La Manto (Mantis religiosa)

Manto estas insekto kies ino postkoite manĝas parton de la kunkoitanto. "Manto" estas la insulto kiun la perfidita edzo en ĉi tiu romano ĵetas al sia eksedzino je la fino de 15-jara geedzeco. La insultanto estas Georg Brentano, Esperanta instruisto kaj aktivulo, kaj la insultato -- kiu aĝas 14 jarojn malpli -- estas Paula Mährti, lia lernintino pri Esperanto. Kaj "Paula Mährti" nomiĝas ne nur la ĉefrolulino de la romano, sed ankaŭ ties aŭtorino.

Antaŭ kaj dum la geedzeco ŝi lernis de Brentano ne nur pri la internacia lingvo, sed ankaŭ pri la amorarto. Ŝi bone studis ambaŭ, kaj fine uzis ambaŭ kun aliaj.

Multajn jarojn post la esperantistiĝo kaj edziniĝo Paula Mährti renkontas kaj ekamas Esperantan verkiston, redaktiston kaj reĝisoron, Walter Harimann, kies plumnomo estas Georg Selten. Tiu brila esperantisto aĝas 11 jarojn malpli ol lia nova amantino. La historion de la geedzeco kaj de la am-triangulo Mährti rakontas en facile legebla, preskaŭ babileca stilo. Oni povas imagi ke ŝi priskribas siajn vivospertojn dum kaftrinkado: la malfeliĉan infanecon, tri seksperfortojn, bonan kunlaboron kun la edzo por krei familion kaj aĉeti belan domon, vojaĝojn eksterlanden por ĉeesti en Universalaj Kongresoj kaj aliaj Esperantaj kunestoj, fine perfidojn kaj edzan perforton.

Ĉi tiu romano interesos esperantistojn aparte pro tio ke la ĉefaj eventoj okazas en Esperantaj medioj. Iufoje Mährti mencias renkontojn kun famaj esperantistoj, kies fikciaj nomoj similas al tiuj de famaj malfikciuloj. Ŝi ankaŭ prezentas la ideojn de sia instruisto-edzo pri la uzo de novradikaj vortoj, kaj ŝi montras sian samopiniadon per tiaj vortelektoj en la teksto mem. Ŝi tre bone, tre nature formas kunmetitajn vortojn, sed ŝi uzas ankaŭ literaturajn vortojn kaj novradikaĵojn kiel mava, smajlo, hati, imensa, tarde kaj obĵetas. Dupaĝa glosaro donas difinojn de ne-PIV-aj vortoj.

La stilo de Paula Mährti montras tri specialajn ecojn. Kvazaŭ romanisto de iu frua jarcento, ŝi kutime finas ĉapitron per frazo kiu eksplicite invitas la "karajn legantojn" ekscii pli per la sekva ĉapitro. Ŝi ofte uzas triopon da sinonimoj aŭ preskaŭ-sinonimoj en la sama frazo, kiel "kojoto, serpento kaj vampiro" (temas pri la eks-edzo) aŭ "aspiroj, streboj, revoj", aŭ ke ŝi "antaŭplanis, deziris, sopiris vojaĝi nur kun" Walter. Plej ofte la verboj de la rakonto estas en la as-modo, kutime post unu is-moda verbo enkonduka. Tiuj stilaj kvalitoj estas verŝajne naivaj, sed ili fakte faciligas la legadon kaj donas al la libro la menciitan babilecan tonon.

La libro certe ne estas por pruduloj. Paula Mährti priskribas seksajn spertojn. Plej gravas ke ŝi prezentas la menson de virino kun tre forta volo, kies potencaj deziroj ŝin malprudentigas.

Sylvan Zaft

Ĉirkaŭ La Manto kaj ĝia anonima kreinto ekblovis uragano en 1997, kiam aperis la romano. Post kvin jaroj ĝi ŝajnas jam forgesita, eble merite. La verko estas unuavice ne literaturaĵo, sed kalumnioprovo. Ĝi imputas al kelkaj tre konataj esperantistoj fikciajn detalojn de ilia privata vivo, kiel ekzemple plurajn seksperfortojn, kokradon, enfamilian perforton, monfraŭdon, memmortigon, penisan ŝrumpon kaj ankoraŭ sur la sama nivelo. Bedaŭrinde la nekonata verkinto en sia kampanjo ricevis tute ne meritan helpon de kelkaj "samideanoj" sen normala respekto al homa integreco. Tiaj "helpantoj" estis ekzemple la lingva revizianto Christian Declerck, la eldonanto Gersi Alfredo Bays, la recenzanto Gonçalo Neves kaj aliaj.

La verkinto tamen evidente havis duoblan intencon. Krom fia misfamigo, li ambiciis ankaŭ verki romanon kun psikologie kredindaj personoj, precipe kiom koncernas la protagonistan mion de la verko, Paula Mährti. Oni sekvas ŝian vivon de infanaĝo ĝis mezaĝo. Temas iom pri ŝia vivo profesia kaj esperantista, sed plejparte pri la homaj rilatoj, amo, sekso kaj familia vivo.

Bedaŭrinde la verkinto ne volis aŭ ne povis uzi proprajn spertojn por kredindigi la rakonton. Evidente li ankaŭ malhavas kapablon kunsenti kun aliaj homoj - realaj aŭ fikciaj. Tial lia verko estas konstruita surbaze de teoriaj konsideroj, eble kun subteno de ia populara verko pri psikologio.

Ankaŭ tre probablas, ke ili lasis en mi spurojn pli profundajn ol mi konjektis. Tion mi ne antaŭvidis, sed nun tion devas konfesi al mi mem. Ĉu eblas ke li tiom vundpikis mian koron? Kaj, definitive, ĉu entute mi havas koron, vundeblan koron? (p. 32)

Nek la protagonistino, nek la aliaj personoj de la rakonto ekvivas aŭ ekhavas kredindon. Eĉ pli - la aŭtoro entute nek ŝatas nek indulgas la mion de la verko. Male, lia malbone kaŝita intenco estas prezenti ŝin kiel malsimpatian kaj egocentran megeron - do, kiel manton. Kompreni ŝin li ne kapablas, nek scias kiel tajli ŝin tia, ke la leganto akceptu ŝin kiel veran homon. Lia fundamenta problemo estas, ke kvankam verkante ŝajne el ŝia perspektivo, li tamen povas rigardi ŝin nur de ekstere. Tio des pli rimarkeblas, ju pli intimajn aŭ dramajn scenojn li prezentas. Tuj post spertita seksperforto, la antaŭe virga protagonistino cerbumas:

Interalie mi pensas ke, ĉe la stupro, mi ne havis sangoperdojn. Do veras la ie legita aserto ke, laŭstatistike, 13 procentoj de la virinoj ne suferas sangoperdojn ĉe senvirgigo. (p. 47-48)

Kaj tiun sperton la knabino poste nomas "aventuro" (p. 48) kaj "rememorindaj eventoj" (p. 49). Nur persono tre malkapabla pri homaj rilatoj kaj reagoj povas prezenti similan idiotaĵon kiel membiografian romanon!

Ankaŭ pri la infana perspektivo la verkinto malsukcesas:

Pro mia tiama verda aĝo mi konservas nur palajn rememorojn pri tiuj foraj tempoj, miaj scioj rezultas, preskaŭ nure, el postaj pridiroj de miaj gepatroj. Mi nur svage rememoras ke infanoj kaj geknaboj normale ne perceptas la malfacilaĵojn, ke ili instinkte emas ludi, distriĝi kaj ĝui ankaŭ en la plej malfacilaj cirkonstancoj, ankaŭ dum kaj post bombadoj, dum neĝaj frostoj kaj similaj. (p. 15)

La stilo de la rakonto estas iom senpersona, seka kaj samtempe malkonciza. La dialogoj estas nur paralelaj monologoj, pompaj deklaroj, la rakonta voĉo estas malpersona, teda, senindividueca. Maŝinece la verkinto finas ĉiun ĉapitron per antaŭanonco pri la temo de la sekva ĉapitro. Kaj kiel vera esperantisto, li misloke kaj predike enŝovas siajn ĉevaletojn pri manĝo (p. 11-12), lingvohistorio (p. 84-88) kaj kompreneble Esperanto (p. 19-20, 93-99), tute maltrafe rilate al la romana karaktero. Ankaŭ ĝenerale lia kompreno pri tio, kion konsistigas romano, estas minimuma. Li ne povas decidi, ĉu verki fantazion aŭ realisman vivhistorion, kaj tiun dilemon li maloportune rivelas al la leganto. Li ankaŭ ne konscias, ĉu verki rememore el posta tempopunkto, aŭ simultane el la malfiksa momento de la rakonto, kaj eble pro tio li sensisteme miksas as- kaj is-tempon de la verboj.

La lingvaĵo de la verko baze estas normala, tradicia Esperanto, en kiun la verkinto tamen plantis aron da neologismoj, el kiuj pluraj estas nekonataj en aliaj fontoj ("smajlo" p. 35, "imensa" p. 62, "kompeticio" p. 79, "tilto" p. 80, "infine" p. 109 ktp). Tiuj vortoj evidente aperas por intence misgvidi legantojn, kiuj scivolas pri la vera verkinto. Tamen troviĝas ankaŭ aro da nacilingvaj influoj supozeble senintencaj, precipe el la angla kaj germana lingvoj. Ekzemple ni trovas: "ŝi havis konsistan influon super" (p. 14), "fidante en la pacienco de" (p. 23-24), "kungenia al mia tuta familio" (p. 51), "la itala deveno surfaciĝas" (p. 82), "mia ennaskita netendenco" (p. 82), "la homa raso" (p. 83), "paro da tagoj" (p. 105), "tiu mono devas servi por honori niajn ŝuldojn" (p. 156), "larĝe konataj literaturistoj" (p. 125), "ne plu dispona gastigi ŝin" (p. 163).

Resume, La Manto ŝajnas al mi prave forgesita.

Sten Johansson

Fuŝaj fikciaĵoj troabundas. Legema publiko fuĝas al raportaĵoj kaj aŭtobiografioj por trovi almenaŭ informajn valoraĵojn, instruajn kaj pensigajn erojn de realaj homaj vivospertoj. Verkaĉuloj postkuras la publikon kaj ofertas al ĝi fikciaĵojn sub formo de pseŭdo-raportoj, de pseŭdo-aŭtobiografioj, kaj trompas kelkajn naivulojn.

La Manto estas pseŭdo-aŭtobiografio fabrikita de evidente vira aŭtoro verkanta sub ina pseŭdonimo. Tio estas sufiĉe danĝera ekzerco, kiam oni estas tiel nescia pri homina psikologio, kiel la homo sin kaŝanta malantaŭ la facile travidebla anagramo paulamehrt, kiu, cetere, povus esti intence erariga; kalumniulo havas ĉiaspecajn malicojn en sia sako.

La romano rakontas la vivon de unu virino, de ties naskiĝo ĝis ties 45-jariĝo, en 180 paĝoj plenaj je neverŝajnaj seksalaj spertoj realigantaj virajn fantasmojn. Ne temas pri ekscitaj pornografiaĵoj kiajn enhavas kutimaj pornografiaj broŝuroj, kies aŭtoroj konas la arton ekscitadi kaj ne konsideras la sekson fia; ankaŭ ne pri erotikaj beletraĵoj, ĉar la aŭtoro nenion konas pri la spirito en amoro. Temas pri manipulado de la intereso per skizoj mallertaj pri perfortaĵoj, seksatencoj, stuproj, ktp. La aŭtoro supozas, ke maldecaĵoj kaj pornografiaĵoj finlegigas ian ajn tekston. Mi ja finlegis ĝin, sed havis devon recenzan. La lingvaĵo estas averaĝa, la preseraroj malmultaj. La korekta relegado kaj la kovrilpaĝa foto estas la ĉefaj kvalitoj de tiu ĉi libro.

Tio sufiĉus pri unu tia libro, sed bedaŭrinde aldoniĝas, ke kvankam tiu ĉi "romano estas nura fikcio", ĝi havas okulfrapajn kalumniajn intencojn. Ĝi povus havi iom da sukceso flatante la plej fiajn tendencojn de eventualaj legontoj. Oni ja facile rekonas, - ne pro priskribo de kondutoj kaj karakteroj, sed pro pezaj aludonomoj kaj precizaj donitaĵoj - kelkajn famajn esperantojn, kaj - ĉar ĉiam restas io el kalumnioj - tio povas pli-malpli grave malutili al ili. Infanoj kaj naivuloj facile konfuzas fikciaĵojn kun informaĵoj. Nobleluda batalo pri idealoj, ideoj kaj projektoj: Jes! Naŭza, malkuraĝa, pseŭdonima enfeĉigo: Ne!

Eugène de Zilah