|
Krias la silento
|
|
Kiam la silento krias |  aŭgusto 2003 |
Sur la paĝo 106 mi legis dialogan parton, eldiritan de la ĉefrolulo Theo al televida ĵurnalistino: Mi dankas, ke vi tralegis ĝin malgraŭ, ke vi volas diskuti pri ĝi. La kritikistoj kaj aliaj ofte ne faras por si tiun klopodon. Eble ili ne volas, ke la verko influu ilian verdikton? - Ĉar mi ludas ambaŭ rolojn, foje tiun de aŭtoro kaj foje tiun de recenzisto (por ne uzi pli pretendan titolon kritikisto), mi povas la spritaĵon de Nemere nur konfirmi, kvankam tio neniam estis mia praktiko. Mi tralegis la tutan romanon de Nemere - kaj mi tralegis ne turmentante min, kontraŭe, plenĝuante, mi volonte fariĝis pli kaj pli neobjektiva, mi disponigis min al la influo de la verko... La temo, kiun uzas la aŭtoro de tiu ĉi romano, estas pinte aktuala, tiel laŭ la civiliza kiel ankaŭ laŭ la morala kaj religia punktoj. Estas diferenco inter moralizado kaj konsidero de la moralo. Nemere faras la duan. Li eĉ en unu frazo ne diras, kion li prenas por morala, li per neniu vorto predikas, tamen lia tuta libro havas moralan karakteron kaj espereble ankaŭ efikon. La intrigo de la romano estas simpla kaj por leganto bone sekvebla: ĵurnalisto Theo ĉe la komenco de sia profesia voĵo sporade renkontiĝas kun stratulino Paula Bayott. Li esperas trovi en ŝi ion kiel florvendistinon Eliza Doolitle en la dramo Pygmalion de Bernard Shaw. Ĉiuj liaj provoj, "eduki" sian amikinon de la strato kaj substrato, finiĝis ĉu katastrofe ĉu senefike. Finfine ŝi, kiel atendite, fuĝis de li, li trovis ŝin jam morta en malsanulejo, post telefona voko. Li estis vokita ne por renkontiĝi kun ŝi, sed por transpreni la respondecon por la bebo, kiun ŝi postlasis. Kaj tiu bebo - Val - ne estis ordinara suĉulo, sed ĝisoste kripligita estaĵo pro la mistraktado de la patrino dum ŝia gravedeco, fare de la malkavaliroj de la strato.
La ĉefkuracisto d-roAlex Colonis starigas Theon antaŭ la dilemon: ĉu "estingi" la vivon de la apenaŭ homa estaĵo, kiu evidente ne havas iun ajn ŝancon en sia vivo, eĉ se ĝi restos en vivo - ĉu tamen provi fari ĉion favore al la vivo, kia ajn ĝi momente estas. La aŭtoro ne faras el sia rolulo grandan moralan heroon kaj apostolon, kiu post profunda etika pripenso solene decidus protekti kaj savi la vivon, eĉ se ekstreme kripla. La ĵurnalisto eĉ mem ne scias, kial li decidis transpreni la respondecon patran, kvankam eĉ ne troviĝis pruvoj, ke vere li estus la patro (Pater semzper incertus... la patro ĉiam estas necerta, kiel diris romianoj!). De tiu paŝo akompanas lin kuracisto kaj sciencisto d-ro Alex Colonis. En propra domo, kiu intertempe pro la publicaj sukcesoj, post kiuj el la iama ĵumalisto kreskis pli kaj pli sukcesohava verkisto, por Val patrine zorgis dommastrino Hella, dum la kuracisto venadis observi la bebon el scienca impeto, fariĝis iom post iom amiko de la verkisto kaj sian tutan sciencan karieron reduktis kaj adaptis al la fenomeno de la nekutima tamen kvazaŭ mirakle viva bebo Valo.
Paralele al la kresko de Val, kiu pli kaj pli akiras la amon de sia patro (negrave, ĉu efektiva), kuras la provo, trovi ĝustan vivkunulinon. La leganto kelkfoje kredos, ke finfine interŝanĝos nuptoringojn Theo kaj lia dommastrino Hella, kiu ebligas per sia trankvila zorgemo bonan fiznkciadon de la tuta domo kaj pli kaj pli kuraĝigan kreskon de Val. Tamen tio ne okazas. Okazas io alia. Iam sur iu aŭtobusa stacio okazas neplanita renkontiĝo, kiu turnas la tutan vivon sur la bieno de Theo. Yunta Lingar, tiel nomiĝas la kuraĝulino, kiu kiel la unua alparolis la intertempe jam famiĝintan verkiston, profesiis ludante en orkestro kaj ekster ĝi sur iu nekutima elektronika instrumento, iaspeca sintezilo, poste patentigita sub la nomo orkestria. Kaj tiu neagnoskita instrumento kaŭzis novan decidan turnon en la romana intrigo: okaze de solenaĵo, en kiu oni atendis la ĉefpremion por literatura verkado de Theo, atingis lin telefona mesaĝo de Yunta, ke li en certa tempo ne prokrastu aŭskulti muzikan radiodissendon. Theo renkontiĝis kun eksterordinara muziko, kiu similis al neniu konata speco. Tuteca muzika arto de nekredebla forto. Veninte hejmen, kie lin atendis jam edzino Yunta, kiu portis plenon kaj harmonion en lian vivon, konkeris la koron de Val kaj eĉ diplomatie elŝaltis la ĵaluzon de Hella, li plene surprizita - ne, tion mi devas ŝpari por la legonto de la libro...
La aŭtora nomo de Nemere ĉiam estis garantio por aktuala kaj interesa enhavo kaj pensaro, kaŝita en dialogoj de liaj libroj - mi konsideras, kompreneble, nur liajn en esperanto verkitajn aŭ en esperanto tradukitajn librojn, ne bedaŭrinde 300 da ili en hungara kaj pola lingvoj. Sed tiu nomo ne ĉiam estis garantio de literatura valoro, lingva arto kaj plena kontento de la leganto. Kiu tiom multe produktas, ne povas esti ĉiam rigora kaj fajna. Tamen la lasta libro distingiĝas ankaŭ tiuaspekte. Estus troigo diri, ke lia lingvaĵo estas perfekta - kies lingvaĵo finfine estas perfekta? Sed ĝi vere impresas literature, estas fantaziplena, metafora, foje elstare eleganta kaj inventema lingvo. Nemere faris libron, kiun oni povas senrezerve meti inter la pintajn romanojn de la moderna eŭropa literaturo.
Lia plej evidenta lingva malglataĵo koncernas la kampon, kiu por ni ĉiuj estas ne vere kultivita. Zamenhof ne faris perfektan lingvon, li ĵetis la semon, li ne ĵetis maturajn fruktojn. Tiel li kelkajn aspektojn de sia lingvo eĉ tre supraĵe aŭ eĉ ignore traktis - ekzemple ĝuste la problemon de geografiaj kaj personaj nomoj. Unuflanke ni havas en lia lingvo gramatikan principon, laŭ kiu ekzistas nur la natura, sed ne ankaŭ gramatika genro kiel kutime en plej multaj naciaj kaj etnaj lingvoj. Sekve laŭ tiu principo viraj kaj virinaj nomoj ne distingiĝas gramatike, la distingon oni povas produkti nur vortfare uzante la sufikson -in por virina sekso. Sed uzi en ĉiuj virinaj nomoj la sufikson -in estus tre maleleganta solvo, do ĉiuj, ankaŭ Zamenhof mem, tion evitas kaj provas elturniĝi alimaniere. Jam Zamenhof mem foje uzis simple la nacian formon, kiu kutime havis finaĵon -a kaj tiel iel sugestis la virinan karakteron de la nomo, kvankam tio funkcias nur ĉe hindeŭropaj esperanto-parolantoj. Kalocsay provis lanĉi novan regulon, laŭ kiu la adjektiva finaĵo -a en la kazo de personaj nomoj kompreniĝu kiel substantivo virina. Ankaŭ tiu ekstersistema kaj kontraŭfundamenta propono ne trovis ĝeneralan akcepton. Sed ĉu oni povas per lingvo, kiu ne solvis la problemon de tiom vasta kampo kiel geografiaj kaj personaj nomoj, serioze konkuri por la lingvo de Eŭropa Unio?
Mi mem dum multaj jaroj pendolis de unu solvo al la alia. Principe mi devis konfirmi la polemikon de la gcrmana jam formortinta profesoro Ŝulco (Schulz): laŭ la modelo de romianoj krei aŭtonomiajn esperanlajn nomojn. Lia propono certe estas plene fidela al la Zamenhofa fundamento kaj tute senkontraŭdira. Nur: ĝi ne plaĉas al oreloj... Ĝuste dum la legado de tiu ĉi libro, kiu svarmas je strangaj kombinaĵoj de nomoj, streketoj kaj akuzativoj, mi trovis por mi solvon, kiun ĉi-okaze mi proponas por ĝenerala uzo. Oni simple substantivigu la originalajn nomojn, ĉu virajn ĉu virinajn, do kompletigu per la finaĵo -o, -oj, -on, ojn. Tiel viro Mario restus Mario, nur esperantlingve akcentita, dum Maria fariĝus Mariao. Unue iomete stranga impreso, sed post kelkaj ekzercoj komencas la simpla kaj logika, fundamentfidela solvo plaĉi. Esperanto tiel akirus novan, iomete portugalan voĉon, kiu la voĉan impreson de nia lingvo tre bele pliriĉigus.
Ni revenu al la romano de Nemere. Li diras nek la specifon de sia religio nek de sia filozofio, sed li diras tute klare: la homan vivon oni ne povas mezuri per la grado de ĝia fiziologia perfekto kaj funkciado. Ĝi havas plenan tabuan valoron eĉ en sia plej mizera formo kaj kondiĉo. Por la nuna mondo, en kiu pli regas la ĝangala principo de forto, rapido kaj lerto ol la jud-kristana principo, laŭ kiu la homo, eĉ en sia plej kripla stato, estas ĉiam imago Dei (bildo de Dio) kaj animal rationale (racia estaĵo), la kerna saĝo de tiu ĉi fascina libro ne estas tre plaĉa, tamen ĝi estas vera kaj digna.
Vinko Ošlak
"Amatora romano" |  2005 |
Jen plia romano de István Nemere. Ŝatantoj de liaj ceteraj verkoj probable ĝuos ankaŭ tiun ĉi, "Krias la silento", kvankam ĝi proponas nenion novan enhave aŭ stile. Sur ĝia lasta paĝo legeblas noto de la aŭtoro: "La eventoj de tiu ĉi romano tiel okazis ankaŭ en la reala mondo. Ĉio ĉi okazis al la filo de Nobel-premiita verkisto en la 1990aj jaroj. Vi komprenos, kial ne rolas sub la vera nomo la patro kaj la filo".
Nu, se diri la veron, mi ne komprenas. Se Nemere sciiĝis pri la historio de tiu verkisto kaj lia filo (mi kredas memori, ke temas pri Oe Kenzaburo), kial kaŝi aŭ maski tion al la propra publiko? Anstataŭ loki la historion en medio rekonebla aŭ almenaŭ minimume kredebla, ekzemple la japana socio tiutempa, Nemere elektas kiel okazejon ian landon sennoman kaj senkonturan. Svagas preskaŭ ĉio, de la nomoj de l' roluloj (Theo Tabris, Lia Womb, Yunta Lingar) ĝis la kartona mondo en kiu ili moviĝas. Bedaŭrinde Nemere ne kompensas tiun mankon aŭ vakuon per elvokado de io same potenca kaj viva kiel la reala historio inspirinta al li la romanon.
La sen-evolua skemeco de la roluloj, nedistingeble intersimilaj, ofte marionete deklamantaj aŭ vehiklantaj aŭtorajn digresiojn, atingas tian gradon, ke mi sincere pridubus la efektivan okazintecon de ĉio. Ĉar romano devas rakonti la okazintan kredebla! Nemere apenaŭ penas tiurilate, kaj rezulte la rakontata historio restas senprofunda, sendimensia surogato.
Sed ni forgesu ĉion antaŭe diritan. Ni imagu ĉi romanon nura fikcio, malgraŭ la aŭtora noto. Ĉu leginda? Nu, ĝi legeblas, kaj punkto. Mi komencis legi ĝin kun antaŭjuĝoj. Ne kontraŭ ĝi konkrete, sed kontraŭ la nuntempa t.n. roman-arto ĝenerale; kontraŭ la industria konstruado, muntado de libroformaj fikcioj konsumendaj de certa publiko (kvankam, verdire, ĉi-epoke plej multajn homojn, inkluzive min mem, pli logas aliformata fikcio: kino). Miaj esperoj retrovi romanon pensigan kaj samtempe serioze distran, kiel "Sur kampo granita" aŭ "La blinda birdo", ne plenumiĝis. Ankaŭ ne prozaĵon eskapisman, kiel aliaj verkoj de Nemere, kiujn adoleska mio tro favore recenzis siatempe. Jam de la kliŝa titolo la enhavo kaj stilo impresas plate, banale, eĉ iom narkote. Rakont-arte, plumpas la suspenso. Multaj paŝoj aŭ ŝanĝoj en la vivo de Theo Tabris bezonus klarigon. Oni neniom scias pri la kialo aŭ motivo de lia plej grava decido, nek pri tiuj de Hella, la servistino; ankaŭ liaj verkoj, kaj ties interinfluo kun lia vivo, restas mistero por ni, aparte de kelkaj mencioj disaj kaj supraĵaj.
Kaj oni aldonu al tio lingvaĵon ne aparte glatan, ne sufiĉe poluritan. Ĉu vere István Nemere estas profesia verkisto? Marĝene de la antaŭlasta alineo sur p. 87 mi notis krajone: ĉi linioj sufiĉus por malpremii rakonton en la proza branĉo de la Belartaj Konkursoj de UEA.
Jorge Camacho
Evoluo de patro |  |
En pluraj el siaj romanoj Nemere traktas gravajn homajn demandojn kaj dilemojn. Ni memoru ekzemple Sur kampo granita, pri traktado de iama militkriminto, La blinda birdo pri rasapartigo, Serĉu mian sonĝon pri terorismo, Dum vi estis kun ni pri eŭtanazio. Malofte li tamen pritraktis seriozan temon kun tia persisto kaj pacienco kiel en Krias la silento, lia dudeka Esperanta verko. En ĉi tiu libro oni do ne trovas la rapidan disvolviĝon de eventoj konatan el kelkaj liaj pli leĝeraj verkoj. Malgraŭ tio, ĝi havas siaspecan eksciton kaj povas kapti kaj teni la atenton de leganto kiu deziras ion plian ol nur momentan distron.
La temo de ĉi romano estas la vivkvalito de infano maksimume grave handikapita, kun korpaj kaj cerbaj difektoj tiel grandaj, ke la ĉirkaŭantoj ne vere scias, ĉu ĝi ion sensas kaj spertas el sia ekzistado. Enplektiĝas moralaj demandoj pri la valoro de vivo, eĉ eŭtanazio refoje estas tanĝata, tamen la temo, kiu ĉefe impresis min, estas tiu de patra respondeco kaj patraj sentoj.
La knabo, pri kiu temas la romano, estas ne nur tre handikapita. Li estas neplanita kaj nedezirita. Lia patrino mortas akuŝante, kaj oni alvokas la senscian patron, kiu delonge scias nenion pri la virino kun kiu li havis mallongan rilaton. Pro droguzado de la patrino dum la gravedeco, kaj pro malfacila akuŝo, la infano estas cerbe kaj korpe tre kripla, kaj oni aŭguras al ĝi mallongan sensencan vivon.
La plenkreska ĉefrolulo Theo, la patro de la knabo, estas ĵurnalisto kiu iĝas tre sukcesa romanverkisto. Oni rekonas en li la protagonistojn de pluraj aliaj Nemereaj romanoj, kie aperas verkisto aŭ artisto, kiu ŝajnas porti la aspirojn kaj revojn de la aŭtoro mem. Eblas iom rideti pri la imago de Nemere pri sukcesa verkisto. Post unu sukcesa romano Theo aĉetas luksan vilaon, ekloĝas tie kun la filo Val kaj dungas flegistinon, aŭ eble pli ĝuste estus diri sklavinon, ĉar ŝi laboras 24 horojn tage, 7 tagojn semajne. Lia eldonisto devigas lin dufoje semajne viziti akceptojn ĉe "diplomatoj kaj altsocianoj". Kompreneble, la virinoj alkroĉas sin al li kiel muŝoj sur marmelado. Kaj librofine, li pretas por la "Granda Premio" - evidente la Nobelpremio pri literaturo.
Tamen, ne tio gravas en la rakonto. Gravas la rilato inter ĉi socie sukcesa patro, kaj la misnaskita filo. Komence, tiu rilato ŝajnas preskaŭ nula. Li kaŝas la filon kiel ion hontindan, kaj malmulte okupiĝas pri li. "Val ne ekzistas mem en mia konscio kaj eĉ ne povas tiel ekzisti. Li kaj lia malsano estas unu" (p. 43). Iom post iom li tamen komencas pli kaj pli zorgi pri Val. Post kelkaj jaroj, la flegistino (kiu, parenteze, servas ne nur la filon sed ankaŭ la patron) kredu-nekredu ekhavas du-tri tagojn da libero por viziti entombigon de sia sola parenco. Dume Theo zorgas pri sia filo. Iom post iom, tre malrapide, oni rimarkas kreskantan rilaton inter la patro kaj filo, kvankam normala komunikado ne povas okazi.
Iom post iom enmiksiĝas en la rakonton ankaŭ voĉo tre aparta. Komence, oni ne scias kio ĝi estas; iaj konkretismaj poemetoj aperas, sed post nelonge evidentas, ke tio estas la konscio de Val, la knabo. Unue tiuj pecoj impresis al mi iom strange, tamen mi alkutimiĝis kaj pli-malpli akceptis ilin kiel la voĉon de tiu infano.
Sufiĉe grandan parton de la rakonto okupas amaj problemoj de la verkisto. Kvankam li facile ekhavas okazajn amantinojn, daŭran rilaton li ne sukcesas krei. Kaj sian filon li prisekretas ne nur al intervjuantaj ĵurnalistoj, sed eĉ al siaj samlitaninoj. En la romano troviĝas ankaŭ io tre malofta ĉe Nemere: bonan priskribon pri amikeco. La protagonistoj de Nemere kutime estas ege solaj, sed inter Theo kaj la kuracisto, kiu sekvis Val-on ekde la naskiĝo, kreskas vere bona kaj bele prezentita amikeco, kaj inter ili regas natura tono trafe elformita.
Fine en la rakonto la etoso ege ŝanĝiĝas de sterila, amara, preskaŭ neŭroza, al amoplena, aperta kaj malavara. Tio okazas, kiam "vera virino" enpaŝas en la rakonton kaj en la vivon de Theo. Ŝi estas la virino de liaj revoj, kaj ŝi per sia elektronika muzikinstrumento krome malkaŝas, ke la senkontakta kaj kripla Val estas muzika geniulo, kies unua komponaĵo vekas tujan sukceson ĉe la publiko. Post tre longa rakonto, kie malmulto ŝanĝiĝis, la fino ŝajnas iom mallonga kaj abrupta, sed tio sendube estas intenca. Tiu fino ankaŭ ligas la rakonton kun la konata kazo de la nobelpremiita verkisto Kenzaburo Ôe kaj ties filo.
Mi jam kun eta ironio menciis la grandan socian sukceson de la ĉefrola verkisto, kiu eble ne tre realisme spegulas la ĉiutagan vivon de vera verkisto. En la rakonto aperas sufiĉe multe da medicinaj priskriboj pri la handikapita infano kaj pri la sciencaj esploroj pri li kaj aliaj kazoj. Ankaŭ tiuj priskriboj ŝajnas al mi tre malrealismaj. Oni multe sed nebule parolas pri difektoj antaŭ- kaj dumnaskiĝaj, sed krome enmiksiĝas ial "genetikaj" kaŭzoj de la difekto - kvankam evidentas, ke ambaŭ gepatroj estis denaske sanaj kaj normalevoluaj. Eblas eĉ suspekti, ke la aŭtoro ne vere scias, kio estas genetiko (krom se li estus malfrua adepto de Lysenko...) "La cerban difektiĝon kaŭzis unuavice la ĉenaskaj anomalioj, sed la efektoj damaĝaj, genetike hereditaj estis kaŭzitaj de la organismo de la patrino." (p. 69).
La supre menciitaj nerealismaj partoj tamen ne tre gravas. La esenca temo de ĉi verko estas la psikologia evoluo de la patro, kaj tiu evoluo estas - laŭ mia opinio - realisme kaj pensinde prezentita. Nemere ne rakontas pri ĝi, li ne prezentas ĝin per abunda interna monologo aŭ psikologiaj konsideroj. Li scenigas ĝin per la ĉiutagaj agoj kaj dialogoj de Theo. Kaj li permesas al tiu evoluo okazi malrapide, iom post iom. Eĉ ĉe la fino, malgraŭ ties iom troigita subita sukceso de patro kaj filo, ni tamen sentas ke restas ankoraŭ multe da onta evoluo. Do, Nemere ĉi tie kombinas kliŝe feliĉan finon sur la socia kampo kun pli nefermita, esperiga fino sur la psikologia kampo.
Kiel en aliaj verkoj, kie Nemere surscenigis verkiston, ankaŭ ĉi-romane ni ricevas iom da pensoj pri verkado. Fojfoje ili estas samtempe pensindaj kaj iomete ridindaj. "Ĉiu verkisto estas iel eksterulo, kiu vidas la erarojn de la aliaj" (p. 36). "Planti novan romanon kaj komenci verki ĝin - estis pli multe ol konkeri virinon, li kredis" (p. 38-39).
En la lingvaĵo de ĉi verko oni trovas eble malpli da tipaj Nemerismoj aŭ orienteŭropismoj ol kutime. Unu tamen ripetiĝas oftege: la uzo de ne unu en la signifo pli ol unu. Plej ofte la kunteksto ja sufiĉas por certigi, ke temas pri tiu signifo, ne la mala malpli ol unu = neniu, kiu estus same logika. Escepte tamen povus esti miskompreno. "Dum la pasinta tempo Theo ne unufoje ekpensis: kiel vivas Hella?" Tiu frazo sendube por orienteŭropano signifas, ke Theo plurfoje pensis tion. Por svedo ĝi signifas nepre, ke li neniam pensis tion. Iufoje aperas emfaza eĉ en tiu esprimo, ekz. en "la poeto vere estis tie, eble eĉ ne unufoje" (p. 17), kie "eĉ ne unu" ŝajnas signifi pli ol unu. Sed en "li [...] eĉ unufoje ne rigardis ĝin" (p. 84) ŝajnas same evidente, ke "eĉ unufoje ne" signifas neniam. Iom riska distingo, sendube... Ofte en ĉi romano oni legas la vorton neunufoje. Al mi estas granda mistero, kial preferi tiun kvinsilabaĵon kun logike ambigua signifo, antaŭ la klara trisilabaĵo plurfoje.
Eblus verki apartan eseon pri la personaj nomoj ĉe Nemere. Ofte ili estas iom anglecaj, sed ankaŭ aliaj nomoj kun okcidenta nuanco aperas. Eble tio plifortigas la vendadon en Hungario. En ĉi libro la verkisto Theo havas amafereton interalie kun Lia Womb (angle = utero), kiu tamen ne iĝas patrino de lia infano. Ĉu intenca ŝerco? Neeble scii. La samo validas pri la finfina vivkunulino de Theo, kies nomo tekstas Yunta Lingar. Se vi asocias ion, ĉu tio okazas pro aŭtora intenco aŭ ne?
Pro la skrupula traktado de serioza temo mi konsideras la romanon Krias la silento kiel unu el la plej interesaj en la Nemerea dudeko. Eble tamen mankas iom da viglo en la rakontado, sed tion kaŭzas sendube ĉefe la temo, kiu postulis retenitan tonon.
Sten Johansson
Temo tikla, infano kripla |  2004 |
La libroj de István NEMERE aperas jam de pluraj jaroj solide riĉigante la esperantlingvan legomondon.
Komencinte la legadon de Krias la silento mi baldaŭ alvenis al la kerno: ege kripla ĵusnaskito. Ne ekplaĉis al mi la temo, des pli ke temis pri tiom kripla infano: eĉ la kuracistoj ne rekomendis lasi al li la pluvivon. Estis defio de la protagonisto preni la infanon hejmen por provi ĉu eblas plue vivigi lin.
Sekvis iom da recenzocele deviga legado, sed poste la devigo transformiĝis en avidon trovi tempon por la plulego. Pri kriplegaj infanoj oni verkas tre malofte. Des pli interesa estis la kielo montri la evoluon de la infano, kiu, krom sonoj kaj iom da spaco, havante grandajn cerbodifektojn, povas nenion percepti. La medicinista esploro verdiktis por la infano senesperon intelektan kaj kelkajn jarojn, maksimume jardekon, da vivlongo. Sed la amo de la vartistino kaj poste de alia virino al la kompatindulo faris miraklon...
La vivenergio, porciumita por ĉiuj sensiloj ĉe normala infano, ĉe nia kripluleto koncentriĝis nur ĉe la aŭdado, kio sekvigis la duan miraklon: talentegon de la infano. Kiun talenton? - kiu legos, tiu vidos.
La verkisto proponas montri la nevideblan evoluon de la intelekto, eĉ se unuflanka, per stakoj da apartaj simplaj vortoj, kiuj respegulas apartajn penserojn de la infano:
"mallumo makulo movigas for for for
grandbono varmo ĉisube moleco"
Tiu stako igas de jaro al jaro pli kaj pli riĉa ĝis fine esti iel-sencoporta. Nur la vorto (nocio) "inundo" ne devus laŭ mi uziĝi, ĉar tro fora de la ĉirkaŭinfanaj realaĵoj.
La sperta verkisto malvolvis romane ankaŭ aliajn gravajn temojn: la problemo trovi idealan virinon, la verkistajn problemojn ktp.
La protagonisto revas trovi 'pravirinon', t.e. la idealan virinon. (Ho! Tiu serĉado en kiu ankaŭ mi implikiĝis!). Umante de virino al alia li finfine trovis la 'si-on'.
Mi eĉ envias tiun romanan ĉefheroon, ĉar mi, ne anticipe umante, sed honeste (laŭ la tiamsovetiaj leĝoj) edziĝante, spertis edzin-seson. Mi apartenis al tiu nemulto kiu, forlasante eksedzinon, forlasis ankaŭ loĝejon, plejofte nevastan, nur 2-3-ĉambran. Tiam la loĝejoj estis ŝtataj kaj la eksedzino ne rajtis elloĝigi la eksedzon. Ĉar la loĝejluado estis tre multekosta sekvis rapide trovi alian loĝvarianton - la sola ebla: novan famili-partnerinon. Ili ĉiam havis loĝejon kaj ĉiam rapidegis al la geedziĝejo.
Sekvis kompreni la nekoincidon de la karakteroj, kaj hobioj, toleri tiujn malkoincidojn kaj sekvantajn edzinajn skandalojn (ofte pro Esperanto-agado) ĝis subita dezirego divorci kaj foriri de la malfacile tolerebla kunvivo. Kaj denove senhejma... kaj denove urĝo ie, ĉenovedzine loĝi ktp.
Kiu scias: eble ankaŭ mi estis 'tia' pri kiu diras la romana 'plejvirino', sincerante:
"Eble nun la unuan fojon mi ne devas honti pro mia partnero, mia viro. Antaŭe mi ĉiam trovis en ili iun mankon... Ili ne estis tiaj pri kiuj mi povus esti fiera inter ĉiuj cirkonstancoj. Ili estis viroj malgrandanimaj, senkarakteraj, ofte nur duoninteligentaj... Kiuj nur dum certa tempo povis sukcese kaŝi sian veran nivelon... Kaj min jam treege lacigis tiu konstanta atento kaj atendo de iliaj pliaj mankoj: nu hodiaŭ kion malbelan mi malkovros ĉe li."
Nu, ne, mi ne vidas min en tiu virin-okula priskribo...
Sed la problemoj trovi normalan edzon estas vaste konataj ankaŭ en Rusio, plena de drinkantaj viroj...
Nemere facete tuŝetas tre interesan temon, kiu nun rapide elvolviĝas en Rusio: la bioenergia kampo de la homo: "Kiam sia mano adiaŭante glitis en la lian, estis kvazaŭ varmega kurentobato."
Do, inter la geamantoj aperas konstanta bioenergia ligo, ekesto de io kiun la aŭtoro tiel priskribis. Plue tiu energia ligo jam ekzistas konstanta:
"Inter Yunta kaj Theo streĉiĝis nevideblaj, sed preskaŭ fizike rimarkeblaj pontoj. Mil kabloj, ĉenoj, kondukiloj..."
Ja estas novaĵe vero. Kiam al mi unuafoje alvenis konatigo-cele antaŭedzino (en 1993, en siberia montara vilaĝeto) mi donis al ŝi apartan loĝoĉambron. Ni ĉiutage laboris legomĝardene, konversaciante plej diversteme. Post semajno mi ekcerbumis: ĉu mi la unua nokta gasto en ŝia cambro? Ĉu atendi ŝian venon...? Iutage mi petocele dedorse frapetis ŝian ŝultron dirivola... Tuj ĉe la tuŝo aŭdiĝis kraketo kaj 'oj'-ŝrikete Natalia desaltis min. (Nu tiunokte ŝi venis al mi...) Estis interese konstati ke ŝi ĉe la kraketo sentis pikdoloron: mi, ne. En la Nemere-romano, male: pli riĉa bioenergie estas la virino.
Estis interese ekscii pere de la romano la verkistajn ŝtupojn al maturiĝo. Eble István Nemere skribis pri la propraj? La plej karakteriza opinio de la verkisto, ĉu de la romano, ĉar en la romano:
"Ĉiu verkisto estas iel eksterulo, kiu vidas la erarojn de la aliaj, vidas kiam ili iras sur la malĝusta vojo. Eĉ kiam ankaŭ li mem iras kune kun ili. Pro tio li estas verkisto, ni diru "spiono", li ne povas elekti alian vojon por si mem - aŭ se tamen "jes", li perdas la realan mondon. Tia estas la vojo de spionoj. Li devas konstante observi tiujn ĉi mirinde aĉajn, terure talentajn, sed kainece murdemajn estaĵojn, kiujn oni kutime nomas homoj. Li devas observi, kiaj ili estas interne kaj ekstere, kio movas ilin, kiel ili kondutas inter si".
Tio kaj aliaj enromanaj pensoj ŝajnas ia enkonduko por la ekverkistoj. Ĉu ne?
La finalon de la romano mi sentis nur antaŭpinto, kaj mi ŝatus ties plidaŭron. Des pli, ke la konciza postparolo forpelis mian penson pri la romanelpenso, kaj altiros vin, recenzoleganto, legi la verkon:
"La eventoj de tiu-ĉi romano tiel okazis ankaŭ en la reala mondo. Ĉio ĉi okazis al la filo de Nobelpremiita verkisto en la 1990-aj jaroj..."
La lingvaĵo de la verko estas tipe Nemere-a, adaptita al nepretendema Esperanto-lingvulo, eĉ al postprogresantoj. Ne aperas naciismoj, de mi ŝatataj, nek iuj novece derivitaj afikso-vortoj. Krom eble la t.n. 'mal'-vortoj.
Lastatempe ĉiam pli kaj pli uziĝas la prefikso 'mal-', celante tute novajn netradiciajn vortojn. La prefikso, parte forpuŝita pro iom-longaj 'mal'-vortoj, kvazaŭ okupas novajn por si terenojn. Ne preteriras tiun fenomenon ankaŭ nia esperanta 'plejverkisto'.
Krom la tradicie klara kontraŭa senco en 'mal'-vorto mi renkontis ankaŭ aliajn. Okazas kvazaŭkonkurenco al la prefiksiĝema partikulo 'ne'. Aperas du kazoj.
La unua, kiam la aŭtoro vidas ke simpla 'ne' estas pala respegulo de la neeca situacio:
"Ĉio ŝanĝiĝis, ankaŭ la pasinto. Ne eblas forviŝi ĝin senspure, sed ĝi paliĝis kaj griziĝis al sensignifeco. La pasinto fariĝis praepoko, pri kiu li rememoris malvolonte." (p156)
("malvolonte" = ege nevolonte, la neado kiun transdonas la partikulo 'ne' estas tute malpligranda). "Theo pensis pri Val. Li kuŝas kelkajn murojn for de li kaj dormas en la mallumo. En la malscio." (p114)
("malscio" = plena, absoluta nescio)
"Theo strebis malaŭdi la tekston" (p69) ("malaŭdi" = tute, absolute ne aŭdi)
Do, en la ĉi supraj ekzemploj la prefikso 'mal-' signifas la kategorian, plenan, absolutan ktp., neadon. Tiel aldonante la samajn vortojn mi tradukus al ekz. la rusa lingvo. Fakte aperas kvazaŭnovaj nocioj.
La dua kazo prezentas fondi novajn nociojn en esperanto, ofte ne ekzistantaj en la rusa lingvo, eble ankaŭ ne en aliaj lingvoj:
"Hella staris ĉe la pordo de la teraso, kvazaŭ sinkaŝanta ĉe la pordposto, ŝi ĉeestis kaj malĉeestis..." (p148)
La kutima nocio 'forestis' prenita el la naciaj lingvoj estus malĝuste pliforta kazo, ĉar fakte Hella restis sur sia loko.
"- ŝia voĉo estis mallaŭta, fabelrakontanta kaj maldolora." (p156)
Estas brile! Mi, ruso, se nespertega esperantisto, dirus malpli poezie: "kaj ne alportanta doloron" k.s. Sed mi, spertega, anstntaŭ "fabelrakontanta" dirus "fabelrakonta", ĉar fakte ne temas pri fabelo, temas pri la voĉkvalito.
"La kurantaj lumoj fronte de la domoj montris kvazaŭ moviĝantajn reklamojn, brilis kaj malbrilis la surskriboj" (p62)
Same brila 'mal'-vorto en la rusa transdonatas per 'estingiĝis', kiu malpli plaĉas al mi, ĉar tro kutima. Kiel ĉiam en nia jam riĉega lingvo ekzistas bonaj ekvivalentoj. Ĉikaze: ekz. 'brilis kaj nigris'.
Mi trovis ankaŭ malpli trafajn 'mal'-uziĝojn, kiam la aŭtoro verkante ne haltis por momento imagi mense la nocion:
"Komence li malvolonte plenumis la taskon, ĉar li ne havis bonan opinion pri tiaĵoj." (p48)
Nur se mi legus: 'li estis tute kontraŭ la tasko' estus konvena la vorto "malvolonte". 'Mal-', kiel mi diris komence, estas inde pli forta ol simpla 'ne'. Sekve plibonus laŭ mi "nevolonte", kio bone respondas al la kaŭzo "li ne havis bonan opinion".
"La knabino ekhaltis sur la sojlo de la redakciejo kaj maldecide cirkaŭrigardis." (p5)
Ni imagu la forta-agan radikon "decid-" kaj la tute kontraŭan nocion kaj tuj komprenos, ke ĉikaze plibonus 'kaj nedecidema ĉirkaŭrigardis'. Aŭ 'heziteme ĉirkaŭrigardis'.
"'Ankaŭ pro tio mi estas maltaŭga por geedziĝo, mi rapide enuos ĉiujn, li pensis." (p112)
Ĉi frazo taŭgus se dirita antaŭ publiko iomtroigcele. Sed la protagonisto diris al si mem, kiam ne estas bezono troigi. Do, 'netaŭga' pli konvenus, ĉar la kialo "mi rapide enuos ĉiujn" estas ne tiom forta kiom bezonus la forta neado 'mal'-elvoka.
"Hella iom malcertiĝis, poste foriris." (p136) Ĉi tie "iom" kolizias kun la tre forta "malcertiĝis". Pli konvenus 'iĝis (iom) necerta'.
Malgraŭ ĉi-rimarkoj mi trovas la romanon leginda kaj necesa sur viaj bretoj.
Anatolo Goncharov
Krias la silento |  n-o. 2, 2004 |
La helpinta en la naskiĝo kuracisto diras al Theo, ke la infano malsanegas kaj ajnokaze nelonge vivos, Kaj eĉ se ĝi ja vivus, ĝi neniam evoluus al plenkreskulo sed ĉiam restus epilepsiulo, kriplulo.
Theo devas decidi, ĉu li lasu ĝin morti (aŭ eĉ ĉu la kuracisto mortigu ĝin!) aŭ ĉu oni penu savi ĝin. Theo, post barakta decidado, petas, ke al ĝi doniĝu ŝanco por vivi. Tiu decido tutŝanĝas la vivon de Theo. Theo spertas jarojn daŭrantan procezon: komence, lia filo estas nur iu "ĝi" — kiam la infano en la institute ricevis nomon, la verkisto ne scias ĝis oni informas lin. Sed ĝis la fino de la romano, la infano "li"-as. AŬ pli precize, Theo vere "patras".
Tiu ĉi ŝanĝo en Theo estas la ena koro de la libro. Li ja romanistiĝas, sed antaŭe li moviĝas tra la vivo kiel tuteksteruio. Li opinias sin spiono en la mondo, dum li mem ofte "vivas" en sonĝomondo.
Eble ĉiu verkisto estas iomete tiel.
Sed Nemere subtile pentras tiun sonĝomondon kiel malsanan, aŭ almenaŭ ne tutsanan. La antaŭaj scenoj de la vivo de Theo moviĝas tre malrapide, tre tumulte, tien-ĉi- tien-salteme. Tamen la rakonto (kaj la vivo de Theo) pli kaj pli ordiĝas — dum Theo trovas flegistinon por Val, dum Val vivas kaj evoluas laŭ sia propra sed limigita maniero. Dum Theo trovas veran amon kun virino kiu amas lin kia li ja estas, ne kiel famulo au "surlita marko" — sed kiel homo, eĉ kiel patro de menso- kaj korpo-kriplulo. Per Val, Theo finfine povosciiĝas vere vivi. Li donas "rakontecon" al la vivo de la verkisto, de sia patro.
Eble ne la plej profunda libro, Krias la silento tamen estas libro, kiun oni devas ne nur tralegi sed ankaŭ trapensi. La romanaj okazaĵoj estas surbazitaj sur eventoj en la vivo de Nobel-premiita verkisto, sed Nemere ne nomas la verkiston, do ankau mi ne nomas lin (kvankam la nomo estas facile trovebla). Tiu vera surbazo helpas intermiksi la leganton pli kaj pli en la travivaĵoj de Theo kaj Val, precize dum Theo trovas pli kaj pli kiu li estas. Meznivelan esperantistoj (kiel mi) eble ekzercos la lingvo de Nemere (ekzemple, la uzado de *-oz" figure aŭ ĉe neoficialaj radikoj). Sed Krias la silento estos valora aldonaĵo al la libroŝranko de iu ajn esperantisto.
Donald Jacob Uitvlugt
Krias la silento | n-o. 2, 2004 |
Estus interese scii, ĝuste kial Nemere, kiu estas eble la plej fekunda verkisto en la hungara lingvo (preskaŭ 300 libroj tradukitaj en 15 lingvoj en entute 12 milionoj da ekzempleroj), dediĉas tiom da tempo al Esperanto, en kiu lingvo li verkis proksimume 20 romanojn, romanetojn kaj novelarojn. Certe tio ne estas tre lukriga por li.
La fruaj Esperantlingvaj verkaĵoj de Nemere traktis ian gravan socian problemon (vidu ekz-e La blinda birdo, pri okcidenta liberalo fronte kun totalisma ŝtato, aŭ Sur kampo granita, pri alta oficialulo de la Ruĝa Kruco kies pasinteco kiel masakrinta germana oficiro riveliĝas). En postaj jaroj li iom devojiĝis de tiu kutimo, kun kelkaj socie negravaj, tamen distraj, aventuraj aŭ krimaj romanoj (ekz-e Vivi estas danĝere aŭ Serĉu kaj vi trovos). Nun Nemere iom revenas al tiu unua prefero.
Ĉi tiu libro, same kiel Sur kampo granita, estas bazita je vera kazo, ĉifoje de Nobel-Premiito Priliteratura de antaŭ kelkaj jaroj. (1) Temas pri viro, ĵurnalisto kun ambicioj fariĝi verkisto, kiu subite trovas sin la patro de filo, kies patrino mortigis sin per troa narkotado kaj alkoholado; tiu miskonduto damaĝis la knabon en la utero ĝis tia nivelo, ke ĝi (oni preskaŭ ne povas diri li) estas ŝajne kondamnita al vegeta ekzistado. La akuŝisto rekomendas eŭtanazion postnaskiĝan; sed la patro decidas provi flegi kaj prizorgi la knabon, kaj la akuŝisto, kiu volas por profesiaj celoj sekvi la evoluadon de la knabo, konsentas helpi.
La vidpunkto tra la tuta libro estas tiu de la patro, Theo Tabris; sed pli-malpli duonvoje tra la libro (p. 86) oni komencas trafi etajn pecojn de tre simplalingva poezio, kiu fakte estas la pensoĉenoj de la knabo, kiu tute ne scipovas komuniki kun la ekstera mondo. Kaj la celo de la libro estas la klimakso, en kiu Val finfine sukcesas komuniki kun la mondo — sed ne laŭ ordinara metodo.
Entute bona kaj leginda libro.
(1) Surprize, la reala protagonisto de Sur kampo granita ne estis Kurt Waldheim, kies situacio publikiĝis jarojn post la apero de la libro. Ne estas menciite en la nuna libro, sed ankaŭ ŝajne ne estas vera sekreto, ke la protagonistoj de ĉi tiu romano estas la japana verkisto OE Kenzaburoo kaj lia filo Hikaru.
It would be interesting to know exactly why Nemere, who is perhaps the most fecund author in the Hungarian language (almost 300 books translated into 15 languages in a total of 12 million copies), dedicates so much time to Esperanto, in which language he has written around 20 novels, novellas and short-story collections. It's certainly not a very lucrative pastime for him.
Nemere's early Esperanto works were about important social problems (see e.g. The Blind Bird, about a Western liberal faced with a totalitarian state, or On a Granite Field, about a high Red Cross official whose past as a German officer responsible for a massacre is revealed). In later years he deviated somewhat from this formula, with several socially unimportant, but recreational, adventure and crime novels (e.g. To Live Is Dangerous or Seek and Ye Shall Find). Now Nemere comes back toward that first preference.
This book, like On a Granite Field, is based on a true case, this time that of a Nobel Laureate in literature of a few years ago. (1) The story is of a man, a reporter with ambitions of becoming an author, who suddenly finds himself the father of a son whose mother killed herself by overdosing on drugs and heavy drinking; this misbehavior damaged the boy in the womb to such an extent that it (it's almost impossible to say he) is apparently damned to a vegetable existence. The obstetrician recommends post-partum euthanasia; but the father decides to try to nurse and care for the boy, and the obstetricion, who wishes to follow the boy's development for professional reasons, agrees to help.
The viewpoint throughout the book is that of the father, Theo Tabris; but around halfway through the book (p. 86) we begin to encounter tiny bits of poetry in very simple language; these in fact are the chains of thought of the boy, who has no way at all of communicating with the outside word. And the goal of the book is its climax, in which Val finally succeeds in communicating with the word -- but not in any ordinary way.
A very good and readable book.
(1) Surprisingly, the real protagonist of On a Granite Field was not Kurt Waldheim, whose situation became public years after the appearance of the book. It is not mentioned in the current book, but it's apparently not a real secret, either, that the protagonists of this novel are the Japanese author Oe Kenzaburoo and his son Hikaru.