|
Kontralte
|
|
LA TRIOPA MEM |  1955 |
"Mi estas tri" - per tiuj ĉi vortoj komenciĝas "Kontralte", la impona volumo de Marjorie Boulton. Ŝi estas tri: digna lektorino, en kiu kontakto ŝi uzas la vorton "digna" en memironia senco. La lektoreco signifas eksteran aspekton, nigran robon, konstantan problemon de sincera animo, kiu ne volonte ŝajnigas superecon rilate al siaj junaj fratinoj. (Legu la du poemojn el la parto "Trista tenereco", troveblajn en nia nuna numero.) Sed
Dume en koro, primitiva dramo
Okazas, ĉiam freŝa kaj terura;
Sub nigra robo brulas nun pro amo
Virino simpla en dezir' tortura.
La tria homo estas la poetino, kiu "per arta disciplino - observas ilin ambaŭ kaj komentas". Tio estas: komentas la lektorinon en la nigra robo kaj en la instruista pozo kaj provas komenti la "virinon simplan en dezir' tortura".
La esperantistaro ricevis kristdonace grandiozan libron. "Kontralte" ne estas nur rimprovoj kaj ludo arta, kiun riĉa talento kreis: ĝi estas multe pli ol tio: senrezerva, sincera eĉ sincerega vivo, konfesaro de animo, kies bezono estas liberigi sin de ĉio, kio estas brule maltrankviliga. El tiaj premisoj evoluis jam grandaj verkistoj de la mondliteraturo kaj la unua Esperanta volumo de Marjorie Boulton estas granda surprizo al tiuj, kiuj ne konjektis tuj jam ĉe la komenco de ŝia Esp-verkado, ke ŝi baldaŭ estos preta por granda faro, por verko, kiu en sia tuto estas unika kaj impona. Bona verkisto en Esperanto devas havi kapablon krei valorajn verkojn ankaŭ en nacia lingvo. Marjorie Boulton pruvis tion, verkinte diversajn, kun laŭdo kaj rekono akceptitajn librojn en la angla lingvo. Esperanto en ŝia anima vivo ricevas apartan signifon, pri kio ankaŭ la trafa "Antaŭparolo" de W. Auld atentigas:
"Tiu lingvo, kiun ni nomas kara, ĉar ĝi fariĝis la esprimilo de niaj plej intimaj kaj sanktaj aspiroj, iel liberigis ŝian emocion kaj ŝian personecon, tiel ke ŝi soris ( = svinge altiĝi kun eluzo de la aerfluoj. Rim. de subskr.) ĝis la plej alta pinto de la lirika atingo."
"Mi estas tri" diras do la aŭtorino, sed laŭ la atesto de "Kontralte" ŝi eraris en la kalkulado. Ŝi estas almenaŭ kvar, se ne multe pli: la kvara Marjorie Boulton, la larĝhorizonta sociano esprimas konsiderindan batalemon kaj malkontenton, kiam ŝi rigardas tra sia "Fenestro al la Mondo". Ni citu nur unu poemeton, kiu ne apartenas al ŝiaj grandiozaj, sed ĝi estas karakteriza en tiu ĉi kontakto:
Hipokriteco
"Homo ne vivas nur per pano"
diris komitatano riĉa;
"Nuntempaj homoj pensas tro
Pri ŝtata helpo kaj hero'
Fariĝas, ne per pan' sufiĉa,
Sed per nobleco."
Kaj infano
Plej kompatinda specimen'
Gestis malforte per la mano -
Mortpala knabo, rakitema;
Aŭdiĝis mortokrio ĝema:
"Homo ne vivas nur per pano,
Sed kiel vivas homo, sen?"
La plej harmonia parto de la nova poemaro estas tiu, kie la poetino povas komenti sin mem, en la ciklo "Trista Tenereco", kies belaj klaraj, esprime perfektaj 28 sonetoj sendube kaj en kontraŭstaro logos ĉiujn versamantojn, ĉu konservativajn, ĉu liberalajn. La resumo de la pedagogino, kiu parolas pri si mem kaj pri siaj disĉiploj kaj al ili, troviĝas en la lasta soneto:
Mi estas nur gvidisto sur deklivo
Kruta, kun ŝnuro kaj montbastono;
Ni kune supreniras, kune strebos;
La strebo daŭros dum la tuta vivo . . .Vere citinde belaj kaj velaj vortoj...
La dua ciklo "Unu virina koro" kaj precipe la tria "La Ora Branĉo" prezentas la "primitivan dramon" kaj ilia senrezerva kaj multflanka sincereco donas la plej unikan, kvankam eble konsternan aspekton de la libro. Skribante la vorton "konsterna" mi tute ne estas certa, ĉu mi kritikas per ĝi la poetinon aŭ la recenzanton, kiun kelkloke tute superondas tiuj ĉi sendube grandiozaj memkonfesoj. Dum la "Trista Tenereco" prezentas egalan agordon kaj harmonion, ĉi tie la poemoj kvazaŭ erupcias abunde, ofte elstare bele kiel ekzemple "La studentino" aŭ la citita "Sen radikoj", "Fraŭlino mi" ktp. ktp. ktp., sed ĝuste en tiuj cikloj oni renkontas alternon de aliaj verketoj, kies arta valoro iom nerve varias. Sed ion pripensindan kaj atentindan Marjorie Boulton ĉiam diras al ni, kaj tion ni danke konstatu. Granda ciklo en la ciklo mem estas la kunapartenantaj "Amaraj sonetoj", pri kies enhavo la recenzanto intence ne parolas: la sonetoj en sia tuto apartenas al la poentita artospeco, sed tiu ĉi sonetaro estas kvazaŭ konscia renovigo de la iama poezia modo. La kvara ciklo estas: "Bestoj kaj Sezonoj" kaj ĝi staras kvazaŭ ponto inter la antaŭa kaj sekva cikloj. Inter la poemoj oni trovas verajn perlojn, kiel ekz-e la poemeton "Sturnoj".
Trankvilaj arbprofiloj.
Subita flugo migra.
Dekoj da sturnoj.
El poplo. Turnoj.
Arbo ekflamis. Torĉo nigra,
Flagro de flugiloj.
La sekva ciklo, kiun ni jam menciis, prezentas socian batalemulon kaj la du lastaj "personojn", parte renkontitajn sur la verdaj Esperantokampoj. La rondelo post la "Rimportretoj" de Kalocsay fariĝis preskaŭ oficiala formo por pli malpli ŝercaj karakterizoj de niaj kolegoj kaj la rapida kaj impulsa sprito de la poetino kompreneble en tiu ĉi ludema formo brilas tre simpatie.
Antaŭ ses jaroj Marjorie Boulton ekstudis Esperanton. La ĝisnuna rezulto certe ne vekas pentemon en la koroj de tiuj, kiuj havis ian rolon en ŝia esperantistiĝo.
Kiel dirite: ni ricevis kristdonace grandiozan libron. Ni dankas la verkistinon kaj la eldoniston, kiu zorge atentis pri la ekstera apero de tiu ĉi valora novo.
Ferenc Szilágyi
Kontralte |  2/1 p. 35-40 |
Kiam Profesoro Waringhien proponis al mi recenzon de tiu ĉi verko, mi pensis: jen la kutima angla verkisto en Esperanto, aŭ pli bone en Basic-Esperanto, ĉar nia lingvo fariĝis lastatempe tia en beletro, pro la anglismoj per kiuj florumas ĝin niaj anglaj poetoj. Kaj mi malbonvole prenis mian Little Oxford Dictionary, ilon necesan nuntempe por legi Esperantan literaturan tekston...
Sed mi ne bezonis ĝin. Ebenaj, belsonaj versoj, ne hirtaj je konsonantoj, ne stumbligaj pro kunmetaĵoj, ne densaj je kunpremitaj konceptoj, kondukis min al konatiĝo kun anim-romano; ĉar pri romano temas, ne nur pri antologio de versaĵoj. En tiu romano, ĉefrolon ludas virino, ne plu tute juna sed ankoraŭ ne maljuna, kiu baraktas inter du personecoj; la devigata edukistino kaj la vera, varmsenta amantino. Tiu ĉi virino, jam suferinte en sia frua aĝo pro neklara peza dolor (vidu p. 37, la unuan el "Amaraj sonetoj", kiun tamen mi ne kuraĝas akcepti laŭlitere), vivas sola, verkas kaj direktas inan kolegion. Sed, kvankam ŝi tre amas sian laboron kaj siajn lernantinojn (ombro de patrineco estas en ŝia komprenemo, vidu en "Trista Tenereco" XVII, p. 25, kaj alie plurloke), ŝia vivo estas celoserĉado. Ŝi trovas ĝin malfacila, kelkmomente teda ("Plendeto pri malgravaĵoj", p. 98), kelkmomente malesperiga ("Preskribo" p. 82), plejofte doloriga, sed sub tiu ŝajna pesimismo ŝvelas tiom riĉa, tiom potenca vivdeziro, kaj ŝi estas esence konvinkita, ke vivi valoras la penojn ("Vivu!", p. 84, "Mia kredo", p.91). Tiu ĉi virino ankoraŭ ne tridekjara renkontas viron, la viron, kiu taŭgus por ŝi; kleran, al ŝi eble laŭ pozicio kaj menso superan, honestan kaj fizike tre plaĉan. Sed la viro jam estas ligita: li havas edzinon, filinon. Kaj en la centro de la verko densiĝas historio pri tiu ĉi neebla amo, en kiu la viro ŝajnas morale pli forta, kaj evitas al ŝi katastrofon, kompletan perdiĝon. Inter la du ĉefrolantoj restas ama-amika rilato spirita; la ribelanta karno estas en ŝi preskaŭ dresita, kiel aŝaŭmanta sovaĝa ĉevalo ("La karna ĉevalo" p. 148, "Dresado" p. 149), kaj ŝi povas per pli transkvilaj okuloj rigardi ĉirkaŭ si la mondon eterne burĝonantan; ŝi povas ("Personoj", p. 235-247) kulturi aliajn homrilatojn; ŝi renkontas ankaŭ movadon, kiu interesas ŝin, la movadon pri internacia lingvo, kiu tuj iĝas ŝia preferata esprimilo. Kaj ŝia vivo daŭras, spite la fajron, kiu ŝin eterne konsumas en la korvulkano.
Jen kion trovos en la libro la legantoj, kiuj ŝatas romanojn.
Sed tiuj, kiuj ŝatas poezion, pli multon trovos. Ili trovos poeton: kio ne estas oftaĵo en Esperantujo. Ni abundas je versfarantoj, ĉar ĉe ni, ŝajne, fariĝis sistemo la sindediĉo al io, pri kio oni fiaskis en ordinara vivo. Senvaloraj amatoraj svarmas ĉe ni; inter Esperantistoj veras, ho kiel veras, la proverbo "ĉe regno de blinduloj, regas unuokulaj". Mankas bonaj verkistoj, ni laŭdas la malbonajn; mankas bonaj vortaristoj, arĥitekturistoj publikigas vortarojn (eĉ ilustritajn...); kaj nia literaturo plenas je balasto, kiun ni alkutimiĝis aplaŭdi, ĉar fanatiko nin blindigas; ĉiu ajn skribaĵo estas bela por ni nur, ĉar ĝi estas en Esperanto.
Mi konfesas, ke ankaŭ pro tio mi malfermis kun kontraŭsento la libron de Marjorie Boulton, des pli post kiam mi legis la antaŭparolon de William Auld. Auld estas ja fidinda persono; sed estas, kiel mi diris, tiom facile entuziasmiĝi blinde, se temas pri Esperanto... Sed mi estis konkerita de l' unua paĝo, tuj. En la unua parto de la libro, M. Boulton kolektas siajn impresojn kiel profesorino, kaj vidas sian profesion de originala, pure virina vidpunkto; ĉar ankaŭ mi mem instruas al 14-16-jaraj knabinoj, mi trovis en ŝi fratinon pli junan, kaj kortuŝite legis la sonetojn, kiuj, per versoj ebenaj, facilaj, priskribas ŝiajn impresojn. Mi studis tiam la protreton de la aŭtorino: trankvila, okulvitra vizaĝo sur fono de trankvilaj libroj. Ĉio en ĝi parolas pri trankvileco: la milda rideto, la plektitaj haroj sur alta frunto, la severa vesto. Mi daŭrigis la legadon. Jen fajro, jen lafo, jen bolanta kaldrono. Ŝi ne plu estas kara instruistino, ĉarme priskribanta siajn spertojn: ŝi estas pasia, arda, plensenta virino. Ĉiujn gamojn ŝi sonorigas. Jen senteblas voĉoj de antikvaj poetoj, plej alte Catullus (p. 38, "Kiom mi amis vin kaj vin malamis", memoru: "Odi et amo. Quare id faciam fortasse requiras..."), kaj, neatendite, Vergilius (eĥoj en "La ora branĉo", p. 176), kaj Dante ("Ni sidis kune kaj tralegis libron...", p. 114), kaj, tre ofte, Petrarca. Mi ne scias, ĉu M. Boulton konas tiun ĉi italan poeton ĝisfunde: sed ŝia verkaro montras multajn similojn kun la stilo, la situacioj, eĉ la nebelaĵoj de la versoj de Petrarca. Tiel, fizika amo luktas kontraŭ spirita amo, devo kontraŭ aspiroj, karno kontraŭ animo, pro malpermesata idolo. Tiel, el tia baraktado naskiĝas dolor, kontraŭstaroj vole maldolĉaj; tiel, la aŭtorino amas sian suferon kaj volupte dronas en ĝi. Kaj ankoraŭ, voĉoj de naturo, aspektoj de lokoj kaj sezonoj estas kolorigilo de ŝia animstato, jen pro agordo, jen pro kontrasto. Kaj, tiel Petrarca, ŝi amas plaĉajn vort-ludojn, vort-kontraŭmetojn: ekz. p. 39, IV, "mi fidis nur je vi, kaj mi vin timis"; p. 108, "arde reardaj en reflama flamo"; p.137, "mia kara, ne mia- sufiĉe sufiĉas"; p. 169, "dolĉe amara" (kio estas plej pure Petraraca). Same kiel ĉe Petrarca, dum ŝia poezio ŝvebas alte, flugiloj mankas neatendite, kaj en serion de belegaj versoj jen falas obtuza, plata esprimo (p. 128, "ne perdu nun okulon aŭ orelon", tro madrigala; p. 139, "kiel min skuas tiel faradize", se ne temas pri preseraro anst. "paradize"; p. 147, "spino, skapolo kaj klaviklo"; k.t.p.).
Ankaŭ Ovidius traaperas el ŝiaj versoj. Kelkaj tonoj de "Tristia"; ia troa facileco al versigado de rezonaĵoj: por f-ino M. Boulton, kiel por Ovidius, "quidquid temptabam scribere versus erat" ("kaj kion ajn mi skribis, estis verso"). Tio estas eble la nura serioza makulo en la verko de nia aŭtorino: ŝi estus devinta pli kuraĝe elekti, kaj forigi, el kelkaj tro longaj poemoj, manplenetojn da versoj, kiuj nenion aldonas al beleco aŭ emocio: ŝi kelkfoje pekas pro insisto ("Perdita", p. 121; "La ora branĉo" mem, p. 171, kaj kelkaj sonetoj el "Trista tenereco"). La plej mallongaj poemoj estas la plej belaj, ĉar kiel belaj juveloj, kelkaj konceptoj ne bezonas pezan enkadrigon: vidu la trafajn, poluritajn gravurojn de "Bestoj kaj sezonoj".
Sed plej elstaraj karakterizoj de nia poetino estas ĉefe du: kuraĝa alfronto de novaj temoj, kuraĝa alfronto de novaj formoj. Tiel, vi vidas en "Retro", p. 59, la reenvolvaĵon de homa persono; kaj, en la belega "Infanoj nenaskotaj" p. 43 (laŭ mi, paragonebla al ĉefverkoj de ĉiutempa kaj ĉiulanda poemaro), la pensojn de sola virino; kaj, en "La floroj de pardono", p. 164, aŭdacan karesadon de viraj formoj: ĉi-rilate, kvankam M. Boulton parolas tre malfermate pri seksaj aferoj, nur malofte oni rifuzus versojn tro klarajn (kiel "la ombra, strikta pordo de la vivo", p. 61: temas pri ŝia patrino!; "kaj mia brulo besta en ingveno", p. 115; "diru, ke nun utero - fluas per sang' amara", p. 47; kaj aliajn).
Rilate al formoj, kvankam por ŝi rimoj kaj ritma metriko ne havas sekretojn, dank' al ŝia perfekta estreco super la lingvo, ĝis ĝuo kaj ĝojo de kromrimoj kiel en "Plendeto pri malgravaĵoj", ŝi enkondukas plej feliĉe liberajn versojn, kiujn asonancoj aŭ ritmaj eĥoj tamen kunligas kaj revokas, en ĉiam perfekta ekvilibro de konscia arto. La sekreto de tiu ĉi kapablo estas verŝajne en la fakto, ke Marjorie Boulton estas jam profesia verkisto, ne esperantista amatoro. Kaj ni tiom bezonas profesiulojn, en ĉiu branĉo de nia aktiveco! Sed rimarkinde estas, ke tiu ĉi profesia verkisto elektis Esperanton kiel propran plej taŭgan ilon; kaj nur kiel ilon: nenian aludon al nia movado mi trovis, aŭ nur unu, ridetantan, p. 102: la verketoj pri Esperanta mondo, verdire nek multaj nek belaj, troviĝas ĉe la fino de la libro, ĉiuj kune. Efektive, kelkaj el la plej belaj versoj, kiel la konciza, potence efika "Plumoj pluvaj oblikvas sur la stratoj", p. 204, aŭ la tuta "Paruo", p. 195, aŭ la kruda sed belega "plorkrias, fekas kaj koleras", p. 44, aŭ "somero aŭtunas -- ...finmortas pro la ado -- de tiuj morton", p. 76-77, estas eblaj nur en Esperanto kaj tre malfacile tradukeblaj per naciaj lingvoj. Tio montras ankaŭ, ĝis kia grado nia aŭtorino posedas Esperanton, kiu fluas el ŝia plumo sen peno, sen pentoj, aldonante sian flekseblecon al la mirinda imago-riĉo de Marjorie Boulton: vidu la spasmojn de kelkaj versoj ("Nokta soleco", p. 119), la majestan plenecon de aliaj ("alte, kaj vastaj altoj superŝvebos", p. 31) la riĉecon malavaran de rimoj: "Stoke-on-Trent", sessilabaj versoj, "Sorĉo kontraŭ senespera deziro", kvarsilabaj! metrikaj formoj, en kies kadroj estas malfacile sin movi: kaj kun kia svelta vigleco ŝi laŭkuras tiujn versojn! Kaj dum mi parolas pri ŝia Esperanto, mi deziras akcenti, ke tiom ravajn rezultojn ŝi havis uzante preskaŭ nur la radikprovizon de Plena Vortaro; el ties Suplemento ŝi ĉerpis 22 vortojn; el la angla unu (loza), el latinaj radikoj kvin. Ŝi deklaras, ke ŝi nek kreis nek emas krei novan vorton, kaj ni devas laŭdegi ŝin pro tio, en tempo kiam neologismoj svarmas en nian lingvon, kiu iĝas angla sub angla plumo. itala sub itala, franca sub franca, kaj Dio nin savu de eminenta Esperanto-verkisto ĉina... La rimarko, ke ĉiuj naciaj lingvoj havas poeziajn vortojn estas maltaŭga kovrilo: tiuj vortoj ja ne estas neologismoj, sed arĥaikaĵoj, kaj, almenaŭ en la itala, karakterizo de malbonaj versfarantoj.
Tiuj belegaj ecoj de la lingvo kaj stilo de M. Boulton tamen ne estus pli ol seka ligno, se ilin ne fajrigus, kiel mi jam akcentis, la vivanta flamo de ŝia personeco. Kaj tiu ĉi multfaceta personeco, rivelanta sin per la formulo "novaj kuraĝaj tremoj en novaj kuraĝaj formoj", vere povas transpasi la limojn de Esperanta literaturo kaj doni al la mondo la grandan poetinon, kiu de Sapfo ne plu aperis.
Pro kritika devo, mi aldonas, ke "Kontralte" (io vira en la voĉo de tiu ĉi virino: ankaŭ Sapfo estis vokata "mascula Sappho", vira) aperis en bonega eldono, kun tre malmultaj preseraroj, kiujn mi listigas. P. 70, "Ho tondroŝtormoj, maroj, montoj", ĉu ne mankas vorto? La aŭtorino ne kutimas indulgi al hipo- kaj hiper-metraj versoj. P. 134, "kaj estu peza, vakueco", la komo troas. P. 139, "faradize" anst. "paradize"? Fakte, la aŭtorino ŝatas elektrajn paralelojn... P. 212, "strangan" anst. "strangajn". P. 219, eble "fajfego" anst. "fajfilego", alie oni havus hipermetraĵojn. P. 130, "min" anst. "mi". Mi notas tiel detale, ĉar eble la libro havos pluajn eldonojn, ĉar ĝi meritas resti klasikaĵo en nia lingvo kaj eble ne nur en ĝi.
Kaj nun, adiaŭante -- sed ne por ĉiam! mi ofte revenos al la paĝoj de "Kontralte" -- adiaŭante Marjorie Boulton kaj ŝian verkon, mi volus de virino al virino, diri ion al la malgaje ridetantaj okuloj, kiuj rigardas min tra la okulvitroj el la fronta foto: "Marjorie, mi volus diri, mia pli juna fratino, forlasu tiun severan kombmanieron, forlasu tiun maljunigan vestaĵon, kompromisojn inter vi kaj vi: kaj, se la Feliĉo kun granda F ne estas permesata al vi, serĉu en la vivo feliĉeton: malgrandan, ĉiutagan, ordinaran feliĉeton; kun edzo, filetoj, hejmo; enradikiĝu; eble la feliĉeto valoros pli ol la Feliĉo, kiu ofte vidata de proksime, sin montras nur manpleno da rozkoloraj plumoj sen konsisto. Feliĉeto faros vin feliĉa. Kaj, se la mondo perdos kontraltan voĉon, ĝi akiros tiun sopranan de feliĉa virino."
Clelia Conterno-Guglielminetti
| Publikigita ĉe Historio de Esperanto, 1964 |
Mi citos la enkondukan poemon "La triopa memeo" en kiu 1a poetino trafe portretas sin.
Mi estas tri. La digna lektorino
kun la krajon' kritika libron legas.
En nigra robo, pri la origino
Del' dramo primitiva ŝi prelegas
Dume en koro, primitiva dramo
Okazas, ĉiam freŝa kaj terura ;
Sub nigra robo brulas nun pro amo
Virino simpla en dezir' tortura
La lektorino pensas. La virino
Baraktas, krias nur angoron sentas.
Sed la poet' per arta disciplino
Observas ilin ambaŭ kaj komentas.
M.B.
La temoj de Kontralto estas variaj kaj dividiĝas en 7 grupoj. Trista sereneco. Unu virina koro. La ora branĉo. Bestoj kaj sezonoj. El la verda notlilbro. Fenestro al la mondo. Personoj.
Ne mankas bonhumoro ; kristalaj miniaturaj naturbildetoj, draste alarmaj tonoj. Nova stelo naskiĝis en la esperanta ĉielo. Kun granda plezuro mi legis tiu novan libron kiu apartenas al la plej elstaraj inter la originala poezio de nia lingvo. La presado estas modela.