Kaj finfine mi elektis pantunetojn, kie tiuj versoj estas ŝlos-malŝlosaj (t.e. unuaj-lastaj). Per tiu magia manipulo mi ricevis ĝuste la dekonon de evidentaj juveloj, respondaj al la formo kaj tuŝantaj la koron. Jen estas ili: Minacoj, Ĉiam, Efemeraĵoj, Pluva somero, Advento (I), Mallumaj matenoj, Drivanta folio, Strigospegula kvitanco, Kreskado (II), La pomo.

Se kompari pantuneton kun soneto, vere eblas trovi ian magian ligon. Tamen mi nomus la versaĵojn ne densigita soneto, sed duonigita, ĉar vere, estas nur sep senripetaj linioj. Jen kiel sonus la skeleta Drivanta folio:

Folio velka de l’ venteg’ portata, ŝirita for de l’ arbo radikanta, malpeza penso estas vi, ŝatata, dum estas vi en la aer’ fluganta. Vi ien falos grunden por putriĝo. Vi timas ne la perdon de prestiĝo. Kaj restos via fal’ malatentata.

Estas vere unu el la plej mirindaj pecoj. Kaj eĉ la abundo de la verbalaj rimoj, kiun mi nur lastmomente rimarkis, substrekas la impreson de melankolio, soleco, vako.

Tiuj ripetaj linioj tiom trudiĝis al la menso, ke mi nevole ekverkis la recenzon pantune. Kvankam eble ĝi rezultis parodio.

Kaj magie — ankaŭ en ĝi regas la soneta nombro dek kvar — tiom da strofoj, kiuj ankaŭ logike formas la sonetajn tezon, disvolvon, antitezon kaj sintezon aŭ konkludon:

Poetaj paĝoj sciu sin kontenti. Jam estas du aŭ tri pli ol sufiĉaj por montri formon. Sed por trajarcenti je sentoj kaj je pensoj estu riĉaj. Jam estas du aŭ tri pli ol sufiĉaj por montri vin poeto kaj saĝulo. Je sentoj kaj je pensoj estu riĉaj, kaj vi eskapos famon de paĝulo. Montrante vin poeto kaj saĝulo, diskrete kaŝu la manion grafan. Evitu duban famon de paĝulo, sed fajlu trope la malkovron trafan. Diskrete kaŝu la manion grafan. Eble, versaĵo estas araj vortoj... Sed en poemo fajlu penson trafan — ĝi vizu en la poezi-pasportoj. Poemo estas ne nur araj vortoj, kaj nek membraro el apartaj versoj. Kiel validas vizoj en pasportoj, tiel inspir’ — al vortaj universoj. Ne nur membrigo de apartaj versoj, sed en la ocean’ de vortoj remo — tiel inspir’ en vortaj universoj densigas la kristalon de poemo. La penso orientas longan remon en vortoocean’ jarcentprofunda, animo kristaligas la poemon, sed ne martela bumda bumda bumda. El vortoocean’ jarcentprofunda emerĝas rimoj, versoj kaj sonetoj, sed per la skua bumda bumda bumda suspensiigas sonojn frapripetoj. Sonaro tia estas ne soneto... Dozeno da linioj kaj sep frazoj, kaj ĉiu para bisas je ripeto por sigeliĝi cerbe per l’ emfazoj. Dozeno da linioj kaj sep frazoj verdire kaŝas iom da mistiko. Kaj tiuj ne dusencaj bisemfazoj por la aŭtoro estas ja taktiko. Kelkiuj havas iom da mistiko, da tristo, da rutino kaj laciĝo. Sed ofte riveliĝas nur taktiko por pimpe vesti penson en negliĝo. Senteblas am’ al viv’ kaj vivlaciĝo, animon foje tuŝas, varmon donas... kaj l’ agregaĵoj — pensoj en negliĝo sur ĉiu liva paĝo sin proponas. Mi la kritikojn malavare donas. Pantuno mia iĝis pantunego. Sed l’ inspirinto multe pli lakonas (mi komplimentu tamen al l’ poego). Pantuno mia iĝis pantunego. La versoj nepre devus ne elcenti. Mi sekvu la edifon de l’ poego: “Saĝulo devas scii sin kontenti”.

Se la libro estas rimarkinde minora, do vere gaja legaĵo mi trovis la glosaron de propraj nomoj. Mi ne volas koni Musorgskon kaj Ĉajkovskon, kaj se ion diri pri Hujgo kaj Fongojto — tio ne nur strangas, sed eĉ obscenas... Kaj min tremigas la penso nomi mian edzinon Jelenino. Tre sprite mi trovis glosi pri Suno, Tero kaj Zamenhofo. Estas tre kortuŝe, ke inter la propraj nomoj troviĝas ankaŭ Pledo (por unueca lingvo) — evidenle amata vartita ido de l’ aŭtoro. Sed kial do mi ne trovis la nomojn de la nepino Ĉina, Esperanto, Nordo, kvartal’ Gotika? Mistiko!

Kaj se mi devus ion diri ankaŭ pri la agregaĵoj — nur ke ili elvokas forpuŝan senton, kvankam kreas necesan fonon por la pretendema libro.

Nikolaj Lozgaĉev

Estas malfacile preni enmanen ajnan libron de Rikardo Ŝulco sen antaŭjuĝo, ĉu pozitiva, ĉu negativa. Li tro elstaras kiel markanto de la Analiza Skolo, por ke oni povus preteratenti tiun ĉi fakton kaj la flagran batalon post ĝi. Mi konfesas, mi flankenĵetis “Katarino Blum’” post plurfojaj legoprovoj pro ĝia nedigestebla stilo. “La Mago”, male, ĝojigis min per sia kristala klareco (kio post “Til’ Strigospegul’” kaj “Vespero jam fariĝis” cetere ne tro surprizas) kaj iom malkaŝis la subjektivan, senarmaĵan, tial pli ameblan flankon de ĉi tiu senkompromisa analizisto.

Antaŭ ĉio oni ŝuldas klarigon pri la subtitolo. Pantuno estas malaja fiksforma poemo el kvarversaj strofoj kun alternaj rimoj. Du rimantaj versoj regule ripetiĝas tiamaniere, ke la para-liniaj versoj de ĉiu strofo reaperas en la sekva strofo kiel nepara-liniaj, krome la unua linio fermas la poemon kiel lasta verso, kvazaŭ rondigante la pensociklon. La ripetoj donas impulsan ritmon kaj pensan emfazon al la poemo. Ŝulco uzas en ĉi tiu volumo la plej mallongan, ankoraŭ eblan strukturon de la t.n. moderna ĉena pantuno: la tristrofan, kiun li nomas pantuneto. Tia formo postulas plejan disciplinon (cetere ne mankan ĉe tia rigora logikisto), la devigaj ripetoj ja lasas ne multan spacon al distriĝoj kaj pensovakoj. Sed la rezulto kronas per sonete sonora, ferme kompleta, streĉe densa kaj tial frapa formo.

Ĉiun pantuneton akompanas tutpaĝa desegno ne rekte kaj nepre rilata la enhavon. Ili konsistas el kapoj, torsoj, arkitektaj detaloj kun- kaj elkreskantaj aŭ kompletigantaj sin groteske, do “agregitaj” ne per natura kialo, sed per la fantazio de la desegnisto — Rikardo Ŝulco. Ili estas aparte ĝueblaj, mi proponus, ĝuendaj, ili ja simbolas la kalejdoskopecon de la reala vivo kaj etose nuancas la ne tro optimisman atmosferon de la poemcento.

Pri tio lasta oni ne miru: Ŝulco verkas poemojn ne por nura estetiko, sed “elskribas” el si la pezajn sedimentojn de ondanta, lukta vivo — ekde puŝaj mondmilitaj spertoj tra doloroj pro perdita vivkunulino kaj aĝigaj jaroj ĝis amaroj de la analizismaj bataloj kaj ceteraj “civilaj” problemoj, kiel ekologia mizero, homaj kaj homara sortoj, politiko. Post liaj naturbildoj, ofte senpasiaj priskriboj supoziĝas, aludiĝas pli profundaj enhavoj fantazie malkaŝindaj, konjekteblaj sub simbolismaj aŭ alegoriaj vestoj.

La stilo mirigas per fonta klareco (substrekata per samsugesta tipografio kaj puraj rimoj), evito de ĉiu superflua, trorafinita vorto, kio konsiderendas virto ĉe tiom discipliniga formo.

Ŝulco ankaŭ rimportretas, i.a. Helmar Frank, sian mentoron Luis Mimo Espinalt. Ĉi tiuj pecoj ŝajnas plej pali en la kolekto pro sia panegireco kaj simpla listigo de meritoj. Multe pli vivas la sincere intimaj konfesoj, korelverŝoj, kiel en “Kalumnio” ekz.:

“Nun mi, pacema homo, devas lukti. Neniam kontraŭ vi mi mavon pensis. Ĉu mi ne rajtas, kiel vi, indukti? Nur pensoj penon mian ja kompensis.”

Kelkloke li rompas la normon modifante, inversante aŭ demandigante la ripetendan verson, kio frape turnas la atenton al profunde trovebla esenco.

“Rigardu! Kiom pompas/trompas tiu pomo!” “Mordante ĝin, vi sentos vin feliĉa.” “Mordante, ĉu vi sentos vin feliĉa?”

La samversoj ĝenerale konfirmas, foje estingas, foje kontraŭdiras iun alian. Oni vidas petolan ludon de formo kaj enhavo, kaprican alternadon de estetiko kaj etiko, vibrigan streĉon de komplementaj valoroj ene de firma kunteno de konserva strofa normo. La poemoj ofte ekas per bildo prinatura, iom simile al hungaraj popolkantoj, kaj transturniĝas al konciza kadenco eksplika, resuma.

Richard Schulz estas ne nur Rikardo Ŝulco, sed ankaŭ delikatsenta, morale pretenda kaj verserĉema poeto. Jam temp’ está rekoni en li la pli mildan Muzon, kaj apreci lin laŭ kompleta valorlisto, kiel Jesuo Kristo konsilis: “Redonu al Cezaro la propraĵon de Cezaro, kaj al Dio la propraĵon de Dio.” “La Mago” ofertas bonvenan okazon por tio, plus multon pli.

József Kiss Horváth