Vojaĝo al Kazohinio

Stranga rakonto kiu memorigas la Vojaĝojn de Gulliver de Swift. Brita oficir-kuracisto savis sin dum ŝipsubakviĝo sur la insulo Kazohinio. La aŭtoro eble troigas kiam li forĵetas el la perfektan mondon ĉiun senton kaj ĉiun ludon. Li eble volas per tio pli efike averti ke ĉiuj sentoj kaj ĉiuj ludoj estas suspektindaj, ke la homo se li ne volas plene ekstermiĝi, kiel la behinoj devas bridi siajn pasiojn, prudenti pri siaj deziroj, nobliĝi pri sivj ludoj. Pro tio la libro ne estas ordinara. Sed rekomendi ĝin mi povas nur al leganto tre komprenema, tre malpruda, neŝokiĝema ĉar multaj scenoj ne taŭgas por delikataj mensoj. La lingvo estas ĝenerala bona kaj flua.

Courtinat

Brita kuracisto post ironie priskribita militŝip-rompiĝo atingas al mirinda insulo: Kazohinio. Tie li troviĝas en al perfekte racia socio de robothomoj, inter la hinoj. Ilia materia vivo funkcias modele, abundas provizoj, kaj nek laboro nek distribuo estas problemoj, nur mankas ĉia homa enhavo. Oni ne konas pasiojn aŭ estetikon, eĉ ne la plej modestan esprimon de sentimento aŭ religio. Ili estas senanimaj, kaj sole kultas KAZOn, t. e. la klara prudento.

Parte per konversacioj, parte per observado ni ekkonas tiun ŝajne idealan ŝtaton. Ne tre malfacile ni deduktas multajn satirojn pri nia propra homvivo, kutime tiel hipokritiva rilate naciismon, moralon kaj religion.

Larĝe - foje eĉ tro - fluas la dialektika elokvento, la seketa filozofado. Efektive la rakontado nur fariĝas vere originala kaj tial atenton kaptanta, kiam la aŭtoro babiligas siajn personojn anstataŭ oratori, roli.

Ekzemplo bona estas la kurioza "amludo", dum kiu li romantikas, volas idealisme konstrui en ŝi animon, dum ŝi logikege interrompas: Ĉu vi estas kapabla aŭ nekapabla por seksa laboro!" - Ĉi tie ni flugilfrape sentas blovon de alia mondo. Ne mirige, ke draste finiĝas tiu "amo" antaŭ la malvarmduŝa konstato, ke la profesio de tiu ĉi tiel nomata virino konsistas en makabra dissekcio de kadavroj, kies ĉiuj partetoj estas industrie kaj medicine ekspluatataj.

Sed precipe vigliĝas la rakontado, kiam Gulivero sin montrinta nepre netaŭga en la senbrua formikejo de la hinoj estas sendata al la behinoj.

Ĉe ili, kontraŭ, tumultas la pasioj, la plena konfuzo de la animo! La behina socio ĉiel estas groteska spegulbildo al tiu de la hinoj. Frapas terure nia vizito en lernejo, ĉar spite al ĉia absurdo, la spektaklo ne tute fremdas. Ve, la lunatika behina socio tamen pli similas al nia ol al la planeca hina! Nur la tabuoj havas frenezan inversecon: Ĉiu infano manĝas en aparta, obskura niĉo. Instruo pri la okuloj ne decas. Oni salutas gratante postaĵojn aŭ premante piedojn! - Konscie oni kripligas sanajn cerbojn. Neniu vorto ilia havas rilaton al la realo! Ili falsigas la geometrion nomante elipson cirklo. Ili inokulas ŝovinismajn, kastajn antaŭjuĝojn. Superregas ĉion la "fendologio", ŝoke familiara al - teologio, kiu ja ankaŭ ĉe ni tro ofte koliziadas kun naturscienco.

La behinojn turmentas miriga tabuo: Ili hontas pri la manĝado! Ne rajtas eĉ nomi ĝin. Precipe la virinoj neas, ke ili entute kutimas manĝi kaj konsternite rifuzas nutraĵon proponitan de viro. Sed post iaspeca ceremonio (edziniĝo?) la virino ne nur akceptas, sed rekte postulas nutraĵon.

Klimakso de la galimatio estas rabia religi-milito inter la partioj de la kvadrato kaj de la cirklo, kiuj ĉiam malpacas, escepte se temas pri komuna krucumo al iu sokrato, poste lin sanktuligante.

Ankaŭ nian prudan, filistran Guliveron oni intencas martirigi, kiam en mirinda maniero li estas savita.

Kiun instruon donas al ni tiu ĉi grimaca satiro? Multflankan, nur ne, ke ni grace kontentu pri nia "plej bona el ĉiuj mondoj". - Kompreneble la koro de Szathmari nek estas ĉe la teknike perfektaj senanimuloj nek ĉe la ĉion fuŝantaj spirituloj. Kiel la beataj enciklopedistoj li volas nur akrigi nian skeptikon. Ni profunde dubu pri ĉio, antaŭ ol ni racie, sed ankaŭ homece decidas.

La hungaro Szathmari verkis tiun ĉi tre konsiderninde aktualan libregon jam antaŭ la dua mondmilito. Ĝi estas originala espverko, sed ankaŭ aperis hungare 1941, 1946 kaj 1957. Ĝi enhavas novelecan antaŭparolon de K. Kalocsay, multrilate sagacan, eĉ ĝi pli taŭgus kiel epilogo.

La lingvo sub revizio de Kalocsay estas preskaŭ senriproĉa, tamen kelkfoje iom lakona. Ĝenas ia nekonsekvenco; ekz la multaj "artefaritaj" vortoj en Kazohinio aperas arbitre kun kaj sen finaĵoj. - Preseraroj maloftas, sed la tipografio efikas kiel ofte ĉe SAT-eldonaĵoj - tro densa. Krome oni nekonvene ŝparis pri la kvalito de la papera kovraĵo. Domaĝe, ke tiel altvalora, granda verko aperas sub tia kolortristo.

Kc ĝuste eldonis SAT, oni bone komprenas post tiel jama merito eldoninte Kandidon (Tri verkojn de Volter). Tiaj libroj estas dum-dum-municio kontraŭ blinda naciismo kaj dogma venenigo. Ĉiu ŝatanto de kruda sarkasmo, de mordanta travestiado, alte taksos la potencan fantazion de Sandor Szathmari.

Poul Thorsen

La infanoj en la tuta mondo ŝatas la fabelon de Jonathan Swift pri Gulivero kaj liaj vojaĝoj al Liliputo kaj Lando de Gigantoj. La libro altiras ilin per sia naiva kaj plastika rakontaĵo kaj fea fantazio. Tamen la maturaj homoj komprenas, ke la verko estas plena de mizantropa amaro, ironio kaj pesimisma sarkasmo, per kiuj la aŭtoro revenĝis sin kontraŭ la homa socio pro la ruinigo de liaj vivplanoj.

De post la tempoj de Swift pasis jam pli ol du jarcentoj. La pinto de lia plumo jam ie-tie rustiĝis, ĉar elviviĝis la cirkonstancoj, kontraŭ kiuj ĝi estis akrigita. Swift ja vivis en la jarcento de floranta feŭdismo kaj de manufakturoj, sed nia mondo spertis ŝanĝojn kolosajn tiel, ke la eksteraj formoj de la homa vivo estas apenaŭ kompareblaj kun tiuj de niaj prapraavoj. Ĉu progresis paralele kun la tekniko ankaŭ la homa intelekto? Kiel tion vidus Gulivero de Jonathan Swift?

---

Tiun fabelon elektis Sándor Szathmári modelo en sia libro "Vojaĝo al Kazohinio". ⁽¹⁾ Li konscie kaj malkaŝe akceptis la ideon kaj la laborplanon de Jonathan Swift, ja eĉ lia heroo havas la saman nomon. Sed ni ne troviĝas en fea lando de mirakloj. Ĉio, kion la heroo spertas, estas en la atingpovo de la teknikaj eblecoj. Ankaŭ la nova Gulivero estas viro de nia jarcento, brava kaj ŝtat-lojala civitano, kiaj svarmas en la mondo. Nepre ne gravas, ke lia patrio estas hazarde nomata Anglio kaj ke li servas sub la standardo de Lia Majesta Moŝto.

La historio komenciĝas en la jaro 1935 en la tagoj de la italia-abisenia konflikto. Anglio trovis necesa, sekurigi la interesojn de la civilizacio en la Ekstrema Oriento. Gulivero akceptis postenon de kirurgo sur brita militŝipo, kiun tamen la japanoj torpedis kaj dronigis. La soldatojn en la savboatoj dispelis uragano kaj Gulivero saviĝis unusola sur bordo de nekonata insulo.

Estis Kazohinio, la lando de la hinoj. Ilia teknika civilizacio estis eble je unu jarcento pli progresinta ol la eŭropa: la unuarangaj ŝoseoj kaj trafiko, domoj solidaj, agrable loĝeblaj kaj plene elektrigitaj; aŭtomataj fabrikoj; ĉio ekstreme higiena kaj komforta; ne ekzistas mono kaj salajro, nek disputoj kaj konfliktoj; la varoj kuŝas en la magazenoj je ĉies dispono kiel publika rabaĵo; kiu bezonas ion, simple prenas, kaj laŭ la ritmo de la malpleniĝado de la magazenoj laboras la fabrikoj kaj tuj kompensas la mankon. La zorgoj pri loĝado, vestoj, nutrado estas forgesitaj ...

Gulivero ne kapablas sufiĉe admiiri la senperturban funkciadon de la publikaj aranĝoj. Li estas afable akceptita kaj ĉiuflanke helpata kaj instruata. Tamen mirinde: malgraŭ tio, ke li ellernis la lingvon de la hinoj, li ne povas kun ili konversacii. Lia tradicie edukita intelekto ne trovas komunan bazon de interkompreniĝo. Li vane serĉas la sekreton de la ŝtata organizo: ne ekzistas ŝtato, ne ekzistas regantaj organoj, oficoj, parlamento, tribunaloj, polico; neniu ordonas, neniu dividas la taskojn, ĉio plenumiĝas de si mem kaj per si mem, plejeble racie, plejeble ekonomie, sen krizoj kaj karamboloj. La hinoj dum la jarmiloj de sia ekzistado subpremis la atavismajn instinktojn, kiuj malhelpus la progreson de la socio, kaj evoluigis novajn instinktojn, konformajn al la fizikaj leĝoj de la ekzisto en la novaj cirkonstancoj de la celkonscia kooperado.

La ĉefa principo de la hina vivo estas la "kazoo", kvazaŭ ni dirus: justema sinteno. Ĝi estas severe matematika koncepto por la egaleco de la servado kaj reservado, aŭ alivorte, ke individuo akiru la plej altan bonstaton per la socio. Racie dividita laboro kaj ripozo, konduto al la homfratoj tiel, ke ĉiu produktu plejeble multe sen malutilo al la sano.

Ĉio, kio kontraŭas al la koncepto de la ĝusteco, de la kazoo, estas "kazio", absurdaĵo. Instruita kaj sancerba homo ne faras kaziaĵojn: li ne prenas varon, kiun li ne bezonas, li ne foruzas la tempon per nenecesaj babiladoj aŭ per neutila agado, sed partoprenas en produkta laborprecedo.

Iom post iom Gulivero orientiĝis almenaŭ supraĵe en la labirinto de la kazooj kaj kazioj. Sed lia eŭropa menso estas konsternata, ke en tiu perfekta socia mekanismo mankas la animo: la hinoj ne havas sentimentojn, ili ne posedas koncepton pri belo, bono, moralo, honesto, amo, noblo, patriotismo, unuvorte: por la altaj idealoj, kiuj ekzaltas kaj nutras la animon de la eŭropa homo kaj donas al lia surtera ekzistado pli superan, transmondan celon. La hinojn ne interesas la historio, ili ne havas religion, filozofion, pentrarton, beletristikon, sporton, ludon. Inter ili ne ekzistas sentoj de amikeco, kamaradeco kaj amo. La rideton aŭ ekploron ili opinias kuracenda konvulsio. Kvazaŭ ekzakte pensantaj aŭtomatoj kaj robotoj de produktiva laboro, ili mute preterpasas unu la alian, ne sentante bezonon ion komuniki al sia najbaro, se tio ne utilus rekte al la plialtigo de lia laborproduktivo. Izole kaj silenteme ili pasigas siajn ripozhorojn per gimnastikado, per promeno en parko, per bano en la maro.

La "seksan laboron" ili faras senceremonie kun tiu, kiu havas tempon kaj inklinon. La familia vivo estas al ili fremda. La gepatroj ne konas siajn infanojn, la infanoj ne zorgas pri tio, kiuj estas iliaj gepatroj. La sento de pudoro estas al la hinoj nekomprenebla.

La hinaj hospitaloj senigas la pacienton je la suferoj, ĉesigante la malsanon; sed se tio ne estas ebla, ili "ĉesigas" la pacienton mem per mortiga injekto. La kadavrojn ili ne sepultas, sed sekcas kaj utiligas ĉiujn ties organojn.

Kun la ekstreme perfekta kaj senmanke funkcianta socia organismo, garantianta riĉan abundon kaj bonstaton al ĉiu civitano, ĉiupaŝe kaj ĉiumomente kolizias la eŭropa peensmaniero de Gulivero. La hinoj ne okupiĝas pri aferoj elpensitaj, kiuj ne havas. logikan rilaton al la reala mondo. Tiaj aferoj estas por ili "kazi". Al la plej amuzaj ĉapitroj de la libro apartenas tiuj, kiel Gulivero kiel apostolo de la eŭropa civilizacio polemikas kun la hinoj kaj penas klarigi al ili la utilecon de la eŭropaj sociaj kaj ekonomiaj institucioj, kiaj estas la ŝtato, la parlamento kaj elektado, la armeo, la justico kaj polico; la limigado de la troprodukto, la mono, la bankoj kaj varinterŝanĝado, ktp. La hinoj per sia sobra klarvido malkovras en ili nur kaziaĵojn, paradokse superfluajn komplikadojn de simplaj aferoj. Vane li defendas la amikecon, la varman familian senton, la amon al la patrio, la gloron de la batalado kaj sinoferado por la idealoj. Li fiaskas, kiam li penas veki animon kaj sentimentcjn en sia amatino, aŭ inici ŝin pri la belaĵoj de l' muziko.

Por Gulivero la fantasmagoria maŝineca vivo inter la hinoj baldaŭ fariĝas neeltenebla. Nenie societo, nenie babilantaj kamaradoj, nenie kultura vivo. Al li ŝajnas, ke li freneziĝos. Lia psikiatro dediĉas multe da energio al la peno, elkuraci Guliveron el liaj psikaj manioj, rekonduki lin al la sobra mondkoncepto, kiu deziras nenion starantan ekster la realo. Fine li rezignas kaj deklaras Guliveron spiritmalsanulo.

Ja ankaŭ en Kazohinio estis tiaj homoj, kiuj kredis je realeco de siaj falsaj ideoj. Tiuj estis nomataj "behinoj" kaj estis internigitaj en grandampleksa teritorio, ĉirkaŭita de muro, kie ili vivis laŭ siaj maniaĵoj. Gulivero petas, ke oni enportu lin tien, kie li esperas trovi animhavajn estaĵojn kaj homojn kun varma koro.

Tiel komenciĝas nova periodo de lia aventuro. Dum en la unua parto de la romano la aŭtoro montris al ni la absurdaĵojn de la eŭropa civilizacio en glacia spegulo de senskrupule nesentimentala raciismo, nun li donas al ni okazon observi ĝin en kurba spegulo de la karikaturo. Groteska maskerado ludiĝas antaŭ niaj okuloj.

La behinoj vivas dividitaj en partiojn: la partio "kona" kultas la kvadraton, la partio "kemon" la cirklon, kaj ambaŭ senĉese kverelas, interbatalas, eĉ militas. Ilia vivo estas regata per komplikaj groteskaj reguloj de etiketo kaj modo. Ne estas permesate paroli pri tiel simpla fiziologia funkcio, kia estas la manĝado. La animoj de la infanoj estas kripligataj en lernejoj, kie oni al ili inokulas fanatikan amon al la partiaj "anebaoj" -- altaj kaj sanktaj idealoj sen ia ajn reala bazo.

La behina socio estas tavoligita laŭ rangoj. La superuloj havas potencon super la ekzistad-ebloj de la subuloj, porciigante iliajn nutraĵojn kaj vestojn. La ekonomio estas plene anarkia: ili forbruligadas la varojn por sekurigi la abundon, ili detruas la domojn, por havigi al la homoj loĝejojn.

Ne estas necese longe priskribadi ĉiujn sensencaĵojn kaj ĥimerojn, kiujn sciis elpensi la malsanaj spiritoj de la behinoj. Ni diru nur, ke la malfeliĉa Gulivero devis partopreni en ilia frenezado; ne estis al ii eble retiriĝi en izolon kaj vivi modeste por si mem, ekster la behinaj idiotaĵoj.

Finfine estis deklarita "buku", la sankta milito de la kemonanaj kaj konaanoj. Gulivero rifuzis partopreni en la sensenca interbuĉado kaj li estis kondamnita al morto sur ŝtiparo kiel "lamiko" = herezulo. En la ekstrema momento savis lin ekspedicio de la hinoj, kiuj venis repacigi la batalantojn: Ni estas atestantoj de la fina sceno, kiam ambaŭ partioj konkorde turnas siajn nesufiĉajn armilojn kontraŭ la hina patrolo, kaj en patosa sinofero sub la alte levitaj simboloj de la cirklo kaj kvadrato, kantante pereas en venenaj gasoj.

Gulivero estis savita el la danĝero de la morto, sed lia menso ne repuriĝis de la propraj imagaĵoj; plue li restis behino.

Ni finu la rakontadon nur kelkvorte, ke Gulivero sukcesis kaŝe konstrui motorboaton kaj pere de ĝi revenis en la civilizitan mondon de sia patrio.

La libro pri la moderna Gulivero estas romano gaje amuza, sed samtempe edifa, incita kaj maltrankviliga. Ne estas eble legi ĝin kaj resti indiferenta al la probiemoj, kiuj estas en ĝi traktataj. Ĝia satiro estas trafa, akra, senindulga. Sed ĝi havas du Janusajn vizaĝojn: la unua ironias pri tiuj mekanismemaj teoriuloj, kiuj volus la homan vivon senigi je ĉiuj "noblaj sentoj", je ĉiuj agrablaĵoj, kiuj ne servas ĝuste al la varproduktado, la dua ridegas pri la miopaj fanatikuloj, kiuj siajn "idealojn" altigas al absoluta principo, en kies nomo estas necese batali, eĉ morti. La komenco de ĉiu malbono en la mondo ŝajnas esti en la senbrida partiemo: nacia, religia, politika, ideologia. Ĝi blindigas la homon tiel, ke li, vidante tute klare la absurdaĵojn ĉe siaj najbaroj, estas absolute nekapabla vidi la samon ĉe si mem. La behineco estas nekuracebla.

Ankaŭ Gulivero nenion ellernis el sia aventuro: forirante el la insulo de la hinoj, li dankas al Dio, ke Li permesis al li trovi tiun ĉi riĉan landon kaj ke al li estos permesate plenumi la noblan patriotan taskon: nome organizi ekspedicion, kiu fiksos la standardon de lia patrio sur la bordoj de Kazohinio kaj ekspluatos la neelĉerpeblajn riĉaĵojn de la lando.

Nu, ni ĉiuj havas niajn behinaĵojn. Sed unu instruon ni povus preni el la libro: ni provu kompreni la relativan valoron de niaj "anebaoj" kaj la samrajtecon de niaj homfratoj.

Eble iu ofendiĝos, legante karikaturon pri si mem. Li diru al si kun Gulivero: "La okuloj min doloras. Mi tro longe rigardis en la sunon".

La romano de Sándor Szathmári havas ankaŭ aliajn interesajn flankojn. La aŭtoro komencis labori super ĝi en la jaro 1935 esperantlingve. La eldonejo "Literatura Mondo" volis aperigi ĝin. La militeksplodo malebligis tiun planon. Unu elmigrinto kunportis la manuskripton en Francion, sed la eldono ne estis ebla.

Tiam la aŭtoro reverkis la libron hungarlingve. Ĝi aperis en kripligita formo en 1941, poste rekompletigita en la jaro 1946. Unu tempon la vendado de la libro estis malpermesita. En la jaro 1957 ĝi estis eldonita la trian fojon. Dume SAT en la jaro 1958 povis aperigi la verkon en la originala Esperanta formo. Estas laŭdinda entrepreno. La enhavo de la libro estas certe proksima al la Esperanta publiko. Ni aldonu ankaŭ, ke la lingvaĵo de la aŭtoro estas riĉa, la stilo flua, kaj la preseraroj, pro kiuj la eldonejo speciale petis indulgon de la legantoj, tamen ne estas tiel katastrofaj, malgraŭ la ekstreme malfavoraj cirkonstancoj de la kompostado.

La moderna Gulivero de Sándor Szathmári estas digna kaj fierinda posteulo de la heroo, kiun inventis Jonathan Swift.

---

Piednoto

⁽¹⁾ "Vojaĝo al Kazohinio", originala romano de Sándor Szathmári, 320 pĝ. Eld. S.A.T. 1958. 12 NF.

Tomaš Pumpr

La distinga karakterizo de la utopiistoj estas, ke ili sopiras al perfekta ordo; pro tio en la utopioj regas la racio, kaj la emociojn oni subigas kaj subjugas. Szathmári montras al ni la sterilecon de tia ordo, sed li ankaŭ montras la kontraŭflankon de la medaliono; la ĥaoson de socio komplete senracia. [...]

Szathmári utiligas la utilan konvencion de l’ inventito de Jonathan Swift, la vojaĝanto Gulivero, por esti la mio de la romano. Gulivero estas, kompreneble, naiva konservativulo (malgraŭ siaj multaj spertoj en pluraj tre strangaj landoj!), kaj sekve perfekta kontrastigilo por la novaj socioj. Li trovas sin unue en la perfekte racia mondo de la Hinoj [...]

Poste li aŭdas pri kolonio de "behinoj", kiun la hinoj devis izoligi, ĉar ili suferas "cerbmalsanon" (do ne kapablas vivi laŭ la konceptoj de la hinoj). [...]

Ŝajnas al mi tute klare, ke Szathmári de du flankoj satiras nian homan socion, montrante kie troviĝas niaj malfortoj, ĉu de aspiro, ĉu de moroj. Li kritikas la mondon aktualan, kaj li certe ne trovas solvon en la frida racio de la hinoj aŭ la freneza malordo de la behinoj.

William Auld

Vojaĝo al Kazohinio estas filozofia romano, modelita laŭ Gulliver's Travels (Vojaĝoj de Gulliver) de la irlanda verkisto Jonathan Swift. Ĝi plej similas la kvaran parton de tiu romano, la "Voyage to the Country of the Houyhnhms" (Vojaĝo al la lando de la Hŭinhim-oj). Ankaŭ ĉi tie Gulivero estas ĉefrolulo; sed ne temas pri simpla sekvaĵo al la Swift-a originalo. La vojaĝoj de Gulliver okazis en la jaroj 1699-1715; ĉi tie, Gulivero estas angla marist-kuracisto, kiel ĉe Swift, sed li aliĝas al la mararmeo en 1935, dum la milito de Italio en Etiopio. Lia ŝipo estas subakvigita de mar-misilo, kaj li fuĝas en ŝipeto kun kelkaj samŝipanoj. Post kiam uragano subakvigas ankaŭ tiun ŝipeton, Gulivero flosas en savzono kelka tempo, kaj fine naĝas al fore vidita insulo.

Tie li renkontas strangajn homojn, kies lingvo malsimilas ĉiun de li konatan, kaj kies moroj ege malsimilas tiujn de Anglujo (kaj de ĉiu alia lando). Ili (kiuj nomas sin "hinoj") ŝajne senemocias; kiam Gulivero ploras pro dankemo post ilia bona trakto al li, ili pensas lin okulmalsana. Ili ne uzas monon, ne ludas, ne artas, ne kantas, ne babilas, ne geedziĝas, ne religikredas, ne portas vestojn somere ... estas malfacile certi, ĝis kia grado Szathmári intencis ilian socion kiel idealan, sed verŝajne li iel aprobas ilian "racian" konduton. Gulivero, ĉi tie naciisma naivulo kiel en la unuaj partoj de la Swift-a romano, unue ŝatas iliajn kutimojn, sed post plia konatiĝo, li malŝatas kaj fine abomenas ilian senanimecon. Li aŭdas pri la "behinoj", frenezuloj laŭ la hina socio, forŝlosita en granda ĉirkaŭmurita regiono, kaj pensas ke ili estas la normalaj animhavaj homoj, kies mankon li tiel sentas en Kazohinio. Li petas eniri al tiu teritorio, kaj vivi kun la behinoj, se li ne povas reveni al Anglujo.

En la dua parto, la aŭtoro primokas ĉiujn kutimojn de Eŭropo kaj multe Kristanismon. La socio kaj religio de la behinoj estas parodiaĵoj de la Eŭropaj. Laŭ la hinoj, ambaŭ simile malracias; sed al Gulivero, ŝajnas ke la behinoj estas eĉ pli frenezaj ol la hinoj. Laŭ ili ĝentileco postulas ke renkontantoj gratu la postaĵon unu de la alia. Ili honte kaŝas la manĝadon, sed pisas publike. Ili havas kontraŭnudan tabuon, sed ne kaŝas la samajn korpopartojn kiel oni faras en Eŭropo. Kaj simile pri ilia religio... Gulivero argumentas kontraŭ ilia fuŝeco en vortoj kiuj eĥas tiujn de la hinoj pruvantaj la malracion de Anglujo. Okazas tiel multaj tre amuzaj legaĵoj.

Estas interese kompari la prezenton de la hinoj al tiu de la Houyhnhm-oj ĉe Swift. Kaj Swift kaj Szathmári prezentas fremdan socion kiel ideala kontrasto al la fuŝegoj de Anglujo kaj Eŭropo ĝenerale. Sed, pro la malsamo de iliaj kredoj, montriĝas diferencoj en la idealoj. Unu ekzemplo: ĉe Swift, Kristano, la Houyhnhm-oj estas senpeke fidelaj en geedzumado. Ilin ŝajne ne tentas adultemo aŭ ekster-geedza seksumado; ili pensas tion simple sensenca, malracia. Sed ĉe Szathmári, la hinoj sekvas senaman liberamoron. Zolema, virino hina, diras al Gulivero "mi devas ankoraŭ naski du infanojn", kaj demandas lin "Ĉu vi estas kapabla por seksa laboro?". Ambaŭ idealaj socioj ligas amoron al infanigo; sed krom tio ili grande diferencas. Similaj diferencoj inter la hinoj kaj Houyhnhm-oj montriĝas rilate al la morto, socia hierarĥio, kaj aliaj aferoj.

Sume, mi diru ke Vojaĝo al Kazohinio estas taŭge pensiga kiel filozofia romano, multloke amuza, kaj pli aventure ekscita ol oni atendus de tia verko. Tamen, mi ne povas tute aprobi la penson esprimitan. Mi ĝuis, sed ne intencas ĝin relegi.

Jim Henry

Verkojn oni povas gastumi diversmaniere. Ekzemple, oni povas ĝui la esprimspritecon de ,,Kredu min, Sinjorino”, kaj ankaŭ la rakontrafinitecon de ,,Kiel akvo de l’ rivero”. Nu, kion oni povas frandi legante ,,Vojaĝo al Kazohinio”-n?

Sankapecon, sendube.

Mi tute miras, ke antaŭ 30 aŭ 40 jaroj jam troviĝis tia cerbo. Iam por mi Lanti estis konsterno. Sian sennaciecan menson li alproprigis jam 50 jarojn antaŭe. Kaj nun, Szathmári aperas antaŭ mi kun la rakonto pri la kvina vojaĝo de moderna Gulivero. Kiamaniere li atingis tian staton kiu ebligis lin cerbumi sian kazohinion?

En malgranda lando, en Hungario, li naskiĝis kaj supozeble tie kreskis. Se li estus ŝtatano de iu granda lando, kiel Gulivero, li neniam povus verki tian rakonton. En potencaj landoj, homoj ne povas konservi tiel sanajn kapojn kiel li, mi supozas. Ŝajna prospero devojigas homojn. Realo ĉiam erarigas mensfunkcion. Eble li estis feliĉa ke li ne estis anglo nek usonano. Tamen, la enhavo de la rakonto ne estas feliĉiga, kaj post la legado, oni devus frande gustumi la malfeliĉon de sia sorto, ke li ankaŭ estas unu el la homaro, kiu moviĝetadas sur ĉi tiu planedo malsana. Tiu sorto neniom diferenciĝas per la grandeco aŭ malgrandeco de nacioj, al kiuj ili apartenas. Pruve: Lanti estis franco; Swift ja estis nura anglo.

Tute nature, lia opinio, aŭ pli korekte lia rakonto ŝajnos bagatela al tiuj, kiuj ĝuas la ordinaran saĝecon tergloban. Ili eĉ sentos ĝin naiva, fabela, same kiel la multegaj legantoj de la kvar ,,Vojaĝoj” de klasika Gulivero. Tamen, la naivecon, fabelecon, sur tiu ĉi planedo insida, homoj ordinare tre malfacile kunportadas de la naskiĝo, apenaŭ ĝis la infanaĝo. Inter maturuloj, eĉ serĉante de la polusoj ĝis la ekvatoro, oni tre malfacile ektrovas ilin nuntempe. Eble la homaro estas ŝarĝita de aliaj aĵoj pli seriozaj.

Ekzemple, iam homaro estis ŝarĝita de Dio-j pezegaj. Ege multaj jaroj forpasis antaŭ ol la demokratio proklamis, ke homoj ĉiuj estas egalaj antaŭ ia Dio. Tamen, post nelonge de la solena momento, marks-leninistoj opiniis, ke Dio estas trompaĵo, kaj sekve demokratio estas artifiko de kapitalismo. Tiel ili admonis, ke homoj devu esti egalaj antaŭ Ekonomio, precipe en eŭropaj nacioj progresintaj. Kaj poste, Stalin opiniis, ke popoloj povas esti egalaj ekonomie, eĉ en la kadro de unu nacio, do, ili devas ami kaj protekti sian patrion. Maŭ Zedong ankaŭ diradas nun azi-skale, ke homoj povas prosperi klopodante, batalante, eĉ mortante por sia patrolando. Eble ili ĉiuj diris certan veron. Tamen, eĉ pri la plej aŭtoritataj verdiroj, oni ĉiam devas konservi al si ian rajton pridubi. Lanti iam, iom alie opiniis. Kaj nun mi ektrovis, ke Szathmári ankaŭ tute male opiniis.

Kiel do ili opiniis? Kontraŭ kio ili anti-is? Precipe, pri kio la aŭtoro de tiu ĉi rakonto insiste plendadis?

Pri la malfeliĉiga forto de la nacioj. Pri la malfeliĉiga forto de la vort-ide-ludado.

Homoj reakcias realon. Realo funkciigas ilian cerbon. Kaj tie naskiĝas la vortoj, ideoj, socioj, dioj, eĉ nacioj. Homoj neniam celis malbonon kreante ilin. Tute male, ili nur celis bonon de l’homaro. Kaj tamen, malgraŭ la bonaj intencoj, homoj fariĝadis pli kaj pli mizeraj en reala vivo socia. Neniam ili povis akiri la feliĉon celitan. Kial? Ĉu troviĝis ia malfeliĉiga kaŭzo en la bonaj intencoj?

Niaopinie, ne. La intencoj estis ĉiam bonaj. La rimedoj kaj la uzmanieroj ankaŭ estis bonaj. Tamen, ni devas ĉi tie rapide emfazi, ke la anoj, kiuj kapablis uz-utiligi la ideojn aŭ la rimedojn, estis tre malmultaj. Ili ĉiuj estis, aŭ, se komence ne estis, tamen poste fariĝis, reg-potenc-nom-fam-aviduloj. Kaj kiam ili povis utiligi la ilojn sukcese, t.e. kiam ili fariĝis fakte superuloj, ili nepre volis konservi siajn postenojn, por daŭre tenadi por si la potencojn, Kaj nur tie povis aperi la malbono. Ĝi ne estis malbono por potenculoj mem. Supozeble ili mem estis iel kontentai tiele. Tamen, ili estis nuraj malmultoj. Kaj realon aŭ socion plejparte konsistigas plimultoj.

Tia vidpunkto estas facile kaptebla Tamen, ĝi estas tre glitema. Ĉar homoj ofte sopiras forgliti supren. Tiuj, kiuj bonŝance kapablis elpensi aŭ manipuli vortojn, ideojn, diojn, naciojn, k.c., tre facilanime suprenglitis al la malmultoj. Kaj tiamaniere ili estis feliĉaj. Sendube ili nur staris sur malmola bazo. Ilia feliĉo neniel povis longe daŭri. Sed, kompreneble tio neniom gravis por ili. Tio nur tre multe gravis por aliuloj. Ĉar la de ili utiligitaj ideoj au rimedoj fariĝis unu el la gravaj kaŭzoj de la malbonoj, kiuj forte kaptadis kaj ekspluatadis la plimultojn.

Se la plimultoj, sen fariĝi malmultoj, sukcesus uz-utiligi la bonigajn ilojn kaj iel povus proprigi al si la feliĉon, ili sendube povus fieri sian ,,hinecon”, la homecon. Sed homa avido ĉiam postulas esti malmultoj, eĉ sopiras esti unu sola malmulto forpuŝanta aliulojn. Tiam necese ne povas malaperi la ,,behineco”, la sama homeco. Kaj la plimultoj por eterne devas akapari al si la malfeliĉon.

Tiamaniere kaj ankaŭ alimaniere la aŭtoro daŭrigas sian rakonton. Tamen, estas notinde, ke tia pensmaniero ordinare malagrabliĝas por ni teranoj ambiciaj. Do, tre nature ni legas nur ĝis la dua vojaĝo, kaj la trian kaj la kvaran preskaŭ tralegas. Kaj la kvinan?. . . Ni iel volonte legas esperante. . . kaj poste, simple ĝin forlasas.

Malsimile al geknabaj legantoj, ni tre bone konscias, ke ĝi rakontas veran veron. Sed jam dum preskaŭ 400 jaroj homoj apenaŭ volis ĝin konfesi. Male, ili eĉ opinias post la ĝulegado, ke la aŭtoro estas infano, kiu ne povas akordiĝi kun realo post sia maturiĝo. Kaj neniam ekvolante serioze ĝin pripensi, ili kun nebuliĝintaj okuloj revenas al la malsana realo maturiĝinta, por tie kontentiĝi—batalante, militante, mortigante kaj mortante por ia signo kvadrata aŭ ronda. Ĉu tia estas la daŭra stato de ĉi tiu mondo progresinta? Kun niaj elektronkalkuliloj kaj kosmoaviadiloj, ĉu homoj ankoraŭ daŭrigas batalon por koloroj ruĝa, blanka aŭ nigra? Tiajn dubojn naivajn oni tre malofte elbuŝigas, kaj eĉ tiam kiam oni kuraĝis insisti ilin, ĝi aŭdiĝas tre mallaŭte, eĉ malsaĝe. . . Tamen, pri tiaĵoj ankaŭ, ni ne plendu. Ĉar tio neniom efikos. Cetere, ĉu ni mem ja ne diris, ke oni plenplene rajtas pridubi ian ajn veron, kaj iele aŭ alie agadi laŭ sia propra plaĉo?

Itoo Kanzi

Parolante pri lumpunktoj de nia literaturo, ofte oni iom minuskomplekse konstatas ke la koncerna verko elstarus en ajna nacia beletro. Tio tamen validas nur por garbo da ili, kaj Vojaĝo al Kazohinio (Parizo: SAT, 1958) de Sándor Szathmári (1897–1974) situas en la pinta kvino. Eŭgeno de Zilah nomas Kazohinion “la plej malkvietiga ĉefverko de nia literaturo”.

La intrigon la katalogo de UEA unufrazas jene: «La ĉefrolulo post ŝippereo trovas sin en insulo kie vivas du kontraŭaj socioj: ĉe unu la tekniko malhomigis homojn, ĉe la alia superregas ekscesoj “artaj” kaj “religiaj”». Ni vidos ĉu tiu simpla priskribo ne tro simpligas…

La ŝippereinto estas Gulivero mem, el satira verko (1726) de Jonathan Swift, kiun Szathmári transportas en la nunon de la verkado. “Ĉi tie, Gulivero estas angla marist-kuracisto, kiel ĉe Swift, sed li aliĝas al la mararmeo en 1935, dum la milito de Italio en Etiopio”. La akcidento portas Guliveron ĉi-foje en la socion de la hinoj. Tiu socio ankoraŭ ne estas “maŝinmondo” (tiel titoliĝis posta Szathmári-novelaro), sed la hinoj ŝajnas al ni maŝinecaj homoj sen sentoj. Iliajn rilatojn, ĉiun ilian geston plej rigore regas strikta logiko — mi preskaŭ skribis “senkompata”, sed kompato, kun multaj aliaj konceptoj al ni kutimaj, ne havas lokon en la hina mondo. Kiam ili helpas kunhomon, ili helpas ne pro “kompato”, sed ĉar la alia petis helpon, do li bezonas ĝin, sekve estus ne logike rifuzi (krom se la malutilo helpi misproporcius kompare al la donata helpo). Sian vivoregan logikon la hinoj nomas kazo — jen kial ili loĝas en Kazohinio. En la hina mondo oni manĝas ne por plezuro gusta, sed por sin nutri; ĉiaj formoj de arto estas juĝataj sennecesaj por la vivo; kaj ekburĝona “amhistorio” de Gulivero kun Zulema ne povas disflori en mondo kie amoro egalas al “seksa laboro” kaj amo estas plia neinterpretebla koncepto.

Ĉe la hinoj, ĉiuj korpaj bezonoj trovas senmankan (sed ne supernecesan) kontentigon — kaj aliaj bezonoj por ili ne povas ekzisti. Gulivero miras pri la supera tekniko kaj perfekta organizo de la hinoj, sed pli kaj pli suferas en tiu asepsa mondo. Li jam scias ke en la insulo ekzistas alia socio, tiu de la behinoj. Fine, kvankam malvolonte ĉar temas pri neraciaĵo, la hinoj permesas al li ekloĝi inter la behinoj. Jen, nia heroo finfine retrovas homojn kapablajn ridi, ami, kanti, malami, batali… kiel hejmlande, ĉu ne? Sed li rapide devas lerni ke ĉe la behinoj manĝi estas plej kaŝinda hontaĵo, ke ĉe salutado nepras intergrati la postaĵojn kaj diri pricc-prucc, alie ja ne estas belki, nek ketni… Kaj se oni ne kondutas ketnie, oni suferas enoon! Ĉion ĉi malscias nur bivagoj, kiuj ankaŭ ne komprenas la sanktajn aŭ malsanktajn ideojn de bikruo, borema, lamiko, kaj precipe kona kaj kemon… Gulivero spertas ke la behinoj obeas kutimojn kiujn nenio pravigas krom kutimeco, kaj ke ili kapablas ĝismorte interbatali por ideoj komplete sensencaj!

Evidente, kiam brita ĝentlemano komparas tiajn fi-kutimojn kun la noblaj tradicioj de sia sopirata insula hejmlando, klaras kiu flanko gajnas en la komparo… Sed ĉu vere klaras? Ĉu eble tamen ĉiu lando, ĉiu kulturo havas siajn ketniojn kaj siajn kona? Aliflanke, kion pri la kazo? Ĉu iagrade ĝi regas la efektivan homan civilizon? Aŭ devus regi?

Tiel ekas la demandoj pri eblaj interpretoj de la romano. Plej ofte oni taksas ke la hina kaj behina duonoj montras — en malsame kurbaj speguloj — du komplementajn, sed egale troigajn karikaturojn pri nia civilizo. Ĉe tia interpreto, restas tamen ia malsato ĉe la leganto. Nome, kian mondon do taksi dezirebla se nek la hina nek la behina taŭgas? Ĉu ian oran mezan vojon inter la du?

Aliaj interpretantoj — kiel mentoro de Szathmári, Dezső Keresztury (postparole al la eldono en 1957), kaj István Simon (en Opus Nigrum, 1988, №3) — atentigas ke la aŭtoro havis tute klaran intencon: per la behina mondo li celis fortimigi nin, por des pli evidentigi ke la sola savo-vojo por la homaro estas ambicii al atingo de hina perfekteco. Se la pagenda prezo estas perdi niajn sentojn (sentoj estas samgrade sencohava vorto kiel buku kaj ketni, pensus hino), ni do perdu ilin. Se Budao-simile ni rezignus niajn superbezonajn havemojn kaj konkeremojn, tiam ĉesus milito, perforto, malŝpara misuzado de resursoj, kaj mil aliaj misfenomenoj plagantaj la hodiaŭan mondon.

Fakte, Keresztury kaj Simon konstatas ion principe evidentan. En sia postparolo al la dua eldono (1946), la aŭtoro ja donas detalan meminterpreton samsencan, kaj pledas senambigue por nia necesa hiniĝo. (Ni memoru ke tio okazis longe antaŭ postmoderno, kiam postparolo ne funkciis kiel rolluda masko.) Laŭ Szathmári, ĉio kio ne klarigeblas materie surbaze de la homa korpo mem, estas “memvibroj de la cerbo”, devio kiu “diferencas nur laŭ la gradoj… Milito estas nur 180-gradiĝo de tiu devio, kiu komenciĝas per la muziko”.

Pli interese, Eŭgeno de Zilah avertas (La Gazeto, 1999, №81): “La satiro de Szathmári nediferencige atakas ĉiajn konvenciojn: tiujn kiujn ni nomas malbonaj, kaj tiujn kiujn ni kredas bonaj. Li eble estas tiu el la utopiistoj, kiu plej bone elprovis, ĉu oni povas konstrui etikon surbaze de materiismaj-sciencismaj perspektivoj”. Probable ne, konkludas Zilah, ĉar hineco eble estas nur speciala kazo de behineco. Kio ja garantius la absolutan superecon de kazo? Kial la hinoj rajtus atribui al si la certecon pravi solaj?

Fakte, se Szathmári vivus hodiaŭ, li, ĝisdata atentanto de sciencaj atingoj, nepre revizius sian mondkoncepton, ĉar multo el tio kion li opiniis “memvibro de la cerbo”, havas ja biologian bazon…

La komplika eldonhistorio de Kazohinio (kaj ankaŭ la vivo de Szathmári!) meritus apartan artikolon. Ĉu la hungara aŭ la Esperanta versio naskiĝis la unua? Tiun demandon traktis en 1989, verŝajne kun definitiva valido, Éva Tófalvy, konstatinte plifruecon de hungarlingva versio. (Tófalvy estas la ĉefa filologo pri Szathmári, kaj ŝia propra dulingva novelo Portreto de la diktatoro impresas Szathmári-influita.)

Kazohinio estas unu el la tre malmultaj Esperantaj verkoj kiuj inspiris aliajn artojn. (Al tia sukceso kontribuis, kompreneble, ankaŭ ĝia statuso kiel “kulta” verko hungara.) Nome, ĝin filmigis Gábor Zsigmond Papp (1997): en la 50-minuta miksĝenra verko tri fakuloj, inter kiuj esperantisto Árpád Máthé, parolas pri la dornoplenaj vivovojo de Szathmári kaj eldonhistorio de Kazohinio, kun interaj scenoj el la verko mem.

Ekzistas traduko en la anglan.

Kaj aparte necesus paroli ankaŭ pri alia utopia satiristo, la hungariginto de Swift kaj mem esperantisto, Frigyes Karinthy, kiu estis, krom Jesuo kaj Zamenhof, la tria idea majstro, kaj literatura idolo, por Szathmári…

István Ertl

Antaŭnelonge mi finlegis romanon de Sándor Szathmári «Vojaĝo al Kazohinio». Tiu libro estas opiniata unu el la elstaraj esperantlingvaj verkoj.

La libro kaŭzis mian akran malkonsenton kun la aŭtoro kaj instigis min verki ion similan al recenzo. Komence mi koncize rerakontos la enhavon de la libro, kaj poste eldiros mian opinion pri ĝi. Sed anticipe mi notu, ke koncerne de la rakontofadeno la libro estas verkita brile (kvankam ne sen kelkaj lingvaj kaj stilaj malglataĵoj, karakteraj ankaŭ por aliaj verkoj de Szathmári, sed tion eblas opinii specifaĵo de la aŭtora stilo).

La libro estas verkita en formo de unu el vojaĝoj de Gulivero (imite al Swift), tamen la tempo de la eventoj estas transportita en la 1930-ajn jarojn (en la tempon de verkado de la romano).

Jam ekde la komenco mem videblas ironio de la aŭtoro, atinganta sarkasmon. Britio sendas al la bordoj de Ĉinio kadukan krozoŝipon «Invincible» «por ke, se eble la japanoj ĝin dronigus, la malgajno ne estu tro granda kaj ni ne devu rigardi tiun agadon malamika, evitante tiel la superfluan konflikton. La intenco estis severa militsekreto, sed iom post iom ĝi fariĝis konata inter la maristoj, kiuj pro tio unu post la alia petis libertempon aŭ translokigon. Post la rifuzo de tiuj petoj ili dizertis unu post la alia». La edzino de Gulivero, eksciinte, ke pro servo sur «Invincible» estas promesita duobla salajro, persvadas lin peti translokigon al tiu ĉi ŝipo.

Kiel estas kutime en vojaĝoj de Gulivero, la ŝipo pereas, transvivas nur sola Gulivero, trafante sur nekonatan insulon. Li vidas tie signojn de alta civilizo — aŭtajn vojojn, ĝardenojn, riĉajn domojn, en kiuj neniu loĝas kaj kiuj ne estas ŝlositaj — sed «honoro de angla ĝentilhomo» ne permesas al li eniri en domon kaj preni tion, kion li bezonas, tial li suferas pro malsato kaj soifo. Poste li renkontas ankaŭ homojn, kiuj veturigas lin en la urbon. Post vico da miskomprenoj, en kiuj Gulivero neniel povas kompreni, kiu estas mastro de tuta tiu riĉo, kial la homoj nenion pagas k.c., oni lin instruas pri la loka lingvo. Evidentiĝas, ke la aborigenoj nomas sin hinoj, kaj la insulon mem — Kazohinio. Iom post iom Gulivero kaj la leganto komprenas, ke en Kazohinio estas vera plena komunismo: ne ekzistas mono, en magazenoj oni prenas ĉion, kion kaj kiom oni deziras, ne ekzistas registaro kaj ŝtato, ĉiu faras tion, kion li deziras — sed ĉe tio, tamen, ĉiuj ĉiam estas okupitaj en laboro. Kio koncernas la teĥnikan nivelon, kiel skribas Gulivero, ili «estas minimume je cent jaroj pli antaŭe ol ni».

Penante kompreni, kio do regas la homojn en tiu socio, Gulivero ekscias, ke en la lingvo de hinoj estas du gravegaj nocioj. Unu el ili estas «kazoo» (de kiu devenas la nomo de la insulo).

«Se ili diris pri iu afero, ke “ĝi estas kazoo”, tio signifis samspecan, kiel ĉe ni dirante: “ĝi estas laŭleĝe, justeca”. Sed nur ĉirkaŭe.

...

Kazoo estas inter la kavalireco, lojaleco, toleremo, memfido kaj justeco, sed estas adekvata al neniu el ĉi tiuj. Ĝi signifas ian ĝeneralan justeman intencon, sed estas tradukebla per neniu vorto, ĉar ekzemple ĉe ni la unuŝilinga trinkmono, donita al la kelnero estas rigardata kiel kavalireco, dum ĉe ili ĝi ne estus kazoo, ĉar ĝi estus la tropago de io. Kaj la kazoo same ne identas kun la lojaleco, ĉar en ĉi tiun koncepton jam miksiĝas ankaŭ la cedemo, dum en la kazoo ili ne konas la voĉon de la koro. Ĝi estas severe matematika koncepto por la egaleco de la servado kaj reservado. Kiel ĉe ni estas la fizika tezo pri la ago kaj reago.

Ekzemple, se iu, kiu faras pli malfacilan laboron, manĝas ankaŭ pli multe, tio estas por ili kazoo. Se iu tial manĝas pli multe, ĉar lia stomako deziras multe, ankaŭ tio estas kazoo. Se la malsanulo, kiu nelaboras, deziras pli delikatajn manĝaĵojn, ankaŭ tio estas kazoo.

Ankaŭ tio estas kazoo, se iun minacas danĝero kaj la aliaj, lasante siajn laborojn, helpas al li, sed ĝis kiam li fakte bezonas helpon.

Mi povas aserti, ke mi pasigis longan tempon, ĝis mi povis ellerni ĉi tiun vorton. Por pli bone konigi ĝin al miaj ŝatataj Legantoj, mi provas ĝin proksimumi per jena difino:

Kazoo estas la klara prudento, kiu vidas antaŭ si, laŭ matematika rektlinio, kiam kaj kiel ĝi devas ion fari, por ke la individuo akiru la plej altan bonstaton per la socio.

Do, racie dividi la laboron, ripozon, dormon, sporton, manĝadon, konduti al niaj homfratoj tiel, ke ĉiu produktu pli multe, tamen sen malutilo de la sano. Se iu laboras malpli multe, ol li kapablas, tio jam ne estas kazoo, ĉar la mankantan parton devas plenumi alia, kiel pluslaboron kaj tiu estas farebla nur per korpa malutilo. Ni ne forgesu: la kazoo havas ne individuan, sed komunan, ĝeneralan sencon: kio por aliaj ne estas kazoo, tio ne estas kazoo ankaŭ por mi».

«Ĝia antitezo estis la kazi. Ekzemple, se iu elprenas novan vestaĵon el la magazeno, kiam la malnova ankaŭ estas uzebla. Aŭ, se iu malhelpas la agadon de sia homfrato sen ia deviga kaŭzo, ekzemple superflue paroladas pri temoj, kiuj nek al li, nek al la alia signifas ian utilon. Aŭ, se iu deklarus pri ĝardena seĝo, ke sur ĝi alia homo ne rajtas sidi, eĉ se ĝi estas vaka».

«Ili nomas sin hinoj, kio eble konformas al la vorto “homo”, sed kiel ĉiu ilia vorto, ankaŭ ĉi tiu havas interligon kun intencoj kaj celoj, kiel la Leganto baldaŭ vidos.

Ĉar se ies konduto ne konformas al la tezoj de la kazoo, tiu jam ne estas nomita hin, kaj por ties nomo ili havas diversajn vortojn, laŭ tio, ĉu li faras la kaziajn agadojn el mallerteco, aŭ nevolo. La mallertuloj estas nomataj belohinoj, la obstinuloj behinoj, kaj tre interesa estas ankaŭ ilia opinio pri ĉi tiuj.

La koncepto de la belohinoj proksimume konformas al tio, kion ni signas per la vorto: “neinstruita”. Do, al ĝi apartenas la infanoj kaj kiuj komencas novan profesion. Ili estas senditaj al lernejoj por esti edukitaj, sed tie oni apenaŭ uzas devigon kaj eĉ tion nur en la unuaj jaroj de la infanaĝo. Nome, ili havas la konvinkiĝon, ke per klara cerbo neniu faras kaziaĵojn.

...

La hinoj rigardas behino ne nur tiun, kiu manĝas vitron, sed ankaŭ tiun, kiu starigas pli lacan homon desur la benko, aŭ kiu eĉ lace stariĝas de la benko por transdoni sian lokon al malpli laca homo. Same behino estas, kiu laboras pli multe, aŭ malpli multe, ol li povas sen sia malutilo, kiu formanĝas la manĝaĵon de la alia aŭ donas sian al alia, kvankam li mem estas pli malsata ktp».

Gulivero ricevas legitimaĵon pri sia belohina stato, kiun li montras, kiam faras stultajn demandojn al homoj — alie oni lin povas opinii behino (Ĉar behinoj «ofte haltigas la preterirantojn kaj ekparolas pri la plej diversaj neestantaj, do kaziaj aferoj»).

Vivante inter la hinoj, Gulivero senĉese miradas pri ilia strangeco. La aŭtoro kun ironio priskribas liajn penojn klarigi al hinoj, por kio en lia patrujo necesas mono.

«Evidentiĝis, ke ĉio okazas sen mono. La fabrikoj kaj la agronomio produktas la varojn, sed neniu ricevas salajron. La varoj kuŝas en la magazenoj, kiel publika rabaĵo, el kiu ĉiu forportas tiom multe, kiom li volas. Mi tute ne imagis, kiel ili povas subteni la ordon en tiu anarkio.

Imagu miaj Legantoj, kio okazus, se niaj fervojoj transportus senpage kaj sen konduktoro la pasaĝerojn. Se ne konsideri la nepran bankroton, ne estus tiom multaj vagonoj en la mondo, kiuj povus plenumi la multobliĝintan trafikon.

Mi demandis, ĉu ne okazas ĉe ili, ke la homoj sencele kaj superflue vojaĝas tien-reen.

— Ne, — li respondis, — tio jam estus kazi».

— Kaj kiuj estas nomitaj riĉuloj, kiuj malriĉuloj?

— Tiuj vortoj signifas la dividiĝon de la mono. Riĉulo estas al kiu venas multa mono, malriĉulo, kiu havas malmultan.

— Kaj laŭ kia bazo dividiĝas la mono?

— Laŭ tio, kiu estas riĉulo, kiu malriĉulo.

Li deklaris, ke tio estas iom konfuza kaj embarasa. Li postulis iaspecan “naturan ekirpunkton” kaj eĉ post longa klarigado li komprenis nur tiom, ke ĉe ni kelkaj havas multan, aliaj malmultan monon. Post iom da cerbumado li ekkriis:

— Laŭ ĉi tio mono ne ekzistas!

— Kial ne?! — mi demandis surprize.

— Kio ne estas en la naturo, tio tute ne ekzistas.

Kaj vane mi montris mian monon, li nur pli konvinkiĝis pri sia aserto, ĉar, — li diris, — kiam ajn li petis monon, mi povis montri nur paperon, oron, aŭ arĝenton, sed neniam monon».

Tamen la hinoj ne konas ne nur la monon. Iom post iom iĝas klare, ke ili ne komprenas ne nur la religion, sed ankaŭ la historion, la sociajn sciencojn. Sensukcesaj penoj de Gulivero klarigi, kio estas ili kaj por kio ili necesas, kaŭzas subridon de la leganto, ĉar eĉ Gulivero mem ne bone komprenas tion. Tamen estas senduba la fakto, ke la hinoj tiujn aferojn simple ne havas. Ili ne konas ankaŭ amon kaj amikecon. Iom post iom Gulivero venas al konkludo, ke la hinoj ne havas animon, ili estas robotoj.

Finfine Gulivero sentas, ke li freneziĝas en tiu malvarma, senanima, formika socio, kie oni faras nur laboron. Li konkludas, ke al li estos pli bone en la socio de behinoj, loĝantaj en aparta rezervejo, kaj petas sendi lin tien.

Tuj post la veno en la rezervejon al Gulivero ŝajnas, ke tiuj ĉi homoj vere havas kulturon, ĉar ili ridas, kantas, ploras — ĉio ĉi ne estis ĉe la hinoj. Tamen baldaŭ li ekkonscias, kiomgrade la mondo de la behinoj estas mallogika kaj stranga.

Tamen efektive la aŭtoro kun granda sarkasmo en aspekto de la frenezo de la behinoj montras nur ekstremigitajn kaj iomete ŝanĝitajn «frenezaĵojn» de nia civilizo, kaj Gulivero mem ne konscias tion, kaj penas kontraŭdiri al behinoj praktike per la samaj esprimoj, per kiuj al li mem antaŭe kontraŭdiris hinoj, pruvante, ke tio, pri kio li parolas (religio, kulturo, patriotismo k.t.p.) ne ekzistas. Kaj nun ankaŭ li mem parolas, ke tiaj aferoj, kiel «aneba», «betik», «kipu», «bruhu», «boet» kaj cetero estas nur vortoj, kies sencon ne komprenas la behinoj mem, sed kiuj regas super ili. Sed efektive el la kunteksto la leganto komprenas (kaj pri tio diras la aŭtoro mem en sia pli posta komento), kaj «aneba» estas tabuo de la publika vivo, «betik» — altrangulo (aristokrato, pastro, gvidanta oficisto), «kipu» — la belo, estetiko, «bruhu» — animo, «boet» — religia graco k.t.p.

La sarkasmo de la aŭtoro iuloke atingas pinton de senmaskigo de la kapitalisma socio. Ekzemple, Gulivero vidas, ke masonistoj ĉe unu flanko konstruas domon, kaj ĉe la alia — malkonstruas ĝin. Al la demando, kial, la laboristoj respondas: «Por ke ni ne estu senloĝejaj». Poste Gulivero petas klarigi tiun demandon de sia konato, kaj tiu loko meritas, ke mi citu ĝin plene:

«...mi demandis, kial, se ĝi servos por loĝejo, oni detruas ĝian alian parton. Sed li respondis same, kiel tiam la masonisto:

— Por ke ĝi ne estigu senloĝejecon.

Malkuraĝe mi rimarkis, ke pri la senloĝejeco helpas ĝuste la estado de la loĝejo.

Mi ne scias, kio estis tiam en mi tiel amuza, sed Zemoki komencis ridegi pri miaj vortoj, nomis min malfeliĉa bivag kaj deklaris, ke mi verŝajne ne konas eĉ la elementojn de la scienco de la loĝeja ekonomio. Tiuj aferoj, kiuj al mi aperas tre komplikaj, ĉe ili estas memkompreneblaj eĉ por la lasta akvumisto.

Mi klopodis gardi mian trankvilon, kaj ĝentile mi petis, ke li klarigu al mi la sciencon de la behinoj pri la loĝeja ekonomio.

Zemoki sidigis min sur benkon kaj komencis paroli.

Li rakontis, ke iam ankaŭ la behinoj konstruis domojn, baze de la falsa ideo ke tio malgrandigos la loĝejan mizeron.

Sed la materiala justo kompreneble postulis, ke el la senloĝuloj ricevu loĝejon nur tiuj, kiuj partoprenis en la konstruado. Tial al la konstruantoj oni donis ĉiumonate bele presitan legitimaĵon, por kiu ili rajtis loĝi dum unu monato.

Kompreneble komence ili vane ricevis legitimaĵon, ankoraŭ ne estis sufiĉaj domoj kaj nur malmultaj povis ricevi loĝejon, sed ĉe la progreso de la konstruado, pli kaj pli el ili venis sub tegmenton. Do, provizore ĉio ŝajnis esti en ordo.

Sed kiam la programo de la konstruado finiĝis, la loĝantojn oni devis unu post la alia elloĝigi sur la korton, ĉar ili jam ne laboris konstrue, do ili ne povis ricevi novajn legitimaĵojn.

Tiel ekkonis la scienculoj, ke la konstruado estigas senloĝecon.

Mi provis kontraŭdiri, kial oni postulis de la konstruantoj novan legitimaĵon, se la domoj jam pretiĝis, kial oni ne lasis ilin konstante loĝi.

Zemoki respondis, ke tio estus maljusta kaj ke lamikeco estus postuli loĝejon por homo, kiu jam ne konstruas. Sed li konsentis, ke la problemo estas tre komplika kaj pro ĝia solvo la kona dungas multajn scienculojn kun bonega salajro, kiuj tage kaj nokte cerbumas pri tio. Tiuj jam sukcesis fiksi la sciencan tezon de la loĝeja ekonomio, kiu estas jena:

“La loĝejo elloĝigas la homon.”

Sed la solvon oni ankoraŭ longe ne malkovris, ĉar la problemo estas dilema: dum la daŭro de konstruo ekzistas legitimaĵo, sed ne ekzistas loĝejo, post la finiĝo de la konstruo ekzistas loĝejo sed jam ne ekzistas legitimaĵo. Komence oni provis tiun solvon, ke oni konstruigis eĉ pli multajn loĝejojn kaj intertempe la konstruantoj povis resti en siaj lokoj, sed tiel estiĝis ĉiam pli kaj pli multaj loĝejoj, pri kiuj oni nenion povis fari.

Do ĉiu konjektis tiam, ke la loĝejkonstrua laboro estas nur tiel komun-utila, se per ĝi ne kreiĝas loĝejoj. Tiel oni eltrovis, ke la homojn oni devas laborigi, sed la loĝejojn tuj poste detrui, por ke oni evitu la katastrofan senloĝejecon.

— Sed tio verdire ne estas konstruado! — mi diris.

— Kompreneble ne! Nur tio mankus! Estas la saĝa prizorgo de la kona pri siaj anoj, ke ĝi donas detruan hakpioĉon en la manojn de la homoj, por ke ili ne restu senloĝaj. Tial ni devas estimi la konaon».

Gulivero travivas multajn malagrablaĵojn ĉe la behinoj, kaj finfine pro tio, ke li rompis vican tabuon, li trafas en prizonon, poste iĝas almozulo, kaj poste inter la behinoj (kiuj estas dividitaj al du «nacioj» — kona kaj kemon) komenciĝas milito kaj lin pro tio, ke li penis eviti partoprenon en la buĉado, oni intencas bruligi sur ŝtiparo. (Indas noti, ke Gulivero, estante mem oficiro de la brita armeo, ne rimarkas, ke la demagogio de la behinaj estroj estas tute identa al la patriotisma demagogio de liaj propraj regantoj). En la plej kriza momento aperas hinoj en gasmaskoj kun ujoj kun dormiga gaso kaj savas Guliveron. Tiutempe estas preparata la batalo inter kona kaj kemon, kaj la hinoj dormigas la interbatalontajn flankojn, penante decidi, kion ili faru kun tiuj — ĉu «ĉesigu» (tiel ili nomas eŭtanazion) pro ilia nekuraceblo? Gulivero diras, ke inter ili povas troviĝi tiuj, kiuj iris murdi kontraŭ sia volo, same kiel li. Tiam ili komisias al Gulivero (kiel vivinta inter behinoj longan tempon kaj tial komprenanta ilin) apartigi tiujn, kiuj ankoraŭ estas kuraceblaj. Gulivero aranĝas inter la behinoj balotadon por aŭ kontraŭ la milito («buhu»), sed, por lia miro, la plejmulto voĉdonas por la milito.

Tiam la hinoj decidas, ke la nekuraceblaj behinoj buĉu sin mem. Sed neatendite ili unuiĝas kontraŭ la hinoj, akuzante tiujn, ke tiuj intencas forpreni de ili la rajton pri milito. Ili atakas Guliveron, kulpigante lin pri ĉiaj pekoj, kaj la hinoj dormigas la behinojn, kaj poste «ĉesigas» ilin.

Gulivero konversacias kun hino, kiu klarigas al li, ke la funkciojn de la homa cerbo influas la kosmaj radioj de la Suno. Tiujn radiojn «la cerbo akceptas kiel anteno kaj ĝia funkcio formiĝas laŭ maniero, difinita de la radioj. Tio estas la instinkto». Sed ĉe la behinoj la cerbo «elradias ankaŭ memvibradon, kiu miksiĝas kun la kosmaj radioj de la Suno. Kaj la cerbo jam akceptas tiun miksaĵon de la du radioj, per kiu la opiniado de la homo pri la aferoj deformiĝas kaj liaj vivfunkcioj elglitas el la reloj de la kazoo. Krom la realaj celoj la cerbo mem produktas celojn por si mem: ketnion, kipuon, bruhuon, bikbamon kaj mil ceterajn neestantajn aferojn, per kio ilia estado sin mem pereigas kaj ŝanĝiĝas en neeston». Komence ĉiuj praloĝantoj de la insulo estis behinoj, sed pro la natura selektado «en la cerbo evoluis elektraj konduktavoloj, kiuj la memradiadon ombroŝirmas. Pro tio la memradioj ne povas efiki elekstere kaj ne povas konfuzi la kosmajn radiojn. La tiamaniere evoluintaj estaĵoj estas la hinoj. Nun jam vi komprenas ankaŭ tion, kial ni konsideras la behinojn tute aparta raso». La behinoj ekzistas ĝis nun, ĉar la behinan staton kaŭzas recesiva geno, kaj ĝi de tempo al tempo manifestiĝas. La frenezo de la behinoj esence estas atavismo. La behinoj estas ne homoj, sed arkaiĝinta raso.

La hino klarigas al Gulivero, ke same, kiel homo ne rekonas sian voĉon en registraĵo, tiel ankaŭ Gulivero ne rekonis sian propran civilizon en la behina frenezo. Efektive Gulivero mem kaj liaj sampatrujanoj estas samaj behinoj.

Post tiu klarigo Gulivero deziras fornavigi de la insulo, sed al li neniu helpas, ĉar la kazoo ne permesas helpi al homo en afero, kiu povas malutili al li. Gulivero memstare konstruas ŝipon, fornavigas, trafas en uraganon kaj finfine lin prenas brita krozoŝipo. Post rakontoj de Gulivero pri siaj aventuroj en oficira manĝosalono elpaŝas admiralo, kies parolo pri patriotismo, pri la soldata devo k.t.p. mirinde similas la parolojn de la behinoj. Tamen Gulivero tion ne rimarkas, li estas feliĉa, ke li revenis al siaj sampatrujanoj.

En sia komento al la libro, verkita en la jaro 1960, la aŭtoro skribas pri la baza ideo de la libro tiel:

La hodiaŭa civilizacio, la teknika ekipaĵo ebligus al la homaro la abundan, trankvilan vivon sen timoj, kaj tamen la mondo vivas en mizero. Ju pli leviĝas la produktkapablo, des pli grandan procenton de la socia laboro konsumas la preparo al milito.

La hodiaŭaj militoj donas profiton nek al la venkanto, nek al la venkito. La milito donas nur suferojn kaj malgajnon al ĉiu. Materia gajno povas estiĝi nur el paco kaj laboro.

Kial tamen la mondo militas, aŭ minimume militemas nun, kiam la milito delonge perdis sian materian celon?

La kaŭzo estas, ke la homo ankaŭ hodiaŭ havas la samajn instinktojn, kiujn li havis en la praepoko; kiam mankis la produktado, la homo manĝis nur tion, kion donis la naturo mem kaj kion li devis akiri per lukto kaj batalo kontraŭ la naturo kaj unu kontraŭ la alia.

Nuntempe la homojn incitas unu kontraŭ la alian sole niaj atavismaj instinktoj, kiuj jam estas superfluaj, eĉ malutilaj, sed kiujn ni ne povas forigi el nia naturo. Amo, malamo, etiketo, modo, vetludo, arto, kolektivaj pasioj (ekz. filatelio), partioj, religiaj antagonismoj, ĉiuj funkcias nur por satigi nian batalinstinkton: superi la alian homon.

Eĉ la klasa aŭ nacia subpremo havas jam nenian materialan celon; ĝi celas nur la subpremon mem.

La ekspluatado havas pli bataleman ol materialan celon. Religio, patriotismo, arto, ktp. estas esence kaŝnomoj de la batalinstinkto, ĉar la homo ne povas vivi sen antagonismoj, kaj por satigi sian instinkton, li eltrovas diversajn pretekstojn de la batalo.

...

Do, la hodiaŭa civilizacio postulas novan homan naturon: senigi nian animon de la pasioj, de ĉiuj sentimentoj kaj vivi absolute racie, kiel la hinoj.

Sed ni ne povas vivi alimaniere, nur tiel, kiel niaj instinktoj diktas. Ni estas behinoj, kiuj eltrovas ĉiaspecan fantasmagorion por batali. Tiujn fantasmagoriojn ni jam kutimis tiome, ke ni ne ekkonas ilian stultecon. Nur, se iu venus al ni el fremda planedo, kiun ankoraŭ ne infektis la alkutimiĝo, tiu mirus kaj priridus niajn behinajn stultaĵojn, same, kiel Gulivero miras kaj ridas la kutimojn de la behinoj».

El mia vidpunkto, ĝuste en tio estas la ĉefa eraro de la aŭtoro. Unue, li mencias «la naturon de la homo», liajn «instinktojn», dum ni, marksistoj, scias, ke la homo ne havas instinktojn (nur emojn, refleksojn, bezonojn — ja instinkto estas kondutprogramo, neregebla per la konscio, dum la homo povas konscie ekregi ajnan el siaj emoj kaj bezonoj), kaj ke «la naturon de la homo» determinas lia socia estado (malsama en malsamaj epokoj). La aŭtoro penas vulgar-materiisme, reduktisme klarigi la konduton de la homoj rekte el la naturo, el biologio, el «kosmaj radioj», forgesante, ke multe pli forte, ol la kosmaj radioj, la homojn influas ilia propra praktika agado, direktita al reprodukto de la kondiĉoj de ilia vivo. Certe, la fizika kaj biologia naturo determinas la konduton de la homoj, sed tiu determino estas pli ĝuste tre larĝa kadro, kiu limigas la konduton; tamen ene de tiu vasta kadro la konduton determinas la socio, sed ne la fiziko, nek la biologio.

Kaj la frenezon de la behinoj, la deŝiritecon de iliaj vortoj kaj ideoj disde la reala vivo, kaj la subpremantan potencon de tiuj vortoj kaj ideoj super la homoj mem (tion, kio en marksismo nomiĝas «fremdiĝo») la aŭtoro klarigas per «memvibrado» de la cerbo, t.e. fakte per hazardaj kaŭzoj. Jen tipa ekzemplo de senpera transiro de vulgara materiismo al ideismo sur nivelo de la socio: rezultas, ke ĉion determinas la ideoj, kaj de kie aperas la ideoj mem? Ili estas hazardaj. Tio estas klarigo, kiu klarigas nenion. (Estas ja kompreneble, ke la konkreta klarigo de la influo de la naturo al la homo per la «kosmaj radioj» estas nur sciencfikcia supozo de la aŭtoro, sed ĝi multon diras pri liaj konvinkoj).

La aŭtoro ne komprenas (aŭ ne deziras kompreni), ke la kaŭzo de la klasa kaj nacia subpremado finkonte estas ĝuste materia, ĝi okazas pro tio, ke la ekspluatantoj deziras konservi sian ekspluatantan staton, garantiantan al ili pli grandan prosperon, ol al la ekspluatatoj (ja ili okupas tian lokon en la sistemo de socia produktado, en kiu ili kontentigas siajn materiajn bezonojn ĝuste per ekspluatado), kaj pro tio kreiĝas la tuta «freneza» «behina» superkonstruaĵo sur la ekonomia fundamento, kun religioj, nacioj, patriotismo, arto k.t.p.

La ideo pri tio, ke pli perfekta socio eblas nur kun alia naturo de la homo, ke por tia socio ni devas rezigni la kulturon, la pasiojn kaj emociojn, estas pesimisma kaj fakte signifas, ke pli perfekta socio ne eblas principe. Ĝuste tion ni aŭdas milfoje — ke komunismo kontraŭas la homan naturon kaj tial ĝi ne eblas. Sed oni forgesas, ke la naturon de la homo formas ĝuste la socio mem, la sociaj produktadaj rilatoj, kaj tial la homa naturo ne estas io eterna kaj senŝanĝa, kio eternigas la «malbonajn homajn instinktojn». La produktadaj rilatoj estas primaraj, la homa konduto estas sekundara. Do, oni komencu konstrui novan socion ne de ŝanĝo de la homa naturo, sed de ŝanĝo de la produktadaj rilatoj. Kaj tute ne pasioj kaj emocioj malhelpas al ni konstrui la novan socion, sed la ŝanĝendaj malnoviĝintaj produktadaj rilatoj — kaj sekve, tute ne estas necese forigi la pasiojn kaj emociojn — ili ŝanĝiĝos kun la ŝanĝo de la materia fundamento, sed ili sendube restos, dum ekzistos la homo.

Tial, malgraŭ la akra kaj sarkasma kritiko de la kapitalismo kaj de ĝenerale ajna ekspluata socio, la libron «Vojaĝo al Kazohinio» mi ne povas agnoski progresema. Sed deviganta pensi kaj iri pli malproksimen, ol iris la aŭtoro mem — jes.

Jurij Finkel

Maria Bereczki

En sia antaŭparolo, Kalocsay emfazas, ke la libro estas amuza, kiel la leganto mem rimarkos per siaj oftaj ekridoj kaj ekridegoj. Eble mi ne komprenas ĉi tiun specon de humoro: al mi ŝajnas, ke la verko estas tre serioza kaj postulas pensadon pri la fundamentaj principoj de homa vivo. — Mallonge: temas pri vojaĝo de moderna Gulivero, kiu post ŝippereo venas al izola insulo kaj konatiĝas kun ĝiaj loĝantoj. La unua parto de la libro montras al ni homan socion, kie oni atingis absolutan justecon, kie ĉiu membro de la socio instinkte kaj senhezite agas ĉiam laŭ komuna plejbono. Tiel estas atingita plena sekureco, sufiĉa laboro kaj rajto mem elekti sian okupon, kaj ĉiuj rezultoj de la laboro estas libere riceveblaj laŭ ĉies bezono. La magazenoj estas malfermaj por memservado, sen komizoj. Ne ekzistas mono, krimuloj, polico, registaro, sed abundas varoj, teknikaj helpiloj kaj servoj al malsanuloj, banbordoj kaj sportejoj. Ĉiu havas sufiĉan laboron kaj ripozon—sed nenion alian. La perfekta socio estas atingita per perdo de ĉia distro kaj belarto, muziko aŭ danco, mankas persona amikeco, amo kaj familio, ŝatokupo kaj idealoj—ĉar ja ĉiu idealo estas plenumita. Post la unua raviĝo Gulivero enuiĝas—kaj tiel ni venas al la dua parto: pro atavismo naskiĝas tiam kaj tiam individuoj, kiuj ne adaptiĝas al la ideala socio: ili kredas, ke ekzistas ankaŭ io, »kio ne estas«, kaj freneze ili serĉas ion por kontentigi en si ion, kion ili nur mem elpensis. Kaj kio ekzistas nur en ilia imago. Ili estas izolitaj en koncentrejo, kaj Gulivero laŭ propra deziro estas kondukata tien. Kaj nun ni venas en medion tute kontrastan: por ili ekzistas nur la ideoj de iliaj propraj cerboj, kiuj nenion komprenas pri racia pensado. Mallonge: ĉi tie ni trovas la parodion de la homara socio kun siaj superstiĉoj, krizoj pro troproduktado, adoro de idiotaj gvidantoj, oficistoj, profetoj, miseduko de infanoj, hipokrita honto pro naturaj vivfunkcioj (ĉi tie la manĝado!), kaj fine kverelo kaj milito inter du partioj nur pro elpensitaj simboloj (kvadrato kaj cirklo!), kaj ĉiuj malvirtoj kiel sekvoj de tia nereala pensmaniero. Nur unu homan malfortecon la aŭtoro tute forgesas vipadi: la uzon de narkotiloj. En ĉi tiu medio Gulivero estas blinda pri la simileco inter la konduto de tiuj homoj kaj tiuj de sia patrio, kaj provante instrui al ili prudenton li ekestas en danĝero de punbruligo. Fine li tamen savas sin, forveturas kaj hazarde retrovas sian militŝipon. Tie li estas akceptata per alparolo, en kiu la admiralo honorigas la militan organizon de sia patrujo pri tio, ke ĝi certigas la tuthoman civilizon kaj pacon per sia agado—uzante saman pledadon, kiel la frenezulo en la koncentrejo, motivante la interbatalojn de la tieaj partioj, al kio Gulivero kompreneble estas surda. — Sume, legu la libron por ridi aŭ por ekzerci vin en pripensado de la sociaj problemoj, ĝi estas leginda, sendube, apartenanta al la plej rimarkindaj originalaj prozverkoj de esperanto.

Ni ne parolu pri preseraroj—eraro estas eco homa—sed kiam sama eraro sisteme ripetiĝas, ĝi fariĝas ĝena. ‘Rimarki’ estas konstante uzata por ‘atentigi’, kvankam ĝia senco estas ‘ekvidi, konstati’, artikolo estas uzata antaŭ propraj nomoj kaj en aliaj okazoj, kie ĝi estas troa, kaj la komplemento de ‘esti’ aperas ĉiam en adjektiva anstataŭ adverba formo (estis stranga vidi, ktp). Ĉi tiaj kapricoj respegulas nur mankon de respekto al nia lingvo, kaj kiel tiaj estas kondamnindaj. Apud tio estas malgrave, ke la uzo de ‘sia’ ŝajnas esti neklara al la verkisto. Sperta esperantisto ja povas preterpasi similajn difektojn, sed por tiu, kiu legas romanon por lerni ili donas misinstruon.

Vilho Setälä

Kiam verko provokas nehaltigeblan fluon de pripensado, ĝi estas valora, eĉ se pensofluoj pli dependas de la leganto, ol de la aŭtoro; eĉ se iu aŭ alia pensofluo povas ekfariĝi danĝera.

Mi ĵus relegis—ĉu kvaran aŭ kvinan fojon, mi ne scias—la plej malkvietigan ĉefverkon de nia literaturo, la Vojaĝo al Kazohinio-on de Sándor SZATHMÁRI. Kaj, pli ol kutime, ia amare tima tremo ĉifadas mian menson. Mi tro kutimas al ideoj por ne vidi difektojn, eĉ danĝerojn en tiu ĉi libro. Tute ne mirigas min, ke la hungaran version, aperantan 6 jarojn post la elfaro de la tiam ankoraŭ ne publikita originala teksto esperanta, cenzuris du ŝtatismaj reĝimoj formale oponaj, esence samaj. [1] Kiaj difektoj? Nu, formalaj kaj enhavaj:

La aŭtoro satire imitaĉas la stilon de SWIFT, nomas sian heroon Gulliver, sed okazigas la aventurojn de tiu ĉi 18-jarcenta anglo en la tridekaj jaroj de la . . . 20-a jarcento. Pri moroj kaj kutimoj britaj, li apenaŭ scias pli, ol kion enhavas la Vojaĝoj de Guliver [2] de Swift, kiu mem jam akre satiris. Rezultas el ĉio ĉi tia teda gurdado pri britaj ŝovinismo kaj moroj, kia incitas eĉ la plej nobleludan briton kaj ĉiujn esperantojn hodiaŭajn. Naiva leganto de la libro de Szathmári povus kredi, ke naciismo kaj konvencia etiketo estas britaj specialaĵoj; malpli naiva ne komprenas, kiel esperanta verkisto kapablas tiel krude kaj kruele primoki ian etnon.

Sed tio, mi supozas, ne estis la celo de Szathmári, tio elvenas nur el la formo, kiun li donis al sia rakonto kaj el la malamo al responsuloj pri la ‘Trianon-a Packontrakto’ de hungaraj kulturmedioj tiamaj. Nu do, tiel . . . nemajstrita formo. Tamen la lingvo kaj stilo de la romano estas tre ĝuindaj, ĉefe se ni konscias, ke ĝia aŭtoro havis por ilo nur la P.V.[3]-on.

Pri la enhavo, ni povus riproĉi al Szathmári, ke li malbone konas kelkajn aŭtorojn kiujn li satire atakas. Ekzemple la spritaĵoj pri “Zantim” (KANT) kaj “Zolter” (VOLTAIRE) estas ne nur supraĵaĵ, sed ankaŭ iom stultaj. Pli grave, li ne konscias pri sia intelekta dependado de NIETZSCHE, MARX kaj la 19-jarcenta sciencisma ideologio. Liaj “perfektaj hinoj” estas superhomoj komunistaj, kiuj nazie “ĉesigas” la engulagitajn, “genetike” malsuperajn, “behinojn”. . . per gaso. Konsentite, la libron li verkis antaŭ 1935a, tamen ni, generacio post-aŭŝvica [4], senvole ektremas.

Vi do scias, ke mi scias. Kaj tamen mi parolas pri ‘ĉefverko’. Kiam verko provokas nehaltigeblan fluon de pripensado, ĝi estas valora, eĉ se pensofluoj pli dependas de la leganto, ol de la aŭtoro; eĉ se iu aŭ alia pensofluo povas ekfariĝi danĝera.

La satiro de Szathmári nediferencige atakas ĉiajn konvenciojn: tiujn kiujn ni nomas malbonaj, kaj tiujn kiujn ni kredas bonaj. Li eble estas tiu el la utopiistoj, kiu plej bone elprovis, ĉu oni povas konstrui etikon surbaze de materiismaj-sciencismaj perspektivoj. Liaj hinoj kredas, ke al ĉia sencohava demando rilatas unu preciza scienca respondo. El tio elvenas, kvazaŭ WITTGENSTEIN-e [5], morala devigo ne meti demandojn sensencajn, ekzemple ‘kian valoron havas la vivo’. La hina sciencisto respondas: ‘la valoro de la vivo estas la vivo mem’. Se tio ĉi ŝajnas at vi vana taŭtologio, do vi estas “behino”, tio estas homspecia estaĵo, kies cerbo difektiĝis pro nekuracebla malsano.

Laŭ la hinoj emanas el la suno radiado determinanta la vivon, do la naturajn instinktojn de ĉiuj vivuloj. Ĉi tiuj naturaj instinktoj celas la pluvivadon. La cerbo de la vivulo kreadas ilin ‘nature’, kiel radioricevilo modulas la elektran kurenton en siaj cirkvitoj. Kiam la cerbo de ia estulo fariĝas tro granda, ĝi mem emanigas perturban radiadon, kiun ĝi mem—se ĝi estas malnormala—perturbe ricevadas. Tiel ĝi produktas nenaturajn instinktojn. Pro la natura evoluado grandcerbaj estaĵoj dominas la etcerbajn, sed, interne de sia propra specio, ili ne ĉiam kapablas bremsi sian naturan dominemon. El ili pluvivos nur tiuj, kiuj, pro genetika hazardo, kapablos distingi naturan dominemon de nenatura interspecia batalemo; do tiuj, kiuj ne batalos inter si, kaj eliminos la nemutaciintajn prahomojn ilin atakantajn. Fakte, la prahomo ne estas ankoraŭ homo, li estas “ŝnuro streĉita inter la besto kaj la superhomo” [6].

La prahomoj, la behinoj, estas ni. Ni estas tiuj, kiujn Zatamon, la hino, priskribas:

“. .. vi klopodas por ia penso de la homa cerbo, kies ekzisto dependas nur de via fantazio. Murojn, desegnitajn sur la geografia karto vi sieĝas, kvazaŭ ne vi mem estus ilin desegnintaj, vi kuracas vundojn de vi mem pikitajn kaj pafitajn por ke vi denove povu vundi. Kaj vi luktadas kontraŭ la ekonomiaj krizoj, kvazaŭ ne vi mem estus haltigintaj viajn maŝinojn, vi elpensas amikecon, belon, amon, malamon, per kiuj vi mem starigas malhelpaĵojn por vi mem, por estigi ion, kun kio vi povas batali, ĉar vi atribuas memstaran ekziston al la elpensitaj malhelpaĵoj.” [7]

Sed,—mi tiel ĉi demandas eble nur por iom elsavi nin—ĉu la hinoj mem ne estas behinaj? Ili fakte kredas kun Spinozo, ke la vero estas index sui et falsi [8]. Ili konvinkiĝis, ke ili komprenas, kiel Spinozo, “kio estas la vera filozofio”. Pro tio, ili eliminas ĉiujn filozofiojn, kaj nomas la sian propran “scienco”. Ni bone memoras, ke jam la nazia ras-ideologio kaj la “materiisma-historia dialektiko” estis nomitaj “sciencoj”; sed malsimile de naci-socialistoj kaj markso-socialistoj, la hinoj—ili ja ekzistas nur en priutopia romano—sukcesis elimini la heterodoksulojn, kaj ili konsideras kiel sana la cerbon kiu kaptas nur sian propran sciencisman perturbadon. En la hina socio ne plu ekzistas konfliktoj de kunekzistado, ĉar ununura modelo de kunekzistado estas “scienca” kaj bioteknike trudita al ĉiuj: la modelo ofertita de la sociaj insektoj: termitoj, formikoj, abeloj kaj aliaj. Io tamen eskapis la atenton de Szathmári, io, kion li devintus rememori, kiam lia heroo vangofrapas la virinon Zolema, io grava en socio hinotipa ne plu ekzistas viroj. Li devintus alfantazii al la hinaj konstruaĵoj ian stalon, ian bredejo-ekstermejon, en kiu teknikistinoj preparadas la spermon por artefarita ensemado. Lia ‘seksa laboro’ ne estas kredinda: la laboristinoj hinaj povus multe pli bone prizorgi siajn ‘dezirojn’ kaj racialigi siajn naskadojn se ili ne dependus de preterpasantaj viroj. La moderna disvastigo de sapfoismo kaj la ĵusaj postuladoj por interinaj nuptoj laŭleĝaj sufiĉe pruvas tion. Se hina socio ekzistus, ĝi estus homogene ina.

Szathmári, male al DANTE, komencas sian verkon per priskribo de la hina paradizo. Dante, pli lerta, komencis sian Dia Komedio-on, per la multe pli interesa Infero. Cetere Kalocsay trovis inspiron nur por tiu ĉi parto. La ‘Infero’ de Szathmári okazas ĉe la behinoj, kaj ĝi estas multe pli amuza ol la intelekte griza (hina) paradizo. Kiel efektus la Dia komedio se oni eklegus ĝin komencante per la Paradizo? Poste oni legus la Inferon, kaj eble la Purgatorio aperus kiel ia sintezo, kiu ‘aufhebas’ [9] tio estas superas kaj konservas la kontraŭdirojn inter la dia kaj la demona esencoj.

Szathmári ne estas tenera al ni, kompatindaj behinoj. Tamen, krom la terminoj “kazoo”, “hino”, “behino”, la hinoj apenaŭ pliriĉigis sian lingvon. Dum la behinoj aldonis al sia hina dialekto riĉan kaj barokan vortorikolton: “belki”, “ketni” “bivago” (tia vi estas, se vi konas nek “belki”-on, nek “ketni”-on), “kaleb”, “betiko”, “bilevo”, “elak‑betiko”, “anebao”, “bikruo”, “vake-vake-oj”, “lamiko” (tiu ĉi estas “vorto borema”!), “behao” (kiu povas esti “kona” aŭ “kemon”), “kvari”, “boeto”, “kipu”, “skoro” (ĉi tiu estas preskaŭ tradukebla per ‘lernejo’), “spiritualaĵo” (kiun oni ‘prenas’ en necesejsimilaj izolejoj), “butuko” kaj “batako” signifas simple “betik”-on en prakultoj, “beratnuo”, “bruhuo”, “bikbamo” (tiu ĉi povus signifi geedziĝon, se ĝi ne signifus ankaŭ svatadon), “bumbuko” (kiu en la hina signifas murdiston, sed en la behina dialekto ĝi estas valoriga termino, kiel niaj “hero”, “varjoro”, “militisto”, k.a.), “bukuo” kaj aliaj same buntaj vortoj, kiuj pacience atendas por fariĝi esperantismoj.

Fakte ĉiuj malsanaj vaporoj de behinaj cerboj fariĝas novaj vortoj. Kaj ĉiu behina neologismo kaŝas unu el niaj propraj “papagovortoj” [10]. Szathmári metas spegulon antaŭ niajn okulojn. Sed atentu! Tiu spegulo resendas al ni ne nur groteskaĵojn, sed ankaŭ esperon, kiu tute superfluas en la hina mondo. Kiu kredas ke la hinoj estas superhomoj kaj la behinoj subhomoj? Nur la hinoj, kompreneble. Estas ĉe la behinoj ia ebleco de estonto, dum ĉe la hino la nuno estantas eterne. La behinoj povas estimi kaj malestimi, ami kaj malami, insulti kaj laŭdi, koleri kaj malkoleri; la hinoj povas nur konstati. Pro tio sufiĉas por ili 2200 vortoj fundamentaj kaj la senfina vortotrezoro de fakvortaroj natursciencaj. Ili ne bezonas homsciencajn, artajn, religiajn, politikajn, ekonomikajn vortojn, ĉar ili ne havas sciencojn pri ‘neekzistantaj’ kozoj, tio estas kozoj kreitaj de la homa spirito. La hinoj dekretis ke ili estas aĵoj inter aĵoj kaj ke iliaj aferoj estas nur movoj de spacotempaĵoj, io kio mezureblas per mezuriloj. Iliajn movojn ankaŭ mi jam mezuris en nia ‘mikrosocio’. Nu, eble ne ĉiuj esperantistoj estas behinaj. Tamen . . . , tamen, estas unu vorto el la leksiko behina, la vorto “bivago”, kies foreston en la esperanta mi neniel kapablas kompensi por paroli ĝuste pri tiuj pseŭdohinaj. Mia daŭra bezono de tiu vorto klare pruvas, ke mi mem estas pli behina ol iu ajn el miaj behinaj kolegoj.

Notoj

1. En 1941a la cenzuro kripligis la unuan eldonon (“la plej bonaj partoj estis forstrekitaj”) kaj en la kvindekaj, de la ne cenzurita dua eldono, “eĉ la vendado . . . estis malpermesita”.

2. Swift Jonathan (1667-1745): Gulliver’s Travels (1726).

3. Plena Vortaro de Esperanto, 4-a eldono.

4. Aŭŝvico, el germ. Auschwitz: urbo, kies nomo aludas nacisocialismajn ekstermejojn.

5. Wittgenstein Ludwig (1889-1951): Tractatus logico-philosophicus (1921). Li asertis, ke se ia demando ne povas esti redaktita en la lingvaĵo de ia kohera logika sistemo, oni ne rajtas elmeti ĝin.

6. Nietzsche: Also spracht Zarathustra (Tiel parolis Z.): “Der Mensch ist ein Seil, geknüpft zwischen Tier und Übermensch, . . .” Szathmári ne citas Nietzsche-on.

7. Szathmári, Sándor: Vojaĝo al Kazohinio, SAT, Paris, 1958. p. 147.

8. Spinoza Baruch (1632-1677): Ethica ordine geometrico demostrata (1661-77): “signo de si mem kaj de la falso”.

9. Hegel-a termino, plia “fozofa” strangaĵo, kiu proksimume signifas “superas kaj konservas”.

10. Vidu ĉe Paul VALÉRY.

Eugene de Zilah

Vojaĝo al Kazohinio estas satira kaj utopia verko, kiu prezentas sinsekve du eventualajn formojn de la homa estonteco. En la unua parto la aŭtoro priskribas socion, en kiu la raciismo atingas sian plejsupron, neimageble faciligante la vivon kaj samtempe neniigante ĉian motivon daŭrigi tian vivon : la sentoj, la pasioj estas radikale forigitaj ; ekzistas plu nek malamo nek malbonaj sentoj, sed ankaŭ nek amo, nek amikeco. Ĉiuj homaj interrilatoj estas regataj de perfekte ĝentila indiferenteco - kaj finfine la rakontanto forkuras de tiu mondo da glaciaj robotoj.

En la dua parto li trafas en socion, kie, kontraste, la sentoj suverenas kaj sukcesis sufoki ĉian raciemon : la superstiĉoj, la instinktoj plej krudaj kaj malbonaj floradas en ia giganta absurdeco - kio igas tian duan mondon tiel malkonforte loĝebla, kiel la unua, kvankam pro malaj kaŭzoj.

Kaj la rakontanto revenas fine kun feliĉo en la malperfektan mondon de la ordinaraj homoj, ĉe kiuj ambaŭ streboj al sentimento kaj raciemo interbatalas kaj ekvilibriĝas.

... La rakonto estas vigla, ĉiam interesa, plena je spritaj elpensaĵoj, kaj redaktita ofte kun penetrema humoro ...

... Oni ne povas tro danki al SAT (Sennacieca Asocio Tutmonda), ke ĝi riĉigis nian literaturon per tiel grava verko, kaj liveris al nia publiko tiel distran kaj samtempe nutran legaĵon.

Gaston Waringhien

Vojaĝo al Kazohinio estas romano kiu rakontas la hazardan vojaĝon post ŝipakcidento de angla marist-kuracisto (lia nomo estaa Gulivero) al nekonata insulo : "Kazohinio".
Sur la insulo loĝas la "hinoj" kiuj kreis kvankam perfektan kaj pli progresintan societon ol la, tamen ĝi estas senanima societoi. Ĉio estas por la bono kaj bezono de la societo, ili pensas pri nenio alia ol la bono de ilia societo kaj ili ne ĝuas vivon laŭ nia kriterioj.
En la sama societo tamen de tempo al tempo okazas naskiĝo de homoj kiuj estas frenezaj kaj vivas laŭ ilia volo: la "behinoj". Behineco estas nekuracebla kaj la behinoj estas senditaj al aparta teritorio por ke ili ne malhelpu la "perfektan societon".
La marist-kuracisto provas vivi en ambaŭ societoj do li gustumas ambaŭ vivojn kaj travivas diversajn aferojn kaj eĉ danĝerojn. En la fino li fuĝas el la insulo per memfarita boato kaj estas savita per angla ŝipo sur kiu oni bonvenigas lin kaj la ŝipestro en la fino de la rakonto de Gulivero pri siaj travivajoj faras paroladon. Tiu parolado pensigis min pri la behineco. La verkisto fakte tra la tuta libro komparas nian societon kun ambaŭ de la societoj de hinoj kaj behinoj.
La libro povas esti iomete ĝena por la legantoj. Mi devas konfesi ke mi ŝatis la unuanparton, kiu priskribas la hinan societon sed la parton pri la behina societo kun la tiom multaj konceptoj mi trovis iomete ĝenan.

Vasil (Turkio)

La aŭtoro: Sándor Szathmári (1897 -1974), hungaro, inĝeniero-meĥanikisto, verkisto. La ĉefa verko de Szathmári - romano Vojaĝo al Kazohinio. La libron li verkis en hungara lingvo (en 1935) kaj poste mem tradukis ĝin en Esperanton. Tio estas akra soci-filozofa satiro.
Kurta enhavo.
Brita kuracisto Gulivero post rompiĝo de militŝipo trafas al nekonata insulo. Tio tre similas la Vojaĝojn de Gulliver de Swift. Evidentiĝas, ke insulo nomiĝas "Kazohinio" kaj tie loĝas hinoj. Ili vivas kvazaŭ en komunisma epoko: ĉe ili ne ekzistas seruroj sur la pordoj de loĝejoj, ne ekzistas mono, en magazenoj oni prenas ĉion, kion kaj kiom oni deziras, ne ekzistas registaro kaj ŝtato, ĉiu faras tion, kion li deziras - sed tamen, ĉiuj ĉiam estas okupitaj en laboro. Kio koncerne al teĥnika nivelo, ili antaŭeniris Eŭropon je cent jarojn. Poste Gulivero ekscias, ke ili tute ne komprenas la religion, la historion, la sociajn sciencojn. Ili ne konas ankaŭ amon kaj amikecon. Iom post iom Gulivero konkludis, ke la hinoj ne havas animon, ili estas kvazaŭ robotoj, kiuj preskaŭ ne parolas eĉ inter si.
Finfine Gulivero sentas, ke li freneziĝas en tiu malvarma, senanima socio, kie oni faras nur laboron. Li decidis, ke al li pli bonas la socio de behinoj, loĝantaj en aparta rezervejo, kaj petas sendi lin tien.
Tuj post la veno en la rezervejon al Gulivero ŝajnas, ke tiuj ĉi homoj vere havas kulturon, ĉar ili ridas, kantas, ploras - ĉio ĉi ne estis ĉe la hinoj. Tamen baldaŭ li ekkonscias, kiomgrade la mondo de la behinoj estas mallogika, stranga kaj terura.
Gulivero travivis multajn malagrablaĵojn ĉe la behinoj, trafis en prizonon, poste iĝis almozulo, kaj finfine behinoj intencis bruligi lin sur ŝtiparo. En tiu momento aperas hinoj kaj savas Guliveron. La hinoj per gaso dormigas la behinojn, kaj poste "ĉesigas" ilin. La hinoj decidis, ke behinoj ne estas veraj homoj kaj ne devas vivi. Tio tre similas al faŝismo, ĉu ne?
Szathmári de du flankoj mokas nian homan socion. Li kritikas la mondon aktualan, kaj li ne povas trovi solvon nek en la frida racio de la hinoj, nek en la freneza malordo de la behinoj.
Pri miaj impresoj.
Komence al mi plaĉis la legado de la romano, sed poste jam tedis, kiam okazis frenezaĵoj kaj teruraĵoj kaj aperis multe da nekompreneblaj vortoj, sencon de kiuj penis diveni la ĉefa heroo: "kazoo", "kazi", "belki", "ketni", "bivago", "kaleb", "betiko", "bilevo", "elak betiko", "anebao", "bikruo", "vake-vake-oj", "lamiko", "behao", "kvari", "boeto", "kipu", "skoro", "spiritualaĵo", "butuko" kaj "batako", "beratnuo", "bruhuo", "bikbamo", "bumbuko", "bukuo.
Denove la romano ekinteresiĝis min, kiam Gulivero komencis pretigi sian fuĝon de la insulo kaj tiu intereso konserviĝis ĝis la fino de la romano.
Sume, mi diru, ke Vojaĝo al Kazohinio estas pensiga kiel filozofia romano, multloke amuza kaj aventura. Tamen, mi ne aprobas la penson esprimitan de Szathmári kaj ne konsentas kun la aŭtoro pri tia estonteco de la homaro.

Fortegulo (Rusio)

Tre interesa libro.
La ŝipo en kiu estis Gulivero, angla ŝtatano, kiu rakontas siajn travivaĵojn en ĉi tiu libro, estas submarigata per torpedo, sed la aŭtoro albordiĝas kaj vekiĝas en Kazohinio, kie vivas la hinoj.
Gulivero rakontas la vivon de la hinoj, kiuj absolute nek uzas nek konas monon, tamen vivas kiel riĉuloj. Al ili mankas nenio. Ili havas manĝojn, vestojn, domojn, meblojn, hospitalojn, lernejojn, transportilojn, tute senpage. Tamen ili laboras sen nenia estro, sen ĉefeco. Ili laboras por la bono de la socio en kiu ili vivas.
Tamen Gulivero ne sentas sin feliĉa inter la hinoj kaj li iras al la behinoj, kiuj vivas apartigitaj de la hinoj en la sama insulo sed apartenas al alia socio, tre malsama.
Pro la frenezaĵoj kaj frenezuloj trovitaj de Gulivero ĉe la behinoj, nun li sopiras pri la hinoj........

Maria (Brazilo) 2