Pulsas la viv'
Poemoj 1977-2001

Kun Lucija Borčić mi konatiĝis antaŭ duonjarcento, en 1953 dum la UK en Zagrebo. Mi ne povas aserti, ke ni tiam interamikiĝis: ŝi estis la eble plej juna ano el la LKK, ĉiam ĉarme ĉeesta, ĉiam vigle organiza, ĉiam helpe aktiva, ĉiam kun ridetantaj okuloj malantaŭ la dikaj okulvitroj, nigrahara, elŝpruciganta junecon. Mi estis nur dektrijara knabeto, eble iom perforte trenita al videbleco pro la denaska esperantisteco (tiam ankoraŭ relativa raraĵo) kaj pro la partopreno kaj gajno en la deklama konkurso. Necese do ni intervidiĝis, interparolis, ŝercis.

Tiujare Zagrebo unuafoje post la milito reproponis al la movado sian dinamismon, longe silentigitan de la militaj detruoj. La UK okazis en lando, kie iam Esperanto hejmis nature; en la urbo, kie ankoraŭ estis viva la memoro de la Akademia Esperanto-Klubo, brilinta en la tridekaj jaroj; en la urbo, kiu iam havis tri tre aktivajn klubojn (la laborista havis jam per si mem ducent membrojn). Sed la faŭko de la milita monstro englutis ĉiun trian jugoslavian esperantiston. La tri zagrebaj grupoj kunfandiĝis en nur unu, kiu de tiam havas, laŭ propono de Ivo Lapenna, la nomon „Bude Borjan”, memore al elstara esperantisto, agronomo, la unua mortpafito de la ustaŝa reĝimo, pri kiu la oficialaj afiŝoj asertis, ke li estis „intelektula inicinto” de iu atako.

Unuafoje en 1953 la postmilita UK gastis en neokcidenta lando; la „fera kurteno” tenis ankoraŭ disigitaj la samideanojn de orienta Eŭropo, sed Jugoslavio jam de kelke da jaroj estis apartiĝinta el la sovetia tendaro kaj estis konstruinta sian nacian vojon al socialismo. Malgraŭ tio, ankoraŭ necesis, kaj estis nefacile atingebla, la vizo por eniri tiun landon; tio aparte por italoj, kiuj havis ankoraŭ malfermita (kaj plurrilate ankoraŭ sanganta) la demandon pri la landlimo kun Jugoslavio: definitiva landlimo tiam ankoraŭ ne estis, sed simple linio starigita de la okupaciaj trupoj. La demando estos jure solvita nur en 1975, kiam jam de longe la situacio inter la du najbaraj ŝtatoj estis normaliĝinta.

Se mi permesis al mi iom longan rememoron pri tiu UK en Zagrebo, estas tial, ke Lucija Borčić, almenaŭ en miaj tiamaj knabaj okuloj, aspektis kiel la dinamisma motoro de la LKK, malantaŭ la prestiĝa figuro de la prezidanto d-ro Ivo Borovečki (oratoro plenvoĉa, larĝvokala, kun ege plaĉa istria prononcmaniero). Ŝi estis dum jaroj aktivulino en la movado kaj instruistino per propra rekta metodo, kultura verviganto de vesperoj: ŝi aktoris, prelegis, lektoris. Profesie librotenistino kaj administra direktorino, ŝi ekde 1952 forte aktivis en la literatura kaj publicista kampo: redaktorino de lingvaj kaj literaturaj rubrikoj, ŝi tradukis, sola aŭ kun aliaj, pli ol tridek verkojn (ofte libroformajn) el la kroata, makedona, angla, kaj ankaŭ el Esperanto en la kroatan; krome ŝi kontribuis al dudeko da revuoj kroataj kaj internaciaj, de La Suda Stelo al Literatura Foiro, de Kroata Esperantisto al Fonto, de Voĉo al Monato. Estis do nature, ke tiom da simbiozo kun la literaturo kaj poezio naskis en ŝi la bezonon ankaŭ originale poeti, kvankam maldense, tiel ke Pulsas la viv' estas ŝia ĝis nun ununura originala poemaro, kolektanta en 120 paĝoj la produktadon de kvaronjarcento, komenciĝintan en 1977 kaj ĝis nun dise aperintan plurloke.

La aŭtorino naskiĝis en dalmacia insulo Vis, iama helena kolonio jam de la kvara jarcento a.K., poste konkerita de la romianoj, poste posedaĵo de la Venecia Respubliko, transdonita al Aŭstrio fare de Napoleono en 1797, kaj iĝinta parto de la Jugoslavia Respubliko, kreiĝinta kun la disfalo de la Habsburga Imperio ĉe la fino de la unua mondmilito. Kamparaj domoj, modestaj, sur suna tamen produktokapabla grundo. Al Lucija Esperanton peras jam ŝia patro; ŝi eniras la movadon juna, sed alvenas al originala poetado jam abunde pli ol kvindekjara. Tial ŝiaj temoj estas pli ofte maturaj ol aŭguraj, pli rememoraj ol aŭroraj, pli retrospektaj ol artefektaj.

Alveninte nun al 80 jaroj, la aŭtorino rigardas la vivon sen amaro, sed ankaŭ sen grandaj entuziasmoj. Regas nostalgio pri la belaj tempoj, kiam oni povis sendanĝere kaj sentime reveni hejmen nokte, kiam oni povis lasi la hejmpordon malfermita, kiam la modesta surmonta domo, nun kaduka, plenis je ridoj kaj je vivo. Kelkaj poeziaĵoj povus simple esti proze skribitaj sen interrompo de linioj; ilin karakterizas nek rimoj nek ritmo, nek, sincere dirite, elstara poezia inspiro. Sed aliaj estas veraj virtuozaĵoj, kiel Artist' blua, unu el ŝiaj unuaj, verkita en 1977 kaj gajninta en 1985 premion „Clelia Conterno”:

Maro regas.
Satanegas
ondohordo
al rokbordo.
Bruas, tondras,
true sondas
rokomuron
dum vetkuro.
Alten soras,
klifojn boras.
Ekvoluptas.
Ŝtonen skulptas
formojn mirajn
nombre milajn ...

En multaj aliaj poemoj, male, la ritmo ŝajnas ne esti palpebla, ĝis alvenas rimo, kelkfoje atendita, kelkfoje surpriza, kiu iel restrukturas la tutan versaron: rimojn Lucija Borčić atente, kaj mirinde, flegas; tiel same ŝi mastras leksikan paletron. La temoj estas ordinaraj: memoroj, momentaj bildoj, homaj spertoj, humanecaj konsideroj. Familianoj, bestoj, plantoj: jen ŝiaj geamikoj. Amo neniam ĉefrolas, nur du-tri-ere menciatas; pli oftas melankolio kaj tristo, ia plendo pri la vivo, tamen ne agaca, sed dolĉe bedaŭra:

Aron da ŝokoj
la vivo por mi stokis.
Mi tamen ne estas roko,
sensenta ŝtonbloko.
La sinsekvaj doloroj
korodis la koron.
Kiam cikatriĝis unu vundo,
ĝin sekvis alia vundabundo.
Mi volis trankvilan neston,
la viv' prizorgis amarajn testojn.
...

Inspirantoj de Borčić? Eble nur inspirantinoj. Videblas spuroj de Zora Heide; la neregula versoritmo kaj abrupta alveno de la rimoj eble iom ŝuldas al Daphne Lister; sed tio neniom deprenas de bunta originaleco.

La libreton kompletigas dupaĝa biografio, kiun laŭvorte paŭsos la artikolo aperanta pri la aŭtorino en la Biografia leksikono de kroatiaj esperantistoj de J. Pleadin, aperinta unu jaron poste.

Carlo Minnaja

Kies vivo pulsas? Ĉu ŝia aŭ onia?, mi min demandis ĉe eklego. Sed nenian respondon mi trovis, ĉar respondi povus nur poezio, ne ĉi tia litanio da versoj prozecaj, tro eksplicitaj, banale konstataj. Ne poezio, sed nuraj versaĵoj. Versaĵoj indaj je Reader's Digest aŭ, muzikigite, je kantado en kirko kvartala; versaĵoj kiajn oni trovas sur gastlibroj kaj julkartoj. Versaĵaro absolute seninteresa, senmistera, senriĉa kaj sensurpriza, tiom, ke mi emus skribi “baf!” post preskaŭ ĉiu strofo, sed mi ne resumos mian verdikton al tio, ĉar ial mi sentas al la aŭtorino, kiun mi persone ne konas, facile klarigeblan simpation.

Ne pro virtuozeco. Fakte, ornamas ĉi libreton ĉiuj malvirtoj de amatora versfaranto. Krom adasismoj, abundas ankaŭ rimokrimoj similaj al la praparo koro/doloro (“perloj/merloj” sur p. 54, kie mi volonte ŝanĝus “l” al “d”) kaj, ĉefe, rimoj strasaj. Kiel skribis Kalocsay en la re-kaj-releginda Arto poetika (mi citas laŭmemore), bona rimo estu “ne vorto altirita je la nazo, sed nur esenca parto de la frazo”, t.e. esenca parto de la pensero, sentero aŭ sensero, de la koncerna ideo. Esceptojn mi trovis en la fina trio en Post la incendio aŭ en la tutaj Akacioj kaj Oleandro.

Ankaŭ ne pro la tema enhavo. Ŝi mem proklamas iuverse: “Mi versu nur pri belo”; nome unuflanke nostalgie pri tempopaso (infanaĝo, naskiĝdomo, gepatroj), aliflanke pri bonvolo kaj amikeco kiel panaceo kontraŭ militoj, kaj (ŝajne iom kontraste sed same idilie kaj naive) pri naturo, maro, arboj, herboj, konkoj, vento, ŝtonoj. Ĉio tre simpla kaj sincera, sed kun simplo kaj sincero ne senfundaj (kiel en majstra hajko) sed palpeble senprofundaj (kiel en usona manlibro pri sinhelpado). Eble influite de la devo recenzi, mi trovis sufiĉe interesa La unua aŭ la dua, kun mesaĝo kiu sonis, al miaj aziemaj oreloj, taisme (laŭ la PIVa ‘ta/o') aŭ taŭisme (laŭ la prefero de niaj ĉinaj kolegoj); kaj sufiĉe bona la poemon (ĉi-foje temas pri tiaĵo) Ekzistas tagoj.

Kaj tamen mi simpatias al la aŭtorino, ĉar ŝi ĝenerale montriĝas senambicia kaj senpretenda. Male, mi leĝere ĉagreniĝas kiam ŝi pontifikas plate kaj malmodeste pri poezio kaj poetiko, kiel en Miaj pensoj simplas, kiun ni citu plene:

Mi estas simpla homo.
Miaj pensoj simplas,
do ankaŭ ilia eksterigo
ne pompe pimpas.
La frazojn mi ne volas kompliki,
al ili nekonvenaĵojn alfliki.
Ĉar esprim' rezultas el penso,
ĝi restu menso-lenso.
Tordado ebla aliajn konvenas,
sed min ĉiam ĝenas,
se ne tuj mi ĉion komprenas
kaj dumlege
devas klopodadi ege.
Ĝenas min kiam la esprim'
ne servas por esprimi sin,
sed por memsufiĉa parado
de la lingvo-tordado
rezultanta senkomprenan kaĉon
el knarantaj maks-miks-laĉoj.

Sed kion ŝi mem scias pri poezio? Ĉu tiomete kiel la rusa recenzisto, kiu masakris poemaron de amiko Gonçalo Neves? Diras Ragnarsson enkonduke al sia poemaro Esploroj: “Por mi poezio estas esploro; kaj maniero kapti disfluantan senton por ĝin fiksi en spaco kaj tempo”. Kaj Neves en la helsinka Kultura E-Festivalo: “Poezio estas animstato”. Perfektaj difinoj. Leginte poemon oni devus povi vidi la lingvon, la mondon, la kosmon, sin mem aliaj, kio ĉe ŝiaj versoj tutsimple malokazas.

Kiom da kranioj, tiom da opinioj. Jen la mia. Al kio respondas ĉi tiu ŝia versduo:

Post la traleg' mi decidis
ne plu recenzistojn fidi.

Jorge Camacho

Zagreb 2001

Pulsas la viv' enhavas poemojn verkitajn inter 1977 kaj 2001. Ĝi estas la unua libro de Lucija Borčić, kiun mi tralegis, kaj mi restis agrable surprizita, ĉar jam de la unuaj paĝoj mi ĝuis verkojn de talenta kaj emocia poetino. Kiel Borčić mem emfazas en la poemo Miaj pensoj simplaj ŝiaj versoj, pensoj kaj stilo estas klaraj kaj kompreneblaj. La poetino ne deziras tordi la vortojn, evitas kompliki la frazojn kaj al ili ne konvenaĵojn alfliki.

Borčić havas klaran komprenon pri poezio. Ŝi verkas poemojn ĉar kredas, ke poezio estas: io inter beno / kaj kuntreno: / supren, alten, / nuben, kanten, / kun leĝero / de sincero, / en intimo / kun senlimo (el Poezio).

Tiel simple ŝi esprimas la ĉefajn celojn de la poezio. La poezio ĉiam devas esti beno kaj levi la legantojn alten. Borčić montras kaj sekvas tion en siaj harmoniaj poemoj. Ŝi ne versas pri la malhelaj flankoj de la vivo, sed pri la vivmomentoj, kiuj portas ĝojon, trankvilon kaj kontenton, ke ni vivas, kreas kaj ĝuas la belecon kaj la miraklon de la mondo.

En siaj poemoj Borčić ofte turnas rigardon malantaŭen al sia sennuba infaneco, al la vilaĝo, kie ŝi naskiĝis, al la gepatra domo, al la gepatroj kaj geavoj. Ĉi tiuj versaĵoj estas tre homaj kaj emociaj. La poetino per kelkaj detaloj aŭ bildoj pentras la atmosferon kaj la ĉarmon de la pasintaj jaroj, de la senzorga infaneco, kiu forflugis kiel birdo. Tre mallonga sed tre impresa estas la poemo La avina domŝlosilo: En mia vilaĝo / oni ne kutimis / ŝlosi la pordojn.

Per ĉi tiu poemo Borčić delikate kontraŭstaras al 1a disigo de la homoj. La pordoj, la homaj koroj, devas esti malŝlositaj por ke la homoj ĉiam trovu vojon unu al aliaj, vivu kune, helpu unu al aliaj, ĉar la ŝlositaj pordoj malproksimigas la homojn.

Nostalgie la poetino rememoras sian naskiĝvilaĝon. Tie floris migdalarboj kaj somere maturiĝis la vinberoj. Iam ĝi estis plena je infanoj, sed nun ĝi senhomas. Pasis la belegaj jaroj de la infaneco kaj la poetino ĉagrene observas la silentan vilaĝon.

Dum la infaneco de la poetino ne estis radio kaj televido, mencias Lucija Borčić en Durn mia infaneco, sed tiam ŝi estis feliĉa. Ĉe petrollampo aŭ vakskandelo ŝi manipulis matematikajn operaciojn. Tiam ŝi estis kontenta kaj libera. Per ĉi tiu poemo ŝi kontraŭstaras al la nuna streĉa vivo, en kiu regas komputiloj, poŝtelefonoj kaj tiel ĝi lacigas, nervozigas la homojn.

La poetino dediĉis plurajn versaĵojn al la beleco de la naturo. Majstre ŝi pentras allogajn kroatajn pejzaĝojn: la maron, la golfon, sed ŝiaj poemoj ne estas nur poeziaj bildoj, en ili mi sentas filozofiajn aludojn. Borčić meditas pri eternaj vivproblemoj. Ekzemple en Klamo la tuta naturo silentas, estas somermeza senventa vespero kaj klama senmovo, tamen marprofunde la fiŝoj ludas kaj tio montras, ke eĉ dum senmovo la vivo pulsas.

Borčić dediĉis poemojn al Lingvo Internacia kaj al esperantistoj. Tre bela estas Tibor-monde al la elstara Tibor Sekelj, en kiu la poetino amike esprimas la interesan vivon de nia fama mondvojaĝanto.

Vere mi ĝojas, ke mi havis eblecon enrigardi en la poezian mondon de Lucija Borčić, tio estas mondo riĉiginta min per emociaj, korprofundaj poemoj kaj ankoraŭfoje montris al mi, ke la vivo pulsas kaj surprizas nin per sia mirinda beleco, kiun en ĉiutaga rapideco ni ne ĉiam rirnarkas.

Julian Modest