Dio, psiĉjo kaj mi

Claude Piron estis persono, havanta multegajn meritojn antaŭ nia movado – sciencisto, publicisto, propagandisto, stilisto, eĉ bardo-kantisto, sed, sendube, en la memoro de novaj generacioj de esperantistoj li restos unuavice elstara verkisto (eĉ kelkaj verkistoj, se konsideri publikigon de pluraj liaj libroj sub pseŭdonimoj!). Kaj jen antaŭ ni estas lia lasta libro, aperinta ĵus antaŭ lia morto. Romano-dialogo, eldonita sub lia propra nomo, kaj tute ne simila enhave kaj etose al ĉio, kion li verkis pli frue. Malgraŭ spuroj de la kutima ironio de la aŭtoro, ĝi estas esence serioza, ĉar temas pri ebleco de la eterna postmorta vivo, ebleco de religia kredo kaj simile.

Tian temon verkisto povas elekti iam ajn, ĉar meditoj de la homo pri eterneco, postmorta ekzisto kaj koncernaj demandoj estas oftaj en filozofiema beletro. Sed la fakto, ke la libro estas la lasta de la aŭtoro, kaj, sekve, Claude Piron enpensiĝis pri la aferoj nelonge antaŭ la forpaso, signifas, ke ĝi estas siaspeca spirita testamento de la homo, kiu antaŭsentis la proksiman morton kaj decidis dividi siajn meditojn kun vasta publiko. Mi aparte bone komprenis tion, kiam mi finlegis la libron en hospitalo, kien mi trafis pro grava kormalsano.

La formo de la libro estas dialogo inter psikoterapiisto kaj lia iama paciento. La paciento fariĝis jam normala, sed sonĝe travivis ian revelacion kaj mistikan sperton, kaj la psikoterapiisto petis lin rakonti pri tiu sperto por kompreni ĝin el la vidpunkto de lia scienco. Danka al li pro kuracado, la ekspaciento konsentis. Do, ili konversacias: ekspaciento-mistikulo kaj kuracisto-raciisto-materiisto (kiun la paciento familiare nomas psiĉjo). La kuracisto penas kompreni la esencon de la mistikismo de la paciento, kaj la paciento – komprenigi al li la nekomprenigeblan por materiisto mondpercepton. Certe, ili ne povas konvinki unu la alian, kaj la aŭtoro ne emas fari iun finan konkludon, proponatan por la leganto – li montras du mondkonceptojn, inter kiuj li ne povas elekti mem.

Sciante, ke psikologio kaj psikoterapio estis la fako de Claude Piron, ni povas supozi, ke la psikoterapiisto estas alter ego de la aŭtoro. Sed, konsiderante ke li mem meditas pri la aferoj, oni povas supozi, ke ankaŭ la paciento reprezentas la alian flankon de li mem. Do, verŝajne, la konversacio estas iom leĝere prezentata interna dialogo de la aŭtoro, kiu, kiel reprezentanto de sia materiisma profesio, diskutas kun tiu sia parto, kiu timas la morton kaj sopiras je senmorteco, postmorta ekzisto (al tiu sopiro, verŝajne, kontribuas infanaĝa katolika edukado). Do, ekstaras la demando: ĉu la Dio ekzistas kaj kia estas? Tradicia teologia demando, kaj en la libro estas priskribata originala versio de teologio.

La aŭtoro, kiel homo racie pensanta, ne povas kontentiĝi pri la bildo de transmondo kaj imago pri Dio, kiujn prezentas la tradiciaj religioj – Dio ja ne povas esti tiu severa policano (aŭ patriarkeca familia patro), kaj la transmondo ne povas esti tiu kombino de primitivaj ĝuejo kaj turmentejo (paradizo kaj infero), kien la homo trafas pro dumvivaj (mal)meritoj. Do, la tradiciaj religioj estas forbalaataj. Ankaŭ Dio de filozofoj – abstrakta racio, kreinta la mondon – ne estas akceptebla, ĉar ne bezonata. Dio, kiu kontentigus la aŭtoron, kaj kiun prezentas la paciento, ne estas iu Dio, skribenda kun majusklo, sed ties (kaj ĉies) amiko, kamarado, kiu estas nek li, nek ŝi, nek ankaŭ ĝi, sed estaĵo, kiu postulas plej simplan rilaton kaj specialan pronomon di (kun minusklo). Di estas absolute bona kaj bonvolema, absolute amanta ĉiujn, neniam punanta iun pro io, malgraŭ tio, ke di estas fakte ĉionscia kaj ĉionpova. Por din kompreni kaj percepti ĝuste, necesas nur senigi sin de ĉio malbona kaj malica, kio estas interne. Di kapablas enmiksiĝi en la homan vivon, sed ja pleje estimas la liberon de ĉiu individuo, tial ne enmiksiĝas kaj nenion korektas por ne rompi tiun liberon – do diversaj fiaĵoj aperas. Rekompence, transmonde estas nura libero kaj feliĉo. Rezulte, se ni konsideros la tradiciajn „realajn” teologiojn neakcepteblaj, tiu teologio, kiu estas priskribata en la libro, estas siaspeca „teologia utopio”, kaj ĝi estas la ĉefa esenco de la lasta verko de Claude Piron. De la alia flanko, realeco de tiu utopio restas nur supozo, ĉar por psiĉjo ĉiuj vizioj de lia ekspaciento plu restas nur halucinoj.

(Parenteze mi volus emfazi, ke la aŭtoro konsideras akceptebla nur la veran transmondan eternan ekziston, kie, malgraŭ kunfandiĝo kun di, individuo konservas sian personecon kaj memoron. Neniaj filozofiaj surogatoj, kiel plua postmorta ekzisto de nemateria animo, kiu ne memoras pri sia antaŭa enkorpa vivo, lin kontentigas – ja ne estas senmorteco post malapero de personeco!)

Malgraŭ granda, plurfoje pruvita literatura majstreco de la aŭtoro, tiu ĉi verko ne rezultis, laŭ mi, plene sukcesa. Ja en la dialogo inter materiisto kaj mistikulo ambaŭ flankoj devus esti same konvinkaj kaj interesaj, eĉ en la situacio, kiam unu el la partneroj devas precipe nur aŭskulti kaj la alia rakonti. La pozicio de psiĉjo, kiu devus riveliĝi en la demandoj kaj replikoj, ne sufiĉe reliefiĝas – li ŝajnas sufiĉe pala. Ankaŭ la multe pli suke karakterizata paciento estas ne plene realece prezentata – post siaj revelacioj li nepre devus esti iom alikonduta. Kaj konstantaj ripetoj de la samaj tezoj, eĉ se esprimataj el iom malsamaj vidpunktoj, trolongigas kaj iom enuigas la tekston.

Ankaŭ en la utopia teologio, kiu estas prezentata kiel sola akceptebla, kaj kiu estas kontraŭstarigata al ĉiuj tiuj, kiujn enhavas la tradiciaj religioj, restas pluraj mallogikaĵoj, neresponditaj demandoj kaj spuroj de ĝuste tiuj religiaj imagoj, kiuj estas neataj. La sentenco, ke Dio estas amo ja en la kristanismo ekzistas, kaj imago pri libera volo de la homo – same (krom en kalvinismo). Samtempe, la plej stumbla problemo por iu ajn religio – teodiceo – restas tute ne solvita, kaj sen solvo de ĝi nenia utopio sur teologia bazo aspektas alloga. Finfine, kontraŭdiras al logikeco de ĉiuj teologiaj konstruoj la ĉefa punkto en la intrigo – pro kiaj meritoj ĝuste tiu homo, neniel elstara, ricevis la honoron dumvive kontakti tiun transmondon, kiun ĉiuj ceteraj rajtas trafi nur postmorte? Laŭ mi, ĝuste tio estas pruvo de la opinio de psiĉjo, ke ĉiuj „sonĝaj vojaĝoj” al la transmondo kaj kontaktoj kun di estas nur halucinoj.

Ĉiuokaze, la libro, prezentanta antaŭmortajn meditojn de elstara homo, des pli eminenta psikologo, pri la vivo kaj morto ne povas ne esti interesa. Eble, ili helpos al aliaj homoj trovi novajn argumentojn, kiuj konvinkos iujn pri ekzisto, aliajn – pri malekzisto de di kaj transmondo – ĉiu elektu laŭ sia inklino. Ja tio, evidente, estis la celo de la aŭtoro, kiu sukcesis prezenti al ni sian lastan donacon. Pri kio, tamen, tute ne estas duboj, estas tio, ke Claude Piron restos longe viva – se ne en transmondo, do nepre en nia danka memoro.

Nikolao Gudskov

Dio, psiĉjo kaj mi estas, en Esperanto, nova kaj bedaŭrinde la lasta libro de Piron. La verko aperis jam antaŭ kelkaj jaroj en la franca sed nur ĉi-jare estis eldonita ankaŭ en „la bona lingvo“. La tuta libro estas dialogo inter psikologo kaj viro kiu nokte travivas ion tre eksterordinaran. La viro antaŭe estis paciento de la psikologo pro malagrablaj spertoj kiel kaptito en fremda lando. Tamen nun ne temas pri tio ke „psiĉjo“, kiel la ekspaciento nomas sian psikologon, helpu malbonfartulon sed pri ia esplorprojekto. Nome la psikologon interesas la bonega resaniĝo de la viro kaj kiel liaj noktaj travivaĵoj povas efiki tiel sanige kaj harmoniige al antaŭe tre vundita animo. Ili regule renkontiĝas kaj diskutas pri tiuj travivaĵoj kiuj preskaŭ ĉiam iel rilatas al „di“. Piron fakte enkondukas novan pronomon, „di“, kiu laŭ li donas pli proksiman kaj intiman rilaton, anstataŭ uzi „Li“ aŭ „Dio“ aŭ simile. (Tio estas por mi plaĉa propono kiun espereble multaj akceptos.) Ĝenerale la lingvaĵo, kiel kutime en „pironaĵoj“, estas tre agrabla kaj bela. Kelkaj tajperaroj tamen restas, kaj iom ĝenis min la disskribo de „ekde“. En la libro do plej ofte estas tiel ke la ekskliento parolas pri siaj mirindaj travivaĵoj kaj la psikologo skeptike pridemandas kaj komentas. Oni sentas ke Piron mem laboris kiel psikologo kaj bone scias la ĵargonon. La diskutoj inter la du viroj estas pensigaj kaj donas multe da optimismo. La leganto ricevas vere luman bildon pri di kaj estas agrable vidi kiom intime kaj amikece Piron priskribas „la misteran forton“. Tamen, la diskutoj ne vere donas respondojn al iuj el la tiel nomataj vivdemandoj. La libro tuŝas plurajn interesajn demandojn sed ne multe profundiĝas en ilin, por tio verŝajne necesus multe pli ampleksa verko. Malgraŭ tio ĝi estas tre interesa, aparte pro tio ke Piron en ĝi supozeble, almenaŭ parte, priskribas siajn proprajn noktajn travivaĵojn kaj sian rilaton al di! Tiun supozon mi bazas je tio ke pluraj aferoj en la libro retroviĝas en la intervjuartikolo Interesaj respondoj1. Do, Dio, psiĉjo kaj mi certe estas tre leginda por ĉiuj kiuj volas pli bone kompreni la internajn pensojn de unu el la plej gravaj esperantistoj niatempe.

Hokan Lundberg