Laminarioj

Carlo Minnaja prave substrekas en sia recenzo, kiun mi legis, ke Laminario estas mara brunalgo, kies nomon nefakulo kutime ne konas. Tiu titolo, verŝajne, volis analogi al la Celakantoj de Camacho, fiŝoj, supozitaj formortintaj de ĉirkaŭ 65 milionoj da jaroj (kiel registras NPIV) kaj tute abrupte retrovitaj en 1938 kiel plu vivantaj.

Fierinda kolegopoeto

Persone mi sugestas, ke per ĉi tiu titolo – iel spegulante sian amikon en la elektado de ekzotika vivaĵo – la aŭtoro intencis titolon ne tuj forgeseblan, kiu iel, verŝajne, registriĝos en onia memoro.

Kiel ajn, per vortelekto li montras, ke li tre bone regas nian vortprovizon – sed pli grave: per siaj versoj, poemoj, poemetoj li konvinke arogas al si indan lokon sur nia eta Parnaso. Junan kaj fierindan kolegopoeton ni hurau!

Detaloj

Nur pri detaloj mi ĉefe atentigas. Ja la supraĵa impreso jam estis indikita supre.

Fontoj, tajdoj, fluoj – la tri subtitoloj de ĉi poemaro – iom svage meditigas pri la verkado de tiu ĉi poezia libro: por mi persone Fonto unuavice pensigas pri mia konstanta eldonisto, kun kiu tra la jardekoj tiom da libroj kaj libretoj ni povas enmondigi, sed konkrete, ili tri – fontoj, tajdoj, fluoj – pensigas pri akvo, sur kiu drivas nia mondo, nia ekzisto: la unua ĉapitro – fontoj – komenciĝas per Sablodolaro: tia stranga vivaĵo, kiun la „mi” de la verko volus imiti en sekreta kuŝado nerimarkata, por vendiĝi trigroŝe kiel ornamaĵo en pulbazaro. Kia modestega revo!

Ekzemple, jen brila frazo:

retrovi la vojon al vi estas mistera tasko
nur plenumebla de birdoj manĝantaj panerojn
aŭ de talpoj tunele ligantaj niajn grotajn timojn

ĉar tio aŭtomate pensigas onin pri bildoj ĉiuflanken saltantaj: jen unu el la plej gravaj taskoj de „moderna” poezio. Sian vivon oni ja ekiras, postlasante spurojn por kapabli retrovi la vojon iritan, sed birdoj, kiuj hazarde pasas kaj ekĝuas la ĵetitajn panerojn, forigas tiun spuron ... Tiam do retrovi la vojon fariĝas neeble.

Glacirompe – povas esti, ke mi komplete misasociadas, sed min tiu poemeto impresas tre triste tristige: ŝajne, la „mi” ŝipe drivas tra maro da rubo, kvazaŭ glacimonto da rubo. Ĝi memorigas min pri dokumenta filmo, kiun antaŭ nelonge televide mi spektis.

Kapitane fine li avida
glacirompe elkrajonis
unu vorton: senida ...
Kia despero!

Dancanta Satiruso – kiel klasiklingvisto tuj mi ekpensis pri tiu mirinda statuo, kiu marfunde dum jarcentoj konserviĝis, nun prave en muzeo miatakse fierega: Kiel trafa estas tiu unua frazo:

Vi elvokis la maron
kaj inundis la urbon,
ĉar amase turistoj venis vidi ĝin.

Sed post la malkovro de la mirinda statuo la vivo reiĝis normala:

Denove oceane
ripozas la muraj pektenoj,
fordron' sonorila
obtuzas en ĉiu angulo.

En La memoroj pri la avo aŭdiĝas kompatema tenereco, kiun samtempe li neas (helpoŝnuron mi elĵetus, / sed ne havis.)

La siamaj luktistoj – al mi impresas iom triste, ke ĉi tiuj du luktistoj reciproke, ŝajne, sin amas, ja iel havas interkontakton, sed samtempe ne povas sin aŭdi: tipe „moderna” tristeco kun ĉiuj teknikaĵoj ja uzataj.

Herbario – romantika poemeto, kiu komenciĝas per renkontiĝo por prizorgi la herbarion, la herbokolekton; enŝoviĝas gejunulaj am-sentoj, sed malgraŭ ia heziteto inter romantikaj emoj kaj odoroj de plej logaj floroj, subite venkas ĉu devosento: „ni hastu al parko, verd' atendas.”

La baseno – pri „akva koro” en la ĝardeno de Palermo. Mi, kompreneble, ne povas esti certa, ke temas ekzakte pri la sama naturfenomeno, sed ŝajnas al mi, ke ĝuste tie antaŭ tiom da jaroj mi estis, kiam mi verkis mian Kuraĝe antaŭen! pri nimfo, kiu tra la fluoj de riveroj migras de kontinent' al kontinento por honori mian foran amikon.

Kaŭze – Ja klare: tio okazas al oni, se oni kuŝas surplanke en ĝardeno. Fungojn oni aŭdas kreski, aeron pumpadi radiken. En Esperanto mi ankoraŭ ne renkontis, almenaŭ ne konscie, poeton tiel atentan pri la naturfenomenoj. Gratulon al vi, kara!

Poste – Medito, pri kio restos post ĉiu nia laboremo, luktado, penado – tre ĉarme rekoni survoje konatajn nomojn, eĉ de nia amika rondeto de Kajto – sed fine ĉio forvaporiĝos en eternecan neniomon ... Persone tio min impresas tre religie, sed, supozeble, tio pruvas precipe pri mia personeco. Dankon, Suso! Bela ĝi estas.

Gerrit Berveling

Kris Long

La tuta verkaro de Suso Moinhos es­tas larĝe disvastigita per interretaj pa­ĝoj, blogoj, filmitaj artaj prezentadoj ktp., sed tiu ĉi recenzo temos nur pri lia (ankoraŭa) poemaro, la nura li­bro­forme aperinta: Laminarioj.
Pri la poeto mem, oni devas ja diri, ke, kvankam ĉiu Esperanta poeto estas almenaŭ dulingvulo, vere raraj estas la poetoj kiuj same estas poliglotoj – kaj kapablas (bone) verki en alia ol sia de­nas­ka lingvo. Inter tiuj, malmultaj bo­ne konas, aprezas kaj trastudas almenaŭ la plej gravajn aŭtorojn de sia lingvo (mi eĉ ne pri la Esperantaj aŭtoroj pa­rolu). Tamen, multoble pli raras tiuj, ki­uj profesie estas lingvoinstruistoj, ling­vistoj, filologoj, tradukistoj kaj simile. Ke ĉiuj tiuj faktoroj kongruu en unu sola homo estas okazintaĵo, kiu preskaŭ neniam ripetiĝas. Tamen, tio certe estas la kazo de Suso Moinhos, kaj estas ĝuste tiu sumo de faktoroj, kiuj pozicias lin for, kaj supre, de la averaĝa kvalito de liaj samtempuloj.
Tamen, tiuj du profesiaj faktoroj: profundaj konoj de filologio kaj ling­vistiko, aktiveco en literaturo kaj tra­dukado, ne estas la nuraj ingrediencoj en la poezia recepto de Suso Moinhos: naskiĝinta en Galegio (provinco en la nordokcidento de Hispanio), Suso vivas en regiono, kie du lingvoj konkuren­cas: la galega kaj la hispana. Tio donis al li certan elstaran kapablon pri – ne ĉiam glata – kunvivado inter diversaj lingvoj, sper­ton poste ellaborotan dum liaj universitataj stu­doj, kiuj konstruis en li lertan filolo­gon kaj instruiston de la galega, kaj de aliaj lingvoj (Moinhos estis ankaŭ unu el la malmultaj kiuj in­struis Esperanton sur internacia nivelo).
Do, al la profesiaj aldoniĝas per­sonaj faktoroj: persona multlingveco, kaj iom multforma ekzistado inter kul­turoj. La rezulto, kompreneble, estas per­sona kul­tura fono (kaj heredaĵo) kiu lasas gran­dajn spurojn en la verko de Moin­hos: dum legado de liaj poemoj rimar­keb­las la ŝarĝo de solida kono de literatu­ro (ne nur la Esperanta kaj la ga­lega, ankaŭ la hispana kaj aliaj ĉees-
tas); de profunda kaj erudicia vor­to­­pro-vizo en Esperanto, kaj de lerta re­gado de la po­­e­ziaj strukturoj disvol­vitaj ekde la Mo­derneco. Sed tio ankoraŭ ne estas ĉio.
Samgeneraciano (kaj samnaciano) de la anoj de la tiel nomata Ibera Skolo, inter kiuj li kalkulas diversajn perso­najn amikojn, amikojn, kiuj ja reciprokas ti­un senton, kiel asertis Jorge Camacho en la antaŭparolo de Laminarioj, ke “sentas lin samgrupano, plia poetofrato en la ibera grupo, kompreneble kun karaktero kaj voĉo tute propraj”.
Kompreneble, sumigitaj, tiuj fak­to­roj povus sugesti verkon tre regita de influoj (eĉ se nekonsciaj), venatan de ali­aj Esperantaj verkistoj. Tio, tamen, se ĝi ja okazas, estas tiel bone kaŝita ke oni ne kapablas percepti. Kontraŭe, le­gado de liaj poemoj pensigas nin ĉu, ĉar tre bona konanto de esperantlingva literaturo, Moinhos ne celis precipe evi­ti ĉiajn ricevutajn influojn, kaj kon­sekvence kompareblojn, je aliaj, ne nur samgeneraciaj, Esperantaj poetoj. Kva­zaŭ konscie, Moinhos iel ajn apar­ti­gas sian personan verkon disde ilia kolek­tiva verkaro.
Tiu apartigo senteblas jam en la legado de la unuaj versoj: Laminarioj estas tiagrade erudicie verkita, ke en­das ke oni legu ĝin kun bona vortaro ĉemane. Neniel kaj nenie Moinhos ion koncedas ĉe la legado de liaj poemoj: li ja postulas de leganto bonan regadon, ne nur de la lingvo mem, sed ankaŭ de tute nekomuna (en ajna lingvo!) vorto­provizo. Tiu procedo, tamen, kiu en malpli bonaj poetoj utilas por almenaŭ maski minimuman talenton, agas, ĉi-kaze, tute male. Nenio estas kaŝita aŭ enmaskigita en liaj poemoj: tiu vor­toprovizo tie enestas simple ĉar ĝi ja nepras por la plej ĝusta (kaj trafa, kaj vortoŝpara) esprimo de la nekomunaj ideoj de la poeto.
Tamen, eblas rimarki ke tiu pro­ceduro ne estas nova en la Esperanta literaturo: Kálmán Kalocsay kaj William Auld jam faris tion, kaj certe oni povas loki la verkon de Moinhos en tiun sa­-
man genealogion. Tamen oni ne trom­­piĝu: ja estas distanco inter ili. En la galego, la resonanta liro ne estas nur la Esperanta, sed tiu de hispanlingvaj po­etoj kiel Rubén Darío kaj García Lorca: la kompleksa lirikismo de la Darío de Prosas Profanas, kunligita al la muzikeca kaj kalejdoskopa imagopo­vo de tiu Lorca de la Romancero Gitano, eĥas tra la poemoj, ne kiel simplaj referen­coj aŭ senkonsciaj influoj. Ili estas ja pozicio antaŭ la poezio: kompleksa sed forta, delikate muzikeca sed verve bunta. Tiuj du sintenoj, kiuj en la hispanoj estis preskaŭ antipodaj, fariĝas en Moinhos tute kongruaj, kvazaŭ koincidantaj en ia punkto sur la horizonto.
Malgraŭ tiu reeĥo de hispan­lin­gvaj aŭtoroj, oni ne povas forge­si, ke Moinhos estas ĝisosta galego kaj bo­na filo de tiu popolo de terkulturistoj kaj navigantoj. Tial, troveblas en li la ĉiamĉeestaj temoj de la maro kaj de kampoj, temoj kies odoroj tre bo­nflaratas en lia poezio, kaj kiuj sa­me kon­dukas nin al aliaj, ĉi-kaze ne­eska­peb­laj, eksteresperantaj influoj: ti­uj de Rosa­lía de Castro kaj de Celso Emi­lio Ferreiro, elstaraj nomoj de tio, kion kulturaj rondoj nomas Gale­guidade (tio estas, Galegeco), la sento apar­teni al tiu kultu­ra universo, kies landlimoj etendiĝas, larĝ­sence, de tiuj de la provinco al suda Portugalio kaj al Brazilo.

Fernando Pita

Kiam en familio naskiĝas nova bebo oni kutime diras, ke la familio plilarĝiĝis. Kiam Albert Goodheir komencis poeti, jam kelke da jaroj post la laŭte trumpetita ekesto de la skota skolo, kritikistoj ekdiris, ke li estas plia kunfrato de la skotaskolanoj, kiuj origine sin prezentis per Kvaropo: do al la kvaro aldoniĝis kvina partoprenanto, simila en la celoj, en la temoj kaj ankaŭ en la adopta patrujo, ĉar origine Goodheir estis nederlandano.
Ĉu analogan fenomenon ni povas konstati ĉe Suso Moinhos koncerne la iberan grupon? Ni provu difini ĉi lastan, kiu sin prezentis kiel kvaropon per Ibere libere: Miguel Fernández, Liven Dek, Georgo Camacho kaj Gonçalo Neves. Tio ne signifas, ke ne estis akompano relative vasta, de Ana Manero al Antonio Valén, de Hèctor Alòs al Joxemari Sarasua, kun laŭtaj aplaŭdoj ankaŭ el eksterlando (1). Kiel aĝo Moinhos estus la plej juna, naskiĝinte en 1970, do post la plej juna grupano, Camacho (n. 1966). Ĉi lasta mem en la antaŭparolo difinas Moinhos “samgrupano, plia poetofrato en la ibera grupo, kompreneble kun karaktero kaj voĉo tute propraj.” Do la nova bebo estas oficiale akceptita en la familion. Laŭ la antaŭparolo li studis galegan filologion en la “universitato de Santiago de Compostela”: surprize, preskaŭ obstine, la nomo ne estas esperantigita al “Kompostelo”, kiel aperas unuafoje en la dua represo de Historio de la esperanta literaturo kaj fine nun ankaŭ en Vikipedio (paĝo laste redaktita je 9 apr. 2016).
Laminario estas mara brunalgo, kies nomon nefakulo kutime ne konas. Tiu titolo verŝajne volis analogi al la Camacha Celakantoj, fiŝoj supozitaj estingitaj de ĉ. 65 milionoj da jaroj (kiel registras NPIV) kaj tute abrupte retrovitaj en 1938 kiel plu vivantaj. La komuna eco de la titoloj ŝajnas, ke ambaŭ volas paradi per klero, impresi la leganton, kiu sentu sin ignoranto kaj tuj kuru al vortaro aŭ enciklopedio. Se Camacho naskiĝis en profunda interno de la ibera duoninsulo, do fiŝoj ne estis lia regno, male Moinhos naskiĝis en Vigo, ĉefjorda haveno, kun la maro enmetiĝanta profunde en la teron. La maro, ja la maro estas lia inspirotemo, la maraj estaĵoj estas al li konataj, do li distingas, ni diru denaske, intue unu fiŝon de alia, unu maran specion de simila, same kiel eskimo kapablas distingi dekkelkon da malsamaj konsistoj de neĝo. La maro protagonistas en la poemoj: Sed preter la reflektoj sur mar-glaŭko , / trans terkonturoj kaj insul’ Marola / koŝmaraj marserpentoj ŝlimen migras. // Kaj kie nokt’ apertas kiel faŭko / droninte mi marfunde kuŝas sola / ĉe nigraj algoj, nigra roko, sablo nigra. Tutan familian tradicion Moinhos heredis: Mia avo estis maristo. / En l’ okuloj li distilis bluon / kaj matenobrumon el sep maroj trairitaj; aŭ, alipoeme: Onklon José / la maro englutis, sed repelis el sia fundo, / el obskura silento nur aŭdebla / post kutimiĝo al la pezo de la likvo, / al la aspro de la faltoj sur la fingropintoj. / Alimonda gasto ĉe la sargoj, la platesoj, / la pleŭronektoj, li reflosis / kun diatomeoj por ĉiam en la stomako, / kun adulterita sango. La maro kun siaj tajdoj kaj plaŭdoj, kun sia forto kaj kunpreno, kun sia silento kaj muĝo longe restas en la orelo kaj en la sento de la leganto.
La valoro de la unuopa vorto montriĝas en la sinsekvo de fiŝonomoj: mureno, moruo, mugilo, molao. La leganto devas postkuri la terminojn por ke la sceno aspektu precize klara. Sed estas kuro ne ja laciga, kaj la esplorado pri la vortoj havas sian spiritan rekompencon. Neniu el la esperanto-poetoj, eĉ el la iberaj, postulas tiom da atenta kono de la terminoj, tamen ne temas pri parademo; se mankus la preciza vorto, ŝrumpus la tuta poezia konstruo. Poligloto, nun plu lernanto ĉe la Interlingvistikaj Studoj de pola universitato, Moinhos estas trempita en la galega kulturo, tradukas al la galega esperantajn poemojn; li instruis esperanton en Mazara del Vallo, en tiu eksperimento financita de la Itala E-Federacio kiu celis, kaj parte sukcesis, igi esperanton komunikilo vaste konata en tiu sicilia haveno, vojkruco de la mediteraneaj civilizoj, kun fiŝista floto inter la plej grandaj.
Ne alvenis grandaj venkoj en la UK-aj belartaj konkursoj, tamen en malpli renomaj jes ja, kio kuraĝigis al publikigo; ne oftis aperoj en gazetoj, tamen en kelkaj; tradukoj al naciaj lingvoj de iuj liaj eroj jam indikas literaturan aŭtoritatecon, konfirmitan per la pasintjara eniro en la redaktan komitaton de Beletra Almanako. Se oni devus serĉi iun lian poezian prapatron, tiun oni vidus en Victor Sadler kaj ties Memkritiko. Ĉu tio jam sufiĉas por deklari Suson Moinhos matura poeto, jam pli ol promesplena debutanto? Eble jes, sed singardo postulas ke juĝo estu definitiva post aperigo de pliaj poem(ar)oj.

(1) Vidu ampleksan eseon de Miguel Fernández, Konfesinde: ni vivis kaj plu vivas, en Beletra Almanako 14 kun sekvo en 15.

Carlo Minnaja