Malvivaj animoj

La ruslingva originalo de ĉi tiu romano unue aperis en 1842, kiel la unua volumo en planita trivoluma serio. Volumoj du kaj tri, tamen, neniam aperis. Ĝi estas unu el la plej famaj rusaj romanoj, kaj rangas kiel klasikaĵo de la rusa literaturo.

Krom esti klasika, ĉi tiu romano estas tre distra humuraĵo. (Se mi aŭdacas diri tion, ĝia intrigo estas eĉ, siamaniere, iomete komparebla kun tiuj de la angla verkisto P.G. Wodehouse.) La verkinto, kompreneble, celis ruslingvan legantaron, kaj lia satirado de la rusa socio tiutempa estas ofte amuza, kelkfoje cerbumiga (kvankam granda nombro da postnotoj de la tradukinto multe helpas la nerusan modernan leganton), kaj plejofte facile komprenata.

La intrigo mem estas drole prezentata: iu nekonato, Paŭlo Ivanoviĉ Ĉiĉikov, kun siaj du servistoj kaj triĉevala kaleŝo, trairas diversajn partojn de Rusio, familiariĝante kun la plej riĉaj kaj plej influaj servutul-posedantoj en ĉiu loko. Li proponas al ĉiu el ili tre strangan aferon: li volas aĉeti la servutulojn mortintajn post la lasta censo.

Estas al ni klarigite ke, por faciligi la ŝtatimpostadministradon, en ĉiu censo ĉiu servutul-posedanto faras liston de siaj servutuloj. Surbaze de tiu listo, li devas pagi imposton, po certan sumon por ĉiu servutulo. La listo validas ĝis la sekva censo. Do inter la censoj la posedanto plu pagas impostojn por la servutuloj nomitaj en la lasta censo, eĉ se ili jam mortis. Ĉiĉikov proponas liberigi la servutul-posedantojn de iliaj impostpagoj, aĉetante tiujn mortintajn servutulojn.

Kiel do oni aĉetas mortinton? Evidente ne ties kadavron. Kadavroj tute ne interesas Ĉiĉikovon. Nek ties spiritoj. Spiritoj apenaŭ estas vendeblaj. Kion do li aĉetas? La vendantaj servutul-posedantoj gratas la kapon pri tio. Kelkaj opinias ke temas pri eksterordinara ŝerco; aliaj suspektas ian ruzon; iuj ekkredas ke verŝajne mortintaj servutuloj havas ian komercan valoron pri kiu ili antaŭe ne sciis, kaj volas marĉandi pri la vendoprezo. Ĉiĉikov neniam eksplikas; al li gravas nur ke la posedanto subskribu validan vendkontrakton, por kio li ricevas pagon interkonsentitan kun Ĉiĉikov.

La leganto mem informiĝas pri la kialo de la aĉetado nur en la plejlastaj paĝoj de la romano. Mi ne volas forpreni de novaj legantoj la plezuron mem konjekti pri ĝi, kaj mem trovi la eksplikon de tiu mistero.

La traduko plejparte estas glata, sed mi konsilas al la leganto havi ĉemane bonan vortaron por serĉi eksplikojn pri diversaj (malnov)-rusaj ĉiutagaĵoj. Lingve, stile, historie, kaj enhave ĉi tiu eldono rajtas stari inter la aliaj verkoj en la serio Oriento-Okcidento.

Nur unu riproĉeto: la bindo ne estas tre fortika.

Donald Broadribb

Kiam, preskaŭ nenion scianta pri la rusa literaturo, mi legis en librolisto, ke Gogol verkis Les âmes mortes (laŭ franclingva titolo), mi imagis, ke temas pri “mortintaj animoj” aŭ eble “animoj de la mortintoj”, kaj kredis, ke temas pri iu funebra libro, kaj pro tiu impreso tute ne havis emon legi ĝin! Sed kiam mi legis en La Ondo de Esperanto prezenton de tiu verko, mi komprenis mian eraron kaj ekhavis fortan deziron legi tiun romanon en ĝia Esperanta versio: Malvivaj animoj.

Kiam oni petis min verki recenzon pri tiu verko, mi entuziasme konsentis, ĉar la tristaj fantomoj, kiujn mi imagis dum tiom da jaroj, komplete malaperis el mia menso. Kun granda ĝojo mi komencis la legadon kaj komprenis, ke temas pri tre sprita verko en kiu oni trovas multajn okazojn rideti kaj eĉ ridi. De Gogol mi konis nur lian faman verkon La Revizoro, en la perfekta traduko de nia Majstro Zamenhof. Mi konvinkiĝis, ke Malvivaj animoj rivelas la saman komikan inspiron, kiel la fama teatraĵo de la sama aŭtoro.

La intenco de la aŭtoro estas kritiki la morojn de Rusujo en lia epoko. La kritiko estas la ĉefa celo de Gogol, same kiel en La Revizoro kaj en la teatraĵoj de Molière kaj en noveloj de Voltaire.

Ekde la unuaj paĝoj la legado estas agrabla kaj facila, dank' al la perfekta stilo en Esperanto, kiu redonas al ni la stilefektojn de la originala verko. La tradukinto meritas laŭdojn pro tiu flua Esperanto, kaj ankaŭ pro la giganta laboro, al kiu li dediĉis probable milojn da horoj. Vladimir Vyĉegĵanin estas esperantisto de 1991, kaj la laboro de tiu “novebakita” samideano estas nekredeble perfekta. Ŝajnas neeble, ke tiu homo eklernis nian lingvon antaŭ nur dek jaroj! Al li gratulojn kaj dankon, ĉar li riĉigis nian tradukan literaturon per ĉefverko!

Io tre speciala en tiu verko, estas la interveno de la aŭtoro mem, kiu kvazaŭ dialogas kun sia leganto, aŭ almenaŭ esprimas siajn personajn ideojn. Li estas kvazaŭ reĝisoro, kiu aperus el malantaŭ la kulisoj por paroli al la spektantoj. Tiel Gogol mem klarigas multajn aferojn kaj pravigas tion, kion li verkas.

Mi konfesas, ke estas io por mi nekomprenebla. La aŭtoro nomas sian verkon: “poemo”.

Kompreneble la verko estas en prozo. Tamen povas esti poezio en proza teksto, pro la elekto de la vortoj aŭ pro la nobleco de la sentoj de la personoj. Sed en tiu verko, tio tute ne ekzistas. Preskaŭ ĉiuj estas fiuloj, kaj pro tio nemoralaj homoj. Ili trompas, mensogas. (Sed tamen estas simpatiaj al la leganto!) La leganto estas pli malpli kunkulpulo de Ĉiĉikov, la ĉefa persono de la verko, kiun oni sekvas ĉien. Sed kie estas la poezio en ĉio tio? Sed, poemo aŭ ne poemo, la leganto forte ĝuas la legadon de tiu “romano”!

La heroon Ĉiĉikov ni sekvas en lia akirado de “senvivaj animoj” ĉe multaj diversaj homoj. Temas pri listoj de nomoj de servutuloj (jam mortintaj, sed ankoraŭ ne registritaj depost la lasta censo, do tute kontraŭleĝa afero), kiujn li proponas aĉeti. La leganto sekvas lin dum la vizitoj al multaj homoj, al kiuj li faras sian proponon, kaj strange deziras, ke li sukcesu…

La unua, kiun li renkontas estas Manilov, ĉe kiu li nur parte sukcesas. Poste li vizitas maljunan malspritan virinon Koroboĉka, ĉe kiu li tranoktas kaj sukcesas akiri animojn. Poste gravas la vizito ĉe Nozdrjov, kun la stranga damludado dum kiu ili interbatalas, kaj fine Ĉiĉikov devas forkuri pro alveno de la distrikta policestro, veninta por aresti Nozdrjovon.

En la 5a ĉapitro temas pri la renkonto kun bela junulino, kiu revigas Ĉiĉikovon, kaj pri la vizito al unu el la plej strangaj personoj de la verko: Sobakeviĉ, kies “parolanta nomo” elvokas hundon (ruse: собака) kaj kiu similas al urso.

Poste Ĉiĉikov renkontas Pluŝkinon la avarulon.

Tre interesa estas la sceno ĉe la oficistoj, kiujn la heroo vizitas por legitimi la aĉetkontraktojn, kaj tiam intervenas denove Nozdrjov, kiu agas kontraŭ Ĉiĉikov por malkaŝi lian neleĝan agadon.

Oni scias, ke Gogol intencis verki tri partojn de sia “poemo”, kaj ke en la aliaj partoj li volis montri pli honestajn homojn, sed li mem forbruligis tion, kio devis sekvi la unuan parton. Sed tamen oni retrovis kelkajn paĝojn malnetajn, kiuj ne estis publikigitaj.

La kunlaboro inter la fama verkisto de la rusa literaturo kaj la meritplena tradukanto al Esperanto de tiu fama verko donas al la esperantistaro unu el la plej legindaj libroj de nia literaturo.

Mi tamen rimarkis kelkajn (malgravajn) erarojn. Ekzemple (pĝ. 79) anstataŭ “…personoj, je garnado de kiuj naturo ne tro cerbumis”, devus esti: “personoj, je kies garnado naturo ne tro cerbumis”.

Kelkloke estas rusismoj, kiel la uzo (pĝ. 80) de “rekomendi” anstataŭ “prezenti”. Alia influo de la rusa lingvo, kiu aperas kelkloke, estas la uzo de la refleksiva pronomo “si”, kiam temas pri alia persono, ol la tria. Ekzemple (pĝ. 87) “mi ne povas klarigi al si” anstataŭ “mi ne povas klarigi al mi”.

Sed tio tute ne ĝenas la legadon! Kaj la prezento de tiu bone kartonita kaj preskaŭ perfekte presita libro, kaj ankaŭ la multaj klarigaj notoj sur sep paĝoj ĉe la fino devus doni al ĝi tre merititan sukceson. Nepre aĉetu tiun mirindan libron, dank' al kiu vi pasigos, kiel mi mem, multajn horojn de tre interesa legado kaj tiel ekkonos unu el la plej perfektaj verkoj de la tutmonda literaturo.

Daniel Luez

La prozan tekston nomis ĝia verkinto poemo: legonto, al kiu ne plaĉas poeziaĵoj, tamen ne timu. La romano estas klasikaĵo el la rusa literaturo de la 19a jarcento sed ne entenas la seriozan, religieman filozofiumadon troveblan, ni diru, ĉe Dostojevskij aŭ Tolstoj. Gogol lerte prezentas la siatempan rusan socion, sed pli lude ol stude. La verko estas elstara humuraĵo.

Tiu ĉi kvazaŭa himno al ruseco kuŝas en la formo de pikareska rakonto pri fripono Ĉiĉikov. Vojaĝante de unu bienposedanto al aliaj, li strebas aĉeti iliajn 'malvivajn animojn', tiujn servutulojn, kiuj (ĉar jam mortintaj) ne plu laboras, tamen kies nomoj restos sur listoj ĉe la posedantoj ĝis la venonta censo. Kialoj kaj celoj la leganto mem malkovru; sed klare la koruptado, mensogado kaj ŝajnigado apartenas ne nur al Rusujo kaj la 19a jarcento. Multo — burokratismo, kaŝemo, (mal)respekto kaj/aŭ timo antaŭ 'altranguloj' — povus trovi lokon en 'moderna' similspeca romano pri Anglujo: 'En la kunveninta konsilio tiufoje tre rimarkebla estis manko de tiu necesaĵo, kiun ordinaraj homoj nomas senco.'

Gogol rakontas en libera, fantaziplena stilo kaj plene konscias pri sia aŭtora rolo, ofte rekte alparolante la leganton. Li ludas per la supozoj kaj reagoj de la leganto, aparte rilate 'nian heroon': 'Estas tre dubinde, ke la legantoj ŝatos la heroon, kiun ni elektis. Oni povas diri certe, ke la damoj lin ne ŝatos, ĉar la damoj postulas, ke la heroo estu absolute perfekta…' aŭ '… la legantoj ne devas indigni kontraŭ la aŭtoro, se la ĝis nun aperintaj personoj ne estis laŭ ilia gusto, kulpas Ĉiĉikov, ĉi tie li estas la sola mastro, kaj ni devas treniĝi tien, kien li intencas iri.'

Foje Gogol spirrabe rakontas pri okazaĵoj, foje li bremsas la fluon por esprimi siajn (ja filozofiajn) ideojn pri personoj aŭ pri Rusujo (aŭ aliaj landoj). Jen li donas satiran komentarion, jen evoluigas longan, poeziecan priskriban komparon — ofte spicitan per groteskaĵoj. Jen gusteto: '… en fenestro troviĝis vendisto … kun samovaro el ruĝa kupro kaj vizaĝo same ruĝa kiel la samovaro, kaj pro tio demalproksime oni povus pensi, ke en la fenestro staris du samovaroj, se unu el la samovaroj ne havus barbon nigran kiel gudro.'

La traduko — la unua tia provo de la tradukinto — estas ĝenerale bona. Troveblas elstaraj vortumadoj, precipe rilate proverbecajn eldirojn: 'Do, ili komencas bone, sed finas fripone' aŭ 'Oni provu ĉian trakton, sed virbov' ne donos lakton.' Tamen plurloke io misas: foje pezas la esperantigitaj formoj en la listoj de diversspecaj manĝaĵoj, kukoj, fiŝoj, vestaĵoj, veturiloj; foje la traduko tute ne sekvas la originalon; foje la vortumado en Esperanto estas malĝusta — problemojn kaŭzas i.a. la artikolo, la refleksivo, la ĝusta tempo en participaj formoj aŭ en nerekta parolo/penso, la paroj ĝuste/juste, sekso/genro, de/da, scii/koni k.s.

Aparta problemo, kiun frontas tradukanto el la ruso (sed ne nur), estas nomoj kaj alparoloj. Pri nomoj: ĉu traduki (kiel ĉe pluraj servutulaj nomoj), ĉu esperantigi (kiel plejparte ĉe antaŭnomoj kaj grandurbaj nomoj), ĉu transliterumi (kiel ĉe patro- kaj familio-nomoj kaj ĉe aliaj vilaĝ- kaj urbo-nomoj); kaj, en ambaŭ lastaj kazoj, kiom strebi por redoni rusan elparolon? Parenteze, eble ĝuste ia nestrebado inverse misgvidas iujn rusajn gesamideanojn al misprononcoj en Esperanto, ekzemple 'nje multje, kaj tiel plju'. Se Nozdrjov (ne Nozdrov), kial ne Sobakjeviĉ, Pljuŝkin (la tradukinto donas Sobakeviĉ, Pluŝkin)? La ebleco en la rusa alparoli nekonaton per patro, patrino, frato k.s., eĉ en 'karesformoj', sonas strange redonita laŭvorte en esperanta kunteksto (sed ĉu ĉiam pli bone taŭgus sinjor(in)o, amik(in)o, karul(in)o?).

Malgraŭ tiuj ĉi konsideroj la traduko estas bona, valora kaj certe leginda, kiu amuzas, pensigas kaj instruas. Ĝin akompanas i.a. 'konciza biografio' pri Gogol, informoj pri la tradukinto kaj helpaj fonaj komentoj pri eroj el la teksto en librofinaj Notoj. Dankindas ne nur la tradukinto, sed ankaŭ Halina Gorecka, kiu 'korektis': min frapis nur unu preseraro en la teksto mem, iuj pliaj en la Notoj. Ne estas indikite, ĉu iu neruslingva esperantisto iam kontrolis aŭ provlegis la tradukon, sed ŝajnas, ke ne. Do, restas nun simple legi — kia ĝuo!

Malcolm Jones estas instruisto pri fremdaj lingvoj, kiu studis i.a. la rusan. Li loĝas en Skiptono, Jorkŝiro.

Malcolm Jones