La Retbutiko
FEL, ĉiam io nova! Por skribi al ni
Indekso
Aktualaj kaj novaj temojĈefa FEL-indekso
Retbutiko
Eldonoj
Ekspedmanieroj
Via konto
Kiel pagi?
La IBAN-sistemo
Kreditkartoj
Adresŝanĝoj
Privilegiaj klientoj

Taglibro de mia frato
Memornotoj de Petr Ginz el la jaroj 1941-1942

Retmesaĝo de novaj
FEL ĉe Facebook
FEL ĉe Twitter

Taglibroj de murdita infano


2006/03, p. 21

La 20an de januaro 2005 la Ĉeĥa Poŝto eldonis memorigan poŝtmarkon. Sur la poŝtmarko montriĝas desegnaĵo de la luno, en kies ĉielo videblas la malproksima tero; kaj apud la desegnaĵo estas foto de infano, Petr Ginz (1928-1944). La poŝtmarko honoras la unuan publikigon de du taglibroj de tiu infano, la kreinto de la desegnaĵo.

Inter la 19a de septembro 1941 kaj la 8a de aŭgusto 1942 la 14-jara Petr skribis en paperaj kajeroj, kiujn li mem kunmetis el malnovaj paperpecoj kaj mem bindis, du sinsekvajn taglibrojn.

Tiuj du taglibretoj ne estis la solaj, kiujn li skribis; ankaŭ diversaj aliaj folioj, sur kiuj li skribis, kaj relative granda nombro da desegnaĵoj kaj akvarelaj pentraĵoj ekzistas, zorge konservitaj de la patro de la infano. Ili nun troviĝas en la muzeo Jad Vaŝem en Jerusalemo.

En januaro 2003 la israela astronaŭto Ilan Ramon petis la muzeon Jad Vaŝem doni al li ion, kion li povos kunpreni en la kosmoŝipo Columbia, honore al la viktimoj de la holokaŭsto. La muzeo donis al li por tiu celo kopion de la linogravuraĵo, kiu aperas nun sur la poŝtmarko.

La kosmoŝipo Columbia pereis katastrofe la 1an de februaro 2003. La infano, kiu desegnis la linogravuraĵon, Petr Ginz, egale katastrofe pereis, en gaskamero en Aŭŝvico en septembro 1944.

Sesdek jarojn post la morto de sia frato, la fratino de Petr sukcesis eldonigi la du taglibretojn en volumo, kiu ankaŭ detale informas pri Petr, inkluzivas grandan nombron da liaj artverkoj, kaj kelkajn fotojn, kaj komentojn por ekspliki pri la teruraj eventoj, tre koncize menciitaj en la taglibroj.

La unuaj linioj de la unua taglibro tekstas:

„La vetero estas nebula.
Oni enkondukis emblemon por la judoj, kiu estas proksimume jena: [li skizas judan stelon kun la germana vorto ‚Jude’ en la mezo].
Kiam mi iris al la lernejo, mi kalkulis sume 69 ‚ŝerifojn’, la patrino finkalkulis poste pli ol cent.”

La vorto „ŝerifojn”, kompreneble, ŝerce kvazaŭkomparas la judojn kun iliaj flavaj steloj kaj la ŝerifojn en la usonaj filmoj el la „sovaĝa okcidento”, kiuj surportis orkoloran emblemon.

Iom post iom en la taglibroj ni legas simplajn menciojn pri konstante novaj malpermesoj, faritaj de la nazia reĝimo, kontraŭ la judoj; kaj pri brutalaj agoj kontraŭ judoj:

4.X.1941 (Sabato) ... Estis planitaj konkursoj, sed ili ne efektiviĝis, ĉar estis tro malforta vento kaj iu knabo (14-15-jaraĝa) ŝtonĵetis al ni.”

1.I.1942 (Ĵaŭdo) ... Tabakkuponojn ne ricevas arestitoj, frenezuloj kaj la judoj. La judoj ne rajtas veturi en la antaŭa tramvagono, en aŭtobuso, trolebuso; sur la kajo ili ne rajtas promeni ktp. ktp.”

26.I.1942 (Lundo) ... Hodiaŭ de la tria horo posttagmeze la judoj ne rajtas veturi en la tramoj”

Diversloke ni legas, inter la ordinaraj ĉiutagaĵoj, pri arbitra mortpafado de judoj fare de la naziaj okupaciantoj. Sed multe pli timige, preskaŭ ĉiusemajne ni legas pri konatoj de Petr kaj pri najbaraj familioj judaj, devigitaj paki siajn valizojn kaj iri al la „forirejo”, por transporto ... kien? Kelkfoje al Pollando, pliofte al Terezín, kie ili devis loĝi, atendante transportadon al Pollando.

Kio pleje larmigas la leganton, estas, ke ĉi tiuj (kaj multaj aliaj similaj) incidentoj estis notitaj, senaverte, inter aliaj ĉiutagaĵoj: lecionoj en la lernejo, kuracistaj konsultoj, pretigo de manĝoj, ludoj kaj simile. Jes, ĉiutagaĵoj. Por infano 14-jara, la morto aŭ forsendiĝo por esti mortigita fariĝis ĉiutagaĵo, unu evento inter ĉiuj aliaj. Nenia emociiĝo estis indikita en la taglibroj. Temis pri simplaj faktoj de la ĉiutaga ekzisto. Rutinaĵoj.

Petr estis neelstara infano. Eble, plenkreskinte, li fariĝus talenta artisto profesia – la pentraĵoj, reproduktitaj en la 21 bildopaĝoj ĉe la fino de la libro, indikas, nu, ne genian talenton, sed artkapablon pli grandan, ol tiu de tipa dekkvarjarulo. Lia fratino, la pretiginto de la libro, iom troige admiras lian verktalenton, kaj ŝi inkluzivas en la libro specimenojn el iuj provverkoj liaj. Verdire, oni povas dubi pri ilia literatura valoro. Ne anticipu trovi ion grandiozan en ĉi tiu volumo. Nur la simplajn notojn pri vivspertoj, skribitajn de senkulpa infano, kiun mortigis profesiaj de la ŝtato dungitaj murdistoj, por plenumi la ordonojn de freneza diktatoro kaj lia samideanaro.

Interesas, ke kaj Petr kaj lia tuta familio estis tre kompetentaj esperantistoj. De tio nur unu spuro montriĝas en la libro mem, la reprodukto de du paĝoj el Esperanto-ĉeĥa vortaro, kiun li verkis dum sia dujara atendo en Terezín antaŭ sia transportiĝo al gasmortigo en Aŭŝvico.

Iom bedaŭrigas, ke Petr verkis siajn taglibrojn ĉeĥe kaj ne esperante, ĉar la traduko estas plena de ĉeĥismoj. Tre ofte la vorton „de” anstataŭas la vorto „al” (supozeble pro la kazstrukturo de la ĉeĥa lingvo, ĉar precize same estas en la traduko de la romano Aventuroj de la brava soldato Ŝvejk dum la mondmilito, eldonita en 2004 de la sama eldonejo Kava-Pech). „Laŭdire” uziĝas multdekfoje, evidente ĉeĥismo, uzata, kiam ni atendus la uzon de finitiva verbo. Sed ĝenerale, kvankam ne tre kontentiga, la traduko adekvate komprenigas sin.

La libro estas bele prezentita, estetike. La preskaŭglacea papero estas plezuriga. La kompostado estas bona, kaj tajperaroj tre maloftas. Do aspekte rekomendinda. Rilate al sia enhavo, rekomendinda ne pro literaturaj kialoj, sed pro sia historia memorigo pri la sorto de senkulpuloj, pro la agado de frenezaj registoj, kiuj majstris la arton de ŝtatterorismo.

Donald Broadribb

El la surtera mizero en la kosmon


2006. №6 (140)

La vivkandelo de Petro Ginz flagris nur dum 16 jaroj. Lia surtera vivovojo finiĝis 1944 en la fornoj de Auschwitz. Li estis unu el milionoj, sed ĉar li verkis taglibron, ni konas parton de lia vivo sufiĉe bone.

Petro estis inteligenta, sciavida knabo kun multaj talentoj. Li desegnis kapable. Lia fantazio portis lin ĝis la luno. Li ankaŭ klopodis verki rakontojn en la maniero de Jules Verne. Kelkaj fragmentaj rakontoj de Petro Ginz postvivis la holokaŭston kaj eblas legi ilin en la eldono de la taglibro. Per literaturo Petro prilaboris la ĉiutagajn hororaĵojn:

Bildo de Petro Ginz“Mi ekpensis: kial la pura papero de la infanaj animoj jam de la juneco devas trairi tra la rotacia presmaŝino de la socia vivo, kiu surpresos sur ĝin la plej diversajn ecojn kaj premos ĝin per la premo de la zorgo pri la vivteno kaj per atakoj de malamikoj” (pĝ. 119).

Senteble la stilo de Petr Ginz ne havis tempon por maturiĝi. Liaj rakontoj kaj ankaŭ la folioj de la taglibro estas tamen interesaj pro la dokumenteca valoro. La taktiko (ne nur de la nazioj, sed de ĉiuj persekutantaj tiranoj) estas iom post iom forpreni la civitanajn rajtojn kaj laste ankaŭ ŝteli la homan dignon de la viktimoj. Sur la unua paĝo (19. IX. 1941) Petr notas, ke judoj nun devas porti videblan emblemon kun la vorto “Jude” sur ĝi. Poste okazis la “transportoj al Pollando”. 23. XI. 1941 jam 5000 homoj estis for. 20. XII.1941 malsaniĝis lia amiko Popper:

“Li vizitadis judan kuraciston, sed tiu forveturis al Pollando”.

Kaj daŭre la judoj devis liveri tion kaj jenon al la okupaciantoj:

“23. XII.1941. Ni ĵus ricevis anoncon de la juda komunumo, ke ni […] fordonu blovharmonikojn […], termometrojn k.a., fotoaparatojn kun akcesoraĵoj. Krom tio oni devas anonci netransporteblajn muzikinstrumentojn”.

Se humiligo okazas kvazaŭ rutine, ĝi preskaŭ fariĝas parto de la ĉiutaga vivo. Imagu jenan okazintaĵon hodiaŭ:

“30. VI. 1942. Mi estis tre brutale elĵetita el la tramo far unu germano. Li diris: «Heraus! Eksteren!» Laŭvice, kiel decas, unue germane, poste ĉeĥe, kaj mi devis eksteren; laŭdire, pro tio ke mi veturigis neenpakitan plumkusenon”.

Ni havas nur malmulte da dokumentoj el la perspektivo de la persekutitoj (ekzemple ankaŭ la notoj de Mirjam Bolle meritus tradukon al Esperanto). Tial la taglibro de Petr Ginz havas elstaran valoron.

La eldono tamen estas mankhava. La fratino de Petr, Chava Pressburger, prizorgis la aranĝon de la materialo. Bedaŭrinde ŝi rerakontas en siaj notoj jam sufiĉe konatajn aferojn de la holokaŭsto — kiuj volas tiujn informojn, povas serĉi ilin en la fontoj, kiujn Pressburger mem mencias. (Krome estas kelkaj nenecesaj ripetoj kaj malmultaj, sed ĝenetaj komposteraroj.) Chava Pressburger tute malaperas malantaŭ la notoj de sia frato. Estus valore, se ankaŭ ŝi estus doninta al ni siajn memorojn pri la frato kaj la tempo de persekuto. La homoj de tiu generacio baldaŭ ne plu vivos inter ni kaj baldaŭ ni ne plu povas demandi ilin, kiam ili estos for. Tiam la aktiva memoro pri la holokaŭsto ne plu ekzistos kaj ni nur havos dokumentojn kiel tiu ĉi.

La eldono estas bela, la reproduktaĵoj el la taglibro estas perfektaj (sed kial ne estas klarigoj kaj tradukoj de ĉiuj desegnaĵoj sur pĝ. 67, 79 k.a.)? La tipografia aranĝo kun varianta longeco de linioj estas tro aparta por plaĉi la leganton.

Mi ne povas kompari la tradukon kun la originalo, sed mi suspektas, ke la tradukintoj ne ĉiam fidele redonas la knaban stilon de Petr.

En la familio de Ginz oni konis Esperanton. La patro Otto estis sufiĉe konata kaj aktiva parolanto de Esperanto. Pri lia aktivado oni povas jam legi en la unua eldono de la Enciklopedio de Esperanto. La gepatroj uzis la lingvon en la komenco kiel sekretan kodon inter si, sed poste ankaŭ la infanoj trovis intereson pri la lingvo. Pri tio atestas eta vortlisto, kiun Petr kompilis en Terezin.

La fantazio gvidis Petron el la surtera mizero en la kosmon. Unu el liaj desegnoj efektive faris tiun vojaĝon — la israela kosmonaŭto Ilan Ramon kunportis ĝin en 2003 ekster la teron dum la lasta misio de la kosmoŝipo Columbia.

Wolfgang Kirschstein

Mijn beoordeling

Sterren:
VEB-code Wachtwoord (wachtwoord vergeten)

Niet meer dan 250 tekens. Het is mogelijk x-en te gebruiken voor Esperanto-letters. Indien je een fout maakte, geef dan een nieuwe tekst in. De oude zal worden verwijderd.