|
Nigra magio
|
|
Ne magio sed mistifiko |  |
Nigra magio estas stranga libro. Unue, Flandra Esperanto-Ligo mistifikas aĉetuntojn, prezentante siajn eldonaĵojn sub la, por ni ĉiuj jam sankta, marko "Stafeto". Aldone, interna kovrilpaĝo disigas la kunaŭtorojn per la indiko: "lingve reverkita de Christian Declerck laŭ la originalo de Derk Dorval". Mi do dispriskribos iliajn rolojn.
Ni komencu per Dorvalo. Decidinte verki krimromanon kie ĉefrolu policisto Ksavero Kant (samkiel en du romanoj pli frue aperintaj), li elektis tro klasikan, nun eksmodan modelon: tiun, kiun plej famigis kaj disvastigis Agatha Christie. Unuapaĝa listo de personoj, unuaĉapitra poprezento de ili, duaĉapitra murdo (aŭ similaĵo), serĉado de spuroj kaj kulpuntoj ĝis la praantaŭlasta, solvo en la antaŭlasta, kaj feliĉa fino kaj adiaŭo en deserta ĉapitreto. En Nigra magio mi trovis la intrigon tro neverŝajna, nelaste ĉar tute mankas tempindikoj. Cetere, kiom koncernas ĉion nigra magio?
Bedaŭrinde s-ro Deklerko, kiu devintus roli kiel ne pli ol lingva revizianto, deziris vesti senpretendan krimromanon per lingvaĵo, kiu al tiuspeca verko tute fremdas. Surkovrile li ne hontas aserti, ke ĝi "stile kaj lingve soras". Tiucele li salate kaj senkriterie eltiris kelkajn modaĵojn el lastatempaj neologismaj glosar(et)oj kaj miksis ilin kun la tradiciaj formoj: pre apud antaŭ, men apud malpli, erst apud ne pli frue ol, mido apud tagmezo...
Krome, apud uzeblaj parolaj frazoj kaj esprimoj ("ligi kaj logi", "rapidrapida", "desupri", "baldegaŭ") li enkondukas bizarajn vortumojn, kiaj "malresti", "mi rajdis pneŭon lika", "tieleske 'stis", kaj amason da -intis tra la tuta libro, kiam sufiĉus -is. Fine, li montriĝas esti unu el tiuj, kiuj aldonas al la franca o-finaĵon kaj nomas tion plena Esperanta vortaro: aŭtopsio, minuskula, arida, insinuo... kie taŭgus nekropsio, liliputa, teda, sugesto... Ĝenas precipe la francisma uzo de vortoj: terori (hororigi), averti (voki), freŝe (friske), inhali (enspiri), vehiklo (veturilo), afekcio (tenero, amo), rezervita (silentema)..., kio evidentigas supraĵan scion de nia literatura lingvo, se ne ankaŭ de la konversacia.
La tragedion de ĉi tiu krimromano mi resumas per la vortoj: Deklerko murdis Dorvalon. Se vi tamen volas aĉeti la kadavron, ne forgesu, ke malsufiĉas PIV kun Suplemento...
Georgo Kamaĉo
Nigra magio |
Okazis murdo en "La Picearo", malnova domego de la familio Kramers, tuta mikspoto da ekcentrikuloj kaj duonfrenezuloj. Ŝol kaj Kant devas eltrovi la murdinton antaŭ ol tiu ankoraŭfoje murdas. Ekstra problemo por Kant estas tio, ke li ĵus renkontis tre belan, afablan junulinon, kun kiu li enamiĝis, kaj kiu ŝajne havas ian eksterordinaran intereson kaj scion pri la okazaĵoj de la kazo.
En Kazinski, tre ĝenis amaso de miselpensitaj neologismoj. Malgraŭ la sinlaŭdo sur la dorsa kovrilo, ankaŭ Nigra magio enhavas tiajn neologismojn, sed almenaŭ ne tiel diluve (kvankam troviĝas ankaŭ ĉi tie tiu abomeninda men). Por ne paroli pri neologismoj, la vortprovizo de "Dorval" / Declerck estas sufiĉe vasta, kaj mi ankaŭ povas rekomendi, ke la nesperta leganto havu kun si bonan vortaron. La stilo estas bona, flua, vigla kaj viveca, kaj la pli sperta leganto ne volos demeti la libron antaŭ ol fini ĝin.
Esperanto rolas nur unu fojon en la romano, cetere ne tro grave (pere de la lingvo Kant trovis solvon de iu flanka problemo, sed ne de la murdo mem).
Ĉi tiu verko estas parto de la nova "Stafeto"-serio de FLE. Antaŭ 30 jaroj la nomo "Stafeto" promesis gravan literaturon. La hodiaŭaj stafetaĵoj ja neniel estas gravaj, sed almenaŭ la verkoj de "Dorval" meritas legadon pro siaj populareco kaj facileco. Mi nun atendas la kvaran kaj finan romanon en la serio, La murdo de Hurd Hadda.
Don Harlow
Kripliga manio |  |
La kvar krimromanoj de Dorval pri inspektoro Ksavero Kant prezentas misteron, krom tiuj nestantaj en la intrigoj. Misteras la diferencoj inter la kvaropo, misteras ankaŭ la aperigoj. Du el ili, Jaĥto veturas for... kaj veturigas la morton kaj Urd Hadda murdita!, estas verkitaj en normala, plaĉa lingvaĵo, kaj ili aperis unua kaj kvara en la vico. Kazinski venas tro malfrue aperis dua, en lingva formo mistraktita fare de Christian Declerck, pri kiu poste Dorval (Frans van Dooren) esprimis egan malkontenton *). Malgraŭ tio aperis kiel tria en la serio Nigra magio - kronologie tamen la unua - en lingva formo egale fuŝita de Declerck. Mistere, vere mistere. Ĉu do tiu eldonejo tute fajfas pri aŭtoraj rajtoj? Kredeble jes, temas ja pri esperantistoj.
Nigra magio diferencas de la ceteraj Dorvalaĵoj en plua maniero. La kutima stilo de Dorval estas tre efika, senbalasta, evento-pela. Li rakontas preskaŭ ĉion per dialogoj, kiuj traktas la krimkazon kaj malmulton alian. Priskriboj de medioj kaj personoj estas neoftaj kaj koncizaj. Sed pri Nigra magio eblas diri preskaŭ la malon, precipe kiom koncernas la unuan duonon de la verko. Jen efektive malmulto okazas, la murdenketado ŝajnas tre malefika kaj inerta, dum svarmas barokstilaj priskriboj, kiuj apenaŭ rilatas al la intrigo. Precipe la inspektoro Kant - kiu ĉi-libre estas juna kaj malsperta - faras nenion utilan, krom amindumi junulinon kies nomon li ekscias nur en la lasta paĝo de la libro. Ĉion trafan plenumas lia estro, la esplorjuĝisto Ŝol.
Nu, tamen, malgraŭ ĉio ja okazas murdo ĉe stranga domo, fantomoj kaj spiritoj distras la loĝantojn, kaj iele-trapele oni plenumas esploradon pri la krimo. En la fino de la verko, tiu esplorado eĉ komencas ion rezultigi, kaj mi pli rekonas la stilon kaj manieron teksi intrigon el la ceteraj romanoj de Dorval. Tamen la intrigo ĉi-foje estas iom malpli lerte farita kaj enhavas pli da malkongruaĵoj ol kutime.
La interhomaj rilatoj kaj la sociaj cirkonstancoj ĉe Dorval ofte impresas iel malmoderne, kaj tio precipe validas pri Nigra magio, kiu eble okazas komence de la kvindekaj jaroj aŭ pli frue. Kvankam la priskriboj komence oftas, ili tamen ne estas tiel konkretaj, ke eblas distingi la epokon.
Interalie pro la jam menciita priskribemo, la stilo en la unua duono de la libro ne tre plaĉas al mi. "Liaj pensoj paŝtiĝis sur la malmultaj donitaĵoj pri kiuj li disponis. Por kontroli ilin, li komparis kaj provis kombini iujn deklarojn: li penis malkovri kontraŭdirojn. Kiel malpacienca ĉashundaro, ankoraŭ tenata rimene, sed vidanta la viglajn preparojn por la promeno, liaj pensoj sin lanĉis de unu fakto al alia." (p. 43) Post tiaj gurdaĵoj mi ŝatus malpacience urĝi la aŭtoron ĉesigi la vortlakson kaj diri pri kiuj donitaĵoj kaj faktoj efektive temas!
Mi jam menciis la fuŝitan lingvaĵon. Librodorse oni reklamas: "Kvankam 'Nigra Magio' kronologie situas do unua, ĝi stile kaj lingve soras samalte kiel la du aliaj, kvankam - tre kontraste kun 'Kazinski' - ĝi apenaŭ enhavas neologismojn." Mi ne scias ĉu Belgio havas leĝon kontraŭ falsa reklamado; se jes, FEL vivas danĝere.
La vero estas, ke neologismoj - eĉ Piĉismoj - svarmas en Nigra magio. Ample, erst, fulgea, graŭ, kludi, mava, men, mido, ovri, perpetua, pita, prea, ptero, staŭto, strui, vanui ktp. Plue, oni elfosis raraĵojn el la fundo de PIV: puntiliema, renonci, sabura, valga ktp. Troviĝas ankaŭ Piĉeske strangaj misderivaĵoj kiel elrektiĝi (= stariĝi). Plej ĝene estas, ke tiuj strangaj vortoj tute ne kongruas aŭ konvenas al la lokoj, kien oni trudis ilin, sed impresas kvazaŭ kravato sur hipio: "muŝo, kiu diligente purigis la kapon kaj la pterojn" (p. 19), "ŝi estis multe men dika ol Ksavero imagis" (p. 67).
Ankaŭ kie ĉiu vorto estas komprenebla, la frazoj fojfoje iĝas enigmaj. "Kaj ankaŭ vin, Berta, mi morgaŭ buterigos, (...) atendas cin frita parolado" (p. 26, la vortoj vin kaj cin celas la saman personon!), "Henrieta trudnestis sin kontraŭ la pliaĝan fratinon" (p. 28), "antaŭ dika semajno" (p. 55), "en la nigra noĉo de la nokto" (p. 74), "falis pafo" (p. 109), "ni ne rajdas sur la langoj"(p. 178) - kvazaŭ oni tradukus nacilingvajn idiomaĵojn laŭvorte. Cetere, Dorval ja verkis ankaŭ nacilingve, interalie radiodialogojn pri Ksavero Kant, do tute eblas ke tiuj enigmoj fontas en mistradukoj. Kvankam la verkintoj estas nederlandlingvaj, surprize ofte la esprimoj odoras france. Ekzemple, dufoje aperas "doni al si kalkulon pri" (p. 111, 200), kiu estus al mi absoluta volapukaĵo, se ne mia franca vortaro informus, ke "se rendre compte de" signifas ekkonscii, ekkompreni.
Eĉ kie ĉio klaras, la lingvaĵo ofte estas ridinde baroka: "Senvirta vento, velkiga kaj venĝa, vipis ŝiajn valgajn krurojn, ŝuajn surojn nudajn" (p. 91). "Pafi tiu bona soldato eĉ kanonon ne aŭdus, starante apud ĝi. Do, por bazi nin sur, restas nur la deklaro de Modesto Kramers" (p. 93).
Troviĝas ofta erara uzo de -us anstataŭ -os (aŭ pli precize estis -onta), kelkaj misaj akuzativoj, uzo de ricevi en senco akcepti, kaj ofta misuzo de ĝi kie konvenus tio - ekz. "Gerarda, vi devas resaniĝi... Mi volas ĝin!" (p. 87). Preferinde Christian Declerck devintus poluri la tekston por elsarki tiaĵojn, anstataŭ polui ĝin per sia kripliga manio.
Malgraŭ ĉiuj misoj, la fina parto de la verko ne estas malbona. Tamen mi rekomendus al legemulo relegi la du bonajn Dorvalaĵojn - Jaĥto veturas for... kaj veturigas la morton kaj Urd Hadda murdita! - prefere ol iĝi viktimo de Nigra magio.
Sten Johansson
Nigra magio |  n-ro 125 junio 1990 |
Laŭ sia kutima linio, Flandra Esperanto-Ligo proponas ankoraŭfoje belaspektan volumon, presitan sur bona papero kun kono pri la reguloj kaj devoj de ortodokse iteknika libro-arkitekturo.
Jen io laŭdinda. Ni ekzamenu do la aliajn apartaĵojn de tiu ĉi originala krimromano, verkita de Deck Dorval kaj reverkita de Chris Declerck, la zorganto - se mi bone komprenis - de la eldonserio Stafeto.
Legantoj certe memoras ke antaŭ multaj jaroj, nome en 1983, Deck Dorval "debutigis" en sia romano Jahto veturas for... kaj veturigas la morton inspektoron Kant, lertan, ageman, devoaman rolulon: la perfekta heroo de tiuspeca kliŝeco. Post kelkaj jaroj, en Kazinski venas tro malfrue, Kant ree prezentiĝas al siaj admirantoj, kun taŭga rangaltiĝo: ĉefinspektoro. Eble pro tiu ĉi promocio, eble por substreki la maturiĝon de la protagonisto, al la aŭtoroj ŝajnis oportune farĉi la romanon per amaso da egologismoj, en la (erara) konvinko, ke tia lingvaĵo altigos la nivelon de romano, platigita de plej banala intrigo.
Supozeble, la pia intenco ne trafis sian celon, ĉar la postan jaron Kant revenas al sia publiko en... "antaŭmilita" versio, nome kiel tute juna detektivo, kaj (konsekvence?) la lingvo revenas al pli-malpli "normala" esperanto: ĉi foje la senutilaj novaĵoj aperas almenaŭ malpli dense (kvankam enestas la romanon multe pli da ili ol indikite en la glosaro). Misteroj de la serioj! Temas ja pri la nun konsiderata libro, Nigra magio, jes la tria laŭ vico, sed en realo la unua de pormomente kvaropa serio.
En la nuna etapo de sia detektiva vivo la estonta inspektoro, eĉ ĉefinspektoro, Kant, estas simpatia junulo, ne terure brila kaj multe pli fervora en sana admiro al ĉarmaj knabinoj ol en sia polica devo. Ne juĝu lin tro severe, tamen: eble la konturigo de lia ankoraŭ naiva figuro kaj de lia freŝa amo estas la plej sukcesa parto de la romano, kvankam evidente la aŭtoroj volis prefere enfokusigi la supernormajn kapablojn de "klarvidantino", pri kiu ĝis la fino oni ne devas scii, ĉu temas pri lerta trompistino aŭ pri escepte dotita bonfarulino.
La intrigo fluas glate kaj plate, neverŝajnaĵoj estas preskaŭ devigaj en ĉi tiu "fervojstila" ĝenro, do ili ne tro ĝenas. Entute, malstreĉiga intrigo, kiun mi legis pli volonte ol la antaŭan "Kazinski", ankaŭ, kiel mi jam aludis, pro la pli taŭga lingvaĵo. Nu, estas interesa tiu ĉi kunlaboro, laŭ kiu unu el la aŭtoroj, s-ro Dorval, verkas la romanon kaj la dua, s-ro Declerck, komplete reverkas ĝin laŭ sia propra lingva sentemo, stilo kaj decido. Modela ekzemplo de modesteco far Deck Dorval! Bedaŭrinde, mi forte dubas ĉu lingva eksperimentado povas taŭgi, kaj do utili, en cetere tute konvenciaj krimromanoj: la intrigo estas farita por luli la cerbon, kaj abruptaj skuoj pro lingvaj strangaĵoj nur ĝenas. Por iom parafrazi la Biblion, ni diru ke ne nur estas tempo, sed ankaŭ estas loko por diversaj, eĉ kontraŭstaraj agoj: miksi la lokojn estas eraro.
Ankaŭ en Nigra magio do estas kelkaj malglataĵoj: ekzemple, jam en la rolula prezento, oni legas ke Berta estas "juna servistino ĉe la Kramers". Tiu ĉi maniero indiki familion estas nacilingva kalkeo ne uzinda en esperanto, tiom pli ke la nomo, ĉi tie, ne permesas kompreni aludon al pluralo. Aliloke, la reverkinto puŝis la deziron esti originala al netaŭgaj formoj, ĉu stilaj: Kant firme decidintis... (kial ne simple "decidis"?) Li deziris sukcesi kaj li sukcesus. (p. 43), ĉu leksikaj: malfrua muŝo, kiu diligente purigis la kapon kaj la pterojn... (p. 19) Temis evidente pri tre klera muŝo, kiu ne povis toleri la vulgaran nomon de "flugiloj" por siaj estimindaj pteroj!
Ŝajnas evidente ke s-ro Declerck deziras levi la nivelon de la libroserio de FEL pli alten, ol ĝi nun estas. Justa kaj aprobinda emo, sed por tion atingi oni devas agi surbaze de pli klara kulturpolitiko. Tiom longe kiom la titoloj en la libroserio estos similaj al la nunaj, liaj klopodoj restos nur nobla aspiro. Estas fakte dolore vidi la tradician simbolon de Stafeto uzata por serio, kie la nura titolo inda je la antaŭa famo estas la numero 4, Beletro, sed ne el katedro (pli frue, Eseoj I) de Waringhien.
Henriette Beaupaul
Debuto nur nun |  1989: 4-5 (1807-8) |
La Picearo estas bieno de ekstravagancaj gefratoj, po du viroj kaj inoj. Kun ili loĝas morte malsana junulino, du strangaj servistoj kaj bestia hundo. Misteraj aferoj ekokazas. Ŝajne fantomoj disvagas tra la domo kaj murdas la mastrinon. Estas kompreneble multaj suspektatoj, ne nur la domanoj sed ankaŭ aliaj, ekz. klarvidantino, kiu entrudiĝis en la domon por "flegi" la malsanulinon kaj havas sufiĉe dubindan pasintecon. Miksiĝas en la ludon ankaŭ amo, vera kaj pro monavido aktorata. Entute sufiĉe da kaĉo por cerbumigi Ksaveron Kant kaj la leganton.
La libro ne valoras kiel romano tiom kiom stile. Ŝajne ĉi-foje Declerck feliĉe ne tro tuŝis-fuŝis la manuskripton de Dorval.