|
Higieno de l' murdisto
|
|
Prifestinda koktelo |  |
Sinjoro Taŝ estas nobelpremiito pri literaturo kaj alvenis pro aĝo kaj malsano ĉe la fino de sia vivovojaĝo. Tio kaptis la atenton de la ĵurnalistaro. Li havas sekretarion, kiu aranĝas la rendevuojn kun ĵurnalistoj, kaj flegistinon, kiu ĉiutage lavas lin. Li ne aparte ŝatas tion:
„Imagu! Mi ŝimas en akvo, sola kaj nuda kiel vermo, humiligita, monstre graseca antaŭ tiu vestita kreitaĵo, kiu ĉiutage senvestigas min kun esprimo hipokrite profesia por kaŝi ke ŝi sukas en sian kalsoneton, se fakte ĉi hundinaĉo iun surmetas, kaj kiam ŝi reiras al la hospitalo, mi certas ke ŝi rakontas ĉiujn detalojn al siaj kamaradinoj - samspecaj aĉulinoj - kaj eĉ povas esti ke ili...” „Sinjoro Taŝ, mi petas!” respondas la tiumomente vizitanta ĵurnalisto al li.
Tre simple do ni povas skizi la karakterizajn trajtojn de la agantoj de la universo de Amélie Nothomb. La obeza verkisto, tiu perversa monstro, korpe kaj psike difektita, principama, kaj konsekvencema rilate al la propraj teorioj, unuflanke bele kontrastas kun la glataj, hipokritaj, indiferentemaj kaj kelkfoje stultaj ĵurnalistoj aliflanke. La sistemo de la kontraŭstaraj karakteroj pli-malpli evoluas laŭ klasikisma sistemo. Iusence ni diru, ke ekzistas ekvilibro pro tiu egalpezo, kvankam kompreneble unu verkisto egale pezas kiel pluraj ĵurnalistoj.
La figuroj do ne nepre kondukas vin al kulturpesimisma mondbildo. Cetere ili ne estas sufiĉe ellaboritaj por servi al tio. La eca profundeco, kiu tamen rimarkeblas, fontas en subkonscia alvoko de valoroj de la tradicia malnova belga nobelaro. Sed ankaŭ konscia uzado de figuroj de la franca literaturo kolorigas la animon de la rakonto. Amantoj de tiu koktelo sendube festos.
La romano mem havas solidan strukturon. Oni povas nur riproĉi, ke precize pro tiu emo de la aŭtorino serĉi certan ekvilibron por la tuta libro eble la komencaj paĝoj impresas iomete mekanikaj. Sed mi pardonas tion al ŝi, ĉar temas pri debuta romano. Cetere la traduko estas tre ĝuinda kaj enhavas refreŝigajn interpretojn. Mi trovis unu eraron koncerne la akuzativon. Sed kio estas vere perfekta? Ĉu eble la murdoj en la romano? Multe da plezuro!
André Staes
Elektu kaj delektu! |  2000. №2 (64) |
Kvankam diamanton apenaŭ eblas poluri pli brila ol ĝi envere estas, mi tamen provu direkti almenaŭ parton el ties radioj al vi, ontaj legantoj de Higieno de l' murdisto. Ĝi estas la debuta verko de Amélie Nothomb, juna verkistino belga. Naskita en Japanujo, ŝi loĝis en pluraj landoj antaŭ ol setli en Bruselo, Belgio. Krom La Higieno ŝi verkis ankoraŭ ses romanojn, ĉiuj publicitaj, kaj estas plentempa verkistino.
“Kiam ĉiuj eksciis ke la giganta verkisto Pretekstat Taŝ mortos post maksimume du monatoj...” — jen la komenco de vojaĝo, same horora kiel amuza, laŭlonge de la psikaj manifestiĝoj de mortonto kaj lia interkomunikado kun la preso kiu sin ĵetas sur Gravelin, lian sekretarion, por elpeti permeson intervjui la nobel-premiitan aŭtoron.
Tiu ĉi estas ĉampiono, ne nur de verkistiko, sed krome prototipa feĉulo. La aŭtorino ŝarĝis lin per superpezo de malbonaj ecoj pri kiuj ŝia heroo rekte fieras. Jam la nura fakto, ke li komencas ĉiun interparolon kun sia sekretario per la vortoj: “Mi bedaŭras, kara Ernesto, sed mi ankoraŭ ne mortis”, ne aŭguras multon bonan.
Trafe resumas la teksto dors-flanke de la bindita romano: “Monstro de obezo kaj mizantropeco, li sin amuzas, kun cinika kruelo, forigi la ĵurnalistojn kiuj venis intervjui lin. La unuaj kvar fuĝas, terurite. La kvina, Nina, sukcesas regi lin kaj malkovri lian sekreton.”
La unuaj intervjuoj konsistigas intelektan lukton inter la “obezulo” kaj la ĵurnalistoj, kies eltenivo similas al la kapablo de plumo teni cent kilogramojn levitaj.
Unu post la aliaj ili ricevas similan trakton de sia amuziĝema regalanto; unu post la alia ili paŝas preskaŭ senhezite en la kaptilon de lia ekstravaganco. Post sia humiliĝo, la viktimo iras en transstratan trinkejon aŭskulti magnetofonan registraĵon kune kun siaj kolegoj kiuj konsolas la kompatindulon per ne tre kolegaj rimarkigoj kaj konstatoj; maldolĉa pilolo post heroa provo komunikiĝi kun la diabla aŭtoro.
Nina, pri kiu jam iris la diro, impresas ŝekspireske lerta ĵongli per vortoj kaj ŝia inĝenio similas tiun de Beatrica en ties Multe da bruo pro nenio. Ŝi replikas, eĉ ripostas per municio simile trafa kaj laŭgrade subiga.
Ŝi sukcese puŝas lin konfesi sian sekreton, kio havas sekvon similan al fosto-puŝo tra la koron de vampiro.
Tiom pri la enhavo kies strukturo estas blindige simpla.
Per ampleksa uzo de “—” kiu indikas, ke iu ion diras, la aŭtorino taskis al siaj legantoj daŭre konscii kiu estas responsa pri la koncerna diro. Tio ne konfuzas, sed, male, igas la tuton pli viva kaj streĉa. Tiel, la interparoloj jen trotas jen galopas kaj oni devas firme teni la selon.
La ĵurnalistoj, kiujn Nina decide rifuzas nomi kolegoj, aperas anonimaj kvazaŭ por akcenti ilian solecon kaj sensignifecon antaŭ “gravulo kaj grandegulo”. Tamen, soleca estas ankaŭ la tute malsimpatia maljunulo. Jam ekde sia sesdeka jaro li terure enuas kaj, per sia konduto kiun stampas interalie senkondiĉa sincereco, obsede klopodas resti juna kaj virga. La lasta strebo estas en liaj cirkonstancoj facile realigebla, la unua, evidente, ne troviĝas en lia influ-sfero.
Tragike estas konstati kiel facile interparolo, kiu komenciĝis relative normale, povas ene de sekundero gvidi de ĝentileco kiel ajn supraĵa al sparkoj de antipatio, de konflikto kaj de bruska disiĝo. Fido ĉekape, veneno voste; kiel eblas optimisme rilati al la kunhomoj se tia necerteco onin hantas?
Ankaŭ Nina, kiel ajn impone ŝi rolas, ne estas senrezerve simpatia. Tamen, eble nur tiel eblas transvivi la konfrontiĝon kun homo kia li. Finfine temas pri tio, kies forto estos pli persista: ĉu ŝi restos dama aŭ fariĝos besto kiel ŝia kontraŭulo. Venki aŭ esti venkita — jen la demando. Ja unu venkas, sed ĝuste kiu...?
Higieno de l' murdisto estas unika; ion similan vi neniam legis, nek iam ajn renkontos el alies plumo. Ĝia enhavo estas jen terura, jen invitas al rid-eksplodoj, ĉar la rolulojn oni vidas kvazaŭ en misformiga spegulo. Tio ĉi ebligas elekti kiel oni volas konsideri la enhavon, ĉu kiel ion seriozan, kiel morale subnivelan aŭ simple kiel ion senlime amuzan.
Elektu kaj delektu!
Antônio de Ruijter
Novaj libroj — Higieno de l' murdisto |  septembro-oktobro 1999 |
Higieno de l' murdisto [france: Hygiène de l'assassin] estas psikologia krimromano, speco de ludo inter kato kaj musoj, en kiu — trukfilmece — la kato venkas, ĝis finfine unu el la musoj sukcese inversigas la rolojn.
La 'kato' en la romano de Nothomb — juna aŭtoro, kies ĉi unua verko furoris en franclingvujo — estas okdekjarula Nobelpremiito pri literaturo, Pretekstat Taŝ; la 'musoj' estas ĵurnalistoj celantaj intervjui la eminentulon antaŭ lia baldaŭa morto. La kvar unuaj ĵurnalistoj retiriĝas por leki la vundojn en apuda drinkejo; nur la kvina, Nina, leginte ĉiujn romanojn de Taŝ, eltiras ne nur sekreton el la menso de la aŭtoro sed ankaŭ rimorson, finfine honton, pro krimo okazinta antaŭ 70 jaroj.
La romano konsistas el du partoj. La unua, kiam la venkotaj ĵurnalistoj dialogas kun Taŝ, estas karakterizata de aforisma cinikismo. Laŭ la Nobelpremiito, 'oni parolas pri armad-vetkuro, ni ankaŭ devas diri "literatur-vetkuro"… ĉiu popolo elmontras sian verkiston aŭ siajn verkistojn kiel kanonojn' (p. 44). Por Taŝ, kiu famas, ĉar neniu legis lin (p. 44), '[v]endi milionojn da ekzempleroj kaj esti nelegata, jen la kulmino de rafiniteco' (p. 45). Sed en la dua parto, kun Nina, sola posedanto de ŝlosilo al la menso de Taŝ, cinikismo kaj supereco cedas al memscio kaj humiligo. Ĉi tie komenciĝas la elnodiĝo de krimo sugestita en romano de Taŝ sed neniel esplorita ĉar, laŭ la eminentulo, homoj legas sen legi: 'Sam kiel ranhomoj, ili trairas la librojn sen akveron ricevi' (p. 46).
La traduko flue legiĝas malgraŭ kelkaj francismoj kaj malglataĵoj. Ekzemple: strangas — kaj pezas — kiel insulto 'speco de elementa instruistino' (p. 78; konjektite rekta traduko de franca espèce d'institutrice); grincas pluraj aliaj 'speco de'-insultoj. Knaras ankaŭ nekonsekvenca uzo de afikso -in: ĉu Nina estas 'sterkprifosistino' aŭ 'sterkprifosisto'? (ambaŭ p. 134; miaopinie laŭ principo de sufiĉo kaj neceso tro francas ripetataj -in-formoj — 'anserineto' (p. 110), 'kretenino' (p. 111), 'stultulin'' (p. 113), k.a.). 'Stultino' (p. 105) ŝajnas simpla preseraro.
Aliflanke salutindaj estas Esperanto-solvoj de diversaj traduk-problemoj: ekzemple 'Iru volapukujen!' (p. 84) aŭ proverbo 'Ne ŝovu nazon en fremdan vazon' (p. 53). Krome, kiu volas suke sakri aŭ inde insulti trovos ĝuon kaj inspiron inter la fortikaj kovriloj de Higieno de l' murdisto. Manpleno da ne-PIVaj vortoj estas glositaj je paĝo 151.
Entute rekomendinda libro kun temo freŝa kaj originala. Ĝi plaĉos al tiuj, kiuj aprezas intelektan satiron (aparte pri literatura 'merkato') kaj streĉan krim-romanon. Jen kombinaĵo, kiu meritas sian lokon en moderna Esperanta tradukita literaturo.
Paul Gubbins
Higieno de l' murdisto de Amélie Nothomb |  Septembro 2021 |
Higieno de l' murdisto (1992) estas ŝia unua romano. Ŝi sukcese vendiĝis, gajnis du literaturajn premiojn kaj estis adaptita al teatro, kino kaj eĉ al unu opero. Mi legis la bonan tradukon en esperanton de Armelle Le Quint kaj Jack Le Puil, kiun aperigis la pola eldonejo KLEKS.
La libro estas verkita iom simile al Sokrataj dialogoj. Okdekjara Nobelprimiito, kiu scias, ke li ne vivos pli ol du monatoj pro grava kancero intervjuiĝas de unuopaj ĵurnalistoj. Priskribita monstro de obezo kaj misantropeco, li cinike amuzas sin kun cinika kruelo forigi la ĵurnalistojn, kiuj venis intervjui lin; la kvar unuaj fuĝas terurite. La kvina Nina sukcesos regi lin kaj malkovri lian sekreton. La romano finiĝas kiel Ŝekspira dramo kaj meditigas la leganton pri vivo, edeno, morto, literaturo.
La libro interesis min. La stilo estas flua. La adverbigo de la prepozicioj: prie, proe, pore estas trafe utiligataj. Mi lernis kelkajn vortojn: aleksandro, flipo (kokteloj), groba (malĝentilega), pita (malgranda), turpa (malbela).
Multe plaĉis al mi la esprimo mi amas cin (kiam oni elbuŝigas la vortojn oni jam sensas sian langon eniri trans la dentoj en la buŝon de la amatino!).