|
La nokto de la ezoko
|
|
Viktimoj inter ni |  |
Unu estas Fredo Lapaso, naskiĝinta dum la dua mondmilito. Viktimo estas li plurflanka: senpatrina (onidire, lia panjo sufiĉe kokrinte sian edzon forfuĝis kun alia viro), filo de perfidinto dummilita (denove laŭ onidiroj, lia paĉjo kaj ties kamarado perfidis taĉmenton de partizanoj buĉotan de nazioj), plue viktimo de premsonĝe revenanta bildo vidita kiam li estis eta infano, kaj plie viktimo de junaĝa misfaro. Tiuj enigmoj, kiuj plurflanke viktimigis Fredon, deĉifrendas. Kaj ĝuste tion provas Serĝo Elgo sur ĉ. 170 paĝoj verkitaj en stilo facile legebla.
Ne mankas en ĉi ĝuebla verko psikologio, idilio kaj erotiko kaj kelkaj neologismoj (brendoj, kolaboratoro, komandaturo, kalvadoso, klarigitaj librofine), kiuj por mi montriĝis senproblemaj, eĉ bonvenaj.
Iom da malbonvenaj tajperaroj ĝenetas fluan legadon. Ekzemple, la mankantan ĉi en "Mi naskiĝis en tiu [ĉi] vilaĝo" (p. 8) mi ne sukcesis retrovi. Interŝanĝe mi retrovis en ĉi libro ion alian min mem.
La premsonĝoj de Fredo Lapaso estas io familiara por mi: ĝis hodiaŭ mi sonĝas la manaĉon kiu turmentis min dum jardeko, tiun de certa sekreta polico kaj ĝiaj "kolaboratoroj". Oni ja pro onies kaj alies diraĵoj viktimiĝas kaj suferas, kaj kiam oni malkovras la veron, ĝi apenaŭ valoras ion. Kaj tamen . . . zwischen uns sei Wahrheit (vero estu inter ni) (Goethe).
Ionel Oneț
Pli multe am- ol krimromano |  |
Ja ankaŭ en ĝi efektive temas pri krimo kaj pri iaspeca enketado aŭ esplorado por solvi plurajn misterojn ĉirkaŭ tiu krimo. Tamen la celo ne estas kapti la krimulon kaj treni lin antaŭ juĝiston, ĉar la krimo, se ĝi entute estas reala, okazis antaŭ kvardek jaroj. La vera celo estas por la ĉefa protagonisto Fredo seniĝi de dumviva balasto el kulpo kaj honto pro eventualaj agoj de liaj gepatroj. Kaj por inspektoro Kramer la motivo estas distriĝi, forpeli enuon dum konvalesko.
Kvankam la nomita mistero de "la Ezoko", okazinta dummilite en 1944, funkcias motore en la romano, pelante ĝin kaj la protagonistojn antaŭen, donante al ĝi eksciton kaj fluon, tamen ĝi ne estas la vera ĉeftemo de la verko. La ĉefa temo estas la spirita evoluo de Fredo, kaj antaŭ ĉio eka amafero inter li kaj la ĉefa protagonistino. La nokto de la ezoko do estas pli multe am- ol krimromano, kaj mi eĉ dirus, ke ĝi estas unu el la plej bonaj Esperantaj amromanoj entute. La aŭtoro havas paciencon lasi al tiu amafero kaj al la paro la necesan tempon por limake akceliĝi, ĉar tempon ili bezonas. Temas pri rilato inter du "maljunaj gefraŭloj", sen memfido, taŭzitaj de la vivo, elrevigitaj pro malsukcesoj. Kaj kvankam la leganto jam frue suspektas ke ili "havos unu la alian", la longa kaj pena vojo tien senĉese kaptas la atenton kaj tute ne ronĝas la paciencon. Kelkaj scenoj inter la duopo estas absolute majstraj.
La konstruo de la intrigo kaj la disvolvado de eventoj estas tre sukcesa, kaj kvankam efektive la homaj evoluo kaj interrilatoj pli gravas ol la krimo kaj mistero, tamen tiuj lastaj formas bone fluantan agoplenan ĉenon, almenaŭ ĝis tuj antaŭ la fino. Sed "pli pri tio poste", se prunti ŝatatan esprimon de Elgo.
La eventoj okazas en vilaĝo kaj kamparo de Francio, kaj granda parto de la ĝuo dum legado de ĉi romano fontas en la priskriboj de Elgo/Lagrange pri medioj, precipe pri la endomaj medioj. Li prezentas al ni la lumon-mallumon, kolorojn, varmon-friskon, sonojn, odorojn, materialojn en tiel suka, trafa, plensensa maniero, ke ni vere ĉeestas tie, en tiuj kamparaj kuirejoj kaj ĉambroj. Cetere, ankaŭ lia tajlado de homoj impresas precize kaj trafe. Precipe la du geamantoj estas bonege elformitaj psikologie kaj emocie, sed ankaŭ pluraj flankaj roluloj ricevis tre trafajn kaj realismajn priskribojn. Nur ĉe kelkaj figuroj, ĉefe riĉuloj, la malŝato de la aŭtoro trudis al ili tro kliŝan karakteron.
Estas interese studi la epoko-indikojn en la diversaj verkoj de Elgo. En ĉi romano li lerte eluzas modernajn detalojn en hejmoj kaj laborejoj por emfazi la grandan tempodistancon inter ĝia nuno kaj tiu epoko, kiam okazis la misteraj dramoj kaj krimoj. Pleje la aŭtoro tamen hejmas kaj bonfartas prezentante, pentrante kaj scenigante kelkajn kamparajn aŭ vilaĝajn mediojn, kiuj ŝajnas neŝanĝitaj de pluraj jardekoj. Tie li mobilizas ĉiujn sensojn kaj igas la leganton vere flari kaj palpi la rustikan medion kaj renkontiĝi kun la homoj pli krudaj ol elegantaj. En tiuj partoj de la romano triumfas lia talento!
Jen gustumu etan mordaĵon:
"Li enpuŝis la neŝlositan pordon kaj unue vidis nur la kvadraton de la pordo ruĝe prilumantan la kahelojn de la vivoĉambro. Blindumite de la ekstera sunlumo, li nenion alian vidis sed tuj rekonis familiaran odoron; miksaĵo de kuiraĵo kaj de maljunula mucido, al kiu aldoniĝis, pro la varmego, fulga fetoreto venanta el la aperta kameno."
En pluraj el la verkoj de Elgo/Lagrange aperas figuro predikema, kiu ofte ricevas la taskon prezenti vivkoncepton kiu kredeble fontas en la aŭtoro. Tio ne ĉiam estas tre interesa parto de la libroj. Sed en La nokto de la ezoko la predikemulo male prezentiĝas kiel ridinda, aplomba etmensulo, kies prelegojn Fredo kaj Kramer malŝatas. Tian predikiston mi pli facile eltenas, ridante pri li kun la protagonistoj. Kutime ne efikas bone, se la amataj ĉevaletoj de iu aŭtoro rajtas tro enmiksiĝi en liaj verkoj. Ĉi-foje la pri- kaj kontraŭreligiaj ideoj konataj el aliaj Elgo-verkoj "enplantiĝis" en la spirita evoluo de Fredo, kio sufiĉe bone funkcias.
Foje, neofte, la verka instinkto forlasas la aŭtoron, kaj li misvagetas. Kvankam la rakonta perspektivo ĉiam estas tre konkreta kaj limigita al tio, kion spertas la ĉefaj rolantoj en la nuno, okazas unu-dufoje ke la rakonto perdas tiun koncentriĝon kaj ekrivelas la estontecon. Tio agacas la menson de sentema leganto. Imagu ekzemple, ke meze de la pena, plumpa kaj po-ioma amindumo de la du turtoj, subite ni kvazaŭ leviĝas el ŝia kuirejo eksciante, ke "poste li mem havis multajn okazojn por sperti tiun naturan virton". Nu, foje eĉ Homero dormetas...
"Fino bona, ĉio bona" diras proverbo, kaj bona fino esencas same por am- kiel por krimromano. Jen direblas nenio malfavora pri la ama intrigo, eble escepte de neatendite enviinda erotika sukceso de du senspertuloj. La misteroj krimaj tamen solviĝas en iom hasta kaj mankohava maniero. Unue, la aŭtoro akompanigas la finan dissolvon per tiel drastaj fenomenoj ĉielaj kaj subteraj, ke oni dum momento kredas esti translokita de psikologie realisma romano al ia gotika hororaĵo. Poste, dum unu mistero solviĝas relative atendeble, alia ricevas ege ŝokan kaj teruran klarigon. Sed strange, tio ŝajne ne multe tuŝas Fredon, kvankam li devus nepre reagi. La maksimume drama kaj korŝira fino trovas neniun reeĥon en lia menso aŭ konduto. Tio estas sufiĉe stranga kaj tute ne konforma al lia ĝistiama karaktero
Ja ĉi tiu ne estas la unua Esperanta romano, kiu post longe bonega rakonto venas al malpli sukcesa fino, tamen mi iom bedaŭras, ke Lagrange ne permesis al si mem la necesan paciencon por ellabori finon pli naturan, pli adekvatan al la antaŭa evoluo de aferoj. Por ne fortimigi legontojn, necesas tamen emfazi, ke la jena kritiko koncernas 5-6 paĝojn el 170.
Ĉar temas pri Esperanta verko, ĉu do nenion diri pri la lingvaĵo? Efektive en la kazo de Serĝo Elgo tio ne necesus. Temas pri verko en normala Esperanto, kio ja en nia beletro preskaŭ nenormalas. Kvankam jam sur la oka linio de la libro oni stumbletas je "jen liven, jen sob, jen sor", tamen poste tre malofte enŝteliĝas tiaj kuspaĵoj, aŭ eble ĉi recenzanto rapide alkutimiĝis. La aparta interesiĝo pri lingvaj aferoj, kiu obsedas esperantistojn ĝenerale kaj foje ĝenas en niaj originalaj verkoj, ĉi tie montriĝas nur en formo de du-tri komentoj de unuopaj roluloj (ekz. pri distingo de trajno vagonaro fare de fervojisto, aŭ pri sama etimo sed malsama signifo de simpatio kompato). Nacilingva influo estas minimuma, se ne mencii tian bagatelan detalon kiel uzadon de tiu kaj tie, kie pli konvenus ĉi tiu kaj ĉi tie, fenomeno ofte aŭdata ĉe francoj.
Estas plezuro resumi ĉi recenzon dirante ke La nokto de la ezoko kredeble estas la plej bona el la romanoj de Serĝo Elgo.Ĝi sendube povos kontentigi legantojn, kiuj serĉas eksciton kaj streĉan agadon same kiel tiujn, kiuj aprezas homan psikologion.
Sten Johansson
Nefermita letero de iu, ŝanĝinta opinion |  n-ro 150 / aŭgusto 1994 |
Kara Serĝo,
Ĵus mi finlegis vian Ezoko. Kial ne pli frue? La afero statas tiel, ke mi ne tre ŝatas krimromanojn. Sed mi devas konfesi: de Bureso ĝis Budapeŝto, kun "vi", oni la tempon forgesas...
Atentokapta, elana komenco. Kaj poste, per avara, de-paŝo-al-paŝa dozado de novaj informoj, alplekto de novaj fadenoj, vi firme tenas la atenton. "Kie kaj kiel tiuj fadenoj renkontiĝos?" - oni demandas sin, injektata jen per dramo de partizangrupo, jen malapero de personoj, jen Freud-e enigma metalgusto enbuŝa, jen ormoneroj de-kie-devenaj.
En flua, glata lingvo vi ĉion ĉi rakontas.
Plaĉis viaj bongustaj epitetoj kaj adjektoj: respektinda rektangula tablo, li abituriente ruĝiĝis, li relokis sian ribeleman hartufon.
Plaĉis kiel vi per sinonimoj, paraleloj, inversigoj, antonimoj kaj vortordo ludas, pentrante jen karakteron, jen etoson, jen pejzaĝon. Plej amuzis min tiusence la sceno en la aŭto-luejo (p. 54) kie vi per nur po unu frazo karakterizas vendiston kaj ĉefon, kaj jen
pretas atmosfero eleganta kaj, harmonie kun tio, malvarma: ...alvenis la altstatura, perfekte tajlorita, perfekte kravatita, perfekte hararanĝita Sinjoro Rinaldi, kvardekjara, tre afabla, tro afabla. Li, la mastro, kiu jam ĉeestas matene antaŭ la malfermo, Li, la mastro, kiu restas vespere post la lasta balaistino, la mastro, kiu kontrolas, kiu regas, kiu scias ĉion, la mastro, sen kiu la plej eta ŝanĝo ne povus okazi. Nu, la Mastro.
Viajn karakterizojn mi ankaŭ aliloke ŝatis. La personoj, priskribitaj per unu kurta alineo aŭ nur per frazo, staras vivaj antaŭ mi: Kramer, kun sia obstina hartufo, S-ro Peroto, sen la plej eta dubemo, Sinja, la sobre kombita, sobre vestita kaj la aliaj...
Humorojn, etosojn, pejzaĝpriskribojn mi ŝatis jam ĉe via "Paneo ". Ĉe La nokto de la Ezoko mi povis retrovi ilin. La malnova vilaĝa aŭtobuso ekzemple, viaprezente, akre venigis al mi en la memoron niajn postaĵmotorajn Ikarusojn de la 50-aj - 60-aj jaroj, aĉajn kaj kompatindajn sarmtempe: La buso ne malfruis. Ĝi estis antikva feraĉ-amaso kiun oni ne plu kuraĝus uzi en urbo. Kaj malgraŭ la malfermitaj vitroj ĝi estis kiel bakfomo kaj krome benzin-fetoris. La ŝoforo, ankaŭ konduktoro, rezignacie funkciigis la antikvaĵon, atendante la emeritecon. La propran kaj tiun de la buso...(p. 53).
Sukcesaj mi trovis ankaŭ la priskribojn pri la somera varmego kaj la sufero de naturo kaj homo pro ĝi. La tempesto, akompananta la agadon kaj sentiganta la kulminon, estis por mi - male - iom tro konata.
Plaĉis krome ke viaj rolantoj parolas vivan lingvon: ha!, ho!, ah! ĉe ili ne mankas se emocio tion postulas. Kaj ĉu ne? - kurtaj, elipsaj frazoj ofte diras pli ol longaj klarigoj: Silento. Revas Fredo. ...Fascinita. Paralizita li estas.
Post ĉio ĉi, mi eĉ ne povas pensi ke sekvaj stumbloj estas io alia ol bedaŭrindaj preseraroj: manko de litero (Ju pli maljuniĝis, de pli li ŝatis..., p. 45), pluso de tio (tiun krajonstrekon faris mian patro...,p. 67), malĝusta akuzativo (li ja bezonas helpobastono, p. 121; okazis aviad-atako stu nia taĉmenton, p. 125), iom nebula frazo (Vi probable havis amantinon, se ne edzinon, kaj vi ne atentus pri mia la juna, tro serioza studentino, p. 111), kiu probable devis tiel teksti: vi ne atentus pri mi, la juna, tro serioza studentino.
Kaj fine, mi diru kion mi ĉe vi inter la linioj trovis interesa.
La pensojn kiuj vin, Serĝo, certe delonge kaj daŭre pripensigas, kiuj estas tre gravaj por vi kaj kiujn - kvazaŭ elparolante el via romano vi celas transdoni al ni. Pensojn pri moralo, pri kontaktoformoj inter viro kaj virino, pri kredo kaj nekredo, pri lingvo, pri evoluo en la prijuĝo de historiaj eventoj kaj roloj, kaj la diverseco de la prijuĝaj vidpunktoj. Kaj mi ĝojas, tra tiuj pensoj ankaŭ vin nun iom pli bone ekkoni.
Kore salutas vin,
Judita