La tunelo

La tunelo, originala romano de Marco Picasso, rakontas pri eventoj okazantaj ĉe Alpa montaro, en du nenomitaj landoj (konjekteble Italio kaj Francio aŭ Svislando). Jes, la tuŝitaj problemoj universalas, ĉio ĉi povus okazi ie ajn en la moderna mondo — do la romano estas interesa por leganto en ajna lando. (Ĉu ne tion, ideale, devas celi ĉiu originala verko en Esperanto?)

Oni planas konstrui aŭtoŝoseon, kiu rekte kunigos la landojn per tunelo. Tamen tio perturbos la vivon en montaraj vilaĝoj, kaj pli grave — la grundo interne malfirmas, la konstruado estas tre danĝera. Tamen tro grandaj potenculoj ĝin bezonas, tro granda mono turniĝas ĉirkaŭ la projekto. Neniu volas aŭdi la honestan fakulon. La direktoro de la entrepreno, por eviti disputojn, “ekzilas” lin oficvojaĝi en Sud-Amerikon.

Li trovas subtenon translime kaj inter lokaj “verduloj” — sed ne ĉio tiom simplas, ankaŭ pri manieroj protekti la naturon ekzistas tute diversaj opinioj… Kaj interplektite kun ĉio ĉi preskaŭ nerimarkeble naskiĝas kaj kreskas la amo. Sed ankaŭ lige kun ĝi la heroo spertas doloran frustradon.

Ĉu oni povas amori nur por amuziĝi? Ĉu facilas distingi inter porokaza seksumado kaj profunda amo? Ĉu la homo ŝatinta flirtajn rilatojn — eble pro neniam spertita vera amo — povas plene ŝanĝi sian karakteron?

Pluraj demandoj aperas, kaj la leganto devas mem ilin respondi. Same pri rilatoj inter homo kaj naturo, inter devo kaj konscienco, inter libero kaj respondeco.

La romano respegulas la vivon, kiu estas ĉiam komplika. La aŭtoro ne donas pretajn respondojn; ankaŭ pri pluevoluo de la eventoj oni povas fantazii: la priskribo abrupte finiĝas en la plej streĉita momento.

La lingvaĵo estas libera kaj bela. Vere ĝuindas freŝaj (foje preskaŭ Lorjakecaj) esprimoj: “jarfina vetero”; “larmoj, kiujn dabe kisetante li forprenis”; “baldaŭ, eble hodiaŭ mem”; “li miris ke asocio… povus sideji en loko tia”. Eraroj ne pli multas ol kutime — plejparte estas nur miskompostaĵoj, kvankam kelkloke aperas kontraŭlogika pluralo ĉe “pantalonoj” ks., kaj misuzo de “sia” anstataŭ lia/ŝia.

Tre ofte, kaj precipe en originala Esperanto-literaturo, mi kun granda bedaŭro konstatis palan artefaritecon, neversimilecon de ĉio priskribata. La tunelo estas feliĉa escepto el tiu tendenco, kaj mi sincere rekomendas ĝin al legantoj.

Valentin Melnikov

Jes, tiu ĉi tunelo samtempe estas kaj hela, plena de lumo, kaj nigra, kiel la nokto. La aŭtoro kompreneble eluzis plene la eblon, ke la romano temas pri vera tunelo konstruota submonte por moderna aŭtoŝoseo.

Pri la temo nur tiom: la mezaĝa inĝeniero kaj geologo kontraŭas en sia firmao la senzorgan kaj rapidan konstruon de tunelo tra la Alpoj, ĉar laŭ lia opinio tiu geologia formacio minacas per disfalo kaj morto de laboristoj entunelaj. Neniu aŭskultas lin, kiam li hazarde renkontas Magda. Ankaŭ ŝi vivas en malbona geedzeco. Ilia vivo kunplektiĝas, sed ja ne tiel varmege kaj nedisigeble, kiel en usonaj filmoj. Ankaŭ la fino de la romano ne estas feliĉa, almenaŭ tiom, kiom volus la plimulto de la legantoj.

Min, kiel leganton - se verkisto ĝenerale scipovas ankoraŭ legi literaturon kiel simpla leganto, malhavanta la "internajn" vidpunktojn kaj komparemon - pleje interesis, kio okazos ne nur al la protagonistoj, sed kio al la naturo. Kvankam el la paĝoj de la romano senteblas la amo al naturo, kaj ĉiu kredas, ke la aŭtoro certe ne volas detrui ĝin, tamen iom malvarmas tiu ĉi romano. Malvarmas la amo prezentita ene, kaj tiu ĉiam denove aperanta sindeteno de la protagonisto kvazaŭ estus tiu de la aŭtoro. Kelkfoje jam komenciĝas io vere fajra, io vere pozitiva - kaj tiam Bruno retenas aŭ bremsas sin, kaj pro tio ankaŭ la leganto perdas sian inpeton.

Certe estas tiaj situacioj en la vivo de ni ĉiuj. Kaj en la romano mi trovis lokojn, kie mi ekkriis anime: "Jen, tion ankaŭ mi verkus samtiel!" - kion oni povas kompreni kiel laŭdon. Kaj kompreneble mi trovis lokojn, ne unu, kiun mi estus verkinta alimaniere. Se mi estus la aŭtoro - sed ja ne mi estas tiu.

Ĉiuokaze la duobleco de "La tunelo" ne nur ekzistas fizike sub la monto, sed estas tunelo ankaŭ en la sortoj de almenaŭ du homoj. Tunelo, kie oni perdiĝas en la ĉiutagoj... Tunelo, kiam oni kredas, ke vane pasas la tempo kaj ne alvenos feliĉaj tagoj, jaroj. Tunelo malhela, kiam oni vidas, ke malsukcesas la vivo kun tiu alia homo, foriĝis la revoj, restis nur la krudaĵo de la griza vivo.

Sed en tiuj sortotuneloj ofte helpas la amo, kaj helpas eĉ ties anstataŭo. Aŭ eĉ la kredo, ke ni renkontis iun amindan.

Ĉiuokaze "La tunelo" estas romano bone legebla, kaj ni diru: leginda. Se iu ŝatas la amromanojn, en kiuj okazas ankaŭ multe da aliaj aferoj, kie troviĝas iometa, bele desegnita, kaj ne tro forta naturdefendo, kaj hezitema amo - tiu nepre tralegu "La tunelo". Mi kredas, ke ĝi helpos al kelkaj eliri el siaj momentaj aŭ jam longe ekzistantaj sorto-tuneloj.

István Nemere

Laŭ mia scio La tunelo estas la sola beletra verko de Marco Picasso. Tio estas certagrade surpriza, ĉar ĝi estas romano konscie kaj lerte konstruita. Ĝi havas unu ĉefan protagoniston, la geologon Bruno, kaj unu duarangan, la ĵurnaliston Magda. Dum granda parto de la romano ni sekvas tiun duopon per alternaj ĉapitroj, kvankam tiuj pri Bruno pli multas kaj gravas.

La romano temas pri projektado kaj ekkonstruado de tunelo por aŭtoŝoseo tra Alpoj, pri dubo geologia rilate la sekurecon de tiu tunelo kaj pri diversaj agoj de medioprotektantoj por malhelpi la konstruadon. Krome enplektiĝas amafero, aŭ eble pli trafe estus diri: la romano temas pri amafero kun la tunelprojekto kiel fono. Laŭ mi, ĉi tio estas sukcesa skeleto de interesa romano.

Ĉar la amafero okazas inter duopo kiu jam estas geedzoj – tamen ne unu de la alia – nature aperas demandoj pri sekreteco, kaj ankaŭ morala dilemo, almenaŭ ĉe unu el la geamantoj. Iel strange, la morala problemo ŝajnas ne tiom ligita al la edzeco aŭ al lojaleco al la familio, kvankam ambaŭ geamantoj jam havas infanojn. Precipe la edzino kaj infanoj de Bruno tre nebulas, kaj ŝajnas ne interveni en lian vivon. Anstataŭe temas ĉe Bruno pri ia strebado al monogamio, eble neatendita ĉe homo kun eksteredzeca amafero, tamen psikologie ja tute kredinda.

Nekutiman kaj bonan efikon faras la priskriboj pri tunelaj kaj geologiaj aferoj, kiuj al laiko impresas fake lertaj. Ili aperas je konvene modera kvanto, sed proksime al la fino ili kulminas per proksimume kvinpaĝa disvolvo de tunela akcidento. Malofte oni trovas simile realisman scenon en la Esperanta literaturo.

Kvankam evidente la rakonto okazas en Italio, kaj la tunelo celas trabori Alpojn ĉe la limo de Francio, tamen tiuj landnomoj ne aperas en la libro, nek nomoj de urboj. Tio donas ian nebulan trajton, kiu male tre oftas en la Esperanta literaturo, sed kiun mi persone ne tre aprezas. Ial la aŭtoro decidis, ke la du geamantoj estu esperantistoj, tamen Esperanto tre malmulte rolas en la verko.

La etoso de la tempo – komenco de la 1970aj jaroj – estas sufiĉe klare flarebla, almenaŭ al tiu, kiu mem travivis la epokon. Ankaŭ iom da tipaj trajtoj de la Italia socio sendube legeblas, kvankam ne eksplicite.

Kio ne tute plaĉas al mi en ĉi romano, estas emo de la aŭtoro analizi, rakonti kaj klarigi pli multe ol prezenti, okazigi kaj scenigi. La malsaman sintenon de la duopo rilate la amrilaton, ekzemple, li priskribas en la kvin paĝoj 142-146 per frazoj ĝenerale konkludaj kaj analizaj. Al mi pli multe plaĉas konkretaj okazaĵoj, kie mi mem povas dedukti kaj kompreni, kion sentas la protagonistoj. Ankaŭ tiaj partoj ja troviĝas en la teksto, sed enplektitaj en tro da aŭtora klarigado.

La lastaj tri paĝoj aludas eblan finon, kiu ŝajnas al mi iom tro simpla solvo de la demando, kiel fini romanon. Tio tamen estas demando de gusto, kaj ne eblas paroli pri malsukcesa fino.

La stilo kaj lingvaĵo ĝenerale estas sufiĉe plaĉaj. Librofine la aŭtoro dankas al "geamikoj el Budapeŝto, Bureso kaj Milano" pro lingva kaj stila korektado. Nu, kiel ofte okazas en Esperantaj libroj, la reviziantoj dumlabore laciĝis. Komence pli-malpli mankas lingvaj malglataĵoj, sed en la dua duono, precipe post cent dek paĝoj, ili plioftiĝas. Fine oni pretervidis eĉ kelkajn simplajn mankojn de akuzativo.

Dume ankaŭ la stilo en formo de frazaranĝo kaj alio ŝanĝiĝas. Komence ĝi estas iom precioza, kun longaj frazoj, elipsoj, enŝovitaj esprimoj kaj subpropozicioj, kvazaŭ la aŭtoro (aŭ la reviziantoj) volus pavi per aparte literatura stilo en ia latinida tradicio. Sed iom post iom tiu stilo iĝas pli simpla, la frazoj iomete mallongiĝas. Tion mi persone aplaŭdas, kvankam denove la vera kaŭzo eble estas dumlabora laciĝo!

La tunelo ŝajne ne vekis grandan bruon inter legantaj esperantistoj. Domaĝe, ĉar legi ĝin absolute valoras la penon.

Sten Johansson