Eŭlalia

En la Proverbaro de Zamenhof devus troviĝi la jena aforismo: "Sencon de Lorjak atendu nur naivulo." Ĉi tiu romano pravigas tiun estuntan proverbon. Tamen, manko de senco ne necesas implici mankon de plezuro.

La romano traktas kelkajn semajnojn el la vivo de Eŭlalia, bonintenca laboristino, kiu loĝas kun franca familio tute ordinara -- avino, kiu estas konstante ebria; kaj duonfratino, kiu ests amoristino. Pro serio da akcidentoj, Eŭlalian rimarkas grava registara funkciulo, kies propra pasinteco enhavas gravajn sekretojn. Baldaŭ evidentiĝas, ke Eŭlalia ne estas ĝuste la persono, kiun ŝi supozas -- cetere, ke pluraj aliaj personoj ja estas ... nu, aliaj. Kelkaj mortigoj kaj murdoj ankaŭ konfuzas la spuron (unu mordon faras okmonata bebo -- pere de revolvero; la kovrilo ne mensogas!). Finfine, ĉiu trovas sian feliĉon -- kompreneble, krom tiuj, kiuj mortis.

Mi ne konsentas kun ĉiu vortelekto de Lorjak (kaj pri tio vidu lian averton sur paĝo 6). Sed li ja havas brilan kapablon pri sintaksoturnoj; kaj li proponas kelkajn originalajn ideojn interne de la romano. Ekzemple, li kreas tute modernan uzon de la malnovmoda koncepto "infano-ŝtelita-de-ciganoj", kaj mi opinias, ke lia metodo venĝi sin kontraŭ malamiko (paĝoj 160-161) vere estas tro danĝera por prezento al la ĝenerala publiko.

La libron mi povas rekomendi al ĉiu kapabla leganto de Esperanto, kiu serĉas kelkhoran distriĝon.

Don Harlow

Per Eŭlalia, la sesa verko de Lorjak, ni enpaŝas en vere absurdan farson. En rapida kaj akcelata ritmo li rakontas pri murdoj, ĉantaĝoj, homraboj, strikado, prostituado, koruptado, bokala bebo, alkoholula avino, kosmonaŭta klasbatalanto, fabrika laboro en plena mallumo, legado de pensoj per encefalogramo, duonjara telefonvoko al Japanio kaj milmilo da aliaj frenezaĵoj. Evidente ne temas pri realismo, tamen la aŭtoro havas rimarkindan talenton glutigi al ni ĉion ajn. La esenca fadeno de ĉi bunta historio konsistas el mistero pri la deveno kaj familiaj rilatoj de Eŭlalia, la protagonistino. Kiam finfine la mistero estas solvita, ni sidas meze de kaĉo el torditaj parenc-rilatoj, kie neniu estas tiu, kiu li ŝajnis esti. Super ĉio ŝvebas gaje absurdisma etoso, dank' al kiu oni akceptas eĉ normale malagrablan kliŝon, kiel infanŝtelaj ciganoj. Certan rolon en la rakonto ludas klasbatalo kaj sociaj diferencoj inter riĉuloj kaj malriĉuloj, regantoj kaj regatoj. Tiujn oni tamen solvas ne per revolucio, sed per pli tradicie fabela metodo: finfine la anseristino montriĝas transvestita reĝidino, la rano transformiĝas en princon, kaj la reĝo disdonas senkostan panon al la popolo. Se paroli metafore.

Estus interese scii, al kia presejo HEA en 1984 konfidis la fabrikadon de ĉi libro. Supozeble temis pri iu partia presejo, kutima je produktado de volumoj, kiujn neniu iam ajn provos malfermi. Kial tiu supozo? Nu, ĉar la libro estas tiel kretene presita kaj gluita, ke por atingi legi la tutajn liniojn, necesas obscene perforti ĝin, kaj eĉ tiam ĝi klopodas kaŝi siajn plej sekretajn literojn kun kvazaŭa ĉasteco ne tute atendebla ĉe Lorjakaĵo. Aŭ ĉu oni intence volis kaŝi la tekston, hontante pro tio ke oni taskis al disleksia krokodilo komposti ĝin? Se juĝi laŭ la ĉiupaĝe svarmantaj preseraroj, tio estus ebla hipotezo.

Mi ne kutimas plendi pri preseraroj, sed ĝuste al Lorjak ili fakte estas minaco, pro lia aparta lingvaĵo. Lia stilo vere estas unikaĵo. La vortostoko estas ampleksa, tamen temas pli multe pri raraj fakvortoj ol literaturaj neologismoj. Sed la ĉefa karakteriza trajto estas lia emo je nekutimaj, neatenditaj derivaĵoj, kunmetaĵoj kaj vortgrupoj. Legante lian tekston oni devas senĉese pensi, cerbumi, kaj tio necesigas atentan legadon. Tiam preseraroj povas fojfoje roli sabote. Se oni renkontas formojn kiel "sursuris" (p. 84) aŭ "relasado" (p. 107), malfacilas scii, ĉu temas pri preseraro aŭ Lorjakismo.

Malantaŭ la pseŭdonimo Lorjak troviĝis la franca filmisto kaj Esperanta movadulo Jacques-Louis Mahé (1912-1992). Kvankam la tono kaj la frazeologio havas leĝere francan nuancon, oni apenaŭ trovas kutimajn francismojn en lia teksto. Escepte videblas ia duobla pronomo, kiel "mi, mi ne limakas" - laŭ la franca modelo "moi, je...". Iufoje vorto ja uzatas pli laŭ franca kutimo ol Esperanta: "mi omaĝas la malfacilon de via tasko" (p. 141) - laŭ franca "rendre hommage à..." - aŭ "la sento (...) rekomfortigis kaj stimulis ŝin" (p. 13) - evidente laŭ la senco de "réconfort" (= konsolo, helpo kontraŭ aflikto), ja sufiĉe fora de la Esperanta komforto. Tio tamen estas raraĵoj kaj bagateloj. Kio vere oftas, superregas, tio estas la Lorjakismoj - unikaj, neaŭditaj kunmetaĵoj kaj formoj, kiuj povas esti aŭdacaj, sed ĉiam Esperantaj, pensitaj en Esperanto kaj deĉifrendaj en Esperanto. Ofte ili estas trafaj, amuzaj, kaj kaŭzas stimulon al la leganto. Iufoje ili estas iom tro torditaj, sed nur escepte liaj inventoj ŝajnas misaj aŭ fremdaj al Esperanto. Kaj eĉ pli ol la okulfrapaj esprimoj imponas tiuj, kiujn oni rimarkas nur je vere zorga ekzamenado de la teksto, ĉar ili aperas tiel naturaj. Lorjak havis veran talenton utiligi la rimedojn de Esperanto, kaj se li fojfoje trouzis ilin, tio estas pardoninda.

Eŭlalia estas legaĵo distra, tamen ĝi distras ne en senco ripoziga, sed prefere aktiviga. Gravan mesaĝon ĝi ne portas, ĝia temo povas ŝajni banala kaj kliŝa, sed ĝia gaja frenezo kaj rapidritma absurdo igas ĝin sukcesa ekzemplo en ĝenro ne tre facile mastrebla.

Sten Johansson

Joachim Schulze

La nigreco
serĉas blankecon
por mortigi en ĝi helecon
kaj transformi ĝin je io griza
aŭ stria

B. Buriĉ

Jen vivis naivaj profanoj en la XIXa jc, kiuj ŝatis legi librojn de romantikistoj. – rikanas la aŭtoro de la antaŭparolo de Eŭlalia. La aŭtoro ne imagas ekziston de iu ajn moderna leganto, kiun libroherooj igus ridi aŭ plori. Se ne eblas vin kortuŝi, do amuziĝu legante mian parodion pri "iamaj sukcesaĵoj".

Sendube, la stilo klara k studita de Eŭlalia parodias la metodojn de la romantika literaturo.

Fantaziaj situacioj, kontrastaj karakteroj, socianeco de protagonistoj (popolo, burĝa elito, polico, pastro) vekas asociacion je la verkmaniero de V.Hugo. La centra heroino, Eŭlalia, estas la plej pozitiva k racia estulino el ĉiuj partoprenintoj de la fabela teksaĵo.

Kaj la fakto, ke noblaj genoj de elituloj prezervis ŝin de makuliĝo per la sterko, en kiu ŝi kreskis, ankaŭ elmontras trajtojn de la romantika literaturo. Sed kial ŝi estas nenatura k aperis el bokalo? Verŝajne, Lorjak ne kredas estiĝon de la natura bono, kiun reprezentas Eŭlalia. Vidu la karakterizon de aliaj pozitivaj protagonistoj: ilia moralo videble lamas. La laborista solidareco de Edmon Tenera estas ordinara masko sur la vizaĝo de populara famulo; geedzoj Brisuker kapablas lombardi la animon por kontentigo de siaj kapricoj; fabrikaj laboristinoj intervenas en la sorton de Eŭlalia nur kiam ŝin rimarkis ministro de 1' nacia produktado; polico zorgas pri interesoj de elito, sed ne de malriĉuloj k.t.p.

La negativaj personoj estas pli brilaj k konvinkaj. Lerta kanajlo Jules, fiaferisto Django, la prostituitinoj, parazitino Baba Moleskin – prezentas tiomgrade abomenan koncentraĵon de sociaj pekoj, ke mi ne dubas: la malo estas malica k reala. De kie aperis ĉi tiuj aĉuloj, karnigantaj la Malon?

– Tute ne gravas, – la verkisto respondas, – mi ne havas tempon por fosi la kialojn de la malo, sed hazarda kuglo sufiĉas ke ĝi malaperu. Sed ja necesas esti konsekvenca, montri sian rilaton al parodiata literaturo. Ĝuste por tio Lorjak bezonas rakonton pri laborista striko, agado de sindtkataj komitatanoj, en kies priskribo ni sentas la aŭtoran ironion.

Ni rememoru konatajn verkojn de Hugo. Ekz-e, Mizeruloj, Notres Dame de Paris. Ni vidas la plekton de du suĝet-linioj, kies interkruciĝo trafas konflikton inter demokratia reprezentanto k elitulo. La tendenco sugestita de la reala vivo, fantazie bildigita, starigita en la kulmino de verko, forte impresas leganton, ĉar li akre perceptas la personigitan ideon de Malo k Bono, spirite engaĝiĝas en la batalon. Ĝuste ĉi tie kuŝas ĝermo de humanismo, kiun Hugo semas en la animo de leganto.

Lorjak provas sekvi la saman skemon. En la unua suĝet-linio agas "demos" – Eŭlalia k ŝia rondo, en la dua – elituloj. Notindas, ke nur aĵoj (bokalo, medaliono) stimulas la protagonistojn.

– Jes, ekzistas la sociaj kontraŭdiroj en la burĝa mondo, – la aŭtoro diras, – sed ĉu ne glatigeblas ili per mono? Unu riĉulo helpos al la alia savi laboristojn de senlaboreco, rezulte satigos lupojn k lasos ŝafojn nemanĝitaj. Tia finalo ne hazardas en la romano. Ĝi klare komprenigas, ke ne laboremaj kapo k koro regas la mondon, sed aĵoj k mono. La noblaj ideoj de la romantikistoj ŝanĝas nenion: la homaj feliĉo aŭ malfeliĉo ne dependas de ili mem.

La vidmaniero de la romano igas nin pensi, ke Lorjak provas klini leganton al revizio de spiritaj valoroj de romantika periodo de la literaturo. La provo estas danĝera por la verkisto: ĝi ne progresigas la mensan evoluon. Ja ne eblas revizii historiajn eventojn kiuj inspiris verki "iamajn sukcesaĵojn". La aŭtoro nur povas plendi, ke la nuna burĝa realeco ne inspiras al sukcesaĵoj modernaj.

Do, estu ne senriproĉaj verkaĵoj de romantikistoj, sed homo restu eterne danka al ili, ĉar plorante k ridante pri aventuroj de iliaj herooj, la leganto partoprenas en nefalsita lukto por la Bono k Justeco, ekzistantaj en la reala vivo sendepende de la kredo de Lorjak pri ties ekzisto.

Larisa Ĉistova

Ĉu bugri skandale la ĵus legitan libron aŭ indulgi kompate tiun lorjakan "Mariagnes"? Aŭ simple recenzi? La lasta aperas plej simpla afero, ĉar multjarcenta kverko de La Vorto nun aspektas kiel fosto, kies pinton kronas lanterno. La torĉo lumĵetanta. Idealo por ajna vortumado. La sidantoj sub la lanterno bonege scias kiel oni skribu k taksu jam surpaperigitan vortumadon. Kun neripareble serioza mieno tiuj uloj predikas kaj fingrumas dirante jen la novelo, jen la rakonto, eposo, ŝtipa sciencfikciaĵo, jen porneceseja krimvortumado. Bedaŭrinde, – ili indignas – inter tiuj ĉi verkoj vi ne trovas la epokfaran libron, ne perdu tempon, ho, laikoj, adresu vin al klasikaĵoj. La moderna literaturo nur degeneras k eĉ proksimiĝi ne povas al nia kara idealo. Al la torĉo lumĵetanta, kiu ebligas klarvidi k verdikti: ekzemple, tiuj de Lorjak "Eŭlalia" k "Mariagnes", nu ... enuaĵo, nula libro. Laŭ nia klasifo ĝi apartenas al branĉo "romano", subbranĉo "pastiĉo" k folio "humorvortumo". Apartenis, ĉar ni jam delonge forsegis la tutan branĉon, ĝi ne estas perspektiva. La legaĵo temporaba. Kredu min.

Ankaŭ mi volonte kredas al tiuj seriozuloj, ĉar ankaŭ mi frekventis mezlernejon, kie oni sane predikis pri tiu sekigita arbo, per kiu oni faciligas la ... ne, ne la komprenon de iu-tiu vortumado, sed ĝian ĝustan lokon inter la vivo kaj idealo, inter la fakto k vivo. Do, tiu serĉado signifas recenzadon. Tiamaniere la homaro ŝparas gloron, ĉar pli ofte la aŭtoro gloriĝas nur post sia morto. Tute kongrue kun la jam senviva, sekigita mezurilo. Memkompreneble, la libroj menciitaj estas neniom epokfaraj. Ilia aŭtoro simple ne postrestos la vivon, nian tempon, kiu estas same komplika, kiel la ceteraj epokoj, sed la komplikaĵon ni akceptas iel aliel ol niaj prauloj. Nin ridigas tio, kion ili kredis la plej normala, eĉ ideala aŭ sankta.

Eĉ la aŭtoro mem kredas "Eŭlalia" esti "amasego da stultaĵoj", ĉar ankaŭ li vizitis mezlernejon, k estas hipnotita de la malnova mezurilo. Ofte dirante "banalaĵo" oni forgesas, ke ankaŭ per banalaĵo la artisto sin povas montri.

Nun oni ne bezonas la detale priskribitan aventuron ĉu aman aŭ senaman. Tiu frukto estas jam perfekte digestita k sufiĉas nur desegni, montri sufiĉe neglekte la elementon de tiu am-senam-aventuro. Ĝustemezure Lorjak faras tion ea "Eŭlalia", malpli en "Mariagnes". La lasta estas pli klasikforma – la libro estas vere bagatela. Des pli bagatelega "Eŭlalia". Bedaŭrinde en la klasika mezurilo mankas unu (minimuine) brila ero – humuro. Tute ne hazarde, la plej malklasikaj vortumoj iĝas ege popularaj. Ilin eĉ ne eblas klasifiki ĝuste. Ĉar la vera modelo de la vortumado estas ja ne kverko, ne ĝardeno prizorgita, sed tute sovaĝa herbejo por ĉies gustoj, ne nur por tiu de la seriozuloj.

Viktor Sapoĵnikov

Evidente, la aŭtoro de Eŭlalia ne pretendis multon skribante la romanon. La antaŭparolo rekte diras, ke ĉi libro estas "parodio de iamaj sukcesaĵoj" k celas amuzi. Do, tute ne necesas serĉi ĉi tie tion, kion ni fakte atendas de la granda literaturo. Jes, la homo bezonas amuzojn. Sed ĉu tio estas tasko de la nuna literaturo? Ekzistas ja televido, kino, diskotekoj ktp. Se la homo volas amuziĝi, li/ŝi prefere ŝaltu magnetofonon k ricevu porcion da plezuro, ekzemple, dum horeto. Ĉu estas racie serĉi amuzojn en multhora legado de iu romano? Por tiu celo mi konsilus verki kurtajn rakontojn.

Tamen ni rigardu, kiel la verkisto plenumis sian, verdire mizeran taskon. Mi legis la romanon dum kelkaj tagoj. Estis malfacilaj tagoj, ĉar estis vere malfacile ĝisrampi la finon. Ĉu amuzo?.. La verkinto de l' romano sendube volis parodii la malnovan aventuran k sentimentalan literaturon. Kiamaniere? Ĉu eble li uzis specialajn artifikojn por ridindigi la metodojn de Vallienne k similspecaj verkistoj, ĉu eble li kreis groteskajn figurojn? Ne, la tuta parodio konsistas en tio, ke la aŭtoro simple utiligis la metodon de tiuj, kiujn li parodiis. Nome, la amasigon de senbride fantaziaj eventoj k priskribadon de lukse senmakulaj bonuloj, terurnigraj malnobluloj k priplorindaj personoj, morale degenerintaj, sed ne tute perditaj. Li volis parodii, sed sukcesis nur kopii k imiti. Ĝuste tial la verko estas tiom enua.

Aleksandr Zagvazdin