|
Mi stelojn jungis al revado
|
|
Sagao pri disfloro kaj pereo |  2016/07, p. 23 |
Mikaelo Bronŝtejn aperigis novan libron el la historio de Esperanto-movado en Rusio kaj Sovetio. Pri tiu temo estas jam verkitaj de li la esearo Legendoj pri SEJM kaj romanoj Oni ne pafas en Jamburg kaj Dek tagoj de kapitano Postnikov.
La nova romano rakontas pri la periodo, kiam la movado en la lando evoluis plej rapide, fariĝis plej grandnombra kaj aktiva dum tuta sia ekzisto, kaj fine de kiu ĝi tragike pereis – inter la jaroj 1918 kaj 1938. La romano estas grandega, prezentante ankaŭ la vastan panoramon de la vivo de la lando en tiu treege komplika tempo, kaj ŝanĝoj en la ĝenerala vivo refraktiĝas en la vivo de esperantistoj. La eventoj okazas en Moskvo, Petrogrado-Leningrado, Parizo, Madrido, profunda ukraina provinco, krimea stepo, Palestino ... Verŝajne, la aŭtoro devigis sin kelkfoje halti en certaj priskriboj, por ke la teksto ne ŝvelu ekster akcepteblaj limoj.
Stereoskopia bildo
La romano havas kvin ĉefajn temliniojn, kiuj interplektiĝas, interferas, disiĝas kaj denove kuniĝas, kreante stereoskopian bildon de la vivo de la esperantistoj dum la tuta konsiderata periodo. La ĉefaj protagonistoj-esperantistoj apartenas al diversaj sociaj tavoloj kaj naciecoj: la simpla ukraina kamparano kaj la vilaĝa forĝisto Vasilj, petrograda laboristo, devenanta el juda urbeto, apuda al Vasilj, Ŝlomo, la franca oficistino kaj ĵurnalistino Francine, moskva instruistino, devenanta el Siberio, Vera, kaj soldato-fusilisto el latva regimento, Talis.
Iliaj personecaj, profesiaj kaj familiaj evoluoj dum 20 jaroj estas ligitaj kun Esperanto. Ili vivas en tiu medio; la centra evento de la romano, en kiu ja partoprenas ĉiuj kvin, estas la SAT-kongreso en Leningrado en 1926. La feliĉa kvinopo eterniĝis sur kongrestempa komuna fotaĵo ... Krom tiu kvinopo de personoj fikciaj, en la romano rolas personoj historiaj: famaj esperantistoj kiel Nedoŝivin, Saĥarov, Postnikov (la heroo de la pli frua fama romano de Bronŝtejn), Drezen, Lanti, Demidjuk, Nekrasov, Miĥalski, Sneĵko kaj multaj aliaj. Ni renkontiĝas sur la romanpaĝoj ankaŭ kun la gravegaj personoj de la lando: Lenin, Trockij, Stalin kaj multaj aliaj (kiuj, laŭ la volo de la aŭtoro, ion diras pri Esperanto). Tamen la roloj de ĉiuj realaj personoj (krom unu escepto – Podkaminer) estas epizodaj, kaj ili estas bezonataj por emfazi la realecon de la romano.
Kunvivi la epokon
Kompreneble, la ĝenerale tragika finalo estas antaŭvidebla: ja ni konas la historion kaj scias multon pri la Granda Teroro kaj pri la sorto de la esperantistoj en tiu tempo. Sed unu afero estas simple scii pri la faktoj, kaj la alia – kunvivi la epokon kun la vive prezentitaj homoj, trasenti la tiaman tragedion. Jes, ni scias, ke ne ĉiuj esperantistoj tiutempe pereis aŭ estis persekutitaj; iuj bonŝancis – sed ankaŭ ĉe la „bonŝanculoj” la epoko lasis sian mornan sigelon. Viva bildo de tiu tempo ne simple en nia lingvo, sed en esperantista, movada percepto – tio ĝis nun mankis, kaj tio nun ekzistas!
Profunda esplorlaboro
La romano estas historia ne nur pro tio, ke ĝi rakontas pri iu historia epoko, sed ankaŭ pro tio, ke ĝi estas bazita sur granda profunda esplorlaboro de la aŭtoro kaj estas akompanata de aro da dokumentoj (inkluzive ilustraĵojn), kiuj enplektiĝas en la tekston. Poeziaj citaĵoj el la plej brila tiama tiea poeto Miĥalski (unu el liaj versoj donis la titolon al la romano), artikoloj el esperantistaj gazetoj, citaĵoj el rusaj ĵurnaloj kaj artikoloj de sovetiaj gravuloj enframigas la ĉapitrojn kaj konfirmas tion, kion oni legas en la teksto fikcia. Tial la libron eblas nomi vera romano-esploro (tia jam estis, cetere, Dek tagoj de kapitano Postnikov, do, la stilo por la ĝenro estas por la aŭtoro konata). Fone de ĉiu prezentata epizodo senteblas bazo – grava pluso por historia beletraĵo.
Eraretoj
En tiom grandega historia bildo enŝteliĝis kelkaj eraretoj kaj anakronismoj. Ekzemple, parolado de Lenin al Talis (p. 46) stile aspektas kiel parodio al propagandaj filmoj el la 1930aj. Realece tio ne aspektas. Krome, tie estas eraro: la gazeto Iskra ekzistis en 1900-1906, kaj Lenin pri ĝi okupiĝis ĝis 1903; en 1912 la gazeto de la bolŝevistoj estis Pravda, kiun ili ĵus akaparis de la tiutempe eksterfrakcia social-demokrato Trockij. Sur p. 240 temas pri aprilo de 1925 kaj la celebro de la naskiĝtago de Lenin. Tamen, ekde la morto de Lenin en 1924 ĝis 1955 oni celebris lian memoron en la mortodato (21.01) kaj nur poste – en la naskiĝtago (22.04).
La tradicio de la „leninaj lecionoj” aperis en komsomolo nur en 1970, okaze de la 100-jariĝo post lia naskiĝo. La moskva Kolona Halo (p. 295), kie okazas koncertoj kaj solenaĵoj, troviĝas ne en Kremlo, sed en la Domo de Unuiĝoj (eksa Nobela Kunvenejo). La solena akcepto, kiun partoprenis Francine, pli verŝajne, povis okazi en la Halo de Sankta Georgo de la Granda Kremla Palaco. Nu, da tiaj misoj estas tre malmulte, kaj ilia ĉeesto nur emfazas la ĝeneralan historian verecon de la verko.
Inter lupoj kriu lupe
Granda problemo, pri kiu meditas la aŭtoro, estas la rilato inter la movada strategio, kiun elektis Drezen, kaj sortoj de la movado en Sovetio. Drezen fariĝis movada diktatoro jam en la 1920aj; la aŭtoro, fakte, diras, ke Drezen estis stalinisto antaŭ ol stalinismo, kiel tia, formiĝis! Li rekte aludas pri tio, priskribante konversacion inter Saĥarov kaj Postnikov dum la Viena UK (p. 183). Persona diktatoreco kaj senkompato al ĉiuj kontraŭuloj, ne dezirantaj al li cedi, – jen la strategio de Drezen en la Esperanto-movado. Se ĝi imitis kaj eĉ devancis tion, kio ekzistis en la socio ĝenerale, esprimeblas ankaŭ pli simple: inter lupoj kriu lupe.
Objektive, tiu strategio donis al la movado bonajn fruktojn: kvanto da kursoj, lokaj grupoj; la membraro de SEU kreskis enviinde por kiu ajn periodo – nun ni revi ne povas pri io simila. Ankaŭ certaj signoj de la desupra agnosko ne mankis. Ne malatentindas la evoluo de la kultura flanko: oni kreis bonajn originalaĵojn, tradukis, eldonis revuojn kaj librojn ... Kaj la movado daŭre bone funkciis, eĉ kiam la ekstera premo ekevidenteblis post la definitiva venko de la stalinismo en 1929-1930, kion speciale montras Bronŝtejn en la priskribo de fikciaj, sed elokvente prezentitaj renkontiĝoj de Peters kun Drezen (p. 323-328) kaj de Stalin kun NKVD-estroj (p. 409-412).
Enkadre de tiu strategio Drezen komence ŝiris la rilatojn kun UEA, poste, kiam eknecesis tio, kun SAT ... Ĉio statis bone – sed la aŭtoro per la buŝo de Saĥarov (p. 185) priskribas la danĝerojn de tiu strategio kaj de la vertikala strukturo de la movado: tiu strukturo povas tre facile perei pro falo de sia supro. Kune kun ĝiaj partoprenantoj.
La tragika sorto de la movado en 1937-1938 estas certa sekvo de la centrado de la movado sub diktatoreca gvido de Drezen – pro tio ĝin eblis frakasi tuj. Sed, de alia flanko, tiu organiza maniero, kiu konformisme sekvis la politikajn ŝanĝojn de la totalisma ŝtato, permesis al la movado sukcese travivi kaj la unuan ondon de amasaj reprezalioj en 1929-1931, kaj la duan en 1934-1935, kaj nur la Granda Teroro de 1937-1938 plene ĝin frakasis. Ĉu tio estis nepra destino? Mi ne certas – ja la teroro (kiu mem estis vere neevitebla) povis esti iom malpli granda (same kiel eĉ pli granda!), kaj de tio dependis, ĉu ĝi tuŝos esperantistojn, ĉu ne. La sperto de certaj aliaj landoj, kiuj travivis similajn reĝimojn, montras, ke tiaspeca konformismo ja fojfoje helpis. Do, ununuran respondon, ĉu la movada strategio de Drezen estis plene erara, doni apenaŭ eblas. Estas pli verŝajne, ke sen tiu konformismo la movado povis malaperi eĉ pli frue ...
Ĉu leciono?
Do, ĉu oni povas ekstrakti el tiu periodo iun certan lecionon, mi ne povas respondi. Historio, kiel oni diras, instruas nur pri tio, ke ĝi nenion kaj neniun instruas. Por tio la libro – same, kiel ĉiu honesta historia libro, ĉu scienca, ĉu beletra – ne taŭgas. Sed por kio ĝi ja taŭgas – estas renovigo de rememoroj pri bonaj homoj, sindonaj al sia fina idealo, kiuj eraris, suferis, pereis ..., sed sendube meritas nian dankon pro tio, ke ili evoluigis niajn lingvon, idearon (eĉ per siaj eraroj) kaj kulturon kaj pagis por tio minimume rompitajn sortojn, kaj ofte siajn vivojn. Danke al la granda laboro de Bronŝtejn ni pli bone kaj pli vive ilin imagas – kaj pro tio kun pli forta konscio devas nin klini antaŭ ilia memoro.
Nikolao Gudskov
Instigo al konfliktaj pensoj | 2020/01, p. 20 |
Rakonti pri la teruraĵoj de la sovetiaj tempoj el homa, individua vidpunkto ne estas facila tasko en lando ne tute liberigita (almenaŭ kulture, se ne politike) de la stalina epoko.
Brilaj gekuzoj-verkistoj
Brila kaj fama ekzemplo estas la Nobel-premiito Svetlana Aleksijeviĉ. Ŝi eĉ inventis novan formon de verkaĵo, nome la „romano de voĉoj”: post multaj renkontoj kaj intervjuoj de atestintoj kaj supervivintoj, ŝi teksas sian romanon per multaj voĉoj, kiuj iel rakontas aŭ klarigas iun aspekton de la elektita temo (milito en Afganio, Ĉernobilo ...).
Alia ekzemplo estas la brita historiisto Orlando Figes, kies libro Whisperers (Flustrantoj) estas modelo de „parola historio”: kiam la ŝtataj arkivoj estas malfacile alireblaj aŭ ne tute fidindaj, la plej bona fonto estas privataj arkivoj kaj rektaj intervjuoj de atestintoj.
Sed alia brita historiisto, Simon Sebag Montefiore, montras ke, eĉ kiam la fontoj estas riĉaj, ili ne nepre sufiĉas. Fojfoje fikcio estas necesa al taŭga, nesupraĵa kunsentemo kun individuaj homaj tragedioj. Supozeble tial li sentis bezonon, flanke al siaj popularaj sed seriozaj historiaj libroj (La juna Stalino), verki novelojn kiel Sashenka.
Post tiu longa enkonduko tra Belorusio kaj Britio, ni tamen revenu al Rusio kaj Esperantujo. Mikaelo Bronŝtejn, nek Nobel-premiito nek profesia historiisto, iras la saman vojon kaj atingas la saman sukceson. Lia libro estas novelo, sed samtempe fontas el precizaj arkivoj: ĉiun ĉapitron enkondukas eltiraĵo el tiama gazeto aŭ letero, ĉu en la rusa, ĉu en Esperanto.
Amplekso, vasteco
Temas pri dika libro, kaj la rakontado, kiu etendiĝas tra jardekoj, estas eventoplena. Kaj roluloplena: interesa miksaĵo inter inventitaj kaj realaj personoj – unuflanke Vasilj, Ŝlomo, Vera, Talis aŭ Francine, aliflanke Ernest Drezen, evidente, kies profunda rigardo ekhantos vin eĉ antaŭ la fermo de la libro: lia foto ornamas la ruĝan (sangan?) kovrilon. Sed ankaŭ multaj famaj rusiaj esperantistoj de tiu terura epoko kaj eĉ la responsulo pri tiu teroro, sub la nomo Koba.
Tamen notindas ke, male al multaj rusaj romanoj, kie kompatindaj nerusaj legantoj perdiĝas inter la personaj, familiaj, patraj kaj karesaj nomoj, en tiu ĉi libro ĉiuj estas facile rekoneblaj kaj sekveblaj de ĉapitro al ĉapitro.
Dika libro, do. Ĉu ekzistas tiom da Esperantaj libroj, kiuj tiel instigas, de la 1a ĝis la 564a, avide turni paĝon post paĝo?
Fakte, ĝi povus esti ankoraŭ pli dika kaj tamen ĝuebla. Ekzemple, je la komenco, la reveno de Vasilj hejmen estas ene de unu paĝo traktita; eĉ ne rakontita, nur aludita: oni abrupte transiras de la vojaĝprojekto (frazoj en la os-tempo) al la post-vojaĝaj eventoj. Ĉu ne imageblas, ke ĝi povus naski tutan ĉapitraron de laŭvojaj aventuroj? Tiu postmilita odiseado orienten povus eĉ esti eĥo al la antaŭmilita fuĝo okcidenten de alia mejloŝtona esperantlingva romano: Kiel akvo de l' rivero.
Ankaŭ la epizodo dum la hispana enlanda milito estas, laŭ romaneska idealo, iom tro mallonga, nur okaziganta koincidan renkonton, kvazaŭ falinta el la ĉielo.
Bedaŭron pro mankantaj paĝoj povas naski ankaŭ rapida trapaso de jam konata rolulo: ŝatantoj de bronŝtejnaj libroj sendube legis 10 tagoj de Kapitano Postnikov. En ĉi tiu libro li aperas, sed preskaŭ fantome. Veraj ŝatantoj povus bedaŭri, ke la tragikan sorton de la kapitano oni ne plej skrupule kaj proksime sekvas; sed estus plia libro en la libro, kaj ĉiuj aldonaj libroj en tiu jam dika libro kondukus al monstreca milpaĝa librego: tro da laboro por la ebla verkonto, kaj tro da streĉoj por la averaĝa leganto.
Ni tamen ne tro bedaŭru tiujn virtualajn ĉapitrojn: ni prefere ĝoju pri la ja ekzistantaj! Kaj ni agnosku, ke Bronŝtejn havis kaj materialon kaj vervon por publikigi epopeon similan al dikegaj furorlibroj de Ken Follet. Ke lia romano pli parencas al libroj de aliaj britoj menciitaj ĉi-supre (Figes, Montefiore), oni povas nur laŭdi.
Profundeco, pudoro
Kiam oni volas per la romana arto alproksimiĝi al teruraj eventoj, tuj venas tikla demando: ĝis kiu punkto puŝi la avantaĝon de roman-verkisto, kiu povas, ene de klare difinita kunteksto, skribi ĉion, eĉ minutojn, erojn de vivo, pri kiu neniu atestanto havis okazon skribi.
Ekzemple, se paroli pri krimoj de alia diktatora ŝtato, nome la nazia Germanio: la atestanto-verkisto Primo Levi ne rakontas en Se tiu ĉi estas homo, kio okazas ene de la gaskamero, sed la romanisto-verkisto Hans Fallada povas en Ĉiu mortas sola akompani sian ĉefan rolulon, la fikcian Otto Quangel (kaj ne lian realan modelon Otto Hampel), ĝis la gilotino fortranĉas lian kapon. Same la enterigitajn skribaĵojn de anoj de Sonderkommando tute ne blasfemis la filmo de la hungara László Nemes La filo de Saul.
Ĉe Bronŝtejn senteblas ia malemo klare priskribi la plej terurajn okazaĵojn. Tamen ju pli malproksime (space kaj tempe) sidas la leganto de la romano, des pli utile povus esti senevite montri la realan kaj krudan sorton de la viktimoj. Ni, tamen, agnosku, ke eviti la glitigan limon inter kunsentema realismo kaj senhonta pornografio povas esti saĝa decido, kaj ni ne riproĉu Bronŝtejn-on pri tio.
Esperantujo, ekstera mondo
Se mi devus listigi la plej interesajn kaj valorajn librojn, mi senhezite enlistigus Mi stelojn jungis al revado. Tio instigas al konfliktaj pensoj pri la Esperanto-mondo.
Ĝi jam havas tiom riĉan historion kaj kulturon, ke en ĝi jam povas naskiĝi tiom forta mem-referenca verkaĵo. Se paroli nur pri reprezalioj kontraŭ esperantistoj, La danĝera lingvo jam pruvis, ke Esperanto povas malfikcie rakonti pri si; malfermo al romano estas plia atingo.
Sed tiu Esperanto-mondo estas tiel malgranda, ke tia libro vendiĝos, mi supozas, maksimume je kelkcent ekzempleroj. Kaj la ŝancoj, ke ĝi trafu aliajn lingvajn merkatojn pli grandajn estas preskaŭ nulaj. Tial anstataŭ ĝin propagandi aŭ jarfine donaci (ĉirkaŭ mi oni ne multe legas esperantlingve ...), restis al mi nur unu solvo por kundividi mian ŝaton: verki tiun ĉi recenzon!
Emmanuel Villalta
Ĉefverko de Bronŝtejn kaj de nia literaturo |  27, okt 2016 |
Mikaelo Bronŝtejn kreis propran branĉon aŭ subĝenron en la Esperanta beletra prozo: li prezentas al ni la sovetan, antaŭsovetan kaj postsovetan realon, kutime kun esperantistoj en ĉefaj roloj. Krome li disvolvis propran teknikon por tio, prove en Oni ne pafas en Jamburg (1993), plene en Dek tagoj de kapitano Postnikov (2004) kaj nun plej ekvilibre en sia plej nova kaj plej ampleksa romano, Mi stelojn jungis al revado (2016). Tiu tekniko konsistas el inkludado de aŭtentaj tekstoj kaj bildoj diversspecaj en la fikcian rakonton.
Ŝajnas al mi neeviteble kompari la novan romanon de Bronŝtejn – krom kun liaj propraj verkoj – ankaŭ kun la granda romano de John I. Francis, La granda kaldrono (1978). Ili ambaŭ estas inter la plej ampleksaj romanoj Esperantaj, sed pli grave: la verko de Francis prezentas al ni la du mondmilitojn el la vidpunkto de kvar fikciaj kaj unu reala personoj britaj – tiu de Bronŝtejn Sovetunion en la periodo 1918-1938 el la vidpunkto de kvin fikciaj kaj multaj realaj esperantistoj. Dum ĉe Francis alternas la du epokoj, Bronŝtejn rakontas kronologie, sekvante alterne la kvin protagonistojn, kies fadenoj jen kaj jen intertuŝiĝas kaj interplektiĝas. Precize meze de la verko la tuta kvinopo renkontiĝas unuafoje kaj lastfoje, okaze de la sesa SAT-kongreso en Leningrado en 1926.
Kiam oni verkas kombinante realajn faktojn kun fikcio, la junto inter tiuj povas iĝi problemo. Sed por Bronŝtejn ĉio fluas perfekte glate, parte dank’ al la aŭtentaj teksteroj, parte pro lia mirinda talento kredinde kaj konvinke vivigi siajn romanfigurojn. Dum la legado mi neniam spertis dubon pri kio estas fakto kaj kio fantazio. Ĉiuj scenoj aperas tre realismaj, kaj mi sentas min transportita en la lokon kaj tempon, kio estas sperto dumlonge stimula sed finfine timiga – pro la evoluo de la Sovetunia historio.
Dumlege mi ekpensis ankaŭ pri kelkaj aliaj verkoj. Unu el tiuj estas Зелёный шатёр (Verda tendo) el 2011 de Ludmila Ulickaja, kiu prezentas pli malfruan sovetan epokon, la poststalinan, el la vidpunkto de tiamaj politikaj disidentoj. Ankaŭ ŝi sekvas fadenojn de pluraj personoj, iom malpli kohere ol ĉe Bronŝtejn, sed same realisme. Tute alia verko estas Svindel (Vertiĝo/Trompego) el 1997 de la svedo Per Holmer. Li estas ne-esperantisto kiu elektis esperantiston kiel protagoniston kaj la neokazintan UK-on de Parizo en 1914 kiel elirpunkton kaj simbolon de la Eŭropa historio en la 20-a jarcento, kio montriĝas ege trafaj elektoj. Simile Bronŝtejn sukcesas – ŝajnas al mi – trafe pripentri la grandan sovetan realon, kvankam li koncentriĝas je la sorto de la esperantistoj kaj ilia movado.
Verki pri esperantistoj povus esti iom riska entrepreno. Multaj faras tion en maniero naivega kaj malrealisma, precipe en mallongaj rakontoj. Sed Bronŝtejn en ĉiuj siaj verkoj rigardas la esperantistojn kaj ilian strebadon per okuloj tre sobraj kaj sufiĉe klarvidaj, kvankam ankaŭ kun komprenemo kaj simpatio. Ofte oni sentas ironian distancon kaj grajnon da humuro. Efektive la mondeto de esperantistoj ĉe Bronŝtejn funkcias bonege kiel etmodelo de la tuta soveta socio, kaj tio estas unu el la geniaj trajtoj de ĉi tiu romano.
La rilaton inter la romano kaj la historia realo detale traktis Nikolao Gudskov en sia recenzo en BA26. Mi menciu nur, ke la aŭtoro evidente plenumis enorman esploran laboron kaj ankaŭ utiligis tiun de aliaj, tamen lia krea kapablo ne estas katenita de ĉiuj trovitaj faktoj, sed pli ĝuste stimulita, kio estas vere admirinda.
En la komenca parto de la romano ni spertas gravajn sociajn problemojn dum la unua mondmilito, revolucio, enlanda milito kun pogromoj kaj banditismo, malriĉeco kaj manko de ordo kaj necesaĵoj. Ekzemple en la ukraina vilaĝo de la forĝisto Vasilj la enlanda milito estas prezentata ĉi tiel:
Tiuj tri jaroj pasis kiel unu koŝmara tagnokto: matene en la vilaĝo Davidkivci regis la Direktorio, tagmeze ĝin anstataŭis taĉmentoj de batjko Maĥno, posttagmeze la ruĝarmeanoj forpelis tiujn, en la vespera krepusko la ruĝarmeanoj retiriĝis, atakitaj de bone armita bando de iu Kosenko, kiu sur la vilaĝa placo deklaris, ke ĉi tie estas nun la ĉefurbo de lia sendependa respubliko ekde nun kaj por ĉiam, tamen pli poste venis iuj aliaj regdezirantoj, kaj la rego povis ŝanĝiĝi eĉ trifoje ene de unu semajno...
Ie en la urbo ĉiuj ĉi alternaj regantoj laŭvice rabis, perfortis, mortigis – ĉefe judojn kaj bolŝevistojn. Sed ĉi tie, en Davidkivci, estis nek la judoj, nek la bolŝevistoj, do la tuta damaĝo, kiun la tri jaroj kaŭzis al la vilaĝo, estis kelkaj forrabitaj ĉevaloj kaj bovinoj, unu bruligita kabano kaj unu viro murdita – Troĥim Sereda, la mastro de tiu kabano – pro tio, ke li rifuzis doni al alvenintaj rabistoj sian lastan kokon. La kokinojn, priservatajn de tiu koko, forprenis la antaŭaj venintoj, ĉu racie estis avari la kokon?.. (p. 116)
Poste tamen oni komencas konstrui la novan socion, kaj la esperantomovadon. Tie la etoso iĝas tre optimisma. Bronŝtejn vere sukcesas kapti kaj scenigi tiun esperplenan senton en admirinde realisma maniero, sen troa naiveco, sed ankaŭ sen anticipaj aludoj pri la venontaj tragedioj. Liaj kvin protagonistoj estas konvene malsamaj sed ĉiuj relative entuziasmaj pri la revata pli bona estonteco. (Eble la sola malrealisma trajto de la kvinopo estas, ke neniu el ili iam ajn kabeas.) Ĉirkaŭ ili ni renkontas aron da realaj esperantistoj, el kiuj plej grandajn rolojn ludas Drezen, Lanti kaj Podkaminer. Tiuj personoj aperas same vive kaj nature kiel la figuroj fikciaj.
Ankaŭ Ŝlomo aplaŭdis kun la geamikoj. Ho jes, la ĉeforganizantoj de la hodiaŭa triumfo, certe, meritis la aplaŭdojn. La kompanio flankeniĝis por liberigi la vojon, sed, alirinte ilin, Drezen haltis.
– Momenton, – li diris al la kompanoj. – jen estas bona kompanio, nia junularo!
– Ankaŭ ni ne estas kadukuloj, – replikis Podkaminer.
– Ho jes, sed tiuj ĉi gejunuloj estas nia espero! Saluton, samideanoj! – Drezen kapklinis al Francine kaj interŝanĝis manpremojn kun la viroj. – Ĉu bonas nia festo?
– Certe jes! – Vasilj respondis la unua. – Tiom da alilandaj amikoj! Kaj tiom da atento al ni! Mi legis la leningradajn ĵurnalojn – ĉiuj salutas, eĉ en Esperanto aperigas informojn! (p. 277)
Kompreneble la situacio iom post iom ŝanĝiĝas. La Sovetuniaj esperantistoj devas apartigi sin unue de UEA kaj ties burĝaj neŭtraluloj, poste ankaŭ de SAT kaj ties perfidaj trockiistoj kaj anarkiistoj. Dum la stalinismo la kontaktoj kun alilandaj esperantistoj reduktiĝas, kaj komenciĝas la persekutoj. Evidente la etoso en la lasta parto de la romano iĝas preme timiga. Regas suspektemo, teroro kaj absolute senlima brutaleco dum la granda stalinisma purigado. Tamen meze de tiu Bronŝtejn sukcesas krei humuran epizodon, kie unu el lia kvinopo efektive saviĝas dank’ al kamparana ruzeco – lia propra kaj tiu de lerta kolĥozestro. Tie la burleska talento de Bronŝtejn triumfas, kaj la leganto povas meze de la angoro rideti dum momento.
– Do bone, – konsentis la kapitano. – Iru ni al mia oficejo, kaj vi ricevos vian forĝiston. Eduku lin iomete. Diru, ke nun la tempo ne konvenas por liaj iamaj okupoj. Sed la porkon... mem buĉu ĝin antaŭ alporti. Mi ne ŝatas buĉi animalojn, mi kompatas ilin...
– Ankaŭ la homojn... – servile diris la kolĥozprezidanto.
– Ne, – firme diris la kapitano. – La homojn – ne. Ĉiu el ili povas esti malamiko de la popolo. Sed porko – ĉu ĝi povas esti malamiko de la popolo?
– Certe, ne! – konsentis la kolĥozprezidanto. (p. 502)
En Dek tagoj de kapitano Postnikov la tuto impresis iomete malkohera pro la amaso da diversspecaj teksteroj inkluditaj, kaj pro kaosa tipografio. Ĉi-verke la aranĝo estas ege pli zorge kaj sukcese farita. Entute la konstruo de la romano estas bonega. La fadenoj de la kvin personoj kuniĝas en plejparte natura maniero. Eble iuloke – ekzemple en epizodo lokita al la hispana enlanda milito – aperas iom tro da koincidoj, sed tio estas bagatelo apenaŭ menciinda.
La kvinopo dividas la romanspacon relative egale. Ĉe la fino la oficiro Talis travivas iujn el la plej dramaj epizodoj. Malgraŭ tio, li eble ne ŝajnas al mi la plej viva el la protagonistoj. Plej multe fiksiĝas en mia memoro la ukraina judo Ŝlomo, en kiun la aŭtoro sendube metis plej multe el si mem kaj siaj parencoj. Tamen la tuta kvinopo ricevas sufiĉan spacon por vere ekvivi kaj longe resti en la memoro de la leganto.
La Esperanta stilo de Bronŝtejn estas simpla kaj klara, normala lingvaĵo. Estas vero, ke li enmetas en la tekston iom da rusaj kaj Sovetuniaj apartaĵoj – nomoj, sigloj, vortoj kaj vortumoj. Tio alportas specifan etoson al liaj rakontoj sed ne ĝenas la legadon. Ŝajnas al mi, ke ĉi-verke li iom sarkis kaj bridis tiujn apartaĵojn. Kompreneble aperas aro da sigloj kaj nomoj de sovetaj organizaĵoj kaj instancoj. Sed krom tio ne estas tro da rusecaj aferoj.
Li trafe uzas kelkajn nun arkaikajn vortojn, tipajn de la epoko, kiel “aldonita” (sindona) kaj “proletario” (proleto). Li restas pli-malpli la sola esperantisto uzanta la verbon “ovri” (malfermi). Aliaj specifaj terminoj estas piednote klarigataj. Esceptokaze mankas klarigo, ekzemple de “gvidoro” (gvidanto) kaj “ŝukruto” (viandaĵoj manĝataj kun saŭrkraŭto). Alia lingva trajto, kiu cetere plaĉas al mi, estas la uzo de simplaj “antaŭ” kaj “post” antaŭ infinitivo: antaŭ promeni (p. 282), post enlasi (p. 324).
Fine aperas postparolo de la aŭtoro, kie li klarigas iom pri la estiĝo de la verko. Li tie ŝajnas ne tro optimisma pri la emo de homoj precipe junaj legi lian romanon. Mi forte esperas, ke li tro pesimismas. Mi stelojn jungis al revado estas grandega sukceso, absoluta ĉefverko ne nur de Mikaelo Bronŝtejn sed entute de la Esperanta literaturo. Ĝi estas romano gravega, ampleksa, sed ankaŭ tre ĝuinda, parte amuza, parte timiga sed senĉese atentokapta kaj interesa. Mi tre ĝojus, se multaj homoj legus ĝin. Ĝi kronikas al ni gravan periodon en la historio de la Esperantomovado kaj de Eŭropo, sed antaŭ ĉio ĝi estas bonega rakonto!
Sten Johansson
Splendo kaj mizero de la movado | n-ro 26, junio 2016 |
Mi stelojn jungis al revado |  marto 2017 |
Katinjo
Steloj kaj revoj |  2017 |
Mi stelojn jungis al revado | Publikigita ĉe Rusia Esperanto-Gazeto, aprilo 2016 |
1.“Oni estas en du manieroj si mem,/ jen ekstera jen suba flanko de kostumo./ En Parizo, vi scias, laŭ nova sistem’/ oni faras portretojn per suna lumo./ oni faras bildojn aŭ rekt-motivajn/ aŭ – tiel nomitajn – la negativajn./ La unuaj la ombrojn kaj lumojn prezentas/ inverse kaj ŝajnas al vido malbelaj./ Simileco en ili tamen latentas./ Kaj temas nur pri la procesoj rivelaj./ Se iu animo dum vojo viva/ fotografis sin laŭ maniero negativa,/ oni do ne forĵetas pro tio la plakon,/ sed simple ĝin sendas en m i a n fakon. ” (H. Ibsen “Peer Gynt”)
Komence mi malkovros la negravan sekreteton – laŭ la unua plano kovrilpaĝo de romano devis esti tute alia, pli atentokapta, pli agreseca. Kun aro da duonnudaj samaspektaj viroj, marŝantaj sur la Ruĝa placo kaj ion kriantaj, pro kio vizaĝoj iliaj estas distorditaj. Por homo, kiu ne scias, ke tiuj viroj estas nur sportistoj dum parado (t.e. por ĉiu homo, kiu ankoraŭ ne vidis la paĝon 515 de la romano, kie la sama foto estas subskribita) tiu kovrilpaĝo nepre ŝajnus tro provoka, aroga. Do estis decidite uzi alian bildon. Inter kelkaj variantoj, afable faritaj kaj prezentitaj de Ju. Glinskaja estis unuvoĉe elektita la nuna varianto. Sange ruĝa, kun bela vira vizaĝo, severe kaj regeme rigardanta la spektanton. Kaj voĉdonantoj, multaj el kiuj, nek legis la romanon, nek sciis, ke bela viro estas Ernest Drezen, trafis. Fikse rigardanta de kovrilpaĝo, dank' al miksaĵo de ruĝa kaj nigra koloroj, li similas al fantomeca demono, kaj same fantomece kaj demonece, ĉirkaŭita per la samaj koloroj, li aperadas en romano – kvazaŭ ruĝa fadeno. Li siamaniere kunigas la partojn, ludas gravan kaj intiman rolon en vivo de ĉiu el ĉefrolantoj, estas pasie amata de ambaŭ ĉefrolantinoj. Li aperadas en teksto ne ofte, plejparte en kelkpaĝaj “Intermezoj”, sed intermezoj ja plene apartenas al li, ankaŭ tiuj du, kie li ne aperas – pri Postnikov, en kies destino li ludos la fatalan rolon, kaj pri Stalin, kiu en tiu teksto-peco estas jam lia baldaŭa ekzekutisto kaj kies eta sozio li estas.
Mi, verŝajne ne eraros se diros, ke Drezen estas la plej atentokapta, brila heroo, vere romantika, lermontoveca en sia demona, superhoma forto kaj malkohereco. Samtempe sugestanta estimon kaj kruelan malestimon, ravon kaj plenan malakceptadon, laŭ sia influo al vivoj de ĉiuj aliaj herooj, laŭ sia influo al leganto, li povus esti nomata la ĉefa heroo de libro.
Kaj ankaŭ estas Drezen prezentita kiel homa, vere homa, sugestanta profundan kompaton, timeman admiradon, vizaĝo de senhoma, senvizaĝa, ĉion forprenanta mortiganta forto, kiun oni kaŝas sub vortoj “Ni ne kulpas. Epoko kulpas, la epoko estas tia, kruela” (p.506). Li estas “eta Stalino”, kiel diros antaŭ la fino lia interna voĉo. Verŝajne mi ne eraros, prognozante, ke aperos multnombraj legantoj, kiuj plendos: “tiu forto estas prezentita nur de malbona flanko, kaj ja ekzistas alia, tiaj severaj agoj verŝajne estis bezonataj, do vi, aŭtoro, devis prezenti kaj la alian flankon, kaj ankaŭ al ĝi doni la vizaĝon, homan vizaĝon, propran veron!” Certe tiuj legantoj aperos, aŭtoro mem en la postparolo prezentas ies opinion pri Stalino, kiel “efektiva managero”, antaŭdirante tion. “Ĉiam – diros tiuj legantoj – diversaj aŭtoroj sukcesis trovi helan flankon de murdistoj, inkviziciistoj, maniuloj k.t.p. Jes, vi montris kelkajn heroojn de alia flanko, ekzemple Abramov, sed tio ja ne estas homo, sed monstraĉo, tiaj en realo ne ekzistas!” Ili, certe, pravas. Sed kiam mi ekpensis pri tio, en mian memoron tuj venis duonforgesita nomo “Dioj soifas”, nomo de romano, kie A. France priskribis la francan revolucion – kiel ebria festo de libero; kaj poste – kelkajn jarojn post ĝi, kiam ĉiuj herooj dronis en propra sango, kaj dronigis en ĝi la tutan landon. Kaj ankaŭ tie unue personigita, mortiganta forto, perdas homan vizaĝon, iĝas iu superhoma morna ondo – de tie venis la nomo de tute senreligia romano - “Dioj soifas”, kiu kvazaŭ senkulpigas homojn, liberigas de peko tro granda por iuj ajn homoj. Kaj la saman motivon de superhoma mortiganta forto, kiu onde mortigas ĉiujn kaj ĉion ankaŭ post bunta festo de revolucia liberigo ni povas vidi en rakonto de Andreev “Tiel estis”. Simbola rakonto, ĝi ne estas ligita al iu historia revolucio kaj enhavas trajtojn de estintaj kaj estonta, jam antaŭsentata la Rusia. Tie sensente mortiganta forto estas tute liberigita de homeco – estas monstro, kiu loĝas en frida rivera profundo. Do, ni povas vidi, ke ekzistas tia forto, kiun aŭtoroj, tute diversaj ne volas aŭ ne povas ligi al homo, ĉar tute nekredebla, netolerebla estas ĝia reala homa origino.
Sed en nia romano, tamen ekzistas heroo-ponto inter homa kaj senhoma. Kaj ne nur pro bela demoneca forto, sed ankaŭ danke al tiu liganta rolo inter herooj-homoj kaj terura epoko, ĝuste li, Drezen, povas esti nomita ĉefrolanto de romano.
Tre kuraĝa, por ne diri tro kuraĝa, estas formo de la lasta intermezo. Nomo mem parolas pri enhavo “Drezen kaj Drezen”. Jes, estas klasika, preskaŭ kiĉa formo de lasta juĝo super heroo. Kiam duonfreneziĝinta li parolas kun si mem, sed verdire parolas kun dio/diablo, kun realiĝinta tutmonda vero, kies rolon nepre prenas al si la aŭtoro, kune kun rajto ĵeti heroon en inferon, aŭ paradizon, pardoni aŭ por ĉiam lasi nepardonita.
2.
“Ĉio evidentas, proksimas, kvazaŭ estis jam delonge trovita (...) mankas loko por revoj, kaj ĉielo ne videblas. Kaj ĉu indas rigardi en tian ĉielon, grizan kiel viraĉa felpalto, sen bluaj lumtruoj, sen rozoj ĉielaj... Ĉi tie de limo al limo kreskas nur duonmortinta arbustaro. Vi malaperos en ĝi, sed vi amas ĝin per ĝismorta amo. Eliros vi en arbustojn, staros sur marĉo. Kaj nenio plu estas bezonata. Oro, oro ie en fundo kantas.” (A. Blok )
Kiam mi atente kaj senhaste rememoris la tutan romanon kelktage post legado, min pikis unu sengaja penseto. Steloj el nomo de romano nenie sur ĝiaj paĝoj estis “jungitaj”, se ni diru poetece. Neniu el herooj sentis profundan inspiron aŭ helan feliĉon sufiĉe forte por kovri leganton per ĝi kaj igi ĝin senzorge revi, tremetante kredi ke de nun kaj por ĉiam ĉio estos bone, en vivo de heroo, certe, kaj iomete en lia propra. Momentoj da pura flugo en romano mankas, neniu el herooj eĉ ne por unu momento estis plene liberigita de sub aŭtoro kun lia scio kaj sperto. Tiu senzorga flugo mankas ankaŭ dum la plej stelplenaj momentoj: stela kupolo super amplena nokto de Ŝlomo kaj Vera pleniĝas per tremanta antaŭsento – tiu nokto estas mallonga, tiu nokto estas ilia lasta. Hispanaj varmaj kaj brilaj steloj super Talis kaj Francine miksiĝas kun kugloj kaj krioj. Tamen stela temo tenere, arĝente trapenetras tutan romanon, steloj prilumigas multajn gravajn momentojn, kaj iliaj etaj verdaj ĝemeloj ornamas vestojn de kelkaj herooj por leganto povu facile rekoni ilin. Steloj brilas super la novjara nokto de komenciĝinta 36-a jaro kaj ebriaj gajaj herooj, inspiritaj per ilia brilado revas pri malproksimaj planedoj kaj pri sia propra ebleco iam, baldaŭ ilin viziti. Tute proksima, tute reala revo en rapidege vastiĝanta mondo, revo de homoj por kies plejparto tiu Novjarfesto iĝos la antaŭlasta. Kaj ankoraŭ unu arĝenta guteto – epigrafo de lasta ĉapitro pri asteroido “Zamenhov” – jes, ĝi ne estas stelo, sed tamen io el tia, stela mondo. Io eta, forfluganta, tuj malaperonta. Bonega epigrafo por finaĵo de libro, por kelkaj paĝoj al kiuj restis nur palaj, estingiĝantaj rememoroj. Kaj inter ili – foto de SAT-kongreso en Peterburgo, kun ĉiuj ĉefaj herooj, ridetantaj, tenantaj manojn unu de la alia. Kaj super ili – ora anĝelo de Petropavlovskaja fortikaĵo. Nur nun, pli bone poste ol neniam mi kaj, ŝajnas al mi, plejparto de legantoj komprenas ke ĝuste tiu momento el mezo de libro, peterburga kongreso, priskribita hele, sed modeste estis koro de ĉiu rakonto, estas plej alta punto, tago de “Somera solstico, de plena triumfo post kiu vojo gvidas reen, en obskuron” (T. Mann). Kaj certe ĝuste en tiu momento plej proksimis steloj, estis preskaŭ jungitaj. Per okuloj de Ŝlomo estis montrita unu el ili, vespera, granda, pendanta super kongresejo, tiom brila, ke radioj ĝiaj ŝajnis verdaj. Kaj poste ĝi paliĝadis, malaperadis, kaj finifine, malgrandiĝinta je asteroido ĝi forflugas – ĉu ien, ĉu ne por ĉiam?
Kortuŝa, fino, kiu tuj reanimigis mian unuan demandon, kiu de laegadkomenco turmentas min. Kial, diablo prenu, kial tia komenco?! Kial dum nelonga unua parto kun kvinopo de ĉefaj herooj okazas samtempe kaj senpaŭze ĉio, kion devus ŝategi averaĝa legant...spektanto de popularaj aventuraj krimaj filmoserioj! Mortigado, perfortigado, blasfemado, banditoj en virinaj felpaltoj, malpuraj ebriaj maristoj, amorumado en duonlumigita hotelĉambro...mankas nur heroo, per nudaj manoj mortiganta rabian elefant...urson – ĉio alia el tia serio ĉeestas. Kial? Ĉu por atingi atenton de la averaĝa neekzistanta leganto? Sed tio nur trompos lin, ĉar alia parto de romano ja estos tute alia, pensema, profunda, homeca. Mi konas unu homon, kiu ĉesis legadon post tia komenco kaj perdis alian parton, ĝuste tian, kian li volis tralegi, malfermante la romanon.
Post tia komenco mi timis la finon. Timis superfluan, troan priskribadon de torturoj kaj ekzekutoj, de malfeliĉo kaj senespero. Sed mia timo ne realiĝis. Nenio tia estas en romano. Estas parte montrataj torturoj nur de du la plej animfortaj herooj, aliaj restas ekstere, por ĉiu imagu mem. Tion mi estimas, forte estimas ĉar bone scias ke tiel nomataj “malpermesitaj temoj” – plenkoloraj detalaj priskriboj de suferego, doloro, plena perdo de homa aspekto kaj menso – bedaŭrinde ĉiam plaĉas al kritikistoj, malgraŭ ke ilia influo al leganto ĉiam estas negativa, malfortiga.
Romano konsistas el sep partoj, ĉiu enhavas apartajn ĉapitrojn pri ĉiu el kvin ĉefaj rolantoj, elpensitaj herooj, kies historioj kaj destinoj kunteksiĝas en unu historion, akceptante en ĝin aliajn heroojn, historiajn kaj elpensitajn. Estis interese por mi, ke ĉefaj herooj estas prezentitaj ne egale – ĉu laŭ intenco, aŭ sub influo de propra rilato al ĉiu el ili, aŭtoro montras ilin de diversaj vidpunktoj. Kiam Ŝlomo pensas – ni vidas liajn pensojn, humoron, revojn, timojn, ni konas lian animon. Kiam pensas Talis – ni vidas, ke li rigardas fenestron, sidas apud tablo, trinkas konjakon kaj lian animon ni povas nur diveni. Pri aspekto de Ŝlomo ni konas nur kelkajn trajtojn – pri kiuj li mem, pensante, rakontis al ni, kaj ankaŭ tiuj trajtoj estas pli naciaj ol liaj. Sed Talis ni preskaŭ vidas – kun lia svelteco kaj alteco, aminda rideto, ofte ruĝiĝantaj vangoj, kun ĉiuj specoj de lia vestaĵo, kaj civila, kaj milita, kun lia ĉiama kutimo amikeme meti manojn sur ŝultrojn de iu ajn, eĉ de malsimpatia fremda avinaĉo en komunloĝejo. Do Ŝlomo ni plejofte vidas per okuloj de mem Ŝlomo, Talis per okuloj de admiranta spektanto. Vasilij ja – per okuloj de spektanto mokete-bonkora. Samo okazas kun aliaj. Kiam Vera serioze enamiĝas, ni vidas per ies okuloj, ŝian viglecon, vivplenon, subitajn ridetojn kaj eksterordinaran laboremon. Kiam serioze enamiĝas Francine, ni el ŝiaj propraj pensoj scias, ke ŝi volas infanojn kaj belan dometon, kaj ĉiam vivi kun sia viro. Tiun neegalecon en prezentado de herooj mi ŝatas, ĝi kreas fidon al aŭtoro – kvazaŭ li rakontas tion, kion vere scias, kaj pri aliaj, duonkovritaj de li mem flankoj – silentas.
Devas mi ankaŭ iomete diri pri mondo de romano. Mi estas ruso, por mi tute sufiĉas vortojn Kremlo, Sivcev Vraĵek, Tverskaja por antaŭ miaj okuloj bunte kaj klare aperu Moskvo kun sia ĉiam oreca lumo, ĉiama bruo kaj sonoranta gaja antikveco. Por mi sufiĉas vortoj Neva kaj Petropavlovskaja fortikaĵo por vidi fride-brilan ĉielon de Peterburgo kun liaj mornaj kaj neforgeseble belegaj stratetoj. Sed, ŝajnas al mi, ke por homo, kiu ne vizitis Moskvon, Peterburgon, precipe al homo ne vizitinta Rusion ĝenerale, ne sufiĉos raraj priskriboj. Aspekto de tiatempa Rusio kaj de aliaj lokoj kaj landoj restos por li pala, same, kiam por mi ne aperis, kiel rememorindaj dekoracioj Francio, Hispanio, Vojo Nova. Sed oni diras, ke bona literatura mondo estas kreita ne nur el tio, kio videblas, sed ankaŭ el tio, kio aŭdeblas, tuŝeblas gustumeblas. Do, aparta kaj ege etosfaranta agrablaĵo de libro – estas manĝado, kiu ne nur ĉeestas por “alterigi” heroojn, sed ĉarme substrekas humoron, tempon, lokon. Varma porkaĵo kun terpomo kaj pruna brando – ĉe Vasilij, montranta ĝian familiecon, proksimecon al tero, al natura vivo, proksimeco, kiu fine savos lian vivon. Freŝaj fruktoj dum malsata vintro, por Vera, io nekutime bela kaj alloga, substrekanta ŝian nekutiman belecon kaj allogon. Kraba salato kun malvarma bovina lango en Moskvo – tiom moskveca. Kaj benjetoj kun sukera pudro apud Vasiljevskii – tiom peterburgecaj. Tio ludas gravan rolon en kolorigado de priskribita mondo.
3.
“Multe ili, kompatindaj, parolis pri indulgemo dia – mi ne scias ja ĉu sufiĉos ĝi por ili. Sed homa kompreno – tion mi perfekte scias – ĉiam, por ĉiuj sufiĉos!' (T. Mann “Doktoro Faustus”)
Certe la unua kaj gravega valoro de romano estas ĝia historieco, esperanto-historieco. Ne priskribo de “Kruela epoko”, de granda tragedio, sed elkaptitaj el ĝi apartaj specifaj homaj destinoj, pecetoj de destinoj, mallaŭtaj voĉoj, zorgeme ĝisportitaj per aŭtoro forme de rakontoj, dokumentoj, fotoj.
Mi povus supozi, ke valoreco de historia romano estas ne nur en ĝia rolo rakonti, klarigi kaj iomete analizi tion, kio estis. De frua infaneco oni sugestas al ni – historio gravas, ne eblas vivi sen kompreno de historio. Vane oni tion faras. Historio por homo ja estas aro da ombroj, kiuj staras malantaŭ dorso, staras por siatempe malpermesi al li fari paŝon reen, fuŝan paŝon for de elektita vojo. Sed por senti tiujn ombrojn, starantajn antaŭ si, homo mem devas stari. Kaj por elekti ombrojn kies ĉeesto helpos ne misvojiĝi, homo devas havi vojon. Do sincera bezono je historio estas ne de infaneca devo, sed rezulto de iu pli malpli matura elekto. Jen pro tio specife gravas esperanta historieco de romano, feliĉaj horoj kaj torturoj, misfaroj kaj heroaĵoj de samideanoj, de homoj kun kiuj ni ja estas tenere ligitaj, ĉar de tiaj helaj kaj mornaj tempoj, tra militoj kaj sociaj ŝanĝoj ĝis nun kaj ĉiam faras la komunan aferon.
Realaj priskribindaj personoj multas. Kiom granda ne estus romano, aŭtoro ne povus doni al ĉiuj el dekoj da herooj la ĉefan rolon, la taŭgan kvanton de paĝoj. Do aperas malfacilega problemo – pentri sangoplenan memorindan imagon per du-tri strekoj. Nikolao Nekrasov – poeto, al kies mistrafo en traduko de Onegin montras unu el ĉefrolantinoj – sola mistrafeto kiu montras samtempe meĥanikecon de lia traduko kaj senkapablon kompreni verajn tenerajn kaŝitajn sub ĉiutagaj vortoj sentojn de alia homo; sama Nekrasov estas unua homo en la teksto, kies besta timo estas montrata al leganto. Pretas imago. Alia ekzemplo – malfermita, romantika Ŝnejko, kiu korespondas kun Ciolkovskij, revas pri kosmo, kaj dum Novjara nokto al sia ebrieta kompanio rakontadas sciencaj informoj pri steloj, miksante ilin kun legendoj pri nomoj de konstelacioj. Kaj fine kun fermitaj okuloj pasie elpensas gastemajn grandokulajn venusanojn. Farita, estas imago. Multaj kaj multaj destinoj estas reviviĝantaj sur paĝoj.
Sed ĉiam historieco metas sur ŝultrojn de aŭtoro pezan respondecon. Ne nur pri rakontado de Vero – Vero ja estas aĵo efemera, sed ankaŭ respondecon antaŭ siaj herooj. Aŭtoro de fikciaĵo rajtas per ajna maniero torturi aŭ feliĉigi, kondamni aŭ liberigi elpensitan sian heroon, sed kiam temas pri heroo ne elpensita, pri vere vivinta homo kies sorto jam estas plenverkita, neŝanĝebla, tie aŭtoro havas duoblan kaj pli profundan respondecon. Pli profundan ĉar nun temas ne pri vivo, sed pri senmorteco, eterno de tiu tute reala homo. Kaj duoblan, ĉar tiu senmorteco havas du diversajn flankojn. Unua – arta, literatura senmorteco, kie temas pri heroo, ne vera homo, tia, kie aŭtoro prenas al si dian rajton pardoni aŭ kondamni animon, sendi ĝin al infero, aŭ savi. Dua kaj certe pli grava flanko de respondeco estas homa memoro, ne religia aŭ literatura, sed tute reala senmorteco. En memoro de leganto homo restos ĝuste tia, kia li estis pentrita de aŭtoro. Kaj ju pli multe da legantojn havas iu aparta libro, ju pli rare tiu reala persono aperas en aliaj libroj – ĉu historiaj aŭ fikciaj – des pli fortan influon al homa memoro havas per unu libro kreita imago. Kelkkaŭze ĝi povas plene formi tiun homan memoron - unusolan sendiskute ekzistantan senmorton. Kaj nun mi volus reveni al “Drezen kaj Drezen”. Pri dua flanko de respondeco mi tute trankvilas, monumento estis kreita, kaj sendube ĝi estas neforgesebla, kaj sendube, ĝi estas, jes terura kaj trista, sed tamen estiminda. Pri unua flanko... (kiel romantikulo mi povas konfesi, ke ĝi gravas por mi, mi ĝin atendis) pri mole-homeca sentimenta parto pri pardono aŭ kondamno... Aŭtoran elekton mi, bedaŭrinde, ne komprenis, ne kaptis.
Anna Striganova
Mi stelojn jungis al revado | Publikigita ĉe La Movado 2017年5 |
Toshihiko Ito
Mi stelojn jungis al revado de Mikael Bronŝtejn | Januaro 2021 |